POJĘCIE SZCZĘŚCIA.
W języku potocznym TRWAŁY STAN NAJWYŻSZEGO ZADOWOLENIA.
To jedyne wspólne znaczenie pojęcie szczęścia dla wybranych 6 języków europejskich. (zestawienie Veenhovena, 1984)
W definicjach filozofów i badaczy społecznych również występuje brak zgodności,
Na przykład:
szczęście to: "zadowolenie doświadczane w kontaktach z własnym (społecznym) otoczeniem" (Beusekom - Fretz, 1973)
"szczęście jest szczególnym rodzajem emocji, jest ono ogólną oceną, w której człowiek podsumowuje wszystkie przyjemne i nieprzyjemne doświadczenia z własnej przeszłości" (Fordyce, 1972)
"dowolny stan świadomości, który człowiek stara się osiągnąć lub podtrzymać" (Hart, 1940)
"stopień pozytywności oceny formułowanej przez człowieka w odniesieniu do własnego życia jako całości (Veenhoven, 1984)
"częstość i efektywność przyjemnych emocji doświadczanych przez człowieka"
Władysław Tatarkiewicz:
Szczęście jest to pozytywna postawa wobec życia. Takie nastawienie warunkuje aktywne wzmagania się z przeciwnościami losu i dążenie do realizacji ważnych dla podmiotu wartości. Jego przejawem jest odczuwany subiektywny pozytywny bilans doświadczeń, znajdujący swój wyraz na poziomie poznawczym (pozytywna ocena własnego życia i perspektyw) i na poziomie emocjonalnym (przewaga pozytywnych doznań).
Janusz Czapliński podaje nie definicje lecz zakres swoich zainteresowań odnoszących się do pojęcia szczęścia: afirmująca pozytywna postawa człowieka wobec życia i jego poszczególnych dziedzin czy aspektów
Nauki społeczne określają szczęście jako spostrzeganą lub odczuwaną własną pomyślność, dobry stan własnego życia; terminu "dobrostan psychiczny" uważa się zamiennie z terminem "szczęście".
KONCEPCJA SZCZĘŚCIA
Teorie normatywne zakładają istnienie nadrzędnej instalacji, która rozstrzyga co jest dobre, a co złe dla człowieka (np. społeczeństwo, władca, psychoterapeuta, filozof)
W fenomelistycznych teoriach szczęścia każdy człowiek traktowany jest jako ostateczny sędzia wartości własnego życia
teoria czynników obiektywnych zakłada, że pewne obiektywne aspekty czy okoliczności życia mają powszechną i stałą właściwość dawania lub odbierania ludziom zadowolenia
teoria różnic indywidualnych akcentuje odmienny sposób przeżywania przez poszczególne osoby tych samych lub zbliżonych obiektywnie zdarzeń.
Kolejna teoria zakłada, że każdy człowiek dysponuje wieloma różnymi mechanizmami psychologicznymi skierowanymi na zwiększenie poczucia szczęścia.
Wyniki badań potwierdzają, że stanowisko to jest najbardziej uzasadnione:
Ludzie wykazują stałe i najczęściej skuteczne dążenie do zachowania afirmującej postawy wobec własnego życia.
"Cebulowa" teoria szczęścia
Teza w oparciu o trzy podstawowe pojęcia:
szczęście, rozumiane jako pozytywna postawa wobec życia zakorzeniona we wrodzonej woli życia
zależne natomiast od przypadłości życia, poczucie nieszczęścia
poczucie nieszczęścia
ISTOTA I FUNKCJONOWANIE SZCZĘŚCIA
Życie organizmu jest zatem rozpisane na zbiór. Szczęście jest tym samym pozytywną postawą wobec celów, z którymi człowiek się utożsamia, które nadają sens jego życiu. Stein (1969) twierdzi, iż pierwotna tendencja dążenia do kontrastu ze światem polega różnicowaniu i wybiórczemu hamowaniu dopiero w rezultacie rozwijających się stopniowo w trakcie życia powiązań między przodomózgowiem i okołomorowym systemem hamowania. Hamowanie wywołane bodźcami negatywnymi jest ryclem, który nadaje afirmującej aktywności , postać uporządkowanego, coraz bardziej złożonego wzoru zachowań.
Peeters (1971) wyróżnia dwa rodzaje motywacji: "samo aktualizacji" i "przetrwania". Podsumowując zatem można powiedzieć, że pozytywne nastawienie do życia jest tendencją bardziej pierwotną.
Miejsca złe są na mapie sematycznej miejscami, w których nastąpiło zanegowanie jakby pierwotnego dobra (Clarc i Clark, 1977).
Negacja ta znajduje bardzo często wyraz w samej budowie słów: np. "nie-przyjemny", "nie- sprawiedliwy", "nie-grzeczny".
Badania nad "okresami krytycznymi" w rozwoju ontogenetycznym, zapoczątkowane eksperymentami Hessa (1962), dowodzą, że reagowanie lękiem na zmiany w otoczeniu wykształca się stopniowo wraz z rozwojem osobnika i następuje po okresie właściwym dla pozytywnej reakcji piętna (pożądania za).
Pozytywny stosunek do życia jest bowiem konieczną przesłanką aktywności celowej, która z kolei stanowi niezbędny warunek utrzymania się człowieka przy życiu.
Człowiek niezbędną do wykonania działań celowych energię musi wytworzyć w sobie.
Generatorem tej energii jest wiara w sensowność i wartość celów życiowych. Zahamowanie aktywności celowej wystąpić może również z powodu utraty wiary w skuteczność własnych działań. Przykładem jest zjawisko tzw. "wyuczonej bezradności".
Istnieje pogląd wśród naukowców że źródło szczęścia tkwi w nas samych, zaś okoliczności życiowe mogą jedynie chwilowo wytrącać nas w poczucie nieszczęścia, z którego i tak o własnych siłach, raczej szybciej niż później się wydobywamy. Jesteśmy zaprogramowani, ściślej - większość z nas zaprojektowana jest genetycznie na poczucie szczęścia i powrót do niego po każdej katastrofie życiowej.
MECHANIZMY RADZENIA SOBIE Z NIESZCZĘŚCIEM
Z nieszczęściem radzimy sobie na wiele sposobów.
Np. wykorzystujemy STRATEGIĘ ZADANIOWĄ.
Ma ona na celu zmianę sytuacji życiowej, realne zniesienie źródła stresu. (Jeżeli cierpimy z powodu niskiej pozycji społecznej, staramy się awansować społecznie, zdobyć więcej władzy, pieniędzy, wykształcenia, itp.)
Druga STRATEGIA ZORIENTOWANA JEST EMOCJONALNIE. Oznacza wszelkie zabiegi zmierzające do zmiany sposobu widzenia i przeżywania sytuacji stresowej. Strategia ta obejmuje:
dystansowanie się (zachowanie się tak, jak by nic się nie stało)
ucieczkę/ unikanie (pragnienie, aby zagrożenie zniknęło samo przez się; jedzenie, picie, palenie papierosów, narkotyzowanie się)
obciążanie się odpowiedzialnością albo samo obwinianie się (krytykowanie się0
Aby zachować dobre mniemanie o swoim życiu stosujemy PORÓWNANIA W DÓŁ - czyli porównania z osobami, którymi wiedzie się gorzej niż nam. W Polsce 39% dorosłych ludzi przyznaje się do pocieszających porównań w dół. Mechanizm ten polega m.in. na:
kierowaniu naszej uwagi na te atrybuty, w których my jesteśmy mocni a inni słabi
wyszukiwaniu osób przeżywających te same problemy co my, ale słabiej sobie z imi radzący lub pod innymi względami gorszych od nas
poniżaniu i szkodzeniu innym
Dla obrony własnego dobrostanu psychicznego często wykorzystujemy ATRYBUCJE PRZYCZYNOWE. Sukcesy przypisujemy sobie a porażki czynnikom zewnętrznym - to tzw. INKLINACJA w służbie ego, doskonale ratująca samoocenę.
Kolejnym sposobem na radzenie sobie w sytuacjach problemowych jest możliwość ZMIANY TOŻSAMOŚCI. Dotyczy to osób szczególnie ciężko doświadczonych przez los, np. ciężko chorych, pozbawionych pracy, owdowiałych. Zmiana tożsamości polega na wprowadzeniu do umysłu człowieka i utrwaleniu nowej zasady porządkowania doświadczeń dzięki czemu dawniej ignorowane wartości stają się nową NORMĄ ŻYCIA. Trwałość indywidualnej tożsamości jest jednym z mitów naszej kultury. W rzeczywistości większość ludzi jest zdolna, nawet w późnym okresie życia do, nawet bardzo radykalnej zmiany tożsamości.
Mózgowe ośrodki przyjemności mają niższy próg pobudzenia niż ośrodki przykrości. Zgodnie z tą hipotezą możemy oczekiwać utrwalania się raczej nastrojów pozytywnych niż negatywnych. Dlatego radosne wydarzenia życiowe nie są niezbędnymi warunkami szczęścia (do poczucia szczęścia wystarczą nawet słabe bodźce wewnętrzne), natomiast dla wywołania poczucia nieszczęścia konieczne są zewnętrzne zagrożeni. Neuropsychologia dowiodła również, że 60% całego mózgu jest emocjonalnie neutralna, 35% wiąże się z reakcjami pozytywnymi, 15% wiąże się z reakcjami negatywnymi.
Psycholodzy zaobserwowali, że w obliczu niebezpieczeństwa lub w okresach cierpienia, które trudno jest psychologicznie znieść, następuje wzrost wydzielania endorfin. Jest to wewnętrzny mechanizm znieczulenia, który tłumaczy, dlaczego w pewnych sytuacjach, kiedy trzeba biernie znosić nadmierny ból lub stres psychologiczny, pojawia się euforyczna reakcja poczucia absolutnego spokoju. Z mechanizmem tym łączy się również zjawisko tzw. "drugiego oddechu" u sportowców, u których po intensywnym treningu pojawia się uczucie lekkości.
PUŁAPKI W RADZENIU SOBIE Z NIESZCZĘŚCIEM
Właściwie każdy z mechanizmów może w rezultacie przynosić więcej strat niż korzyści.
Na przykład:
Zbyt częste korzystanie z mechanizmu porównań w dół może doprowadzić do abnegacji, zredukowania dążeń, bierności, cynizmu lub próżnej pychy z jednoczesną pogonią za "kozłami ofiarnymi". Podobne skutki może dać nadużywanie strategii atrybucyjnej, czyli np. rozgrzeszanie się bezrobotnych za swój los i zwalanie całej winy na władze. Podobnie, częste stosowanie mechanizmu dystansowania się może pozbawić motywacyjnej wartości większości celów życiowych, potęgując wręcz poczucie nieszczęścia wynikające z utraty sensu życia. Są też pułapki, które łatwiej jest ominąć niż później z nich wyjść. Należą do nich: picie alkoholu, zażywanie narkotyków, środków uspokajających.
RECEPTA NA SZCZĘŚCIE NIE ISTNIEJE!
Szczęście utożsamiamy zwykle z czynnikami obiektywnymi, z czymś namacalnym, naocznym.
Wszystkie badania empiryczne dotyczące poczucia szczęścia skupiają się na czynnikach obiektywnych. Takie jest bowiem nastawienie badaczy. Gdyby badacze zmienili swoje podejście, to te same dane empiryczne, mogłyby zacząć przemawiać na rzecz tezy, że to czy człowiek jest, czy nie jest zadowolony ze swojego zycia, nie zależy trwale od obiektywnej sytuacji życiowej (mierzonej wiekiem, płcią, wykształceniem, dochodami, zdrowiem fizycznym, czy miejscem zamieszkania).
ŹRÓDŁO SZCZĘŚCIA TKWI W NAS SAMYCH! A OKOLICZNOŚCI ŻYCIOWE MOGĄ JEDYNIE CHWILOWO WTRĄCAĆ NAS W POCZUCIE NIESZCZĘŚCIA. WIĘKSZOŚĆ Z NAS ZAPROGRAMOWANA JEST GENETYCZNIE NA POCZUCIE SZCZĘŚCIA I POWRÓT DO NIEGO PO KAŻDEJ KATASTROFIE ŻYCIOWE!
PODSUMOWANIE PRZEDSTAWIONYCH HIPOTEZ.
Znaczenie poczucia szczęścia wiąże się z wolą życia - koniecznym warunkiem aktywności.
Poczucie szczęścia osobistego w niewielkim tylko stopniu zależy od tzw. obiektywnych wyznaczników jakości życia: wieku, zdrowia, płci, stanu cywilnego, dochodów, wykształcenia itd.
Przypadłości życia powodować mogą chwilowy spadek poczucia szczęścia.
Poczucie nieszczęścia ma zazwyczaj charakter krótkotrwały, dzięki różnym metodom radzenia sobie ze stresem.
Główne źródło poczucia szczęścia tkwi w zasadach funkcjonowania umysłu i ma przypuszczalnie charakter wrodzony.
Empiryczne wskaźniki poczucia szczęścia zależą od kultury i norm społecznych.
Bibliografia
Kofta, M & Szustrowa,T (red.2001) Złudzenia, które pozwalają żyć. Warszawa PWN
Czapiński, J (1992) Psychologia szczęścia: Cebulowa teoria. Poznań Akademos
Eysenck,H & Eysneck, M (1996) Podpatrywanie umysłu Gdańsk. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
SZCZĘŚĆIE
Chcę być szczęśliwy(-a), ale nie zawsze wiem jak.