Innowacyjność przedsiębiorstwa
Innowacyjność wiąże się z wprowadzeniem czegoś nowego, nowatorstwem, reformą, ulepszeniem. Może ona dotyczyć wszelkich dziedzin i sfer oddziaływań w różnych kierunkach. Innowacyjne są więc wszystkie ulepszenia maszyn i urządzeń, reformy systemów, jak i tworzenie zupełnie nowych rzeczy, zjawisk lub wartości. Innowacje mogą dotyczyć zarówno najwyższych technologii, jak i elementów życia codziennego.
Firmy polskie działają aktualnie w silnej międzynarodowej konkurencji. W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej konkurencja ta coraz bardziej będzie się nasilała. Jednym z podstawowych czynników skutecznego konkurowania jest innowacyjność firmy. Przez innowacyjność należy rozumieć zdolność tworzenia nowych i doskonalenie istniejących produktów, procesów, systemów zarządzania i organizacji. Innowacyjność oznacza także wykorzystywanie w praktyce wyników badań naukowych, prac badawczo-rozwojowych, przedsięwzięć nowatorskich, nowych koncepcji, usprawnień, pomysłów i wynalazków. Z danych Komitetu Badań Naukowych wynika, że innowacyjność polskiej gospodarki jest niska. Innowacje na poziomie wynalazku czy wzoru użytkowego stanowią mały procent. Z danych statystycznych wynika, że od 1980 r. stale spada ilość zgłoszeń wynalazków krajowych i jest ona 10-cio krotnie niższa niż w krajach rozwiniętych. Polskie podmioty gospodarcze szukają nowej techniki za granicą. Istnieje pogląd, że "na zachodzie wszystko już wymyślono ".Mało wykorzystywany jest własny potencjał intelektualny i rodzima myśl twórcza. Myślenie strategiczne i kultura wewnętrzna przedsiębiorstwa, których jedną z cech głównych jest innowacyjność zostały uznane przez czołowych menadżerów w krajach wysoko uprzemysłowionych za warunki skutecznego zarządzania i rozwoju. Innowacyjność firm zachodnich jest imponująca. Przejawia się to w nowych towarach i usługach o doskonałej jakości i konkurencyjnych cenach. Czołowe koncerny amerykańskie, japońskie czy niemieckie nie kryją, że ich efektywność jest wynikiem wykorzystywania w pracach rozwojowych różnych metod i technik inżynierskich. Jedną z takich metod jest VALUE ENGINEERING/INŻYNIERIA WARTOŚCI/. VE jest metodą poszukiwania nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych prowadzących do redukcji kosztów zbędnych przy spełnieniu pożądanych wymagań funkcjonalnych i jakościowych. Polskie podmioty gospodarcze stając przed koniecznością sprostania wymaganiom stawianym przez rynek europejski zmuszone będą do sięgania po wzorce zachodnie. W warunkach tych istotnego znaczenia nabiorą umiejętności w korzystaniu z takich narzędzi jak na przykład metoda VE. W celu pomocy w rozwiązywaniu trudnych problemów technicznych i organizacyjnych, w tym w rozwijaniu działalności innowacyjnej stowarzyszenie naukowo-techniczne SIMP opracowało "PROGRAM WZROSTU INNOWACYJNOŚCI FIRMY". To kompleksowe przedsięwzięcie oferowane jest do wykorzystania przez firmy przygotowujące się do konkurowania na trudnym rynku wspólnot europejskich.
„Innowacje dzisiaj, to najważniejsza siła napędowa rozwoju gospodarki. Są one bowiem specyficznym narzędziem przedsiębiorczości, a przedsiębiorczość wyrażająca się w ciągłym poszukiwaniu nowych kombinacji czynników wytwórczych jest motorem postępu gospodarczego”.
Zarządzanie innowacyjne stanowi zinstytucjonalizowany mechanizm tworzenia, rozwijania i promowania nowych pomysłów i rozwiązań oraz zapewnienia przedsiębiorstwu stałą , a nie okazjonalną działalność proinnowacyjną , ułatwiającą szybkie i elastyczne reagowanie na sygnały i wyzwania rynku, a zarazem realizację obranej strategii.”
Każdy innowator spotyka się z dwoma podstawowymi barierami działania. Pierwszą z nich jest bariera myśli. Dotyczy ona sedna badanego problemu i zamyka się w pytaniu : "co zrobić, aby w efekcie doprowadzić do powstania nowatorskiego rozwiązania ?" - oczywiście z miarodajnymi wynikami ekonomicznymi. Drugą barierą jest wdrożenie już opracowanej innowacji, a w następnej kolejności rozpropagowanie jej i uzyskanie wymiernych korzyści. Niestety, wdrożenie i propagacja każdej nowej idei muszą się wiązać ze znacznymi kosztami. W chwili obecnej polski system bankowy nie jest przygotowany na finansowanie innowacyjnych, często wysoce ryzykownych przedsięwzięć. Jak uczy praktyka, wiele wspaniałych odkryć nie jest w stanie "wyjść poza laboratorium i umysły wynalazców" z uwagi na barierę rynkową.
Badania dotyczące elementów innowacyjności przeprowadzono w 5 ankietowanych firmach z branży handlowej, prowadzących działalność usługową w zakresie (ankiety w załączeniu):
a/ sprzedaży towarów i produktów; przygotowania towarów i produktów do sprzedaży; zapakowania towaru; porad, pokazów i informacji dotyczących kupowanych towarów i produktów,
b/ usług gastronomicznych: przyrządzanie posiłków; organizowanie imprez okolicznościowych; konsumpcji indywidualnej i zbiorowej.
Wnioski wynikające z przeprowadzonych badań innowacyjności są następujące:
80% badanych firm handlowych kojarzy innowacyjność z wprowadzaniem czegoś nowego; pod pojęciem innowacyjności 20% firm rozumie zarówno reformę całego przedsiębiorstwa, jak i ulepszanie produktów,
ponad połowa firm (60%) ocenia innowacje za istotne w działalności handlowej, określając ich rolę jako przeciętną; tylko 40% spośród badanych firm uważa, że innowacje odgrywają w handlu ogromną rolę,
łącznie 80% firm handlowych wprowadza innowacje w sposób regularny i ciągły lub sporadyczny; tylko 20% badanych firm ogranicza się do minimalnej innowacyjności,
spośród szeregu barier związanych z wdrażaniem innowacji to właśnie wysokie koszty były najczęściej (tzn. we wszystkich 5 firmach) wymienianą przeszkodą innowacyjną w handlu; ponad połowa firm za główną barierę innowacyjności uznała obawę przed jej ostatecznymi skutkami i efektami; za najmniej uciążliwą przeszkodę 40% firm handlowych uznało brak pomocy finansowej ze strony banków w realizacji tego kosztownego przedsięwzięcia, jakim jest innowacyjność,
we wszystkich badanych firmach handlowych innowacje obejmują głównie organizację przedsiębiorstwa; aż w 80% firm dotyczą one tworzenia nowych produktów; dziedziny takie, jak: doskonalenie istniejących już produktów i procesów, a także systemy zarządzania firmą są objęte innowacjami w 20% ankietowanych firm,
we wszystkich analizowanych przedsiębiorstwach wdrażanie innowacyjności opiera się na własnych koncepcjach osób odpowiedzialnych za ich przeprowadzenie,
w obliczu integracji europejskiej zapytano ankietowane firmy o przewidywane efekty i szanse na realizację innowacyjności po wejściu do UE; uzyskane odpowiedzi są niejednoznaczne; w 40% firm nie było żadnego zdania na ten temat (odpowiedź: nie wiem); łącznie 60% badanych firm wskazało na przewidywaną możliwość poprawy lub pogorszenia sytuacji, pozostali nie upatrują w integracji szansy na zmiany w tym zakresie,
żadna z badanych firm nie korzystała w przeszłości z programów realizowanych przez firmy wspierające innowacyjność; ponad połowa firm (60%) jest w stanie wymienić znane im programy lub instytucje wspierające rozwój przedsiębiorstw, jak: Agencja Rozwoju Regionalnego (40%), PHARE 2000 - Program Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw (20%),
najczęstszą formą środków finansowych wykorzystanych przez firmy wdrażające innowacje (60% firm) były środki własne i obce, pochodzące ze źródeł własnych oraz z kredytów bankowych (forma mieszana); tylko 40% firm handlowych wykorzystało w procesie innowacyjności wyłącznie środki własne lub też w całości bazowało na źródłach obcych,
we wszystkich spośród 5 ankietowanych firm za przeprowadzenie i efekty innowacyjności w działalności handlowej odpowiedzialna była najwyższa jednostka, tj. Prezes lub właściciel; tylko w jednej z badanych firm w procesie innowacji dodatkowo uczestniczył dział marketingu,
w jednej z badanych firm innowacje uznane zostały za nieopłacalne z powodu wysokiej konkurencji w branży handlowej; w pozostałych 80% firm wprowadzenie innowacji skutkowało sukcesem w postaci: wzrostu konkurencyjności produktów, poprzez ich udoskonalenie lub tworzenie nowych produktów, poprawy systemu organizacji i zarządzania, a także w wyniku udoskonalenia procesów zachodzących w firmie.
Innowacje, chociaż są generalnie korzystne dla przedsiębiorstwa, napotykają na różne bariery: techniczne, organizacyjne, prawne, ekonomiczne, zasobowe, kulturowe, informacyjne, motywacyjne, świadomościowe itp. Bariery te wynikają zarówno ze skostnienia struktur organizacyjnych i stereotypów myślenia (bariery biurokratyczne), braku odpowiednich środków finansowych (bariery ekonomiczne), a także z zachowania się pracowników (bariery psychologiczne).Okazuje się jednak, że często są to bariery natury psychospołecznej, niedoceniane zazwyczaj przez kadrę kierowniczą, która koncentruje się głównie na sprawach techniczno-organizacyjnych, lekceważąc problemy psychologiczno-społeczne tak długo, aż napotka opór ze strony pracowników.
Zachowania się ludzi wobec innowacji są nacechowane sprzecznościami.Nauka bardzo różnie wyjaśnia przyczyny tego oporu. W świetle różnych teorii oraz koncepcji psychologicznych i socjologicznych, za szczególnie ważną przyczynę można uznać ociężałość innowacyjną polskiej gospodarki.Własność prywatna jest słaba, a poza tym działa na zasadach zbliżonych do wczesnego kapitalizmu.
Przedsiębiorstwa nadal działają niesprawnie, ich egzystencja wciąż polega na zmianach ilościowych i dramatycznym poszukiwaniu oszczędności (nawet na wydatkach bhp i socjalno - bytowych), nie zaś na zmianach technologiczno - organizacyjnych .
Dla prawidłowego programowania procesów innowacyjnych potrzebne jest z pewnością odpowiednie sprzężenie nauki i badań z praktyką, dostatecznie silna stymulacja ekonomiczna, korzystne warunki techniczne, organizacyjne i finansowe, a także stworzenie właściwego klimatu innowacyjnego, w którym cenione są wysoko nowości i ulepszenia, wyobraźnia, pomysłowość, elastyczność i odwaga.
Kierownictwo firmy powinno stwarzać systemowe warunki sprzyjające tworzeniu, rozwojowi i dyfuzji informacji. W wielu przedsiębiorstwach procesy innowacyjne są jednak hamowane wskutek błędów popełnianych przez kierownictwo. Błędy te, to:
- izolacja kadry najwyższego szczebla, kierowanie nastawione na władzę nie na rynek,
- nietolerancja dla ludzi twórczych i pomysłowych.,
- fałszywe kryteria promocji pracowników, formowanie ich mentalności urzędniczej - posłusznych konformistycznych podwładnych, którzy nie ryzykują i nie popełniają błędów,
- dominacja krótkiego horyzontu czasu,
- niedostateczne zgranie decydujących funkcji
- niedostateczny strumień informacji
Innowacje są możliwe tylko wtedy, gdy pracownicy chcą współpracować przy ich tworzeniu i wdrażaniu. Wprowadzanie innowacji nie powinno być działaniem sporadycznym, okazjonalnym, lecz dobrze przemyślanym i zaplanowanym, a więc powinno być wprowadzane na zasadzie strategii.
Reasumując całą pracę nasuwa mi się na myśl kilka pytań, między innymi związanych z wydajnością sfery innowacji: czego oczekiwano od wysiłku badawczego, od wysiłku rozwojowego, od nowego biznesu lub nowego produktu? I jakie są rzeczywiste rezultaty - w rok, dwa, trzy, pięć lat później? Stale się nam tłumaczy, że nie można przewidzieć ani zaprojektować wyników badań. Ale można za to je zmierzyć, a przynajmniej ocenić, i wtedy rzutować je wstecz , gdy wysiłek badawczy zainicjowano. I to samo dotyczy wysiłku rozwojowego, nowego biznesu, nowego produktu, nowego rynku o wszelkich w ogóle innowacji.
Józef Penc, Strategie Zarządzania, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1995 ,, s. 63
Józef Penc, Strategie Zarządzania, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa 1995 , s 79