Działalność lokacyjna ZU

Wprowadzenie

Celem naszej pracy jest wykazanie znaczenia działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń zarówno dla ich funkcjonowania, jak i dla całej gospodarki narodowej. Podstawowym kryterium wyboru jest rola jaką odgrywa polityka inwestycyjna dla firm ubezpieczeniowych, które jawią się w świecie jako podmioty o możliwościach finansowych zbliżonych do banków. Znalezienie się Polski po roku 1989 w nowej sytuacji gospodarczej doprowadziło do konkurencji również na rynku ubezpieczeń i wymusiło konieczność wzrostu znaczenia lokowania kapitału przez firmy ubezpieczeniowe.

Znaczenie działalności lokacyjnej opisujemy z jednej strony jako ogniwo w procesie zarządzania zakładem ubezpieczeń. Opis zawiera wpływ ustanowionego prawa wpływającego na gospodarkę finansową ubezpieczyciela oraz dobór odpowiednich instrumentów finansowych służących realizacji dochodów z lokat. Działalność lokacyjną przedstawiamy od strony jej cech charakterystycznych i znaczenia dla zakładu ubezpieczeń. Dotyczy ona gospodarowania pieniądzem w czasie. W związku z tym towarzystwo ubezpieczeniowe ma możliwość, a nawet obowiązek lokowania środków i osiągania z nich znacznych dochodów. Dlatego uważamy, że polityka lokacyjna ma kapitalne znaczenie dla działalności ubezpieczyciela. Chcemy w swej krótkiej pracy przedstawić możliwości lokowania środków będących w dyspozycji zakładu ubezpieczeń, krótką charakterystykę niektórych lokat i zasady dotyczące inwestowania przez PZU Życie, Amplico Life, Korporację Filar i COMPENSA S.A. Nasza praca opiera się głównie na opracowaniach Marii Kuchlewskiej, Eugeniusza Stroińskiego oraz na pracy zbiorowej pod redakcją Olgi Doan. Oprócz pozycji w/w autorów odwołujemy się do wielu innych wybranych polskich teoretyków ubezpieczeń, oraz do obowiązujących aktów prawnych. Ponadto praca zawiera prezentację sytuacji na polskim rynku ubezpieczeń na podstawie danych pochodzących z raportów PUNU i GUS, oraz próbę jej oceny.

I. ZARZĄDZANIE LOKATAMI ZAKŁADU UBEZPIECZEŃ

1. Charakterystyka lokat ubezpieczeniowych.

Przedsiębiorstwo ubezpieczeniowe lokuje swoje wolne środki finansowe na rynku pieniężnym i kapitałowym oraz na rynku nieruchomości. Rynek pieniężny obejmuje handel aktywami finansowymi o terminie wykupu do jednego roku. Na rynku nieruchomości inwestuje się długoterminowo. Rynek kapitałowy to rynek długoterminowych papierów wartościowych. Występujące na rynku instrumenty dzielą się na aktywa o stałym i zmiennym oprocentowaniu.

Instrumenty o stałym oprocentowaniu to najczęściej papiery wierzytelnościowe. Są to instrumenty potwierdzające krótko lub długoterminowe zobowiązania, które zapewniają podmiotom udzielającym kapitału znane z góry korzyści.

Papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu to instumenty udziałowe. Wśród nich wyróżnić można akcje, udziały oraz jednostki uczestnictwa funduszy powierniczych. Dochody z tego typu lokat nie są z góry znane i zależą od sytuacji rynkowej, zysku osiąganego przez przedsiębiorstwa.

Inwestycje udziałowe powstają w drodze zakupu akcji i udziałów. Ich nabywcy stają się współwłaścicielami przedsiębiorstwa i uzyskują prawo do czerpania z tego tytułu dochodów. Oprócz powyższego przywileju na nabywcach ciąży odpowiedzialność za zobowiązania spółki, ale tylko do wysokości wniesionego kapitału. Oznacza to jednak, że inwestor w skrajnych przypadkach może stracić włożony kapitał.

Prawa wynikające z akcji zależą od ich rodzaju. Akcje mogą być zwykłe lub uprzywilejowane np. względem ilości głosów, gwarantowaną dywidendą. Istnieje również podział na akcje imienne, których nie można zbyć w publicznym obrocie i akcje na okaziciela, które mogą być przedmiotem transakcji giełdowych.

Osobnym rodzajem lokat ubezpieczycieli są inwestycje w nieruchomości.

Jest to jedyny dozwolony przez przepisy ustawy ubezpieczeniowej rodzaj materialnego zaangażowania funduszu ubezpieczeniowego w gospodarkę. Lokaty w nieruchomości są opłacalne w stabilnej gospodarce. Nieruchomości są inwestycją o słabej płynności i dlatego do ich utrzymania potrzebny jest rozwinięty rynek obrotu, który umożliwi szybkie zbycie tego typu lokat bez utraty wartości. Pożytki czerpane z obrotu nieruchomościami mogą być dwojakie. Zakłady ubezpieczeń mogą osiągać zyski z wynajmu posiadanych lokali oraz ich sprzedaży.

2. Zasady zarządzania pieniądzem w zakładach ubezpieczeń.

Każdy podmiot finansowy, który obraca pieniądzem powinien mieć ustalone zasady polityki lokacyjnej. Zasady te w zależności od specyfiki przedsiębiorstwa mogą być posegregowane według różnych kryteriów. Dzięki opracowanym z góry i stosownym zasadom firmy ograniczają ryzyko niewypłacalności.

W dziedzinie ubezpieczeń zarządzanie pieniądzem ma bardzo duże znaczenie. Zakłady ubezpieczeń z jednej strony mają obowiązek pokrycia rezerw techniczno- ubezpieczeniowych lokatami. Z drugiej strony ubezpieczyciele powinni utrzymywać pewne pogotowie kasowe i tylko nadwyżki pieniężne ponad przewidywane w najbliższym czasie zobowiązania mogą być przedmiotem lokowania. Na polskim rynku ubezpieczeń problem zbyt niskich lokat w stosunku do funduszu ubezpieczeniowego dotyczy głównie zakładów ubezpieczeń działu drugiego. Wynika to z nieopłacenia przez nie kapitałów własnych.

W Polsce ustawodawca w ustawie o działalności ubezpieczeniowej wprost określa reguły inwestowania. Lokaty mają być bezpieczne przy zachowaniu płynności i rentowności.

Bezpieczeństwo inwestycji jest wymienione jako pierwsza zasada polityki lokacyjnej. Jest ona bardzo ważna gdyż usługa ubezpieczeniowa jest usługą zaufania publicznego. Straty jakiegokolwiek zainwestowanego kapitału mogą zachwiać równowagę finansową ubezpieczyciela, a nawet doprowadzić do jego niewypłacalności. Dlatego bezpieczeństwem lokat powinien również być zainteresowany sam zakład ubezpieczeń. Jest ono zapewnione w sytuacji gdy ryzyko utraty zainwestowanego kapitału nie istnieje lub jest niewielkie. Bezpieczeństwo lokat jest bardzo ważne

Dla ubezpieczycieli życiowych, którzy lokują w części środki należące do ubezpieczonych, które stanowią zabezpieczenie przyszłych płatności.

Drugą z kolei regułą dotyczącą lokowania jest rentowność. Określa ona dochód przypadający na poszczególne rodzaje lokat. Firmy ubezpieczeniowe jako podmioty gospodarcze są zainteresowane osiąganiem zysku. Jednym z elementów zwiększających zysk są dochody z lokat. Istnieje jednak pewna sprzeczność pomiędzy zapewnieniem bezpieczeństwa lokat, a osiąganiem z nich bardzo wysokich pożytków. Najczęściej jednak inwestycje wysoko dochodowe cechuje duże ryzyko. Wszelkie próby ograniczania tego ryzyka np. poprzez dywersyfikacje portfela prowadzą do uśrednienia zysków z lokat.

W szczególności należy zwrócić uwagę na znaczenie rentowności lokat dla ubezpieczycieli życiowych. Prowadzą oni ubezpieczenia długoterminowe i składka płacona przez ubezpieczonych jest tak skalkulowana, że zakłada osiągnięcie pewnej stopy zysku z lokat rezerwy matematycznej. Ponadto w warunkach inflacji, aby zachować realność przyszłych świadczeń, należy efektywnie lokować. Dlatego dbanie o rentowność lokat w przypadku towarzystw ubezpieczeń na życie jest bardzo ważne.

Kolejną zasadą kształtującą działalność lokacyjną jest płynność. Płynność należy traktować jako zdolność do zamiany składników aktywów na pieniądz. Stopień płynności zależy od czasu potrzebnego do dokonania tej zamiany. W zakładach ubezpieczeń aktywami o największym znaczeniu są lokaty dlatego mają duży wpływ na płynność finansową rozumianą jako zdolność do terminowego regulowania zobowiązań.

Wymóg zachowania płynności finansowej stawia przed zakładem konieczność dopasowania aktywów i pasywów względem terminów ich zapadalności i wymagalności. Niedopasowanie w tej dziedzinie doprowadza bowiem do zachwiania równowagi. Wszelkie rozwiązywanie lokat przed terminem ich wymagalności pociąga za sobą stratę wynikającą z ich zbycia po cenie niższej niż występująca w ewidencji. Z kolei nieterminowe wywiązywanie się ze zobowiązań pociąga za sobą konieczność płacenia odsetek i kar umownych. Wynika z tego jasno, że problem płynności zakładów ubezpieczeń wiąże się z czasową strukturą lokat.

Należy zauważyć, że długotrwałe problemy z płynnością finansową mogą doprowadzić do niewypłacalności podmiotu. Może się bowiem w końcu okazać, że zakład ubezpieczeń będąc zmuszony do rozwiązywania długoterminowych lokat nie będzie w stanie wywiązać się z przyszłych zobowiązań.

W odniesieniu do ubezpieczycieli życiowych należy zauważyć, iż dysponują oni bardzo dobrymi podstawami ubezpieczeń przez siebie prowadzonych i w związku z tym mogą lepiej oceniać czasowa strukturę aktywów i pasywów. Ze względu na sprzedanie produktów długoterminowych towarzystw działu pierwszego, mogą większe środki inwestować w lokaty mniej płynne.

Wszystkie trzy powyższe zasady dotyczące polityki lokacyjnej wymuszają na zakładach ubezpieczeń dokonanie określonego wyboru preferencji. Towarzystwa mogą inwestować w instrumenty bezpieczne, często kosztem niższej rentowności, mogą również lokować agresywnie narażając się na straty lub brak płynności.

Dobór portfela lokat zależy jednak od specyfiki działalności poszczególnych ubezpieczycieli i nie istnieje jeden uniwersalny wzorzec inwestowania.

3.Działalność lokacyjna

Główna pozycje aktywów zakładu ubezpieczeń stanowią lokaty funduszu ubezpieczeniowego, gdyż są one składnikami majątku ubezpieczyciela, pochodzącymi ze składek wpłacanych przez osoby ubezpieczające się. Zakłady ubezpieczeń zobowiązane są lokować uzyskane środki w taki sposób, aby uwzględniając rodzaj i strukturę prowadzonych ubezpieczeń osiągnąć jak największy stopień bezpieczeństwa i rentowności, przy jednoczesnym zachowaniu płynności środków . Zakłady ubezpieczeń nie mają pełnej swobody w wyborze formy i rozmiaru poszczególnych rodzajów lokat. Ustawa o działalności ubezpieczeniowej zawiera bowiem bardzo szczegółowa specyfikę dopuszczalnych aktywów, które mogą stanowić pokrycie funduszu ubezpieczeniowego, wraz z określeniem procentowego limitu danej lokaty w odniesieniu do tegoż funduszu. Po wejściu w życie nowelizacji Ustawy z dnia 28 lipca 1990 roku o działalności ubezpieczeniowej ( Dz. U. z 19996 r. Nr 11, poz.62) zmianie uległy przepisy dotyczące rodzajów instrumentów finansowych, w jakie zakłady ubezpieczeń mogą lokować swoje środki. Zmieniono również limity odnoszące się do funduszu ubezpieczeniowego, które określają maksymalny udział danej lokaty w tym funduszu.

Obecnie, zgodnie z art. 63 ust.1 Ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zakłady ubezpieczeń mogą lokować zebrane środki (przy zachowaniu odpowiednich ograniczeń ) w następujące instrumenty finansowe:

1. Bony skarbowe,

2. obligacje Skarbu Państwa,

3. Innych papierach wartościowych emitowanych lub gwarantowanych przez państwo, depozytach skarbowych, pożyczkach udzielonych Skarbowi Państwa i pożyczkach gwarantowanych przez Skarb Państwa,

4. Obligacjach gmin,

5. Obligacjach emitowanych przez inne podmioty niż określone w pkt. 2-4, przy czym udział tych lokat nie może przekraczać 5% funduszu ubezpieczeniowego,

6. Pożyczkach zabezpieczonych hipotecznie - ich udział nie może przekraczać 5% funduszu, a udział lokat w pożyczce nie może przekraczać 50% wartości nieruchomości hipotecznej,

7. Nieruchomościach ( z wyłączeniem nieruchomości rolnych )- udział lokaty w jednej nieruchomości nie może przekraczać 5% funduszu ubezpieczeniowego; natomiast udział lokat w nieruchomościach i pożyczkach hipotecznych łącznie nie może przekraczać 25% funduszu,

8. Akcjach dopuszczonych do publicznego obrotu - udział tych lokat nie może przekraczać 30% funduszu ubezpieczeniowego,

9. Udziałach i akcjach w krajowych spółkach prawa handlowego nie dopuszczonych do publicznego obrotu - ich udział nie może przekraczać 15% funduszu, z tym że udział lokat w jednym podmiocie lub grupie podmiotów zależnych nie może przekraczać 10% funduszu ubezpieczeniowego,

10. Depozytach bankowych - udział tych lokat nie może przekraczać 20% sumy funduszy własnych banku,

11. Pożyczkach pod zastaw praw wynikających z umowy ubezpieczenia na życie - ich udział nie może przekraczać 15% funduszu,

12. Funduszach powierniczych.

Działalność lokacyjna ma szczególne znaczenie dla zakładów ubezpieczeniowych, gdyż lokaty nie tylko służą jako zabezpieczenie realizacji przyszłych zobowiązań, ale mogą również stanowić dodatkowe źródło zysku dla ubezpieczycieli.

Ubezpieczyciele starają się więc ulokować swoje środki tak, aby spełniały warunki lokat pewnych, płynnych i rentownych, uwzględniając jednocześnie stopień rozwoju rynku pieniężnego, kapitałowego i nieruchomości oraz istniejące ograniczenia prawne.

II. Korporacja Filar.

Szczególną uwagę zwrócono na działalność lokacyjną Korporacji Filar, ze względu na jej duże znaczenie dla gospodarki finansowej ubezpieczycieli. Określono, wynikające z przepisów prawa rodzaje instrumentów finansowych, w jakie zakłady ubezpieczeń mogą lokować swoje środki, a także ukazano rzeczywistą politykę lokacyjną Korporacji.

Rozmiary i strukturę lokat KU FILAR S.A przedstawiono w tabeli 1.

Klasyfikacja lokat, wynikająca z formularza bilansu nie pozwala na zbadanie właściwego pokrycia funduszu ubezpieczeniowego lokatami. Stąd też, zakłady ubezpieczeń sporządzają dodatkowy formularz „Rozliczenie lokat na pokrycie funduszu ubezpieczeniowego”, który daje taką możliwość.

Spełnienie ustawowego wymogu pokrycia funduszu ubezpieczeniowego lokatami przez Korporację można zbadać za pomocą wskaźnika ulokowania rezerw podanego wzorem:

WUR = (lokaty/rezerwy tech. - ubezp. na udziale własnym)* 100%

Wskaźnik ten w latach 1994 - 1997 kształtował się następująco:

tabela 1. Pokrycie funduszu ubezpieczeniowego lokatami.

Stan (w złotych) na:

Wyszczególnienie	31.12.1994	31.12.1995	31.12.1996	31.12.1997
Lokaty	6757434,64	10311689,89	18667104,10	41639647,06
Fundusz ubezp.	4629491,06	10800451,72	16445720,11	22818222,11
WUR	145,96%	95,4%	113,53%	182,48%
WUR dla działu II	105,24%	93,6%	96,59%	95,00%

Źródło: Raporty Roczne Korporacji za lata 1994-1997, Biuletyny Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń (PUNU) za lata 1994-1997 oraz obliczenia własne. Wielkości zapisywane kursywą są wielkościami uwzględniającymi inflację. Wskaźniki inflacji w latach 1995-1997 wynoszą odpowiednio : 27.8, 19.9, 14.9.

W latach 1994, 1996 i 1997 lokaty w pełni pokrywały fundusz ubezpieczeniowy, czyli Spółka posiadała pełną zdolność do realizacji swoich zobowiązań w stosunku do ubezpieczonych. Wskaźnik WUR, dla Korporacji kształtował się na wyższym poziomie, aniżeli analogiczny wskaźnik obliczony dla wszystkich ubezpieczycieli działu II w rozpatrywanym okresie.

Natomiast, w roku 1995 wystąpił brak pokrycia funduszu ubezpieczeniowego lokatami. Stan ten został wywołany bardziej dynamicznym wzrostem wartości funduszu ubezpieczeniowego ( wzrost w 1995 r, o 82% w stosunku do roku 1994) niż lokat ( wzrost o 19% w 1995r. w porównaniu z rokiem poprzednim).

Istotny wpływ miał także wzrost wartości należnej od ubezpieczających ( wzrost o 78% w 1995r. w stosunku do roku 1994) z tytułu składek ubezpieczeniowych opłacanych ratalnie. Ratalny system opłacania składek ubezpieczeniowych przy niewielkiej wartości kapitałów własnych ( wzrost o 14% w 1995r. w porównaniu z 1994 rokiem) spowodował brak pokrycia lokatami funduszu ubezpieczeniowego.

Ponadto, w roku 1995 Spółka przeznaczyła więcej środków z funduszu ubezpieczeniowego na bieżącą działalność, tj. np. zakup urządzeń technicznych, środków transportu i inne.

W latach 1994-1997 dynamika lokat była rosnąca, przy czym najniższą odnotowano w roku 1995 (równą 19%) w porównaniu z rokiem 1994, natomiast najwyższa wystąpiła w roku 1997, kiedy to osiągnęła poziom 94% w stosunku do roku poprzedniego. Stąd też można stwierdzić, iż z roku na rok następuje stały wzrost wartości lokowanych środków. W pierwszych trzech latach badanego okresu, najwyższy udział w strukturze lokat miały terminowe wkłady pieniężne w bankach. W roku 1994 udział ten był największy i wyniósł 87%. natomiast w roku 1995 i 1996 depozyty bankowe w ogólnej kwocie lokat osiągnęły poziom powyżej 70%. Z kolei, na drugim miejscu znajdowały się inwestycje w skarbowe papiery wartościowe, które w latach 1994-1996 wzrastały systematycznie z poziomu 5.4% w 1994 roku do poziomu 25% w roku 1996 w ogólnej kwocie zainwestowanych środków.

Gwałtowny wzrost udziału papierów wartościowych gwarantowanych przez państwo w ogóle lokat nastąpił w roku 1997 i stanowił prawie 90% ich poziomu. Jednocześnie nastąpił spadek udziału depozytów bankowych z poziomu 72% w 1996 roku do 8% w roku 1997. Tak więc, poczynając od roku 1997 nastąpiło przesunięcie wolnych środków finansowych z sektora bankowego na rynek pieniężny i kapitałowy w skarbowe papiery wartościowe. Przyczyną tych zmian dla Korporacji Filar był rozwój rynku kapitałowego, który pociągał za sobą zmiany struktury inwestycji kapitałowych polskich zakładów ubezpieczeń. Politykę lokacyjną Spółki można uznać za bezpieczną, gdyż Korporacja przede wszystkim lokuje swoje środki w papiery wartościowe, które powszechnie uznawane są za wolne od ryzyka (Obligacje Skarbu Państwa). Spółka kieruje swoje środki w te lokaty, z których dochód jest pewny - chociaż nieco niższy, a dotyczy to również obligacji rządowych. Natomiast w niewielkim stopniu Korporacja nabywa akcje przedsiębiorstw, które z reguły są wyżej oprocentowne, ale związane są z ryzykiem nie osiągnięcia dochodu, jak i z ryzykiem straty zainwestowanego w akcje kapitału. Strategia ta niestety, umniejsza w pewnym stopniu rentowność lokat Korporacji. Ponadto, Spółka przestrzega zasady płynności lokat, czego dowodem jest to, iż nie inwestuje w ogóle w długoterminowe pożyczki hipoteczne, które są najmniej płynne. W niewielkim także stopniu inwestuje w nieruchomości, charakteryzujące się niską płynnością.

Tabela nr 2.Wielkość i struktura lokat KU Filar S.A.

Struktura w % Dynamika w %

Wyszczególnienie	31.12.1994	31.12.1995	31.12.1996	31.12.1997	95/94	96/95	97/96	1994	1995	1996	1997
Nieruchomości	502040.65	603952.58 472576.35	0.00	196482.51 111637.79	120.30 94.13			7.73	5.86		0.47
Lokaty w jedn. zależnych - akcje i udziały	25000.00 25000.00	115000.00 115000.00 89984.35	121032.50 121032.50 79002.94	121032.50 121032.50 68768.46	460.00 460.00 359.94	105.25 105.25 87.80	100.00 100.00 87.04	0.37 0.37	1.11 1.11	0.65 0.65	0.29 0.29
Inne lokaty finansowe - akcje, udziały i papiery wart. dłużne papiery wart. lokaty terminowe w inst.finansowych	6230393.99 2400.00 364686.00 5863307.99	9592737.31 7506054.23 153048.00 119755.87 1269210.00 993122.06 81770479.3 6393176.30	18546071.60 12105790.86 351331.00 229328.33 4681639.21 3055900.27 13513101.39 8820562.26	41322132.05 2347848.12 538879.00 306181.25 37443459.91 21274693.13 3339793.14 1897609.74	153.97 120.47 6377.00 4989.83 348.03 272.32 139.35 109.04	193,34 167.28 229.56 191.50 368.86 307.71 165.39 109.04	222.81 193.94 153.38 133.51 799.79 696.18 24.71 21.51	92.20 0.035 5.40 86.77	93.03 1.48 12.31 86.77	99.35 1.88 25.08 72.39	99.24 1.29 89.92 8.02
Należności depozytowe od cedentów	0.00	0.00	0.00	0.00
Suma lokat	6757434.64	10311689.89 8068614.94	18667104.10 12184793.80	41639647.06 23658890.37	152.6 119.40	181.03 151.01	223.06 194.17	100.00	100.00	100.00	100.00

Źródło jak w tabeli 1, raz obliczenia własne. Wielości zapisywane kursywa są wielkościami uwzględniającymi inflację.

Przepływy netto z działalności lokacyjnej

Przepływy pieniężne dotyczące działalności lokacyjnej, obejmują wydatkowane przez zakład ubezpieczeń pieniądze na lokaty, jak również obejmują wpływy pochodzące z likwidowanych lokat.

Wydzielenie tej grupy przepływów uzasadnione jest potrzebą uzyskania informacji o wydatkach poniesionych na inwestycje, które w przyszłości będą źródłem generowania zysku oraz przepływów pieniężnych. W przypadku działalności lokacyjnej, ujemna wartość przepływów pieniężnych jest zjawiskiem pozytywnym, bowiem świadczy o tym, że zakład ubezpieczeń lokuje swoje środki. Jednakże, w takim przypadku dokonywane inwestycje muszą przynosić zyski. Natomiast, wynik dodatni z działalności inwestycyjnej oznacza wyprzedaż zasobów majątku, co z reguły dotyczy podmiotów, które wycofują się z prowadzonej działalności, lub też, gdy grozi im upadłość.

Przepływy gotówkowe powstałe w wyniku działalności lokacyjnej to np.:

• wpływy z likwidacji lokat terminowych,

• wydatki na lokaty terminowe,

• wpływy ze sprzedaży akcji i udziałów w jednostkach zależnych i stowarzyszonych,

• wydatki na akcje, udziały w jednostkach zależnych i stowarzyszonych,

• wpływy z pozostałych lokat,

• wydatki na pozostałe lokaty,

• odsetki otrzymane.

Wielkość oraz dynamikę przepływów lokacyjnych netto, Korporacji filar w latach 1994-1997 charakteryzują dane zawarte w tabeli nr 3.

Z załączonej tabeli wynika, iż w całym rozpatrywanym okresie, saldo przepływów lokacyjnych Korporacji było ujemne. W 1995 r. nastąpił niewielki spadek wartości przepływów lokacyjnych netto, w porównaniu z rokiem 1994, bowiem jedynie o 10 %. W latach następnych natomiast, tj. w 1996 i w 1997 salda tych przepływów obniżały się z roku na rok bardziej dynamicznie aniżeli w latach poprzednich, bowiem średnio o 100 %.

Lata 1995 i 1996 charakteryzowały się podobną dynamiką wzrostu poszczególnych pozycji występujących w sprawozdaniu netto z działalności lokacyjnej. Wyjątek stanowią tzw. pozostałe pozycje, które w roku 1996 ogromnie wzrosły. W skład tej pozycji wchodzą przede wszystkim pozostałe koszty działalności Spółki (tj. koszty zakupu sprzedanych lokat np.: obligacji, bonów skarbowych i komercyjnych oraz bonów NBP, koszty akcji i udziałów) oraz inne przychody z lokat (poza dywidendami i odsetkami).Także bardzo wysoką dynamiką wzrostu charakteryzowały się otrzymane przez Korporację odsetki.

W 1997 roku natomiast, znacznie wolniej niż w roku poprzednim, przyrastały wpływy z lokat pozostałych, jak również wydatki na te lokaty. Ponadto, w roku tym nieznacznie wzrosły odsetki otrzymane przez Spółkę ( o 16% w porównaniu z rokiem 1996).

KU FILAR S.A. prowadząc swoją politykę lokacyjna, kładzie główny nacisk na to, aby lokaty były pewne i płynne. Jednakże, podejście takie umniejsza w pewnym stopniu zyskowność inwestowanych przez Korporację środków. Potwierdzeniem tego jest fakt, iż mimo zwiększania z roku na rok wielkości lokowanych, Spółka nie osiągnęła znacznych kwot zysku z zainwestowanych kapitałów. Niską rentowność lokat Korporacji, zauważa się zwłaszcza w roku 1997, kiedy dochody osiągnięte w wyniku działalności lokacyjnej okazały się niewystarczające na pokrycie ujemnego wyniku technicznego, a tym samym na obniżenie wartości straty finansowej.

III. Towarzystwo Ubezpieczeniowe COMPENSA S.A.

Analiza przepływów pieniężnych z działalności lokacyjnej Towarzystwa Ubezpieczeniowego COMPENSA S.A.

Przepływy netto z działalności lokacyjnej i inwestycyjnej Towarzystwa ubezpieczeniowego COMPENSA S.A. stanowiły podobnie jak w Korporacji Filar wielkość ujemną w większości z badanych okresów, jedynie w 1994 r. wielkość przepływów pieniężnych z działalności lokacyjnej kształtowały się na poziomie dodatnim. Główną przyczyną takiego stanu było dodatnie saldo wpływów i wydatków na lokaty terminowe. Oznacza to, że w badanym okresie COMPENSA pozbywała się pewnej grupy lokat.

W następnych latach kierunek przepływów z tytułu działalności lokacyjnej uległ zmianie.

W 1995r. wielkość przepływów z tytułu działalności lokacyjnej i inwestycyjnej wynosiła ( -423,2 tys. zł.), w roku następnym już ( -18213,6 tys. zł.), a w 1997 roku (- 61802,4 tys. zł.).

Z danych tych wynika bardzo wysoka dynamika pozycji w poszczególnych latach: w okresie; 1995-1996 - 3613,59%, natomiast w okresie: 1996-1997 - 295,32%.

Pozycje : „Wpływy z likwidacji lokat terminowych” oraz „Wydatki na lokaty terminowe” charakteryzowały się w badanym okresie podobną dynamiką wzrostu. W początkowym okresie dynamika tych pozycji nie była wysoka: w przypadku wydatków na lokaty terminowe wyniosła ona nieco powyżej 100%, natomiast w przypadku wpływów z likwidacji lokat terminowych - 99%. W kolejnych latach dynamika tych pozycji systematycznie zwiększała się, wynosząc odpowiednio: 362,14% (1995-1996), 390,42% (1996-1997) - dla wpływów z lokat terminowych oraz 406,91% (1995-1996), 370,66%(1996-1997) - dla wydatków na lokaty terminowe.

Towarzystwo Ubezpieczeniowe COMPENSA S.A. nie posiadało w badanym okresie żadnych wpływów z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w podmiotach zależnych i stowarzyszonych, natomiast wydatki na ten cel ponoszone były w latach 1994-1995.

Prowadzona przez Spółkę polityka lokacyjna była bezpieczna i konserwatywna oraz spowodowała wzrost przychodów z lokat prawie pięciokrotnie na przestrzeni kilku ostatnich kilku lat.

IV. KIERUNKI LOKOWANIA TOWARZYSTW UBEZPIECZEŃ NA ŻYCIE.

Ryzyko związane z działalnością podmiotów finansowych takich jak banki i zakłady ubezpieczeń, które powinny być instytucjami zaufania publicznego, wywołując potrzebę nadzoru państwa nad działalnością tych podmiotów. Interwencja państwa w działalność zakładów ubezpieczeń w Polsce przyjmuje trzy formy. Pierwszą jest koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowe. Następną formą interwencji jest ustawowe uregulowanie zasad funkcjonowania zakładów ubezpieczeń, również w zakresie polityki lokacyjnej. Ostatnią formą ingerencji jest ustanowienie organu nadzoru, który jako centralny organ administracji państwowej ma czuwać nad działalnością towarzystw ubezpieczeniowych. Powyższe trzy formy interwencji państwa w działalność lokacyjną uzasadniają zaliczenie polskiego nadzoru do systemu nadzoru materialnego. Ze względu na temat pracy szerzej zostanie omówiona interwencja państwa w politykę lokacyjną firm ubezpieczeniowych. Źródłem tej formy ingerencji tkwi w specyficznej strukturze kapitałów ubezpieczycieli. Przejawia się ona poprzez ograniczenie przepisami prawnymi działalności inwestycyjnej zakładów ubezpieczeń. Ograniczenia dotyczą przede wszystkim lokat funduszu ubezpieczeniowego choć w pewnym stopniu również inwestowania środków własnych. Zakłady ubezpieczeniowe są bowiem zobowiązane poinformować organ nadzoru o zakupie przekraczającym 10 % wartości nominalnego kapitału akcyjnego podmiotu gospodarczego oraz o lokatach w jednostkach zależnych od zakładu lub od których jest on zależny. Ponadto inwestycje środków własnych zagranicą muszą być dokonywane zgodnie z ustawą z 2 grudnia 1994 roku ” Prawo dewizowe” oraz wydanym na jej podstawie zarządzeniu Ministra finansów z dn. 16.01.1996 r. W sprawie ogólnych zezwoleń dewizowych. Inwestycje zagraniczne środków własnych ograniczone są do lokat w krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz innych państwach z którymi Polska zawarła umowy o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji. Zakłady ubezpieczeń mogą inwestować środki własne poza granicami kraju samodzielnie lub za pośrednictwem licencjonowanych biur maklerskich. Ubezpieczyciele muszą informować narodowy Bank Polski o zamiarze dokonania lokaty zagranicznej. Należy zwrócić uwagę, że mimo spełnienia wymogów ustawowych, organ nadzoru może nałożyć ograniczenie sposobu inwestowania środków zakładu ubezpieczeń w sytuacji zagrożenia wypłacalności tego zakładu. Co się tyczy inwestowania środków własnych towarzystw ubezpieczeniowych to wielkość ta jest marginalna. Dzieje się tak ponieważ zakład ubezpieczeń musi w pierwszej kolejności spełnić imperatyw ulokowania rezerw techniczno- ubezpieczeniowych i dopiero pozostałe środki mogą być inwestowane jako własne . Wobec konieczności utrzymywania pewnego poziomu pogotowia kasowego okazuje się, że w warunkach polskich( niskie kapitały własne zakładów ubezpieczeń ), możliwości lokowania środków własnych są znikome. Wynika z tego, że ograniczenia działalności lokacyjnej dotyczą większości środków przeznaczonych na inwestycje.

1. Interwencja państwa w działalność lokacyjną.

Ingerencja ustawodawcy w politykę lokacyjną firm ubezpieczeniowych ma na celu zabezpieczenie interesu ubezpieczonych. Ustawodawca wyznacza kierunki inwestowania według kryterium ryzyka oraz skali zaangażowania. W myśl obowiązujących przepisów, zakład ubezpieczeń może inwestować środki stanowiące pokrycie funduszu ubezpieczeniowego na rynku pieniężnym, kapitałowym oraz na rynku nieruchomości ( z wyjątkiem nieruchomości rolnych). Artykuł 64 ustawy o działalności ubezpieczeniowej zezwala zakładowi ubezpieczeń lokować w:

• bony skarbowe,

• obligacje Skarbu państwa,

• inne papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Państwo, depozyty skarbowe, pożyczki udzielane Skarbowi Państwa i pożyczki gwarantowane przez Skarb Państwa,

• obligacje gmin,

• obligacje emitowane przez inne podmioty niż określone w pkt. 2-4

• nieruchomości( z wyłączeniem rolnych),

• pożyczki zabezpieczone hipotecznie,

• akcje dopuszczone do publicznego obrotu,

• udziały i akcje krajowych spółek prawa handlowego nie dopuszczone do publicznego obrotu,

• depozyty bankowe,

• pożyczki pod zastaw praw wynikających z umowy ubezpieczenia na życie,

• fundusze powiernicze.

Należy zaznaczyć, że ustawodawca nie wszystkie kierunki lokowania traktuje równorzędnie. Tylko instrumenty wierzytelnościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa i gminy mogą być wykorzystane bez ograniczeń jako inwestycje zakładów ubezpieczeń. Wynika to z traktowania papierów skarbowych jako pozbawionych ryzyka. Wydaje się to zasadne gdyż mimo istnienia pewnych możliwości zmiany warunków spłaty tych zobowiązań, są one mało prawdopodobne. Nowela z 1995 roku z wiarygodnością kredytową Skarbu Państwa zrównuje wiarygodność gmin. Oznacza to, że ubezpieczyciele mogą inwestować cały fundusz ubezpieczeniowy również w papiery emitowane lub gwarantowane przez te jednostki organizacyjne. Zupełnie inną rzeczą jest fakt, instrument ten jeszcze nie funkcjonuje w szerszym zakresie.

Pozostałe kierunki lokowania funduszu ubezpieczeniowego obarczone są już pewnymi ograniczeniami:

• w obligacjach przedsiębiorstw i innych podmiotów uprawnionych do ich emisji może być inwestowane nie więcej niż 5% rezerw techniczno- ubezpieczeniowych na udziale własnym,

• udział lokat w nieruchomości pożyczki zabezpieczone hipotecznie nie może łącznie przekraczać 25% funduszu ubezpieczeniowego, przy czym udział w pożyczkach zabezpieczonych hipotecznie nie może przekraczać 5% funduszu, a wysokość pożyczki nie może być wyższa niż 50% wartości nieruchomości hipotecznej, zaś udział lokat w jednej nieruchomości nie może przekraczać 5% funduszu ubezpieczeniowego,

• w akcje dopuszczone do publicznego obrotu oraz fundusze powiernicze zakład ubezpieczeń może zainwestować łącznie do 30% funduszu ubezpieczeniowego,

• udział lokat w udziały i akcje krajowych spółek prawa handlowego nie dopuszczonych do obrotu publicznego nie może przekraczać 15% rezerw technicznych na udziale własnym, przy czym w stosunku do jednego podmiotu lub grupy podmiotów zależnych ograniczenie to jest zawężone do 10 % funduszu ubezpieczeniowego,

• w pożyczki pod zastaw praw wynikających z umowy ubezpieczenia dozwolone jest zainwestowanie do 15% rezerw technicznych na udziale własnym,

• depozyty bankowe ubezpieczycieli są ograniczone do 20% funduszy własnych banku,

• powyższe ograniczenia nie dotyczą ubezpieczeń na życie związane z funduszem inwestycyjnym.

Ponadto Minister Finansów wydał w oparciu o art.63&4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, zezwolenie ogólne na lokowanie do 5% funduszu ubezpieczeniowego za granicą.

Zezwolenie obejmuje lokaty w krajach należących do OECD oraz innych Państwach z którymi Polska zawarła umowy o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji. Zakład ubezpieczeń może za granicą nabywać: papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa, obligacje gmin i przedsiębiorstw, akcje dopuszczone do publicznego obrotu, jednostki uczestnictwa funduszy uczestnictwa funduszy powierniczych oraz zakładać depozyty bankowe jeżeli:

*Papiery wartościowe długoterminowe zostały zaliczone przez agencję ratingową Moody s Inwestors Service Inc. Do kategorii inwestycyjnej mieszczących się w granicach Aaa- Baa3 lub zostały zaliczone przez agencje ratingową Standard and Poor s Co do kategorii inwestycyjnej mieszczącej się w granicach AAA-BBB,

Papiery wartościowe krótkoterminowe zostały zaliczone przez agencję ratingową Moody s Inwestors Service Inc. Do kategorii inwestycyjnej mieszczącej się w granicach Prime 1-Prime 3 lub zostały zaliczone przez agencje ratingową Standard and Poor s Co. Do kategorii inwestycyjnej mieszczącej się w granicach A1- A3.

Należy zwrócić uwagę na fakt ograniczenia zakładania depozytów bankowych. Zostało ono wprowadzone nowelą ustawy ubezpieczeniowej w 1995 roku. Mimo spadku tego typu lokat ich udział w strukturze jest nadal znaczący. Dlatego ze względu na przypadki upadłości banków w okresie przed nowelizacją ustawy o działalności ubezpieczeniowej ustawodawca wprowadził ograniczenia zakładania depozytów bankowych. Mają one zachęcać do kierowania środków do silnych kapitałowo banków jako podmiotów o niskim ryzyku niewypłacalności oraz do dywersyfikacji podmiotowej lokat terminowych. Należy zauważyć, konstrukcja limitu ograniczającego wysokość lokat funduszu ubezpieczeniowego w depozyty terminowe do 20% funduszy własnych banku nie umożliwia lokowania całego funduszu ubezpieczeniowego w depozyty terminowe w jednym roku pod warunkiem, że jest on wystarczająco silny kapitałowo. Ograniczenie to skutkuje w zależności od wielkości funduszu ubezpieczeniowego oraz od kapitałów własnych banku, przez co nie wymusza automatycznie tworzenia wkładów terminowych w kilku bankach. Nie ma więc konieczności rozpraszania depozytów przez małe towarzystwo ubezpieczeń, jeśli korzysta ono z usług dużego banku. W odniesieniu do inwestycji w pożyczki zabezpieczone hipotecznie limit lokowania jest ustanowiony łącznie z inwestycjami w nieruchomości i wynosi 25% funduszu ubezpieczeniowego. Ponadto pojedyncza pożyczka może być udzielona tylko do 50% wartości obiektu na którym ustalono hipotekę w celu ograniczenia ryzyka strat wynikających z niewypłacalności pożyczkobiorcy w sytuacji spadku rynkowej wartości tej nieruchomości.

To ograniczenie pozwala zachować rezerwę na odzyskanie pożyczonego kapitału wraz z odsetkami i pokrycie dodatkowych kosztów związanych z egzekucją należności.

Dodatkową ingerencją ustawodawcy w lokaty w nieruchomości i pożyczki zabezpieczone hipotecznie jest ustanowienie limitu lokowania w wysokości 5% funduszu ubezpieczeniowego na inwestycje w pojedynczą nieruchomość czy pożyczkę. Uregulowanie to ma służyć ograniczeniu ryzyka nadmiernej koncentracji.

Z kolei nowela z 1995 roku wprowadziła limit lokowania w pożyczki pod zastaw polis życiowych na poziomie 15% funduszu ubezpieczeniowego. Ten rodzaj inwestycji dotyczy ubezpieczycieli życiowych. Wprowadzenie powyższego limitu ogranicza możliwość wykorzystania pożyczek pod zastaw polis życiowych w przyszłości gdyż dotychczas były one wykorzystywane sporadycznie.

Nowelizacja ustawy ubezpieczeniowej wprowadziła również zmiany w stosunku do lokat w instrumenty udziałowe. W tym przypadku nowe uregulowania zezwalają na większe zaangażowanie środków reprezentujących fundusz ubezpieczeniowy. Limit został ustanowiony na poziomie 30% dla akcji spółek publicznych i funduszy powierniczych i 15% dla akcji i udziałów polskich spółek prawa handlowego. Łącznie zakłady ubezpieczeń mogą zainwestować do 45% funduszu ubezpieczeniowego bezpośrednio w podmioty gospodarcze. Podobnie jak w przypadku lokat w nieruchomości również w przypadku inwestycji udziałowych istnieje ograniczenie koncentracji lokat w jednym podmiocie lub grupie podmiotów zależnych, w które można lokować do 10% rezerw techniczno- ubezpieczeniowych na udziale własnym. Limit inwestycji w papiery udziałowe wydaje się wysoki. Pozwala on na wchodzenie na rynek kapitałowy i osiąganie w sytuacji stabilizacji gospodarki wysokich dochodów. Jest to zwłaszcza ważne w odniesieniu do ubezpieczycieli życiowych, którzy dzięki specyfice swoich produktów, które są przeważnie długoterminowe, mogą stać się dostarczycielem stabilnego kapitału dla rozwijających się przedsiębiorstw. Obowiązujące jednak prawo w zakresie wyceny aktywów nakazuje stosowanie zasady ostrożnej wyceny. Nakazuje ona wykazywanie w bilansie lokat w cenie nabycia lub w niższej od niej cenie rynkowej składnika lokat. Oznacza to, iż nawet w przypadku trwałego wzrostu ceny rynkowej akcji nie można go wykazać w księgach finansowych. W warunkach inflacji jest to powód zaniżania wartości lokat udziałowych i przychodów z nich uzyskiwanych, które pojawiłyby się w przypadku zarachowania wzrostu wartości akcji. Takie uregulowanie nie sprzyja długoterminowemu lokowaniu w papiery udziałowe.

Mimo przestrzegania powyższych ograniczeń organ nadzoru ma prawo do interwencji w politykę lokacyjną zakładu ubezpieczeń gdy uzna , iż może ona doprowadzić do jego niewypłacalności. Jest to silne uprawnienie kontrolne gdyż daje także możliwość oceny jakości lokat.

Ponadto bardzo ważnym przejawem interwencji państwa w gospodarkę finansową zakładu ubezpieczeń jest ustanowienie obowiązku przynajmniej pełnego pokrycia rezerw lokatami. Wymóg ten ma zapewnić wypłacalność ubezpieczycieli w sytuacji zrealizowania się ryzyk mających odzwierciedlenie w funduszu ubezpieczeniowym. Dlatego oprócz pełnego pokrycia rezerw techniczno- ubezpieczeniowych na udziale własnym lokatami, należy zapewnić ich wzajemne dopasowanie jakościowe. Oznacza to, że charakter poszczególnych rezerw technicznych powinien znaleźć odzwierciedlenie w rodzaju lokaty, ( np. zakład ubezpieczeń na życie może długoterminowo lokować środki stanowiące pokrycie rezerwy matematycznej, natomiast rezerwy na niewypłacone świadczenia powinny być inwestowane w instrumenty krótkoterminowe).

2. Cechy charakterystyczne lokat ubezpieczycieli życiowych.

Działalność lokacyjna w ubezpieczeniach na życie jest podzielona na:

• lokaty funduszu ubezpieczeniowego,

• lokaty kapitałów własnych.

Rozróżnienie to wynika z analizy załączników 6.1,6.2,6.3 ustawy o rachunkowości z 29 września 1994r. oraz z załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości ubezpieczycieli z 29 grudnia 1994r. Z wyżej wymienionych załączników wynika, że wszelkie przychody z lokat funduszu ubezpieczeniowego oraz przychody z lokat związane z funduszem inwestycyjnym, gdzie ryzyko lokaty ponosi ubezpieczający wykazuje się w technicznym rachunku ubezpieczeń na życie, natomiast przychody z lokat środków własnych zakładu ubezpieczeń wykazuje się w ogólnym rachunku zysków i strat.

Jeżeli środki własne ubezpieczyciela życiowego inwestowane są łącznie z funduszem ubezpieczeniowym, to może on dokonać rozliczenia lokat na część techniczną i ogólną. W przypadku gdy całość przychodów jest wykazywana w technicznym rachunku ubezpieczeń, przychody z lokat środków własnych ubezpieczyciela w części zarachowanej na przychody ogólnego rachunku zysków i strat , należy wykazać jako koszt w technicznym rachunku ubezpieczeń na życie oraz jako przychód rachunku ogólnego.

Z wyżej wymienionych załączników wynika, iż przychody z działalności lokacyjnej w dziale pierwszym są wykazywane odmiennie niż w dziale drugim. Wiąże się to z odmiennością ubezpieczeń na życie, w których większe znaczenie odgrywa czas i charakter niektórych rezerw techniczno - ubezpieczeniowych.

3. Struktura lokat ubezpieczycieli życiowych.

Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 roku nałożyła na ubezpieczycieli obowiązek wykazywania pozycji lokat w bilansie zgodnie z załącznikiem nr 3. Rozszerzono zatem dotychczasowy obowiązek ograniczający sprawozdawczość publikacyjna do prezentowania inwestycji w rozbiciu tylko na lokaty w złotych, w walutach obcych oraz należności depozytowe od cedentów. Umożliwia to rzetelną ocenę stosowanej przez firmy ubezpieczeniowe polityki lokacyjnej i zmiany w niej zachodzące.

4. Analiza rozmiarów i struktury lokat w latach 1994-1996.

Aby dobrze przedstawić znaczenie lokat dla ubezpieczycieli życiowych należy znać udział tej pozycji w strukturze aktywów.

Prezentuje go wykres. Z analizy wykresu wynika, że znaczenie lokat w strukturze majątku ubezpieczycieli życiowych w badanym okresie wzrastało i osiągnęło w 1996 roku poziom około 94%. Bardzo wysoki poziom tego wskaźnika świadczy o wielkim znaczeniu inwestycji w działalności ubezpieczycieli działu pierwszego. Wzrost wartości lokat w strukturze aktywów należy uznać za pozytywny. Towarzystwa dzięki temu mogą osiągać wysokie dochody, które poprawiają wynik finansowe.

5. Wysokość i dynamika lokat zakładów ubezpieczeń na życie.

Tabela nr 4.

Wyszczególnienie		Lata
	1994	1995	1996
Lokaty (tys.zł.)	1183666,54	2101668,50	3624827,89
Dynamika lokat	198,37%	177,56%	172,47%

Źródło: Raporty PUNU za 1995 i 1996r.

Na pierwszy plan rzuca się fakt wzrostu poziomu lokat. Przyjmując rok 1993 za 100% w 1994 roku wzrost wyniósł 98.38%, w 1995 roku lokaty wzrosły o 77,56% w stosunku do roku poprzedniego. Na koniec 1996 roku wartość lokat była o 72,47% wyższa niż w roku poprzednim. W sumie od początku 1994 roku wysokość lokat wzrosła o 607,48%. Jest to wzrost znacznie przewyższający ówczesną inflację. Świadczy to o silnym rozwoju sektora ubezpieczeń życiowych, a jednocześnie o wzroście znaczenia lokat w gospodarce finansowej zakładów ubezpieczeń.

6. Wartość i struktura lokat sektora ubezpieczeń na życie.

Tabela nr 5. Dane w tys.zł.

Wyszczególnienie		Lata
	1994	1995	1996
Nieruchomości * Grunty własne * Budynki i budowle * Inwestycje budowlane i zaliczki na ich poczet	46905,94 1376,60 24847,48 20681,86	77783,31 2190,50 51105,80 24487,00	102787,29 4357,75 68996,89 29432,65
Lokaty w jed. zależnych i stowarzyszonych * akcje i udziały w tych jednostkach	330,00 330,00	1500,00 1500,00	3159,18 3159,18
Inne lokaty finansowe *akcje, udziały, inne papiery wartościowe o zmiennej kwocie dochodu oraz jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych dłużne papiery wartościowe i inne papiery o stałej kwocie dochodu pożyczki hipoteczne pozostałe pożyczki lokaty terminowe w instytucjach finansowych pozostałe lokaty	1136430,60 105576,47 816333,98 0 84,59 211723,49 2712,07	2022385,19 478726,05 1354617,33 241,11 84,15 180995,55 7721,00	3489882,07 903931,94 2245127,97 546,95 10,57 335902,88 4271,70
Lokaty ogółem	1183664,54	2101668,50	3595828,54

Źródło : Raporty PUNU za 1995 i 1996r.

Jak z tego wynika w badanym okresie nastąpiły pewne zmiany w strukturze lokat. Wyraźnie wzrósł udział akcji i udziałów, przy jednoczesnym spadku lokat terminowych w bankach. Świadczy to o rozwoju polskiego rynku kapitałowego, na którym operują ubezpieczyciele i wybierają optymalne portfele inwestycyjne. Lokaty terminowe w bankach, w pewnym sensie konkurencyjnych dla ubezpieczycieli życiowych podmiotach finansowych siłą rzeczy nie mogą stanowić silnej pozycji. Inwestycją o nieco wyższych w ostatnim czasie dochodach oraz wysokim stopniu bezpieczeństwa są dłużne papiery skarbowe. Znalazło to odbicie w ponad 60% udziale w strukturze lokat w badanym okresie. Dzięki rozwojowi Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych firmy ubezpieczeniowe mogły również zwiększyć udział akcji w majątku, gdyż duża liczba spółek notowanych daje szerokie pole wyboru optymalnego portfela inwestycyjnego. Przy zachowaniu rozsądnej selekcji akcje dają możliwość osiągnięcia bardzo wysokiej stopy zwrotu z inwestycji.

7. Efektywność lokat względem kapitałów własnych sektora ubezpieczeń na życie.

Tabela nr 6.

Dane w tys. zł

Wyszczególnienie	1994	1995	1996
Kapitał własny	241780084	301269903	436110870
Wynik na lokatach	278903600	406795550	548996960
Efektywność lokat względem kapitałów własnych	102,62%	135,03%	125,88%

Źródło: Raporty PUNU,GUS oraz obliczenia własne

Jak wynika z tabeli wynik dodatni osiągnięty na działalności inwestycyjnej w każdym roku przewyższał kapitały własne. Oznacza to, że w sytuacji polepszenia pomiędzy składkami a kosztami technicznymi właściciele towarzystw ubezpieczeniowych osiągaliby bardzo poważne zyski.

8. Znaczenie lokat ubezpieczycieli życiowych w gospodarce narodowej.

Punktem wyjścia analizy powyższego problemu będzie zdefiniowanie roli tego sektora gospodarki w systemie finansowym państwa.

Ubezpieczenia tworzą swój własny system, rozumiany jako całość form organizacyjnych, w których przebiega działalność finansowa oraz norm regulujących te formy. Rola ubezpieczeń gospodarczych w systemie finansowym państwa traktowana jest różnorodnie w zależności od stopnia rozwoju gospodarek. Wynika to ze stopnia udziału tego sektora w operacjach finansowych. W krajach takich jak Polska, które dopiero wprowadzają gospodarkę rynkową, udział ubezpieczeń w PKB Jest niewielki. Wynikać to może z braku kapitału, który w pierwszej kolejności jest przeznaczony na inwestycje produkcyjne, lub finansujące je w bezpośredni sposób banki, a także braku świadomości ubezpieczeniowej. Jednak w krajach rozwiniętych gospodarczo znaczenie ubezpieczeń, również na życie, jest znacznie większe. Ubezpieczenia są tam równorzędnym partnerem dla banków. Mimo iż aktywa najsilniejszych banków przewyższają wartość majątku największych ubezpieczycieli to zyski osiągane przez tych drugich są znacznie wyższe. Z kolei w Polsce z podobnego zestawienia wyników sektora bankowego oraz ubezpieczeń działu pierwszego wynika niedokapitalizowanie tego drugiego.

Wśród różnych obszarów działania ubezpieczeń na szczególne znaczenie zasługuje polityka lokacyjna. Znaczenie lokat zakładów ubezpieczeń, szczególnie na życie, jest dla państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej bardzo duże. Towarzystwa ubezpieczeń na życie gromadzą znaczną część oszczędności obywateli i są znaczącym inwestorem.

9. Lokaty związane z funduszem inwestycyjnym .

W miarę rozwoju ubezpieczeń na życie okazało się, że tradycyjnie produkty oferowane przez zakłady ubezpieczeń nie w pełni spełniają oczekiwania niektórych klientów. Produkty te stały się mało elastyczne dla tych ubezpieczających, którzy chcieliby mieć wpływ na kierunki lokowania swoich oszczędności. W wyniku zmiany oczekiwań klientów powstał nowy produkt- ubezpieczenie związane z funduszem inwestycyjnym. Ubezpieczenie to charakteryzuje się tym, że składka inwestowana jest zgodnie z wolą ubezpieczonego w specjalnie wyodrębnionych funduszach. Aby oferta zakładu ubezpieczeń była interesująca, zakłady ubezpieczeń powinny prowadzić większą ilość funduszy inwestycyjnych. Najczęściej spotykane ( na rynku brytyjskim) fundusze to:

• fundusz papierów dłużnych

• fundusz giełdowy

• fundusz zarządzany

• fundusz hipoteczny

• fundusze geograficzne

• fundusze wysoko dochodowe

• fundusze drobnych przedsiębiorstw.

Funduszami zarządzają zakłady ubezpieczeń, jednak ryzyko inwestycyjne ponosi ubezpieczony. Lokata w fundusz inwestycyjny tworzona jest przez zakład ubezpieczeń w momencie wpłaty składki. Składka przeliczana jest na jednostki uczestnictwa według aktualnej wartości. Zmiany ich wartości zależne są od rynkowej wyceny aktywów funduszy przypadających na pojedynczą jednostkę uczestnictwa/ Oznacza to, że przyszła wartość ubezpieczenia nie jest znana.

Korzyścią tego typu umów dla ubezpieczonego jest to, że poprzez wybór odpowiedniego funduszu, może on decydować o kierunkach lokowania jego oszczędności zgromadzonych w polisie. Jest to ważne, ponieważ funduszy tych nie obowiązują ograniczenia możliwości inwestycyjnych dotyczące pozostałych ubezpieczeń.

Jednym z rodzajów ubezpieczeń na życie z funduszem inwestycyjnym jest ubezpieczenie uniwersalne. W ubezpieczeniu tym ubezpieczający sam określa relacje pomiędzy ryzyko- składką a składką oszczędnościową. Uprawnienie to daje ubezpieczającemu możliwość elastycznego dostosowania produktu do swoich potrzeb. Ponadto oprócz regularnie wpłaconych składek istnieje możliwość dokonania wpłat sporadycznych, które są przeznaczone na zwiększenie poziomu inwestycji.

W ubezpieczeniu uniwersalnym składki przeznaczone są po potrąceniu kosztów manipulacyjnych, na zakup jednostek uczestnictwa w jednym lub większej ilości funduszy inwestycyjnych. W każdym miesiącu z funduszu potrącane są koszty związane z wykonaniem umowy ubezpieczenia poprzez odpisanie na rzecz ubezpieczyciela stosownej ilości jednostek uczestnictwa.

Ubezpieczenia uniwersalne z funduszem inwestycyjnym charakteryzują się ograniczonymi gwarancjami ze strony zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczający corocznie otrzymuje wyciąg informujący o stanie posiadania swoich jednostek uczestnictwa oraz operacjach dokonanych na funduszu ubezpieczeniowym w ciągu roku. Na tej podstawie może on dokonać oceny dotychczasowego przebiegu umowy i ewentualnie może zadecydować o zmianie niektórych warunków ubezpieczenia.

10. Efekty ekonomiczne działalności lokacyjnej ubezpieczycieli życiowych.

Dla towarzystwa ubezpieczeń , podobnie jak dla innych podmiotów gospodarczych, jednym z głównych celów działalności jest przynoszenie dochodu. Jednak w odróżnieniu od sfery materialnej ubezpieczyciele nie osiągają zasadniczego dochodu z działalności operacyjnej, w ubezpieczeniach zwanej techniczną, lecz przede wszystkim z inwestycji kapitałowych. Również w sektorze ubezpieczeń istnieją pewne różnice w zakresie polityki lokacyjnej gdyż w dziale pierwszym dominują ubezpieczenia długoterminowe i lokaty rezerw z nimi związanych mogą być inwestowane mniej płynnie.

W odniesieniu do działu pierwszego ubezpieczeń istnieją także różnice w stosunku do działu drugiego, dotyczące tego, które dochody zalicza się do części technicznej, a które do ogólnej rachunku wyników. W ubezpieczeniach na życie ze względu na ich długoterminowość ustawodawca nakazuje wykazywanie dochodów z lokat funduszu ubezpieczeniowego w technicznym rachunku ubezpieczeń. Można stąd wyciągnąć błędny wniosek, że ubezpieczyciele życiowi główne dochody czerpią z działalności stricte ubezpieczeniowej. Sprawa nie jest jednak tak oczywista. Co prawda składka ubezpieczeniowa jest tak skalkulowana, że zakłada tzw. Techniczną stopę inwestycji, to jednak z pewnością nie jest to wartość na tyle duża, że wymaga dla osiągnięcia równowagi składek i kosztów technicznych zaliczenia całych dochodów z lokat funduszu ubezpieczeniowego do rachunku technicznego. W rzeczywistości więc również firmy działu pierwszego swoje dochody czerpią głównie dzięki pożytkom z lokat.

Tabela nr 7

Efekty lokat zakładów ubezpieczeń

Dane w tys. zł.

	1994	1995	1996
Lokaty na początek roku	1175030,10	1183666,54	2103761,40
lokaty na koniec roku	1183666,54	2103761,40	3624827,90
Średni stan lokat	1179348,30	1643714,00	2908820,40
Wynik na lokatach	278903,60	406795,55	548996,96
Efektywność lokat	23,65%	24,75%	18,87%

Źródło: Raporty GUS za 1994 r. i PUNU za 1995 i 1996 r., oraz obliczenia własne.

Z analizy danych zawartych w tabeli można wyciągnąć dwa zasadnicze wnioski na temat sektora ubezpieczeń na życie. Po pierwsze rzuca się w oczy znaczący wzrost poziomu inwestycji. Świadczy to o szybkim rozwoju tego segmentu gospodarki narodowej oraz o spełnieniu wymogów ustawowych odnośnie pokrycia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych lokatami. Po drugie stabilna jest efektywność lokat. Mimo iż formuła obliczenia tego wskaźnika pozostawia wiele do życzenia to nie ulega wątpliwości, że jego wartość się poprawia. Jego poprawę widać zwłaszcza gdy prezentuje się go w ujęciu realnym, tj. po uwzględnieniu inflacji. Efektywność lokat zarówno w ujęciu brutto, jak i netto prezentuje tabela . Fakt iż realna wartość wskaźnika rentowności inwestycji była od 1995 roku dodatnia jest ważny dla ubezpieczonych, gdyż jak wynika z niektórych ogólnych warunków ubezpieczenia część zysku z lokat rezerwy matematycznej powiększa wartość polisy. Dotyczy to umów ubezpieczenia z udziałem ubezpieczonego w zysku. W jednym z towarzystw ubezpieczeniowych część zysku, jaką dopisuje się do polisy, wynosi co najmniej 85 %. Osiąganie wysokiej rentowności inwestycji w ubezpieczeniach życiowych jest więc ważne nie tylko dla akcjonariuszy, ale również bezpośrednio dla ubezpieczonych gdyż daje im wymierne korzyści i zwiększa ich zaufanie do firmy.

Tabela nr 8

Efektywność lokat netto zakładów ubezpieczeń na życie.

	1994	1995	1996
Efektywność lokat brutto	23,65%	24,75%	18,87%
Współczynnik inflacji	29,40%	21,70%	18,12%
Efektywność lokat netto	-5,75%	3,05%	0,70%

Z analizy tabeli wynika jak już przedstawiono wyżej, iż zakładom ubezpieczeń na życie udaje się od 1995 roku osiągnąć rentowność inwestycji przewyższającą współczynnik inflacji.

11. Porównanie wyników osiągniętych przez PZU Życie i Amplico Life do rezultatów całego sektora w latach 1994-1995.

Dla porównania z całym rynkiem ubezpieczeń na życie zostały wybrane dwie firmy- PZU Życie ze względu na dominujący udział w rynku oraz Amplico Life, które zajmuje trzecie miejsce na rynku. Ponadto Amplico to pierwszy zakład ubezpieczeń z udziałem kapitału zagranicznego, który uzyskał koncesję na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w dziale pierwszym.

Tabela nr 9

Wyniki osiągnięte przez PZU Życie i Amplico Life na tle rynku ubezpieczeń na życie.

Dane w tys. złotych i procentach.

Wyszczególnienie	1994	1995	1996
Wyniki na lokatach ogółem	278903,60	406795,55	548996,96
Wynik PZU Życie	277058,00	406977,00	484310,00
Wynik Amplico Life	4943,91	10645,23	27340,00
Wartość lokat ogółem	1183666,54	2103761,40	3624827,90
Lokaty PZU Życie	1122436,00	1920416,00	3061240,00
Lokaty Amplico Life	22479,62	72242,90	203880,00
Efektywność lokat ogółem	23,65%	24,75%	18,87%
Efektywność PZU Życie	32,65%	26,75%	19,44%
Efektywność Amplico Life	34,99%	22,47%	19,87%
Wynik finansowy netto ogółem	78557,94	48565,12	128360,86
Wynik PZU Życie	76555,00	58051,00	95470,00
Wynik Amplico Life	3844,73	5112,39	18560,00
Kapitały własne ogółem	241780,08	301269,90	436110,87
Kapitały własne PZU Życie	203284,00	225934,00	292410,00
Kapitały własne Amplico Life	7163,75	12359,28	30920,00
Rentowność KW ogółem	40,90%	17,89%	29,43%
Rentowność KW PZU Życie	47,35%	27,05%	36,84%
Rentowność KW Amplico Life	74,43%	52,37%	87,76%
Współczynnik ulokowania rezerw ogółem	106,61%	114,40%	115,18%
Współczynnik ulokowania rezerw PZU Życie	103,10%	106,90%	111,70%
Współczynnik ulokowania rezerw Amplico Life	195,80%	134,50%	136,00%
Udział w rynku PZU Życie	94,70%	87,20%	77,20%
Udział w rynku Amplico Life	2,00%	4,60%	7,40%

Źródło: PUNU, GUS, Rzeczpospolita, raporty firm ubezpieczeniowych oraz obliczenia własne.

Z analizy danych przedstawionych w tabeli wynika, iż można pozytywnie ocenić działalność obydwu firm. Wskaźniki efektywności lokat kształtowały się w nich na poziomie trochę wyższym od przeciętnej. W przypadku Amplico Life wraz ze wzrostem udziału w rynku wartości lokat oraz przychody z nimi związane rosły szybciej niż średnia rynku. Z kolei PZU Życie straciło część rynku, dlatego wzrost ich lokat i zysków charakteryzował się niższą dynamiką niż w przypadku Amplico Life. W przypadku obydwu firm dodatni wynik osiągnięty na działalności inwestycyjnej w każdym roku znacznie przewyższał zysk netto. Świadczy to o ważnej pozycji wyniku z lokat w działalności operacyjnej zakładów ubezpieczeń. Wynik finansowy netto Amplico Life nieprzerwanie wzrastał, natomiast PZU Życie odnotowało znaczny jego spadek w 1995r. Miało to wpływ na pogorszenie się rentowności kapitału własnego spółki, która w badanym okresie była niższa niż w przypadku Amplico Life. Wynikać to może z pozycji rynkowej, tj. z tego że PZU oddaje, a Amplico powiększa udział w rynku. Również współczynnik ulokowania rezerw Amplico Life był lepszy niż w przypadku lidera. Ta sytuacja wynika z wieku obu firm. Towarzystwa młode często mają większy udział kapitału własnego i dlatego posiadają więcej wolnych środków, które mogą inwestować. Ogólnie należy zauważyć, że PZU Życie ze względu na swą dominującą pozycję na rynku wpływa na jego całościowy obraz.

IV. Podsumowanie

Zamiarem pracy było wykazanie znaczenia lokat w działalności ubezpieczycieli zarówno działu pierwszego jak i drugiego oraz ich wpływu na gospodarkę narodową.

Wiele polskich zakładów ubezpieczeń zanotowało w latach poprzednich dodatni wynik finansowy tylko dzięki działalności lokacyjnej. Świadczy to o dużym znaczeniu jakie należy przypisać polityce lokacyjnej dla gospodarki finansowej zakładu ubezpieczeń.

Osiągniecie dochodów jest celem prowadzenia działalności gospodarczej, również ubezpieczeniowej. W sytuacji wzrastającej konkurencji na rynku, towarzystwa ubezpieczeń musza oferować coraz lepsze, a czasem i tańsze produkty. Aby utrzymać rentowność prowadzonej działalności, na satysfakcjonującym akcjonariuszy poziomie, zakłady ubezpieczeń mogą ograniczać koszty, co w sytuacji walki konkurencyjnej jest trudne, albo muszą osiągać wysokie dochody z inwestycji. Osiąganie wysokiej rentowności lokat jest również ważne dla klientów, gdyż w warunkach inflacji ich nie uzyskanie może doprowadzić do nierealnej wartości ubezpieczenia.

Dobrze skonstruowane portfele inwestycyjne zapewniają towarzystwom osiąganie wysokich dochodów, a jednocześnie stanowią zabezpieczenie ich wypłacalności. Firmy ubezpieczeniowe musza kierować się kryterium racjonalności w doborze lokat. Zbyt ryzykowne inwestowanie może bowiem doprowadzić do straty kapitału. Dlatego zarządy towarzystw ubezpieczeniowych obok rentowności muszą brać pod uwagę stopień ich bezpieczeństwa i płynności.

Uważamy, że działalność lokacyjna jest niezmiernie ważna dla samych zakładów ubezpieczeń, a jednocześnie, zakładając dalszy rozwój sektora ubezpieczeń, wpływa na funkcjonowanie całej gospodarki poprzez dostarczanie kapitału. Prawidłowo prowadzona polityka lokacyjna zakładów ubezpieczeń decyduje o ich powodzeniu rynkowym oraz poprzez koncentrację i alokacje funduszy kształtuje sytuację gospodarczą.

Fundusz ubezpieczeniowy to rezerwy techniczno- ubezpieczeniowe na udziale własnym, tj. po odjęciu udziału reasekuratorów. Zob.M. Kuchlewska „ Lokaty w gospodarce finansowej zakładu ubezpieczeń” w „Ubezpieczenia w gospodarce..., op. cit., s 304.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej, art. 61. ust. 1 ( Dz.U. Nr 11, 19996, poz. 62).

H. Ogrodnik, B. Jonczyk :Ocena działalności lokacyjnej zakładów ubezpieczeń”, PUR nr 7,19997, s. 22

Dz. U. Nr 121, poz.591

Zob. „Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości ubezpieczycieli „ z 29 grudnia 1994, Dz. U. Nr 140, poz. 791, zmiany z 1995r. Nr 90, poz.448.

Zob. załącznik

Zob. załącznik 6/3 do ustawy j.w.

Dz. U. Nr 121, poz. 591

Dobór przedziału czasowego wynika z możliwości uzyskania rzetelnych danych o sytuacji finansowej firm ubezpieczeniowych.

Rok poprzedni = 100, wartość lokat na koniec 1993 rok = 596696,3 tys.PNL

Dla uproszczenia jest to średnia arytmetyczna z początku i końca roku.

Obliczone na podstawie uproszczonej formuły : wynik z lokat/średni stan lokat.

Inflacja w ujęciu rocznym

Efektywność lokat na podstawie średniego stanu lokat obliczonej wg formuły jak poprzednio.

Efektywność kapitału własnego wg wartości kapitału obliczonego jako średnia z początku i końca roku.

---