Wartość celna

W polskiej taryfie celnej, w stosunku do większości pozycji (kodów PCN) zostały przypisane stawki od wartości celnej towarów. Dla prawidłowego wymiaru cła konieczne jest ustalenie rzeczywistej wartości celnej towaru. Zgodnie z art. 21 Kodeksu celnego, wartość celna towarów określana jest w celu ustalenia kwoty wynikającej z długu celnego oraz innych należności pobieranych przez organ celny, jak również stosowanie środków polityki handlowej.

Podstawą przy ustalaniu wartości celnej towaru jest Porozumienie w sprawie stosowania Artykułu VII Układu Ogólnego GATT, wprowadzającego system ustalania wartości celnej w oparciu o cenę faktycznie zapłaconą lub należną za towary importowane. Porozumienie określa w sposób szczegółowy metody i zasady ustalania wartości celnej towarów importowanych oraz obliguje do włączenia jego postanowień do ustawodawstwa krajowego. Do Porozumienia przystąpiła w 1990 r. Polska i częściowo regulacje Kodeksu Wartości Celnej zostały zawarte w ustawie prawo celne z 1989 r. Zmiana ustawy dokonana w 1995 r. uwzględniła w całości znowelizowane w ramach Rundy Urugwajskiej GATT postanowienia Kodeksu Wartości Celnej, co było warunkiem przystąpienia Polski do WTO - Światowej Organizacji Handlu. W ten sposób regulacje prawne odnoszące się do wartości celnej towaru jako podstawy wymiaru cła zostały w pełni dostosowane do Kodeksu Wartości Celnej WTO już na gruncie ustawy Prawo celne.

Wartość celna towaru jest podstawą obliczania cła w obrocie towarowym z zagranicą, a także podstawą pobierania opłat (np. opłaty wyrównawcze, opłaty specjalne).

Ustalenie wartości celnej towaru jest konieczne nie tylko do określania kwoty długu celnego, ale także innych należnych opłat związanych z przywozem towarów oraz podatków „granicznych” pobieranych przez organy celne, to jest podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego. Podstawą obliczenia tych podatków jest bowiem wartość celna towaru powiększona o należne cło. Prawidłowe ustalenie wartości celnej towaru ma zatem przesądzające znaczenie dla należytego wykonania zarówno obowiązku celnego, jak i obowiązku podatkowego.

Ustalenie wartości celnej towaru występującego w obrocie z zagranicą jest ściśle określonym postępowaniem. Metody ustalania wartości celnej oraz kolejność ich stosowania nie są dowolne, ale wynikają z postanowień kodeksu. Stosownie do art. 24 jeżeli wartość celna nie może zostać ustalona na podstawie wartości transakcyjnej, jej ustalenie następuje według innych, kolejno wskazanych metod.

Kodeks celny określa sześć metod ustalania wartości celnej towarów:

1. metoda wartości transakcyjnej (atr.23 w powiązaniu z art.30)

2. metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych (art.25)

3. metoda wartości transakcyjnej towarów podobnych (art.26)

4. metoda ceny jednostkowej, czyli tzw. dedukacyjna (art.27)

5. metoda wartości kalkulowanej (art.28)

6. metoda ostatniej szansy (art.29)

Metody ustalenia wartości celnej towarów muszą być stosowane kolejno. Ani z urzędu, ani na wniosek strony nie można wybrać jednej z metod, pomijając wcześniejszą. W przypadku gdy wartość celna transakcyjna nie istnieje lub gdy nie jest akceptowana jako wartość celna, ze względu na zniekształcenia powstałe w rezultacie pewnych warunków lub ograniczeń, pozostałe metody powinny być stosowane w podanej kolejności. Istnieje tylko jeden wyjątek: jeżeli bezskuteczne okazały się metody wartości transakcyjnej, wartości transakcyjnej towarów identycznych i wartości transakcyjnej towarów podobnych, na wniosek zgłaszającego w pierwszej kolejności zostanie zastosowana metoda wartości kalkulowanej przed metodą ceny jednostkowej.

Metoda wartości transakcyjnej.

Podstawową metodą jest ustalenie wartości transakcyjnej. Co do zasady wyrażonej w art.23 Kodeksu, wartością celną towarów jest wartość transakcyjna, to znaczy cena faktycznie zapłacona lub należna za towar sprzedany w celu przywozu na polski obszar celny. Ceną faktycznie zapłaconą lub należną jest całkowita płatność dokonana bądź też mająca zostać dokonana przez kupującego, albo na korzyść sprzedającego, za przewożone towary i obejmująca wszystkie płatności dokonane przez kupującego lub mające być dokonane jako warunek sprzedaży tych towarów kupującemu. Płatność może zostać dokonana w formie przelewu pieniężnego lub za pomocą innych form zapłaty, bezpośrednio lub pośrednio. Do ceny faktycznie zapłaconej lub należnej za towar dodaje się także określone koszty poniesione przez kupującego, gdy nie zostały ujęte w cenie, wymienione w art.30 Kodeksu, które zwiększają wartość celną towaru i są to dla przykładu koszty prowizji, pośrednictwa, pakowania, honorariów, tantiem autorskich i opłat licencyjnych dotyczących towarów, dla których ustalana jest wartość celna towarów, a także koszty transportu, ubezpieczenia, załadunku i opłat manipulacyjnych związanych z transportem. Koszty dodane do ceny faktycznej zapłaconej lub należnej za towar powinny być doliczone jedynie na podstawie obiektywnych i wymiernych danych, a zatem muszą być poddane ocenie.

Jednocześnie art. 31 Kodeksu celnego zawiera katalog kosztów trans­akcyjnych, których nie wlicza się do wartości celnej, o ile można je wyodrębnić z ceny faktycznie zapłaconej lub należnej za towar. Mieszczą się w nim m.in. koszty transportu przywożonych towarów, które zostały poniesione po prze­kroczeniu granicy państwa lub po przybyciu do portu polskiego, należności za prace budowlane, instalacyjne i montażowe, wykonane po przywozie zakła­dów przemysłowych, maszyn lub wyposażenia, odsetki wynikające z umowy o finansowanie zakupu przywiezionych towarów, prowizja od zakupu oraz należności celne przywozowe i inne opłaty, pobierane na polskim obszarze celnym z tytułu przywozu lub sprzedaży towarów.

Skatalogowanie w przepisach Kodeksu celnego kosztów, które zwiększają podstawę wymiaru cła oraz kosztów, których nie wlicza się do wartości celnej przywożonych towarów w dużym stopniu eliminuje kontrowersje, jakie miały miejsce przy ustaleniu wartości celnej towarów wtedy, kiedy prawo celne takiej regulacji nie zawierało. Nie znaczy to jednak, że przy ustalaniu wartości celnej towarów zniknęły wszelkie wątpliwości i kontrowersje. Wiążą się one chociażby z oceną obiektywnych i wymiernych danych dotyczących kosztów doliczonych do ceny transakcyjnej towarów, czy szerzej z samym dokumen­towaniem wartości celnej oraz oceną sytuacji, kiedy wartość transakcyjna wynikająca z ceny towaru nie może być przyjęta za wartość celną towaru np. ze względu na powiązanie ze sobą kupującego i sprzedającego.

Wartość transakcyjna wynikająca z ceny towaru nie może być przyję­ta za wartość celną towaru z uwagi na istnienie ograniczeń w dysponowaniu lub użytkowaniu towaru przez kupującego innych niż ograniczenia wynikające z obowiązujących przepisów prawa, a także wtedy, kiedy sprzedaż lub cena towaru są uzależnione od warunków lub spełnienia świadczenia, których wartości nie można ustalić, lub kiedy jakakolwiek część dochodu z dyspono­wania towarem przez nabywcę przypada sprzedawcy oraz kiedy kupujący i sprzedający są ze sobą powiązani. W tych dwóch ostatnich przypadkach zakaz ustalania wartości celnej towarów na podstawie ich wartości transakcyj­nej nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego. Wartość transakcyjna nie może być ponadto uznana za wartość celną towaru w wypadku, gdy organ celny z uzasadnionych przyczyn zakwestionuje wiarygodność i dokładność informacji lub dokumentów służących do określenia wartości celnej, które należy dołączyć do zgłoszenia celnego, albo gdy nie zostaną one przedstawione przez zgłaszającego.

Przy ustalaniu wartości celnej tą metodą wymagane są takie dokumenty jak: faktura określająca cenę oraz ilość importowanego towaru, dokumenty potwierdzające koszty transportu i ubezpieczenia oraz dokumenty związane z innymi elementami, które należy dodać lub odjąć od ceny faktycznie zapłaconej lub należnej.

W czasie analizy wartości celnej ustalonej powyższą metodą należy między innymi sprawdzić deklarowaną wartość przez upewnienie się, czy podpis na deklaracji wartości celnej został złożony przez osobę upoważnioną czy w deklaracji wartości celnej wszystkie odpowiedzi na pytania odnośnie wartości celnej towarów zostały udzielone, a także należy sprawdzić wyliczenia dotyczące wartości celnej. Następnie należy sprawdzić, czy nastąpiła sprzedaż towaru w celu przywozu na polski obszar celny. Dowodem takiej sprzedaży może być faktura handlowa. W przypadku gdy transakcja sprzedaży nie miała miejsca, nie można stosować tej metody.

Następnie należy również w trakcie stosowania tej metody określić strony transakcji, a więc osobę kupującego i sprzedającego. Ustalić, czy w sprzedaż była zaangażowana osoba trzecia. W takich przypadkach osoba trzecia może być inicjatorem transakcji.

W czasie stosowania tej metody należy również ustalić, czy istnieją inne, oprócz głównego, kontrakty, umowy lub ustalenia dotyczące sprzedaży. Ustalenia te powinny być uwzględniane w wartości celnej towarów. Istotne jest również sprawdzenie kwoty deklarowanej wartości celnej towaru.

Należy zaznaczyć, iż metoda wartości transakcyjnej, opisana wyżej, jest najważniejszą metodą ustalania wartości celnej towarów. Ustalenie wartości celnej towaru podlega regułom, które określają kolejność stosowania metod określania wyżej wymienionej wartości, wówczas gdy nie może być ustalona na podstawie wartości transakcyjnej.

Metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych.

Jeżeli wartość celna przywiezionych towarów nie może być ustalona za pomocą metody wartości transakcyjnej, za wartość celną przyjmuje się wartość transakcyjną identycznych towarów sprzedanych i wprowadzanych na polski obszar celny w tym samym lub zbliżonym czasie co towary, dla których ustalana jest wartość celna. Istotne jest tu kryterium czasu. Przepisy prawa celnego nie precyzują jednak żadnego konkretnego terminu, należy więc kryterium czasu traktować w sposób ogólny.

Dla ustalenia wartości, o której mowa w art.25 §1, należy stosować wartość transakcyjną identycznych towarów sprzedawanych na tym samym poziomie handlu i w zasadzie w tych samych ilościach co towary, dla których ustalana jest wartość celna art. 25 §2. Organ celny opiera się tu na materiale porównawczym. Materiały porównawcze służące do stosowania tej metody powinny być stale aktualizowane ze względu na czynnik czasu. Dane zawarte w tych materiałach pozwalają stwierdzić, czy wartość transakcyjna przywiezionego towaru może być zaakceptowana, czy też konieczne jest zastosowanie innej metody ustalania wartości celnej.

Dopiero gdy w obrocie towarowym z zagranicą przypadek taki nie wystąpił, należy przyjmować wartość transakcyjną identycznych towarów sprzedawanych na innych poziomach handlu lub w innych ilościach. W powyższych przypadkach dokonuje się niezbędnych poprawek mających na celu uwzględnienie różnic w poziomach handlu lub ilości, pod warunkiem, że tego rodzaju korekta dokonywana jest na podstawie przedstawionych dowodów określających ich zasadność i prawidłowość, niezależnie od tego, czy taka korekta prowadzi do zwiększania, czy też zmniejszania wartości. Jeżeli w obrocie towarowym z zagranicą stwierdzono więcej niż jedną wartość transakcyjną towarów identycznych, do ustalenia wartości celnej towarów przywożonych należy przyjmować wartość najniższą (art.25 §4).

Zwyczajowo przyjmuje się, że porównywane towary identyczne powinny być odprawiane w terminie około trzech miesięcy.

Metoda wartości transakcyjnej towarów podobnych.

Jeżeli wartość celna przewożonych towarów nie może być ustalona na podstawie metody wartości transakcyjnej i metody wartości transakcyjnej towarów identycznych, za wartość celną przyjmuje się wartość transakcyjną podobnych towarów sprzedanych i wprowadzonych na polski obszar celny w tym samym lub zbliżonym czasie co towary, dla których ustalana jest wartość celna. Dla ustalenia tej wartości należy stosować wartość transakcyjną towarów podobnych sprzedawanych na tym samym poziomie handlu, a więc handlu hurtowego bądź detalicznego, i w zasadzie w tych samych ilościach, co towary, dla których jest ustalana wartość celna. W wypadku, gdy nie stwierdzono tego rodzaju sprzedaży, należy przyjmować wartość transakcyjną towarów podobnych sprzedawanych na innych poziomach handlu lub w innych ilościach, z niezbędnymi poprawkami mającymi na celu uwzględnienie różnic w poziomach handlu lub ilości, pod warunkiem, że tego rodzaju korekta może być dokonana na podstawie przedstawionych dowodów określających zasadność i prawidłowość korekty, niezależnie od tego, czy taka korekta prowadzi do zwiększenia, czy też zmniejszenia wartości. W przypadku gdy, stosując tę metodę, stwierdzono więcej niż jedną wartość transakcyjną towarów podobnych, do ustalenia wartości celnej towarów przywożonych należy przyjmować wartość najniższą (art. 26 §4). Zwyczajowo przyjmuje się, że towary podobne powinny być odprawione w terminie 90 dni.

Metoda ceny jednostkowej (metoda dedukcyjna)

Jeżeli wartość celna nie może być ustalona na podstawie powyższych metod, za wartość celną przyjmuje się cenę jednostkową towarów przywożonych bądź identycznych lub podobnych sprzedanych na polskim obszarze celnym w największych zbiorczych ilościach (największa liczba jednostek na pierwszym poziomie handlu po przywiezieniu towaru, na którym to poziomie miały miejsce takie sprzedaże) i stanie, w jakim są towary, dla których ustalana jest wartość celna, w transakcjach sprzedaży między nie powiązanymi ze sobą osobami. Transakcja powinna być dokonana w tym samym lub zbliżonym czasie, nie przekraczającym 90 dni od dnia przywozu towaru, dla którego ustalana jest wartość celna, pomniejszoną o (art.27 §1):

1. marżę zazwyczaj płaconą lub uzgodnioną do zapłacenia albo narzut, jaki jest zazwyczaj stosowany na polskim obszarze celnym, obejmujący zyski i wydatki związane ze sprzedażą przywiezionych towarów tego samego gatunku i rodzaju,

2. koszty transportu i ubezpieczenia oraz opłaty załadunkowe i manipulacyjne związane z transportem, po przywozie towarów na polski obszar celny,

3. należności celne przywozowe lub inne opłaty pobierane na polskim obszarze celnym z tytułu przywozu lub sprzedaży towarów.

W przypadku gdy towary przywożone bądź identyczne lub podobne nie są przedmiotem sprzedaży na polskim obszarze celnym w takim samym stanie i w tym samym lub zbliżonym czasie co towary, dla których ustalana jest wartość celna, to na wniosek zgłaszającego wartość celną ustala się na podstawie ceny jednostkowej przywiezionych towarów, po której są one sprzedawane po dokonaniu ich przetworzenia, w największych zbiorczych ilościach, w transakcjach sprzedaży między nie powiązanymi osobami. Wartość celną ustaloną w ten sposób pomniejsza się o te same koszty, co cenę jednostkową oraz dodatkowo o koszty przetworzenia (art.27 §2).

W wyjątkowych wypadkach, na wniosek osoby dokonującej zgłoszenia celnego, przed tą metodą może być stosowana metoda wartości kalkulowanej.

Metoda wartości kalkulowanej

Wartość celna towaru występującego w obrocie z zagranicą może być ustalana na podstawie tzw. wartości kalkulowanej. Wartość kalkulowana jest sumą następujących elementów: (art.28)

1. kosztów lub wartości materiałów i produkcji bądź innych procesów zastosowanych przy wytworzeniu przywożonych towarów,

2. kwoty zysków i kosztów ogólnych równych kwocie zwyczajowo wliczonej w cenę sprzedaży towarów tego samego gatunku lub rodzaju, jak te, dla których ustalana jest wartość celna, wytworzonych przez producentów w kraju wywozu w celu przywozu takich towarów na polski obszar celny,

3. kosztów transportu i ubezpieczenia przywiezionych towarów oraz opłaty załadunkowe i manipulacyjne związane z ich transportem, poniesione do granicy państwa lub portu polskiego (art.30 §1 pkt.5).

Informacje dostarczone przez producenta towarów, których wartość celna jest ustalana powyższą metodą, mogą być weryfikowane w innym kraju przez organy celne kraju przywozu za zgodą producenta, jeżeli wcześniej zostaną o tym powiadomione organy celne kraju wywozu i nie wyrażają żadnych zastrzeżeń do weryfikacji.

Metoda ostatniej szansy

Jeżeli wartość celna nie może być ustalona na podstawie powyższych metod, jest ona ustalana na podstawie danych dostępnych na polskim obszarze celnym, z zastosowaniem odpowiednich środków zgodnych z zasadami i ogólnymi przepisami (art.29 §1):

1. artykułu VII Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu z 1994 r.

2. Porozumienie w sprawie stosowania Artykułu VII Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych I Handlu z 1994 r.

3. Kodeksu celnego

Wartość celna ustalana z zastosowaniem tej metody nie może być określana na podstawie (art.29 §2):

1. ceny sprzedaży na polskim obszarze celnym towarów wytworzonych na tym obszarze,

2. systemu polegającego na przyjmowaniu do ustalania wartości celnej wyższej z dwóch alternatywnych wartości,

3. ceny towarów na rynku wewnętrznym kraju wywozu,

4. kosztów produkcji innych niż wartość kalkulowana,

5. cen sprzedaży towarów w kraju wywozu z przeznaczeniem tych towarów poza polski obszar celny,

6. minimalnych wartości celnych,

7. arbitralnych lub nieprawdziwych wartości.

Osoba, która wprowadziła towar na polski obszar celny, a którego wartość ustalana jest metodą ostatniej szansy, może wystąpić z wnioskiem o poinformowanie na piśmie o zastosowanym sposobie ustalenia wartości celnej.

Kodeks celny daje możliwość, na wniosek zgłaszającego, stosowania przy ustaleniu wartości celnej towaru metody wartości kalkulacyjnej przed metodą ceny jednostkowej.

Wartość celna towarów łatwo psujących się może być ustalona - na wniosek osoby uprawnionej do korzystania z procedury - w inny sposób niż określony w przepisach Kodeksu celnego w trybie określonym przez Radę Ministrów.

Ustalenie wartości celnej metodą pierwszą (metodą wartości transakcyjnej) jest najczęściej stosowaną metodą, występuje w ponad 90% przypadków towarów przywożonych na polski obszar celny. Tylko w około 10% ma miejsce zastosowanie pozostałych pięć metod, przy czym najczęściej stosowanymi metodami są: metoda ceny jednostkowej, metoda ostatniej szansy.

Bibliografia:

1. „Kodeks celny” Wydawnictwo Prawnicze PWN; Jacek Chlebny, Jerzy Chromicki, Roman Hauser, Halina Wojtachnio

2. „Prawo celne w zarysie” Kolonia Limited 2003; Krystyna Sawicka

3. „Prawo celne - zarys wykładu” Stanisław Naruszewicz, Mirosława Laszuk, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis Warszawa 2001

4. „Prawo celne - komentarz Bechs”.

---