Wartość ludzkiego życia
KKK 2258-2283; 2318-2324
Jan Paweł II „Evangelium Vitae „Ewangelia życia o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego”
„Donum Vitae”- Instrukcja o szacunku dla rodzącego się życia ludzkiego i godności jego przekazywania
„Deklaracja o eutanazji” - Kongregacja Doktryny Wiary
Aspekt biblijny
Etyczny wymiar człowieka od momentu poczęcia aż do naturalnej śmierci obejmuje wszystko: ludzką cielesność i początek i koniec życia. Jest to wszystko niesłychanie ważne dla teologii ciała, to jest racja dla której teologię i antropologię należy budować „od początku”, idąc dokładnie za biblijną wizją człowieka i jego życia, w przeciwnym razie człowiek pozostanie sam dla siebie niezrozumiały.
- Stary Testament -
Na stronach Pisma Św. dowiadujemy się o wielkim darze jakim jest życie. Jest to dar święty, w którym Bóg objawia swoją tajemnicę i hojność. Wartość ludzkiego życia można ukazać w trzech aspektach:
Życie to rzecz cenna
Życie to rzecz krucha
Życie to rzecz święta
Należy zauważyć, że życie pojawia się na ostatnim etapie stwarzania, jest ono ukoronowaniem całego aktu stworzenia - ukoronowaniem życia jest stworzenie człowieka. Bóg obdarzył człowieka swoim błogosławieństwem dzięki któremu nasze życie choć czasem trudne staje się wielkim darem, które jesteśmy w stanie bronić i je ratować.
To życie jest jednak nietrwałe. Do natury istot żywych należy śmierć. Życie jako dar boży podlega zawsze Bogu i od Niego jest zależne (PS 104). To elementarne dobro człowieka życie chroni piąte przykazanie:
W; 20,13 „Nie będziesz zabijał”
Pwt 5, 17 „Nie będziesz zabijał”
Zarówno w przekazie księgi wyjścia jak i Pwt „zabójstwo człowieka określane jest słowem „RASH”. Użycie tego słowa jednoznacznie wskazuje na zakaz prowokowania czyjeś śmierci, przelewania krwi niewinnej oraz umyślnego powodowania śmierci bliźniego. Nie wolno redukować treści. V przykazania Dekalogu do etymologicznej wymowy jednego tylko słowa. Ważne jest całe orędzie biblijne stojące na straży nienaruszalności i integralności życia ludzkiego. Widoczne jest to w Rdz 4,10-12 Rdz9,5-6 - gdzie w pierwszym fragmencie upomina się o życie Kaina - drugi fragment „Przymierze z Noem”. Fragmenty te jednoznacznie potwierdzają, że życie każdego człowieka jest nienaruszalne.
Potwierdza to nauka Jana Pawła II w EV nr 53
„Życie ludzkie jest święte, ponieważ od samego początku domaga się stwórczego działania Boga i pozostaje na zawsze w specjalnym odniesieniu do Stwórcy, jedynego Swego celu. Sam Bóg jest Panem Życia, od jego początku aż do końca. nikt w żadnej sytuacji nie może rościć sobie prawa do bezpośredniego zniszczenia niewinnej istoty ludzkiej”.
Biblia podkreśla wielokrotnie prawdę, że ziemia jako miejsce życia człowieka nie może „znieść przemocy zabójstwa” Ludzie zaś na niej są wezwani do solidarności, jedności, do wzajemnego szacunku. Dlatego więc ten, kto dokonuje zabójstwa „będzie tułaczem i zbiegiem na ziemi, daleko od oblicza Pana” (Rdz 4,14).
- Punktem centralnym nauki ST o nienaruszalności ludzkiego życia jest przekonanie, że tylko Bóg jest całkowitym Panem tego życia. W tym świetle rozważana jest nawet prawda o tym, że ten kto popełni zbrodnię zabójstwa może być niekiedy ukarany przez ludzi, ale tylko na tej podstawie, że wcześniej Bóg tego chce. (Wj 21,12) (zob. KKK 2258 i EV nr 53).
- Nowy Testament - Ewangelia wg Św. Mateusza
Jeden z głównych wątków dotyczących nienaruszalności ludzkiego życia wprowadza ewangeliczne wyjaśnienie przykazania „nie zabijaj”. Chodzi w tym wypadku między innymi o wypełnienie prawa i wskazanie sprawiedliwości większej niż uczonych w piśmie i faryzeuszów. (Mt 5,21-24).
„Słyszeliście, ze powiedziano przodkom „nie zabijaj”, a kto by się domagał zabójstwa, podlega sądowi...”
Obrona życia w Ewangelii jest bardzo radykalna, stawia ona bowiem wymogi moralne sięgające aż do korzeni zabójstwa, a mianowicie surowo oceniając gniew, nienawiść, wrogość i zemstę, mamy więc do czynienia nie tylko z samym potępieniem zabójstwa jako takiego, ale także z potępieniem wszystkiego tego co do niego prowadzi i co go poprzedza. Przykazanie V w swej warstwie przedmiotowej wyklucza wszelkie przejawy nienawiści, gniewu, złości. Kierowane przeciw bliźniemu. Pozytywnie też domaga się pojednania i obrony życia drugiego człowieka.
Listy Św. Jana:
Radykalną ocenę etyczną zabójstwa i gniewu wprowadza Św. Jan (1J 3,11-15). Zwraca on uwagę na niezwykłą zbieżność zachodzącą pomiędzy całkowitym brakiem miłości bliźniego, nienawiścią a zabójstwem. Wszystko to jest zawsze wzajemnie, nie tylko psychologicznie, silnie uwarunkowane.
Teologia Św. Jana formułuje nakazy w tym względzie niezwykle radykalnie. Postawa chrześcijańska nie tylko wyklucza jakąkolwiek możliwość zabójstwa, nie tylko polega na unikaniu zabijania, lecz idzie jeszcze głębiej; jej specyfiką jest zdolność, do poświęcenia własnego mienia i życia „dla drugich”.
„Po tym poznaliśmy miłość, że On oddał za nas swe życie. My także „powinniśmy oddać życie za braci ...”(1J 3,16-17).
Uzasadnienie takiej postawy moralnej nie jest możliwe bez relacji chrystologicznej. I taka też jest najgłębsza racja obowiązywalności piątego przykazania.
Chrystus bowiem, jest tym osobowym wzorem, jaki został nam dany do naśladowania.
*Chrystus - pełnia prawdy o wartości ludzkiego życia
„Evangelium Vitae” mówi o odnowieniu życia stworzonego przez „dar życia Bożego”. To odnowienie i nowe obdarowanie następuje przez wcielenie i ofiarę krwi Chrystusa. Nadaje ono dlatego niezwykłą wartość ludzkiemu życiu.
- EV nr 25 „(...) wiara uczy dostrzegać i cenić niemalże Boską godność każdej osoby”.
EV nr 29 „Jezus jest Synem, który odwiecznie otrzymuje życie od Ojca (J 5,26) i który przyszedł do ludzi, aby dać im udział w tym darze. Ja przyszedłem po to, aby owce miały życie i miały je w obfitości” (J 10,10).
Tak więc słowa i czyny i sama osoba Jezusa dają człowiekowi możliwość poznania pełnej prawdy o wartości życia ludzkiego.
Jezus Chrystus objawia całą wielkość i wartość życia szczególnie przez Swoją Mękę i Śmierć, która jest pełnią daru Boga dla człowieka. Przez Swoje Wcielenie i Ofiarę z Siebie, Syn Boży uczynił życie ludzkie miejscem, w którym dokonuje się zbawienie całej ludzkości (EV nr 33). W ten sposób życie stało się objawieniem Boga, znakiem Jego obecności, śladem Jego chwały (EV nr 34).
Tak więc ostatecznie znaczenie tej prawdy, że życie jest darem Boga, polega na tym, że w Jezusie Bóg staje się dla nas darem i tym samym jest naszym życiem. On też jest źródłem, celem i pełnią życia, co rozstrzyga o prawdziwym sensie i wartości życia w doczesnej historii.
Powołanie człowieka Evangelium Vitae widzi w świetle tajemnicy Stworzenia, jednak jest oczywiste, że jego autentyczna realizacja staje się możliwa dopiero dzięki Ofierze Jezusa i zjednoczeniu z Jego Miłością, a to następuje w Eucharystii.
Aspekt dogmatyczny
* KKK 2258-2283 i 2318-2324
Kiedy się mówi o chrześcijańskim orędziu opowiadającym się za życiem, to bez wątpienia mamy na myśli:
1. Prawdę antropologiczną - Bóg stworzył człowieka na swój własny obraz i podobieństwo, każdy człowiek jest przez Boga chciany, „miłość Ojca nadaje mu sens i wartość” (EV 32), ma możliwość odkupienia w Chrystusie znaczy to, że jesteśmy stworzeni w Chrystusie, a cielesność jest ukierunkowana ku przeniesieniu w Jego Misterium Paschalnym.
* EV nr 39 „Życie człowieka pochodzi od Boga, jest jego darem, Jego obrazem i odbiciem, udziałem w Jego ożywczym tchnieniu”.
2. Prawdę teologiczno-moralną - ludzkie życie biopsychiczne jest warunkiem „Sine qua non” pełnej realizacji człowieczeństwa i ludzkiego osobowego powołania w świecie. Znaczy to, że bezwzględnym Panem i Dawcą życia jest sam Bóg. Człowiek jest tylko „administratorem”.
Życie doczesne nie zawiera wszystkiego co należy do osoby, zwłaszcza, że ma ona własny, wyższy poziom życia, które nie ma kresu. Nie sposób życia cielesnego uważać za podstawowe dobro - warunek wszystkich pozostałych dóbr na ziemi, są przecież wyższe dobra, aż po złożenie ofiary z tego życia. Obowiązkiem społeczeństwa jest służenie osobie, ponieważ ona może osiągnąć przeznaczony sobie cel najwyższy tylko w Bogu. Dlatego nigdy nie będzie można uważać człowieka za zwykłe narzędzie, którym ktoś mógłby dowolnie posługiwać się dla osiągnięcia wyższego celu (zob. HV nr 9).
* EV nr 22 „... Dlatego nie traktuje już życia jako wspaniałego daru Bożego, który został powierzony jego odpowiedzialności, aby on strzegł go z miłością i czcił jako rzeczywistość świętą. Życie staje się dla niego rzeczą, którą on uważa za swą wyłączną własność, poddając się bez reszty jego panowaniu i wszelkim manipulacjom.
3. Prawdę teologiczno-eschatologiczną - egzystencja biologiczna człowieka z całą jej niepowtarzalnością i indywidualnością. Kończąca się śmiercią ma swoje ostateczne rozwiązanie eschatyczne dzięki Misterium Paschalnemu Jezusa i kościoła (zob. Deklaracja o eutanazji).
Jan Paweł II w EV nr 30 zaznacza, że w Jezusie, słowie życia, zostaje nam zapowiedziane i udzielone życie Boże i wieczne - to życie jest celem do którego człowiek zmierza i jest powołany.
- KDK - Gaudiun et spes nr 51 „Uzgadnianie miłości małżeńskiej z poszanowaniem życia ludzkiego”
Sobór zaznacza że Bóg jako Pan życia powierzył ludziom posługę strzeżenia życia, którą człowiek powinien wypełnić w sposób godny siebie. Należy z największą troską ochraniać życie ludzkie od samego poczęcia; spędzanie płodu jak i dzieciobójstwo są okropnymi przestępstwami. Trzeba też pamiętać, że życie ludzkie nie ogranicza się tylko do perspektyw doczesności lecz ma zawsze odniesienie do życia wiecznego.
- KDK Gaudium et Spes nr 24 - „Poszanowanie osoby ludzkiej”
Sobór potępia to wszystko co godzi w samo życie (zabójstwa, ludobójstwo, spędzanie płodu, eutanazja, tortury, okaleczenia, to co ubliża godności ludzkiej np. niewolnictwo, deportacje, prostytucja, handel kobietami i dziećmi - te wszystkie i podobne praktyki są czymś haniebnym.
Kościół zawsze stał na straży ludzkiego życia i nadal to czyni, chociażby napominając i przypominając o wielkiej wartości ludzkiego życia.
Kongregacja Nauki Wiary w dokumencie „Donum Vitae” zaznacza, że życie ludzkie od samego początku jest własnością Boga i nikt tego prawa nie może kwestionować.
Instrukcja „Donum Vitae” zaznacza, że w naturze ludzkiej tkwią niezbywalne prawa, które ściśle związane są z osobą, na mocy aktu stwórczego. Wśród tych podstawowych praw należy wymienić prawo do życia i integralności fizycznej każdej istoty ludzkiej od chwili poczęcia aż do śmierci ... Donum Vitae III.
3. Aspekt moralny
* Wykłady z Teologii K.A. Bohdanowicz
„Małżeństwo i Bioetyka”
I koncepcja życia biopsychicznego
Rozwija się na podłożu antropologiczno-etycznym. Ma ona w swoim założeniu trzy uzasadnienia moralne.
- rozwija starotestamentalny temat całkowitej nienaruszalności życia ludzkiego, dlatego iż zależy od stwórczej mocy Boga,
- rozwija temat panowania Boga w życiu ludzkim, aż do przyjęcia prawdy, iż Bóg wszystko oddał Chrystusowi,
- rozwija myśl, iż wszelka analiza życia winna być analizą globalną, uwzględniając człowieka jako osobę.
Integralna wizja powinna być fundamentem autentycznej antropologii. Objawienie Boże daje nam pełną prawdę o człowieku. Wizja człowieka usprawiedliwia moje działanie -jeśli dla mnie człowiek to ten stworzony na obraz i podobieństwo Boże.
Bioetyka - jest działem filozoficznej etyki szczegółowej, która ma ustalić oceny i normy moralne ważne w dziedzinie działań ludzkich, polegających na ingerencji w granicznych sytuacjach, powstania życia, jego trwania i śmierć. Jest to odpowiedzialność za cudze i własne dobra witalne.
Istotna jest tutaj prawidłowa koncepcja człowieka:
- koncepcje (notatki)
- Antropologia Spirytualistyczno-personalistyczna
Człowiek to osoba, jedność cielesno-duchowa, pozostaje osobą zawsze i wszędzie.
Bioetyka zbudowana na personalistycznej koncepcji człowieka żąda afirmowania go w pełnym wymiarze jego tożsamości. Tylko właściwa koncepcja człowieka w wymiarze cielesnym i duchowym może stać się adekwatnym kryterium dla działań biomedycznych.
* Wykroczenia przeciwko wartości życia ludzkiego
I. Zabójstwo zamierzone - V przykazanie pod grzechem ciężkim zakazuje zabójstwa bezpośredniego i zamierzonego.
KKK 2268-69
Zakazuje jakichkolwiek działań z intencją spowodowania pośrednio śmierci osoby. Prawo moralne zakazuje narażania kogoś bez ważnego powodu na śmiertelne ryzyko oraz odmówienia pomocy osobie będącej w niebezpieczeństwie.
II. Przerywanie ciąży KKK 2270-75 Życie ludzkie od chwili poczęcia powinno być szanowane i chronione w sposób absolutny. Już od pierwszej chwili swego istnienia istota ludzka powinna mieć przyznane prawa osoby, wśród nich nienaruszalne prawo każdej niewinnej istoty do życia. Kościół zawsze stał na stanowisku, że przerywanie ciąży jest złem moralnym. Takie formalne współdziałanie w przerywaniu ciąży stanowi poważne wykroczenie (kara ekskomuniki).
* diagnostyka prenatalna -jest moralnie dozwolona, jeśli szanuje życie oraz integralność embrionu i płodu ludzkiego, dąży do jego ochrony albo do jego indywidualnego leczenia. Diagnostyka nie powinna pociągać za sobą wyroku śmierci.
- „Wytwarzanie embrionów ludzkich, po to aby były używane jako „materiał biologiczny” jest niemoralne, Donum Vitae, III.
III. Eutanazja KKK 2276-79 - Życie i zdrowie fizyczne są cennymi dobrami, powierzonymi nam przez Boga. Mamy się o nie rozsądnie troszczyć, uwzględniając potrzeby drugiego człowieka i dobra wspólnego.
Osoby, których sprawność życiowa jest ograniczona lub osłabiona domagają się szczególnego szacunku.
Eutanazja bezpośrednia, niezależnie od motywów i środków, polega na położeniu kresu życiu osób upośledzonych, chorych lub umierających. Jest ona moralnie niedopuszczalna.
Zaprzestanie zabiegów medycznych, kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów może być uprawnione. Jest to odmowa „uporczywej terapii”. Nie zamierza się w ten sposób zadawać śmierci i przyjmuje się, że w tym przypadku nie można jej przeszkodzić.
- Stosowanie środków przeciwbólowych, by ulżyć cierpieniom umierającego nawet za cenę skrócenia jego życia, może być moralnie zgodne z ludzką godnością, jeżeli śmierć nie jest zamierzona ani jako cel, ani jako środek, lecz jedynie przewidywana i tolerowana jako nieunikniona.
IV. Samobójstwo KKK 2280-83 - zaprzecza naturalnemu dążeniu istoty ludzkiej do zachowania i przedłużenia swojego życia. Pozostaje ono w głębokiej sprzeczności z należytą miłością siebie. Sprzeciwia się ono miłości Boga żywego.
Samobójstwo popełnione z zamiarem dania „przykładu”, zwłaszcza ludziom młodym, nabiera dodatkowo ciężaru zgorszenia.
*Problem obrony uprawnionej KKK 2263-2267
Uprawniona obrona osób i społeczności nie jest wyjątkiem od zakazu zabijania niewinnego człowieka. Z samoobrony wynika - zachowanie własnego życia oraz zabójstwo napastnika.
Jest uprawnione domaganie się przestrzegania własnego prawa do życia, nie jest winny zabójstwa nawet jeśli jest zmuszony zadać swemu napastnikowi śmiertelny cios.
Uprawniona obrona jest nie tylko prawem, ale i obowiązkiem tego kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby.
Tradycyjne nauczanie kościoła uznało za uzasadnione prawo i obowiązek prawowitej władzy publicznej do wymierzania kar odpowiednich do ciężaru przestępstwa, nie wykluczając kary śmierci w przypadkach najwyższej wagi.
Transplantacje
Piąte przykazanie dekalogu stoi na straży życia ludzkiego ale również jego integralności psychofizycznej. W ocenie etycznej wszystkich przeszczepów stosujemy następujące zasady:
- Niemożliwy jest taki przeszczep, który połączony jest z uśmierceniem dawcy organu.
- W sytuacji konieczności ratowania życia, gdy nie ma innych możliwości rozwiązania, część może być poświęcona dla ratowania całości.
- Nieco inaczej wygląda ocena moralna przeszczepu pojedynczych organów, kiedy to niepomiernie wzrasta niebezpieczeństwo bezpośredniego uśmiercania, a nieco inaczej w przypadku organów podwójnych lub takich, które mogą funkcjonować po naruszeniu ich integralności.