Pojęcie rachunkowości, jej zakres, funkcje, metody, zasady.
Rachunkowość to system informacyjny:
- sformalizowany (ustawa o rachunkowości + rozporządzenia);
- identyfikujący, mierzący, klasyfikujący (grupujący) i rejestrujący transakcje podmiotów (przedsiębiorstw) gospodarujących;
- przetwarzający informacje o transakcjach;
- dostarczający przetworzone informacje użytkownikom;
system - układ elementów powiązanych ze sobą;
Rachunkowość obejmuje:
opis przyjętych zasad rachunkowości (tzw. polityka rachunkowości);
prowadzenie ksiąg rachunkowych;
okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów;
wycenę aktywów i pasywów oraz ustalenie wyniku finansowego;
sporządzenie sprawozdań finansowych (bilans i rachunek zysków i strat) i innych których dane wynikają z ksiąg rachunkowych;
gromadzenie i przechowywanie dokumentacji, poddanie badaniu i ogłaszanie sprawozdań finansowych;
aktywa - majątek przedsiębiorstwa (to mamy);
pasywa - źródło majątku (skąd my to mamy?);
Funkcje rachunkowości:
informacyjna
Polega na dostarczaniu informacji wykorzystywanych min. przy sporządzaniu sprawozdań finansowych lub przy podejmowaniu decyzji gospodarczych;
kontrolna
Realizowana za pośrednictwem różnorodnych działań kontrolnych
np. dokumentowanie wszystkich bez wyjątku operacji gospodarczych, sporządzanie bilansu obrotów i sald na koniec każdego okresu sprawozdawczego czy też przeprowadzaniu okresowego spisu z natury w celu porównania stanu faktycznego
ze stanem ujętym w ewidencji księgowej;
sprawozdawcza
Polega na sporządzaniu sprawozdań przekazywanych organom państwowym takim jak urzędy skarbowe, urzędy statystyczne, ZUS, NBP, sądy rejestrowe czy też prezentowanie przez przedsiębiorstwa dla potrzeb akcjonariuszy, udziałowców, kontrahentów;
Metody poznawcze rachunkowości:
1. Podmiotowa
Pomiar i rejestracja zdarzeń gospodarczych oraz stan środków rozpatruje się z punktu widzenia danej jednostki.
2. Bilansowa
Zasoby gospodarcze i związane z nimi zdarzenia ujmowane są dwustronnie.
3. Momenty i okresy sprawozdawcze
Określanie stanów środków gospodarczych w danym momencie.
Zdarzenia gospodarcze ujmowane są w określonym okresie sprawozdawczym (obrachunkowym).
4. Wyceny
Ujmowanie tylko tych zdarzeń gospodarczych, które można określić wartościowo (pieniężnie).
5. Grupowania
Tworzenie w ramach podmiotu jednorodnych grup na podstawie selekcji lub logicznej klasyfikacji.
Zasady rachunkowości:
memoriału (przeciwieństwem jest kasowa)
Ujmowanie w okresie wszystkich osiągniętych przychodów i kosztów niezależnie od terminu zapłaty;
współmierności
Przeciwstawienie przychodom koszty ich uzyskania;
periodyzacji
Podział i ujmowanie zdarzeń gospodarczych na okresy;
istotności
Przedmiotem rachunkowości są zdarzenia istotne z punktu widzenia oceny sytuacji majątkowej i finansowej;
ciągłości
Korzystanie z tych samych sposobów postępowania w kolejnych okresach;
ostrożnej wyceny
Odnosząca się do sposobów wyceny składników bilansowych i określania kosztów
i przychodów;
kontynuacji
Założenie, iż podmiot będzie kontynuował działalność w następnych okresach;
Zasoby majątkowe i źródła jego finansowania.
I. zasoby majątkowe = aktywa
Aktywa to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.
Składnik zasobów jednostki aby być zaliczony do jej aktywów powinien:
być kontrolowany przez jednostkę i pochodzić z wcześniejszych zdarzeń np. zakupu, produkcji własnej, darowizny;
być w przyszłości źródłem korzyści ekonomicznych;
mieć wiarygodnie określoną wartość;
zasoby majątkowe (podział wg postaci)
rzeczowe
środki pracy;
przedmioty pracy;
produkty pracy
towary
finansowe
udziały lub akcje
inne papiery wartościowe (obligacje, bony, polisy)
udzielone pożyczki
środki pieniężne
wartości niematerialne i prawne
prawa majątkowe
know-how
wartość firmy (goodwill)
koszty prac rozwojowych
należności
od kontrahentów
od instytucji publicznych
od innych podmiotów
W procesie produkcji za pomocą środków pracy oddziałuje się na przedmioty pracy, przekształcając je w produkty pracy.
Towary to artykuły zakupione celem odsprzedaży. Nie zostały one przez daną jednostkę wytworzone, lecz zostały przez nią nabyte i zostaną sprzedane w stanie nie przetworzonym. Towary są typowe dla działalności handlowej.
Zasoby majątkowe (podział wg celu nabycia)
zasoby związane z podstawową działalnością - nabyte w celu produkcji wyrobów i usług lub handlu;
inwestycje - nabyte w celu osiągnięcia innych korzyści z ich posiadania np. z przyrostu wartości (nieruchomość), przychodów z odsetek lub dywidend
(akcje, obligacje itp.).
Zasoby majątkowe (podział wg czasu, w którym podmiot osiąga korzyści z posiadania zasobu)
zasoby trwałe (powyżej 1 roku)
wartości niematerialne i prawne
rzeczowe zasoby trwałe
należności długoterminowe
inwestycje długoterminowe
zasoby obrotowe
zapasy
należności krótkoterminowe
inwestycje krótkoterminowe
Aktywa trwałe
Wartości niematerialne i prawne
Są to nabyte przez podmiot prawa majątkowe nadające się do gospodarczego wykorzystania przez okres dłuższy niż jeden rok.
Należą do nich min.: autorskie prawa majątkowe i prawa pokrewne (w tym programy komputerowe), licencje, koncesje, patenty, prawa do znaków towarowych, know-how, wartość firmy - kwota powstała w wyniku nabycia przedsiębiorstwa;
Rzeczowe aktywa trwałe
Środki trwałe - są to rzeczowe aktywa trwałe, które spełniają następujące warunki:
i. są kompletne, sprawne i zdatne do użytkowania;
ii. przewidywany okres użytkowania jest dłuższy niż jeden rok;
iii. są wykorzystywane dla przynoszenia korzyści danemu podmiotowi;
Środki trwałe w budowie - są to poniesione nakłady na wytworzenie, nabycie lub montaż nowego środka trwałego lub ulepszenie (modernizację) już istniejącego;
Zaliczki na środki trwałe w budowie - są to zapłacone innym podmiotom kwoty pieniężne na nabycie lub wytworzenie środków trwałych;
Należności długoterminowe - są to kwoty pieniężne należne od innych podmiotów, których termin spłaty jest dłuższy niż jeden rok (czyli my jesteśmy wierzycielem, nam są należne pieniądze).
Uwaga! Należności z tytułu dostaw i usług nie zalicza się do długoterminowych nawet w przypadku ponadrocznego terminu spłaty!
Inwestycje długoterminowe - są to aktywa nabyte celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu ich wartości, pozyskania odsetek, dywidend lub innych pożytków. Czyli kupujemy coś aby sprzedać z zyskiem.
Nie jest to związane z podstawową działalnością firmy.
Zalicza się do nich:
nieruchomości
wartości niematerialne i prawne
długoterminowe aktywa finansowe
Remont nie zwiększa wartości środka trwałego. Jedynie modernizacja (zwiększenie możliwości) środka trwałego zwiększa jego wartość.
Amortyzacja to zaliczenie umorzenia środka trwałego do kosztów.
Amortyzacja liniowa: przyjmując środek do ewidencji zakładamy okres jego użytkowania (dzięki klasyfikacji urzędowej; każdy środek trwały ma tam przypisany okres użytkowania).
Np. wartość 10.000. Amortyzacja roczna wynosi 1000. Okres użytkowania wynosi 10 lat.
Całkowita amortyzacja środka trwałego - wartościowo w aktywach nie występuje.
Niektóre środki trwałe nie podlegają amortyzacji (nie zużywają się). Są to np. grunty, dzieła sztuki.
Środki trwałe pojawiają się w firmie poprzez nabycie bądź wytworzenie.
Nabycie jest pojęciem szerszym niż zakup. Zakup - płacimy za coś. Nabycie może polegać na darowiźnie lub leasingu.
Koszty nabycia są szersze niż zakupu. Np. nabycie samochodu: faktura, opłaty urzędowe, rejestracja itp.
Aktywa obrotowe
Ruch okrężny zasobów obrotowych w produkcyjnej działalności wytwórczej można przedstawić następująco:
...materiały à produkcja nie zakończona à wyrób gotowy à należność à środki pieniężne à materiały...
zapasy (rzeczowe aktywa obrotowe)
materiały
półprodukty i produkty w toku
produkty gotowe (wyroby gotowe, zakończone usługi)
towary
należności krótkoterminowe
należności z tytułu dostaw i usług
należności z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń (od budżetu, urzędu celnego, ZUS)
należności dochodzone na drodze sądowej
inwestycje krótkoterminowe
krótkoterminowe aktywa finansowe
i. środki pieniężne
inne inwestycje krótkoterminowe
II. Źródła finansowania majątku - pasywa
Kapitały (pasywa) mogą być: własne i obce.
kapitał własny
kapitał podstawowy
kapitał zapasowy - przedsiębiorstwo wypracowuje zysk a właściciele nie korzystają z dywidendy; zysk finansuje przedsiębiorstwo a nie właścicieli; na rozwój, inwestycje;
kapitał rezerwowy - może być z zysku lub gdy uznamy, że wartość rynkowa aktywów jest wyższa niż księgowa;
wynik finansowy - zysk (majątek się zwiększył) lub strata (majątek zmalała);
zobowiązania (kapitał obcy)
Np. wobec banku - kredyt, wobec dostawców, wobec państwa, wobec pracowników.
zobowiązania długoterminowe (ponad rok)
zobowiązania krótkoterminowe (do roku)
Różne nazwy kapitału podstawowego w zależności od rodzaju prawnej formy przedsiębiorstwa:
- kapitał udziałowy - spółka z o.o.
- kapitał akcyjny - spółka akcyjna
- fundusz zakładowy - przedsiębiorstwo państwowe