Zabiegi fizykoterapeutyczne w zmianach zwyrodnieniowo - wytwórczych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa - cel zabiegów.

SPIS TREŚCI

1. Anatomia kręgosłupa - odcinek lędźwiowy.

2. Zmiany zwyrodnieniowo - wytwórcze w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

2.1. Rwa kulszowa

2.2. Bóle krzyża i pleców

2.3. Zespół biodrowo - krzyżowy

2.4. Zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa

2.4.1. Zmiany zwyrodnieniowe odcinka lędźwiowego

3. Zabiegi fizykoterapeutyczne w zmianach zwyrodnieniowo - wytwórczych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa.

3.1. Galwanizacja

3.2. Jonoforeza

3.3. Prądy interferencyjne

3.4. Prądy Diadynamiczne

3.5. Prądy Traberta

3.6. Laseroterapia

3.7. Magnetoterapia

3.8. Ultradźwięki

3.9. Diatermia krótkofalowa

4. Cel zabiegów fizykoterapeutycznych w zmianach zwyrodnieniowo - wytwórczych.

5. Bibliografia

1. ANATOMIA KRĘGOSŁUPA

Kręgosłup składa się z kręgów - łącząc się ze sobą tworzą one elastyczny słup będący osią tułowia. Górny koniec kręgosłupa podpiera czaszkę, dolny łączy się z kośćmi miednicy. Cały kręgosłup składa się z 33 -34 kręgów. Typowy krąg tworzy trzon, łuk i 7 wyrostków. Odcinek lędźwiowy ma 5 kręgów - są one największe, a ich trzony są nerkowatego kształtu. Wymiar poprzeczny jest większy od strzałkowego. Duże wyrostki stawowe ustawione są strzałkowo. Wyrostki poprzeczne cienkie i długie są właściwie szczątkowymi żebrami, stąd też noszą nazwę wyrostków żebrowych. Wyrostki kolczyste kręgów lędźwiowych są wysokie, silnie rozwinięte i ustawione poziomo w płaszczyźnie strzałkowej.

2. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO - WYTWÓRCZE W ODCINKU LĘDŹWIOWYM KRĘGOSAŁUPA

2.1. Rwa kulszowa

To bóle promieniujące z dolnej części pleców do nogi, które są spowodowane zakłóceniami pracy nerwu kulszowego. Ból ten spowodowany jest podrażnieniem nerwu kulszowego, który wychodzi z najniższych partii kręgosłupa lędźwiowego i unerwia ruchowo oraz czuciowo znaczne części nóg. Nerw kulszowy jest największym nerwem w organizmie człowieka. Rozpoczyna się od splotu krzyżowego, grubego pęczka nerwów, wychodzących z kilku otworów międzykręgowych między 4. a 5. kręgiem lędźwiowym i 1. i 2. kręgiem krzyżowym. Nerw ten opuszcza miednicę od tyłu (dla każdej nogi osobno), przebiega między mięśniami pośladka, a następnie zdąża po tylnej stronie uda w dół. Mija dół podkolanowy, gdzie dzieli się na kilka części, unerwiających łydkę oraz stopę.

Najczęstszą przyczyną tego schorzenia są uszkodzenia lub zwyrodnienia dysków, ale nie należy też wykluczać innych jak przeziębienie, stany zapalne, nowotwory kanału kręgowego i narządów miednicy, choroby zakaźne itp. Przy rwie kulszowej występują czasami zaburzenia czucia w nodze, które przebiegają w charakterystyczny sposób - pasami po zewnętrznej części nogi w dół.

2.2. Bóle krzyża i pleców

Mogą wynikać z uszkodzeń nerwów, mięśni, kości, stawów lub narządów wewnętrznych. Powstają w wyniku podrażnienia wrażliwych bólowo włókien przy korzeniach nerwów albo samych nerwów. Czasami przyczyną są chore narządy - wątroba, nerki, pęcherz moczowy, prostata i wiele innych. Ból może powstać w mięśniu albo pochodzić od kręgosłupa. Nerwy bólowe znajdują się też w wiązadłach kręgosłupa. Dysk nie ma żadnych nerwów ani naczyń krwionośnych, nie może więc boleć. Zmiany zwyrodnieniowe powodują rozregulowanie całego systemu dokładnie ze sobą zgranych segmentów ruchowych. Przeciążenie wiązadeł i stawów kręgosłupa zwiększa napięcie mięśni pleców, próbujących przeciwdziałać nadmiernej ruchomości całej konstrukcji. Proces rozwija się w typowej kolejności: z początku występują silne bóle,, następnie włókna nerwowe zostają tak uszkodzone, że dochodzi do zaburzeń czucia, a w końcu następują niedowłady.

2.3. Zespół biodrowo - krzyżowy

Zespół biodrowo - krzyżowy powstaje w wyniku zaburzenia, podrażnienia albo zablokowania stawów między kością krzyżową a miednicą (kością biodrową). Zaburzenia stawów biodrowo - krzyżowych mogą być spowodowane zwyrodnieniowymi schorzeniami dysków. Przeważnie podczas siedzenia lub leżenia, po obu stronach kości krzyżowej pojawia się nietypowo promieniujący ból.
Obecnie, w związku z narastającymi problemem wypadania dysku, rola zespołu biodrowo - krzyżowego zeszła na dalszy plan.

2.4. Zmiany zwyrodnieniowe stawów kręgosłupa

Zwyrodnienie kręgosłupa prowadzi do zniszczenia krążków międzykręgowych i ich przesuwania, powodując w efekcie przemieszczanie trzonów kręgowych. Pierwsze zmiany
zwyrodnieniowe krążków międzykręgowych rozpoczynają się
już około 20 roku życia. Jest to spowodowane procesem utraty wody przez krążek międzykręgowy w wyniku którego krążek powoli zaczyna tracić swoją elastyczność. Zwyrodnienie krążków przenoszących główne obciążenia kręgosłupa powoduje nadmierne obciążenie stawów międzykręgowych w wyniku czego ulegają one uszkodzeniu.

Typowe zmiany zwyrodnieniowe w stawach to:

• Pogrubienie kształtu stawów

• Tarcie w stawie przy ruchu

• Trzaski w stawie przy ruchu

• Ograniczenie zakresu ruchu w stawie

• Ból przy obciążaniu stawów

• Brak zesztywnienia stawów

• Zanik mięśni

Przyczyn zwyrodnienia jest wiele:
-nadmierne obciążanie kręgosłupa (szczególnie w skrzywieniach
kręgosłupa),

- dźwiganie ciężarów,

- otyłość,

- nieprawidłowe ustawienie miednicy powodujące skrzywienie kręgosłupa,

- siedzący tryb życia,

- zmiany po urazach kręgosłupa,

- wady wrodzone,

- zaburzenia odżywcze i hormonalne.

Objawy
    Bóle miejscowe nasilające się początkowo po wysiłku, a następnie przy każdym ruchu i w spoczynku, wzmożone napięcie mięśni przykręgowych, ograniczenie ruchomości kręgosłupa, bóle spowodowane uciskiem na korzenie nerwowe, zaniki mięśniowe

  Starzenie się organizmu jest najważniejszą przyczyną rozwoju choroby. Zniszczeniu ulega warstwa chrzęstna stawu. Choroba postępuje, doprowadzając - z powodu bólu i ograniczenia ruchomości stawu - do niesprawności ruchowej chorego, wymagającej niejednokrotnie pomocy osób trzecich.
U wielu osób po 50 - 60. roku życia rozwija się choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa - powoli rozwijające się, postępujące z wiekiem zniszczenie, zniekształcenie i upośledzenie funkcji stawów na skutek przeciążeń (mikrourazów), jakim stawy są poddawane każdego dnia (szczególnie u osób z nadwagą). Do zniszczenia stawów dochodzi wskutek przewlekłego, przebiegającego z niewielką aktywnością, zapalenia błony maziowej stawu. Objawy choroby to bóle stawów, ich bolesność w trakcie poruszania się, zmniejszenie zakresu ruchów. Czasem powstają wysięki w stawach i zniekształcenie ich obrysów.
     
Wszelkie długotrwale utrzymujące się procesy zapalne i zwyrodnieniowe, toczące się w stawie, prowadzą do jego zniszczenia i upośledzenia funkcji.

2.4.1. Zmiany zwyrodnieniowe odcinka lędźwiowego

Zmiany te występują najczęściej na poziomie L4 - L5 i L5 - S1.

Przyczyną jest najczęściej obciążenie statyczno - dynamiczne zwłaszcza przy nadmiernej lordozie.

Objawy:

• Tępy ból

• Ograniczenie ruchomości kręgosłupa

• Duży ból przy przemieszczaniu się jadra miażdżystego i ucisku na korzenie nerwowe - tzw. postrzał

• Rwa kulszowa

Rehabilitacja:

• W stanie ostrym chory leży na wznak na sztywnym i równym podłożu w pozycjach odbarczających, w których prowadzimy ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia izometryczne, ćwiczenia kończyn górnych, ćwiczenia stóp

• Farmakologia - przeciwbólowa, przeciwzapalna, rozluźniająca mięśnie

• Fizykoterapia

• Wyciąg - lędźwiowy za miednice,

• Po zmniejszeniu bólu pacjent rozpoczyna chodzenie z zaopatrzeniem ortopedycznym

• Kinezyterapia - wzmocnienie mięśni gorsetu mięśniowego: brzucha, pośladków, grzbietu; nauka prawidłowego trzymania miednicy; ćwiczenia w pozycjach izolowanych

3. ZABIEGI FIZYKOTERAPEUTYCZNE W ZMIANACH ZWYRODNIENIOWO - WYTWÓRCZYCH W ODCINKU LĘDŹWIOWYM KRĘGOSŁUPA

3.1 Galwanizacja

Galwanizacja jest zabiegiem elektroleczniczym, w trakcie którego wykorzystuje się działanie prądu stałego (galwanicznego) na organizm człowieka.

W poddanych galwanizacji tkankach zachodzą zjawiska:

-	elektrochemiczne - przemieszczenie się jonów na skutek przyłożonego zewnętrznego napięcia (elektrody)
-	elektrotermiczne - ciepło powstające w tkankach jest wynikiem tarcia między pobudzającymi się w polu elektrycznym jonami

Prąd stały poprawia zdolność reakcji i funkcji nerwów ruchowych, uśmierza ból, działa przeciwzapalnie i pobudza komórki do wzrostu.

Sposób wykonania:

Pod płaskie, prostokątne elektrody kładzie się kilka warstw zwilżonej wodą gazy. W stanach podostrych stosowane są słabsze dawki prądu, w stanach przewlekłych - silniejsze. Cały zabieg trwa 15-20 minut. Wykonuje się od 10 do 20 zabiegów, codziennie lub co drugi dzień.

Galwanizacja zalecana jest przede wszystkim chorym na zapalenie nerwów, splotów i korzeni nerwowych, a także osobom, które cierpią na dyskopatię oraz zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa. Najważniejszymi przeciwwskazaniami do wykonywania tego typu zabiegów są porażenia, zmiany zapalne oraz ubytki skóry

Wpływ na organizm:

Galwanizacja anodowa:
- zmniejszenie pobudliwości włókien nerwowych (działanie przeciwbólowe)
- działanie przeciwzapalne

 Galwanizacja katodowa:
- oddziaływanie na naczynia krwionośne powodujące zwiększenie ukrwienia

 Stosuje się dawki subiektywne natężeń, czyli do pierwszych odczuć pacjenta.

W czasie zabiegu nie należy zwiększać natężenia prądu.

Ograniczenia to w galwanizacji max. do 30mA, w jonoforezie do 28mA, w kąpielach elektryczno- wodnych całkowitych max. 50mA, komorowych do 30mA. Na okolice jednej gałki ocznej nie należy przekraczać 1, 5 mA, na okolice głowy i szyi 3- 6mA. Czas zabiegu wynosi od 5- 30 min. Najczęściej 10- 15. Można go wydłużać stopniowo w czasie serii.

W niektórych przypadkach wskazane jest stosowanie dawek obiektywnych wg gęstości natężenia prądu na polu powierzchni elektrody czynnej (j= I/ S):

• dawka słaba:     0, 01- 0, 1mA/cm²

• dawka średnia:  do 0, 3mA/cm²

• dawka mocna:    do 0, 5mA/cm²[1]

3.2. Jonoforeza

Jonoforeza to zabieg elektroterapii polegający na wprowadzeniu cząstek obdarzonych ładunkiem elektrycznym (leczniczych jonów) do organizmu przez skórę za pomocą sił pola elektrycznego wytwarzanego przez prąd stały. Ilość wprowadzonego leku jest proporcjonalna do natężenia prądu i czasu jego przepływu. Jonoforeza jest stosowana w leczeniu zwyrodnieniowych i zapalnych schorzeń narządów ruchu, w uszkodzeniach nerwów, miejscowego zaburzeniach ukrwienia tkanek

Przy bólu kręgosłupa, rwie kulszowej lub ramiennej leki używane do jonoferezy to najczęściej niesteroidowe leki przeciwzapalne w żelu i lignokaina. Zalecając jonoferezę, należy zawsze mieć na uwadze, że lek używany do niej może dawać niekorzystne objawy, związane z innymi współistniejącymi schorzeniami.

3.3. Prądy interferencyjne

Są to prądy średniej częstotliwości modulowane w amplitudzie z małą częstotliwością. Powstają w wyniku interferencji w tkankach dwóch prądów przemiennych średniej częstotliwości o przebiegu sinusoidalnym, których częstotliwości mało różnią się od siebie. W lecznictwie wykorzystuje się prądy ok. 4000 Hz, np. 3900 i 4000 Hz lub 4000 i 4100 Hz.

Działanie:

• przeciwbólowe

• pobudza do skurczu mięśnie szkieletowe

• rozszerza naczynia krwionośne , a w związku z tym usprawnia krążenie

obwodowe

• wpływ na autonomiczny układ nerwowy

• usprawnia procesy odżywcze i przemianę materii tkanek

• zmniejsza napięcie współczulnego układu nerwowego

Wskazania:

• zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów kręgosłupa i

stawów kończyn

• nerwobóle

• zapalenia okołostawowe

• stany po urazach narządu ruchu

• zespoły naczyniowe

• migrena

• samorodna sinica kończyn

Wskazania do stosowania różnych zakresów częstotliwości :

0 - 10 Hz - wywołuje pojedyncze Skórcze mięśni szkieletowych

25 - 50 Hz - intensywnie pobudza mięśnie do skurczu i usprawnia krążenie obwodowe

50 - 100 Hz - wywołuje działanie przeciwbólowe i usprawnia proces odżywczy tkanek

90 - 100Hz - powoduje efekt przeciwbólowy oraz zmniejsza napięcie współczulnego układu nerwowego

0 - 100Hz - działanie przeciwbólowe , przekrwienie tkanek , usprawnienie krążenia obwodowego oraz usprawnienie procesów odżywczych i przemiany materii.

3.4. Prądy Diadynamiczne

TU WKLEIĆ ROBOTE KAMILA

3.5. Prądy Traberta

TU WKLEIĆ ROBOTE KAMILA

3.6. Laseroterapia

Do lecznictwa używa się promieniowania laserowego małej mocy (do 500mW). Efekty związane są z działaniem bodźcowym promieniowania, a nie jego efektem cieplnym. Laser pobudza przemianę materii, działa przeciwbólowo. Choć w lecznictwie laseroterapia jest stosunkowo nową metodą, udało się już wyodrębnić grupę wskazań. Są to zespoły bólowe towarzyszące dyskopatii szyjnej i lędźwiowej, choroba zwyrodnieniowa stawów i kręgosłupa, rwa kulszowa, ból z przeciążenia mięśni, nerwobóle. Nie wolno stosować lasera w stanach nowotworowych i zagrożeniach nowotworem, z uwagi na jego pobudzające działanie.

Wykorzystując światło laserowe o niskim natężeniu do tzw. biostymulacji laserowej, możemy dostarczyć do tkanek i komórek dodatkową energię wspomagając naturalne procesy regeneracyjne organizmu i przyspieszając gojenie. Dodatkowo, poprzez zmiany w gospodarce tlenowej komórek i polaryzacji błon komórkowych uzyskujemy wyraźne działanie przeciwbólowe. Dzięki użyciu skanera promień lasera dostarczany jest równomiernie do całej objętej zabiegiem okolicy.

BEZPIECZEŃSTWO PRACY Z LASEREM

1)Pacjent i terapeuta powinni mieć założone okulary, chroniące prze promieniowaniem danego typu laser.

2)Pomieszczenie zabiegowe powinno być odpowiednio oznakowane.

3)W pomieszczeniach zabiegowych , należy unikać odbić zwierciadlanych

( przeszklone drzwi, lustra).

4)Aparat powinien być zamknięty zabezpieczony i używany przez osoby przeszkolone.

5)Niedopuszczalne jest kierowanie wiązki światła laserowego w stronę twarzy osoby nie zaopatrzonej w okulary.

3.7. Magnetoterapia

to skuteczna metoda leczenia pulsującym polem magnetycznym niskiej częstotliwości. Jej prekursorem był James Maxwell, który ponad sto lat temu uzyskał patent na lecznicze wykorzystywanie impulsowego pola magnetycznego. Magnetoterapia znalazła już zastosowanie w kilkunastu działach medycyny, m.in. w ortopedii, reumatologii oraz chorobach wewnętrznych. W przeciwieństwie do metod konwencjonalnych fizykoterapii, umożliwia ona głębokie, a nie wyłącznie powierzchniowe oddziaływanie na organizm. Co więcej, jest to praktycznie jedyna metoda wskazana i zalecana do stosowania przy stanach zapalnych. Terapia polem magnetycznym jest bezpieczna i może stanowić samodzielną metodę lub mieć istotne znaczenie w procesie kompleksowego leczenia.

Dawkowanie:

- stan ostry-do3 mT i 5 Hz

- stan podostry-do5 mT i 20 Hz

- stan przewlekły- do 10 mT i 50 Hz .

Czas zabiegów waha się od 10 min do 30 min. Serię (10-20 zabiegów) rozpoczyna się stopniowo od 40% przez 70% do 100% dawki docelowej.

Wskazania do magnetoterapii to:

- urazy: kontuzje, zwichnięcia, złamania, bóle i urazy mięśni, choroby zwyrodnieniowe stawów, etc.,
- choroby reumatyczne: zwyrodnienia, stany zapalne (ostre i chroniczne), osteoporoza, etc.,
- stany pooperacyjne: operacja przepukliny, operacje mięśni i ścięgien, przyspieszanie gojenia, poparzenia,
- stany psychosomatyczne: nieżyt żołądka, owrzodzenie żołądka i dwunastnicy, zespół nadpobudliwego jelita, wrzodziejące zapalenie okrężnicy,
- problem geriatryczne: bezsenność, zmęczenie, problemy klimakteryczne, zapalenie gruczołu krokowego.

Przeciwwskazania do magnetoterapii to:
ciąża, cukrzyca młodocianych, nowotwory, ciężkie choroby
serca i układu krążenia, gruźlica, nadczynność tarczycy,

3.8. Ultradźwięki

Jest to zabieg polegający na oddziaływaniu ultradźwiękami - drganiami powyżej 20 000 Hz, na odsłoniętą skórę chorej okolicy. Ultradźwięki wytwarzane są przez specjalną głowicę i przekazywane tkankom w celu wywołania w nich działania cieplnego, mechanicznego i fizykochemicznego. Dzięki zastosowaniu tej metody w tkankach powstaje „mikromasaż”.

DZIAŁANIE NA ORGANIZM ULTRADZWIĘKÓW

Miejscowe działanie biologiczne ultradźwięków opiera się na trzech punktach:
-działanie mechaniczne: forma mikro masażu tkanek miękkich
-działanie cieplne: wytworzenie ciepła endogennego
-działanie fizykochemiczne: przemiany i rozpad białek, rozpad wody na H i OH

Natomiast ogólne działanie ultradźwięków  polega na :
-działaniu przeciwbólowym
-zmniejszeniu napięć mięśni
-powstawanie związków aktywnych biologicznie
-wpływ na enzymy ustrojowe
-rozszerzenie naczyń krwionośnych
-hamowanie układu współczulnego
-hamowanie procesów zapalnych
-przyśpieszenie wchłaniania tkankowego
-wyzwalanie substancji histamino podobnych

Zastosowanie ultradźwięków:
- ostroga piętowa,
- nerwoból nerwu trójdzielnego,
- owrzodzenie goleni,
- choroba zwyrodnieniowa stawów,
- zespoły bólowe: rwy kulszowej, łokcia, barku, pleców, krzyża.

3.8. Diatermia krótkofalowa

Jest zabiegiem fizykoterapeutycznym, wykorzystującym działanie pola elektromagnetycznego wielkiej częstotliwości, ale o krótkich falach, wytworzonego w specjalnym aparacie, przy czym obwód elektryczny jest zamykany przez ciało chorego. Metoda ta polega na przepuszczeniu prądu przez okolice dotknięte schorzeniem i wywołaniu ciepła w chorych tkankach przez skupienie tam pola elektromagnetycznego. Moc i charakter prądu mogą być zmieniane, ale zawsze jest to prąd nieszkodliwy dla zdrowia ogólnego.

Efekt termiczny działania diatermii krótkofalowej jest wynikiem absorpcji fal elektromagnetycznych wielkiej częstotliwości przez organizm i zależy od właściwości elektrycznych poszczególnych tkanek. Ten rodzaj terapii poprzez głębokie nagrzewanie miejscowe powoduje złagodzenie dolegliwości bólowych, poprawia ukrwienie i czynność tkanek oraz zmniejsza stany zapalne poprzez wyeliminowanie większości mikroorganizmów chorobotwórczych oraz zwiększenie wchłaniania wysięku zapalnego, dzięki czemu wspomaga leczenie.

Działanie biologiczne diatermii krótkofalowej:

-rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz zwiększenie ich przepuszczalności

-zwiększenie przepływu krwi tętniczej

-przyspieszenie procesów wchłaniania tkankowego

-przyspieszenie komórkowej przemiany materii

-wzrost liczby leukocytów w tkankach przegrzewanych

-obniżenie pobudliwości nerwowo-mięśniowej

-działanie przeciwbólowe

- obniżenie napięcia mięśni

Wskazania do stosowania diatermii krótkofalowej:

4. CEL ZABIEGÓW FIZYKOTERAPUTYCZNYCH W ZMIANACH ZWYRODNIENIOWO - WYTWÓRCZYCH.

Zmiany zwyrodnieniowo - wytwórcze w kręgosłupie - w odcinku lędźwiowym wiążą się z występowaniem długotrwałego, bardzo mocnego bólu. Osobom posiadającym te dolegliwości - uniemożliwia on codzienne, prawidłowe funkcjonowanie. Chorzy często poszukują sposobu na jego uśmierzenie.

Głównym celem zabiegów fizykoterapeutycznych jest między innymi: rozluźnienie mięśni, lepsze ich ukrwienie, zniesienie procesu zapalnego, a co za tym idzie działają one przeciwbólowo. Należy podkreślać ich ważną rolę w procesie leczenia zmian zwyrodnieniowo - wytwórczych, tak aby ograniczyć przyjmowanie środków farmakologicznych. Obecnie pacjenci, posiadający coraz to szerszą wiedzę w interesującym ich temacie, bardzo często sięgają po fizykoterapię, wiedząc, ze może im ona przynieść ulgę w odczuciu bólu a tym samym poprawić jakość i poziom codziennego życia.

5. BIBLIOGRAFIA

• W. Dega, Rehabilitacja Medyczna, PZWL, Warszawa, 1983.

• J. Kiwerski, Schorzenia i urazy kręgosłupa, PZWL, Warszawa, 1997.

• G. Straburzyński, Medycyna fizykalna, PZWL, Warszawa, 2000.

• T. Mika, Fizykoterapia, PZWL, Warszawa, 2006.

2

---