POLITECHNIKA LUBELSKA

WYDZIAŁ BUDOWNICTWA I ARCHITEKTURY

KIERUNEK: ARCHITEKTURA I URBANISTYKA

HISTORIA ARCHITEKTURY POWSZECHNEJ

TEMAT: MOST ŻELAZNY W COALBROOKDALE

PROWADZĄCY: PROF. DR HAB. INŻ. MYKOLA BEVZ

WYKONAŁA: MAGDALENA SZABAŁA

GRUPA: IAS ¾

Lublin 2012

R

ozwój hutnictwa żelaza w XVIII wiecznej Anglii umożliwił postawienie pierwszego na świecie żelaznego mostu. W porównaniu do dzisiejszych standardów, most powstały w 1779 roku w Coalbrookdale jest dość niewielki - ma zaledwie 30 m rozpiętości, a prześwit od lustra wody wynosi 15,3m; jednak właśnie to ta budowla rewolucję jaka dokonała się wówczas w technice budowlanej.

Most umożliwił komunikację osadom położonym na obu brzegach rzeki Severin, nad którą jest położony. Znajduje się w okolicy dawniej słynącej za epicentrum krajobrazu industrialnego.: huczały piece hutnicze, pobliskie wzgórza zdawały się płonąć, a nieopodal mostu pracowała prawdziwa kuźnia Wulkana. Do połowy XX wieku jeździły po nim pojazdy silnikowe, teraz przeznaczony jest tylko do ruchu pieszego. Dziś już nic nie pozostało po dawnym przemysłowym charakterze tej okolicy. Teraz można tu podziwiać wiejski krajobraz, z mostem wspartym na eleganckich równoległych łukach.

Inicjatorem budowy mostu był właściciel jednej z hut, John Wilkinson, miłośnik metalu. Legenda mówi, że do tego stopnia oszalał na punkcie tego materiału, iż nosił żelazny kapelusz, budował żelazne łodzie, a pochowany został w żelaznej trumnie.

Most składa się z murowanych filarów ustawionych na obu brzegach rzeki oraz ze środkowego umożliwiającego żeglugę przęsła, na którym spoczywa jezdnia mostu, podparta zestawem pięciu równoległych żeliwnych łuków. Niemal półkoliste w kształcie, łuki te połączone są sąsiednimi za pomocą mniejszych elementów konstrukcyjnych. Każdy łuk odlewano w dwóch częściach, co i tak w 1778 roku wymagało od Abrahama Darby'ego III powiększenia dawnego pieca. Proces wytwarzania został zracjonalizowany dzięki temu, że zastosowano możliwie jak najwięcej identycznych odlewanych elementów, ograniczając ich różnorodność. Wykorzystano wypróbowane, sprawdzone techniki montażu takie jak złącza ryglowane i kliny zamiast połączeń śrubowych pomiędzy żeliwnymi elementami.

Jedna z akwarel pochodząca z okresu budowy mostu na rzece Severn obala teorię kolejności budowy, która do niedawna uchodziła za pewną. Przyjmowano, że jako pierwsze stanęły kamienne filary, a do nich umocowano elementy z żeliwa. Obecnie wiadomo, ze najpierw ustawiono główne łuki, a później wymurowano filary. Teoria ta została sprawdzona z pozytywnym skutkiem przy budowie modelu w skali 1:2.

Budowniczowie-wytwórcy w rodzaju dartych skazani byli na metody doświadczalne. Niemniej ich projekty odpowiadały architektonicznej modzie zarówno ogólnym kształtem, jak i detalem. Okrągłe pierścienie w pachwinach głównego łuku niewątpliwie pełniły rolę funkcjonalną, a jednocześnie zdobiły konstrukcję.

Do wznoszenia mostu przystąpiono z ogromną ostrożnością. Ustawienie i połączenie około 378 ton żeliwnych fragmentów zajęło zaledwie 12 tygodni - proces uprościło ograniczenie liczby typów części.

Most Żelazny, charakterystyczny, emanujący nostalgią element krajobrazu, jest dziś główną atrakcją rozległego zespołu muzealnego Ironbridge (most wraz wąwozem i miasteczkiem, które wzięło swą nazwę właśnie od żelaznej budowli) , wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Literatura:

1. N. Parkin - The Seventy Architectural Wonders Of Our World
   2002 Thames & Hudson, Londyn

2. http://en.wikipedia.org/wiki/Coalbrookdale

3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Ironbridge

---