Program naprawy Rzeczypospolitej w piśmiennictwie polskiego odrodzenia. Barok- epoka upadku czy rozkwitu?

Naprawa renesansowej Rzeczypospolitej stała się motywem przewodnim tekstów ks. Piotra Skargi oraz Andrzeja Frycza-Modrzewskiego.

Pierwszy z nich poruszył tą kwestię w zbiorze ośmiu „Kazań sejmowych”, wydanych w roku 1597. Skarga zapisał w kazaniach plan uzdrowienia Rzeczypospolitej. Jako wzorowe do naśladowania dla innych krajów przedstawiał państwo katolickie. W „Kazaniach sejmowych” wymienia on „sześć polskich chorób”, które - jego zdaniem - miałyby się przyczynić do znacznego osłabienia kraju. Zalicza do nich:

1. chciwość oraz prywatę, jako cechy charakterystyczne dla warstwy magnackiej, chętnie przedkładającej własne dobro nad dobro ogółu;

2. niezgodę, która osłabia Polskę i odbiera decydujący głos królowi;

3. utratę wiary, czego przejawem według Skargi miał być coraz szerszy zasięg wyznań o charakterze niekatolickim;

4. osłabienie królewskiej władzy, potwierdzające pokraczny i żałosny obraz konfliktowego sejmu i jego dramatyczne rządy;

5. Skarga był przekonany, ze prawodawstwo rodzi manipulacje na obszarze sądownictwa i poszerza wolność szlachecką;

6. brak chrześcijańskiej miłości. Skarga uważał bowiem, że upadek wartości chrześcijańskich jest równoznaczny z upadkiem społeczeństwa i całego państwa.

Skarga posługuje się w kazaniach stylem retorycznym, apelując o jak najszybszą naprawę Rzeczypospolitej. Sugeruje on pewne rozwiązania, które mają uzdrowić sytuację w osłabionym państwie. Postuluje przede wszystkim wzmocnienie władzy samego króla, ograniczenie sejmowej władzy, wyplenienie szlacheckiego egocentryzmu oraz likwidację wyzysku chłopów. Sprzeciwia się protestanckim wyznaniom, uznając katolicyzm za religię zdolną wzmocnić kraj. Jego kazania obfitują w retoryczne pytania, wyraźne kontrasty, epitety oraz przestawny szyk zdania.

Drugi z wymienionych publicystów Andrzej Frycz-Modrzewski jest autorem tekstu „O poprawie Rzeczypospolitej”. Został on wydany w 1557 roku i składa się z 5 ksiąg opisujących projekt naprawy kraju w różnych aspektach. Frycz przedstawia sytuacje Rzeczypospolitej, by następnie przedstawić swój plan reform.

W pierwszej księdze zatytułowanej „O obyczajach” Modrzewski stwierdza, że król powinien być całkowicie oddany swej ojczyźnie, ma on obowiązek przedkładać dobro poddanych ponad swoje własne. Frycz postuluje utworzenie dla ludzi ubogich i chorych przytułków, natomiast zdrowi powinni otrzymać pracę. Podkreśla on również potrzebę utworzenia specjalnego urzędu zajmującego się porządkiem i ładem w państwie.

Druga księga „O prawach” przynosi refleksję nad polskim prawodawstwem. Frycz stwierdza, że kara musi być jednakowa dla wszystkich obywateli bez względu na status społeczny i majątkowy. Żąda on zniesienia samosądów, gdzie oskarżony zasiada jednocześnie jako sędzia.

W księdze „O wojnie” Modrzewski nawołuje, aby każdy zdolny do służby brał udział w toczącej się wojnie. Propaguje on jednak zachowanie pokoju i wystrzeganie się niepotrzebnych konfliktów. Według niego bowiem zbrojna wojna to rozwiązanie skrajne i ostateczne.

W czwartej księdze pt. „O kościele” publicysta sugeruje, że papież bądź biskup powinien być wybierany przez obywateli każdego stanu. Zauważa również, że każdego księdza powinna cechować skromność i właściwe wykształcenie.

Ostatnia księga „O szkole” to propozycja przeprowadzenia reformy w zakresie edukacji. Autor apeluje do okazania odpowiedniego szacunku nauczycielowi i proponuje, aby za sumienną naukę nagradzać uczniów właściwymi nagrodami i zaszczytami.

Problem osłabionego państwa polskiego pojawia się także w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami” Mikołaja Reja, a także w twórczości samego Jana Kochanowskiego. Wady Polaków ośmiesza on we fraszkach oraz w pieśniach, a także w „Odprawie posłów greckich”.

Barok- epoka upadku czy rozkwitu?

Okres panowania Zygmunta III Wazy (1587-1632) to czas formowania się właściwego i dojrzałego baroku. Moment zaś panowania jego syna i zarazem następcy - Władysława IV to również czas bujnego rozkwitu kultury, sztuki i literatury baroku. Czas ten jednak obfitował także w liczne konflikty z Kozakami oraz wojny ze Szwedami (1655-1660). Barok polski cechował się więc swoistym rodzajem „kultury międzywojennej”. Kształtowała się ona między lękiem i euforią, między przepychem i ascezą. W efekcie ukształtowała się charakterystyczna dla Polski tzw. „kultura sarmacka”, która wyjątkowo bujnie rozwinęła się w okresie panowania króla Jana III Sobieskiego (1674-1696).

Polski barok kończy się wraz z tzw. „czasami saskimi”. To okres zamierania stylu barokowego w sztuce, a zarazem moment budzenia się zupełnie nowych idei oraz niepowtarzalnych wzorców estetycznych.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---