Kryzysy gospodarcze lat dziewięćdziesiątych w krajach rozwijających się na przykładzie Brazylii i Meksyku

SPIS TREŚCI:

Wstęp.....................................................................................................................................2

1. Pojęcie i podział krajów słabo rozwiniętych gospodarczo.........................................3

1. Kraje naftowe...................................................................................................................3

2. Kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo.........................................................................4

3. Pozostałe kraje słabo rozwinięte gospodarczo................................................................5

2. Kryzys gospodarczy w Brazylii w 1999 r....................................................................5

2.1 Ogólna charakterystyka kraju.........................................................................................5

2.2 Sytuacja przedkryzysowa................................................................................................6

2.3 Próby przezwyciężenia kryzysu......................................................................................7

2.4 Wyniki działań zaradczych..............................................................................................9

3. Meksyk przed kryzysem 1995 r..................................................................................10

1. Charakterystyka społeczno - gospodarcza Meksyku....................................................10

2. Pozycja Meksyku w świecie..........................................................................................11

4. Kryzys gospodarczy w 1995 r. w Meksyku...............................................................12

1. Przyczyny i przebieg kryzysu........................................................................................12

2. Pomoc zagraniczna........................................................................................................13

3. Podsumowanie kryzysu.................................................................................................14

5. Pierwsze doświadczenia w kształtowaniu większej racjonalności globalnej -

Koncepcja Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego.............................15

1. Geneza...........................................................................................................................15

2. Nowy Międzynarodowy Ład Ekonomiczny w latach dziewięćdziesiątych................. 15

Bibliografia.........................................................................................................................17

Aneks...................................................................................................................................18

WSTĘP

Tematyka kryzysów gospodarczych jest niezwykle istotna z punktu widzenia rozwoju gospodarczego danego kraju i świata. Celem działalności państwa jest zazwyczaj dążenie do zrównoważonego, stałego i trwałego wzrostu gospodarczego. Wszelkie kryzysy natomiast świadczą o niepowodzeniach w prowadzeniu polityki gospodarczej. Mają one negatywny wpływ na szeroko pojęty dobrobyt społeczeństwa. Celem niniejszej pracy jest próba przedstawienia czynników wpływających na występowanie kryzysów gospodarczych, jak również sposobów ich przezwyciężania - na przykładzie dwóch państw Ameryki Łacińskiej: Brazylii i Meksyku.

Praca składa się z pięciu części. W pierwszym rozdziale znajdziemy krótką charakterystykę krajów słabo rozwiniętych gospodarczo. W drugim - informacje dotyczące kryzysu w Brazylii w 1999 roku. W trzecim rozdziale znajduje się opis Meksyku w przededniu kryzysu z 1995 roku, natomiast w czwartym mówimy o przyczynach i przebiegu samego kryzysu. Piąty rozdział jest poświęcony koncepcji Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego.

1. Pojęcie i podział krajów słabo rozwiniętych gospodarczo.

Pojęcie „kraje rozwijające się” i jego synonimy „kraje Trzeciego Świata”, „kraje słabo rozwinięte”, „kraje zacofane ekonomicznie” itp. dotyczą bardzo licznej grupy krajów charakteryzującej się zbliżonymi cechami. Cechy najbardziej typowe dla tych krajów to m.in.: niski dochód na jednego mieszkańca, brak oszczędności, niska stopa inwestycji, koncentracja na rozwoju tzw. pierwotnych gałęzi przemysłu, a więc rolniczego, drzewnego i górniczego, „ukryte” bezrobocie, dominacja wydatków ludności na żywność i artykuły pierwszej potrzeby, złe warunki mieszkaniowe, wysoka stopa urodzeń i zgonów, nieodpowiednie odżywianie, niski poziom rozwoju szkolnictwa, prymitywne środki komunikacji, koncentracja na eksporcie surowców i żywności. Mimo wielu cech wspólnych grupa krajów rozwijających się jest bardzo niejednolita. Na ogół wyodrębnia się w niej cztery podgrupy: dwie podgrupy krajów naftowych, grupę krajów najsłabiej rozwiniętych gospodarczo i grupę pozostałych krajów słabo rozwiniętych gospodarczo.

1. Kraje naftowe.

Kraje naftowe są wyróżniającą się grupą państw rozwijających się. Nazwano je tak

dlatego, że głównym źródłem ich środków dewizowych jest eksport ropy naftowej i jej produktów. Większość z tych krajów jest zrzeszona w Organizacji Krajów Eksporterów Ropy Naftowej OPEC. Ze względu na różną sytuację gospodarczą, zarówno jeśli chodzi o zasoby ropy naftowej, jej wydobycie, jak i dochody eksportowe z tego tytułu, kraje naftowe możemy podzielić na dwie grupy:

Kraje naftowe I - do których zalicza się Arabię Saudyjską, Katar, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuwejt i Libię, pewną część dochodu z eksportu ropy przeznaczają na finansowanie inwestycji, głównie w rozwój rolnictwa, przemysłu przetwórczego, energetyki i infrastruktury gospodarczej, a także na finansowanie konsumpcji (w tym budownictwa mieszkaniowego). Drugą część dochodów z eksportu ropy naftowej kraje te lokują za granicą. Zagraniczna polityka ekonomiczna jest w tych krajach zdeterminowana przez cele, środki i narzędzia wewnętrznej polityki ekonomicznej. Eksport towarowy prawie w całości opiera się na wywozie ropy naftowej, import natomiast obejmuje najnowocześniejsze technologie dla przemysłu przetwórczego, energetyki, infrastruktury gospodarczej i rolnictwa, a także nowoczesne konsumpcyjne wyroby przemysłowe i żywność. Bilans handlowy tych krajów jest wysoce dodatni, natomiast bilans kapitałowy jest ujemny i obejmuje lokatę nadwyżki bilansu handlowego głównie w Stanach Zjednoczonych i w Europie Zachodniej.

Kraje naftowe II - obejmują pozostałych członków OPEC, a także nie zrzeszonych w tej organizacji eksporterów ropy naftowej. Cechują się one ujemnym bilansem handlowym - ich dochody z eksportu ropy są nie wystarczające w stosunku do potrzeb importowych. Wynika to, po pierwsze, z mniejszych w stosunku do potencjału gospodarczego i liczby ludności rozmiarów eksportu ropy naftowej, i, po drugie, z odmiennej struktury importu, będącej efektem innej wewnętrznej polityki gospodarczej. Kraje te, realizując szerszy program rozwoju przemysłu w porównaniu z krajami naftowymi I, starają się w większym stopniu uniezależnić od importu. Jednak próby weryfikacji programów rozwojowych dokonane w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, nie zmieniły zasadniczo bilansu handlowego i płatniczego tych krajów. Podstawę eksportu stanowi ropa naftowa i pochodne, podstawę importu stanowią technologie dla przemysłu maszynowego i przetwórczego, a także surowce i materiały do produkcji. Ważną rolę odgrywa również import żywności i gotowych konsumpcyjnych wyrobów przemysłowych. W efekcie kraje naftowe II należą do importerów kapitału i dłużników międzynarodowych.

2. Kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo.

Kraje najsłabiej rozwinięte gospodarczo to - zgodnie z klasyfikacją ONZ opublikowaną

w latach 90-tych - grupa krajów o najniższym poziomie rozwoju gospodarczego, składająca się z 47 państw, jednak stale powiększająca się. Kraje te cechują się spożyciem żywności niższym od minimum egzystencji, znacznie krótszą niż przeciętna w świecie długością życia, wysokim tempem przyrostu naturalnego i bliską zeru dynamiką rozwoju gospodarczego. Sektor przemysłowy w dzisiejszym rozumieniu tego słowa, w większości omawianych państw praktycznie nie istnieje. Jego udział w tworzeniu dochodu narodowego często nie przekracza

5 %. Są to przeważnie przemysły tradycyjne (poza energetyką i wydobyciem), oparte na prymitywnych technologiach, mało wydajne i przeważnie nastawione na pokrycie potrzeb wewnętrznych. Udział całej grupy tych krajów w produkcji przemysłowej świata waha się w granicach 0,1-0,2 %. Jej eksport w 90 % obejmuje płody rolne, a w 10 % produkty rękodzieła. W zakres importu w 60 % wchodzą wyroby przemysłowe oraz w 40 % - żywność. Omawiane kraje nie prowadzą racjonalnej polityki ekonomicznej, w ich sytuacji nie ma nawet koncepcji takiej polityki. Większość tych krajów opiera swoją egzystencję na pomocy zagranicznej bądź bezpośrednich inwestycjach zagranicznych, lokowanych głównie w przemyśle surowcowym.

3. Pozostałe kraje słabo rozwinięte gospodarczo.

Grupa pozostałych krajów słabo rozwiniętych gospodarczo jest najliczniejsza. Należą do niej wszystkie kraje Trzeciego Świata poza nowo uprzemysłowionymi, naftowymi oraz najsłabiej rozwiniętymi gospodarczo. Nie są one w tak złej sytuacji, jak kraje najsłabiej rozwinięte, ale stan ich gospodarki odbiega na niekorzyść w porównaniu do krajów rozwiniętych. Większość pozostałych krajów słabo rozwiniętych posiada obfite zasoby minerałów, a także lasy, wodę, żyzną glebę i inne dobra przyrody. Odczuwają jednak niedostatek kapitału i wysoko kwalifikowanej kadry, niedorozwój infrastruktury gospodarczej, mają deficyt żywności i są znacznie zadłużone. Kraje te charakteryzują się również słabo rozwiniętym przemysłem przetwórczym, niekorzystną strukturą handlu zagranicznego, opierającą się w eksporcie na wywozie żywności, surowców i wyrobów przemysłowych słabo przetworzonych, a w imporcie - na przywozie konsumpcyjnych wyrobów przemysłowych i żywności. W wewnętrznej polityce ekonomicznej kraje te kładą nacisk na przyspieszenie tempa wzrostu dochodu narodowego przede wszystkim przez rozwój przemysłu i wzrost zatrudnienia.

2. Kryzys gospodarczy w Brazylii w 1999 roku

2.1. Ogólna charakterystyka kraju.

Brazylia jest ósmą co do wielkości gospodarką świata (3,8 proc. Światowego PKB) i największą w Ameryce Południowej (prawie połowa produkcji regionu przypada na ten kraj). Jest ona nie tylko największym partnerem handlowym krajów Ameryki Łacińskiej (dla Argentyny i Urugwaju obroty handlowe z Brazylią to ponad 40 proc. obrotów handlu zagranicznego a dla tego drugiego 75 proc. eksportu), ale również bardzo ważnym partnerem USA - 1,7 proc. amerykańskiego handlu stanowi wymiana z Brazylią, inwestycje bezpośrednie ok.2000 amerykańskich firm działających na terenie tego kraju sięgają 26 mld USD, a zaangażowanie banków amerykańskich wynosi ok.27 mld USD (dla porównania w Rosji 6,8 mld USD a w całej Ameryce Łacińskiej 76,4 mld USD). Brazylia jest też największym spośród tzw. emerging markets, do których należy również Polska. Brazylijski kryzys finansowy miał ogromne znaczenie dla wszystkich rynków wschodzących, ponieważ spadek zaufania zagranicznych inwestorów w Brazylii, mógł spowodować niechęć inwestowania w innych krajach z tej grupy, tym bardziej po doświadczeniach kryzysu azjatyckiego i kryzysu w Rosji..

2.2. Sytuacja przedkryzysowa. Po kryzysie z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych od czasu wprowadzenia Planu Reala w marcu 1994 roku, gospodarka brazylijska osiągnęła godne podziwu sukcesy w walce z inflacją, którą udało się obniżyć z ok. 2500 procent w 1993 roku do ok. 3 procent w pierwszej połowie roku 1998. Tak niskiego poziomu wzrostu cen Brazylia nie notowała przez prawie pół wieku. Należy jednocześnie podkreślić, że osiągnięcie tego celu nie pociągnęło za sobą zmniejszenia aktywności gospodarczej i związanego z nim spadku dochodów. Przeciwnie, realny PKB wzrastał w okresie 1994-97 średnio 4.1 procent, a realny PKB per capita ok. 2.7 procent, rocznie. Takie wyniki gospodarcze, kontrastujące bardzo ze stagnacją i wysoką inflacją lat 80-ych i początku lat 90-ych , pozwoliły na utrzymanie stosunkowo niskiego bezrobocia (w 1997 wyniosło ono 5.7 procent) i znaczącej poprawy poziomu życia Brazylijczyków, szczególnie tych o najniższych dochodach. Sukcesom w stabilizacji makroekonomicznej towarzyszyły znaczące reformy strukturalne. Do reform tych należały przede wszystkim:

• dalsze otwieranie się gospodarki brazylijskiej poprzez liberalizację handlu i przepływów kapitałowych;

• proces prywatyzacji, który uważany jest za jeden z największych i najambitniejszych w historii;

• demonopolizacja i deregulacja głównych sektorów gospodarki;

• wzmocnienie sektora bankowego (w tym banków państwowych).

Efektem tego był między innymi wzrost inwestycji z poziomu poniżej 15 procent PKB w roku 1994 do ok. 18 procent w 1998, a wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych z ok. 2 do ok. 23 mld USD w tym samym czasie. Niestety, pomimo stabilizacji gospodarczej, reform strukturalnych i starań rządu w kierunku kontroli wydatków, reformy systemu podatkowego i propagowania dyscypliny budżetowej na szczeblu państwowym, nie udało się uporządkować finansów publicznych. Wysoki poziom deficytu budżetowego i deficytu rachunków bieżących w połączeniu z niekorzystną strukturą długu publicznego sprawiły, że finanse państwa stały się bardzo wrażliwe na zmiany krótkoterminowych stóp procentowych i kursu walutowego. To z kolei zadecydowało o małej odporności Brazylii na zewnętrzne szoki i zmiany nastrojów inwestorów. Wraz z rozprzestrzenieniem się kryzysu azjatyckiego na inne rynki wschodzące w październiku 1997 roku, brazylijska waluta znalazła się pod silną presją. Reakcja Brazylii była jednak szybka i zdecydowana. Bank centralny podwoił swoją podstawową stopę procentową, a rząd ogłosił zamiar wprowadzenia pakietu przedsięwzięć mających na celu pozyskanie do budżetu dodatkowych funduszy (ok. 2 proc. PKB). Miało to być osiągnięte poprzez wzrost podatków (w szczególności od dochodów osobistych, od napojów alkoholowych i samochodów) i wysoką redukcję kosztów związanych z działalnością rządu federalnego, dzięki zmniejszeniu inwestycji w przedsiębiorstwach publicznych i zwolnieniu 33 tys. pracowników zatrudnionych na czasowych kontraktach. Odbudowało to zaufanie inwestorów i powstrzymało odpływ kapitału, pozwalając na stopniowy powrót stóp procentowych do początkowego poziomu. Jednak przez pierwsze miesiące były one na tyle wysokie, aby doprowadzić do spowolnienia wzrostu gospodarczego i wzrostu stopy bezrobocia (z ok. 6 proc. w 1997 roku do ok. 7 proc. we wrześniu 1998 roku). Nie udało się natomiast zrealizować wszystkich zamierzeń dotyczących dostosowań fiskalnych i wkrótce rynki finansowe ponownie zaczęły obawiać się o stabilność budżetową Brazylii. W rezultacie kraj ten znacznie boleśniej odczuł skutki kryzysu finansowego w Rosji w sierpniu 1998 roku, kiedy to inwestorzy międzynarodowi ponownie oszacowali ryzyko związane z angażowaniem się na emerging markets. Gdyby więc próbować podać główne przyczyny wystąpienia kryzysu w Brazylii, na pewno należałyby do nich:

• Wysoki deficyt finansów publicznych.

• Wysoki poziom deficytu rachunku obrotów bieżących, u którego podstaw leżał deficyt budżetowy.

• Niekorzystna struktura długu publicznego.

• Spadek zaufania inwestorów do emerging markets wynikający z kryzysów: w Azji w październiku 1997 roku i w Rosji w sierpniu 1998 roku.

2.3. Próby przezwyciężenia kryzysu.

Już w sierpniu 1998 roku rząd brazylijski zapewniał, że na ewentualne trudności związane z rozszerzającym się kryzysem Brazylia będzie przygotowana. Deklarowano dalsze wysiłki w celu podtrzymania procesu stabilizacji przy jednoczesnym zapewnieniu wzrostu gospodarczego. Jednocześnie zapewniano, że w obliczu kryzysu międzynarodowego rząd zrobi wszystko co uzna za konieczne w obronie waluty brazylijskiej - reala, makroekonomicznej stabilizacji i stałego wzrostu gospodarczego. Wykluczona została też możliwość pójścia śladami Rosji i zawieszenia spłat kredytów międzynarodowych. Coraz poważniejsza sytuacja, przejawiająca się między innymi odpływem kapitału na ogromną skalę (12 mld USD w sierpniu i 19 mld USD we wrześniu), sprawiła, że we wrześniu bank centralny Brazylii zmuszony był podnieść stopy procentowe do prawie 50 procent, a rząd ogłosił program oszczędności budżetowych na ostatnie miesiące roku. Początkowo Brazylijczycy twierdzili, że uporają się z problemami sami, bez pomocy z zewnątrz. Wkrótce jednak stało się jasne, że nie będzie to możliwe i rząd brazylijski zwrócił się o pomoc do MFW, Banku Światowego i rządu USA. Pozytywna reakcja międzynarodowych organizacji finansowych i rządu USA pozwoliła na uzyskanie 41,5 mld USD, z okresem spłat 1,5-rocznym przy oprocentowaniu 7 %. Równocześnie rząd brazylijski ogłosił program mający zapobiec zaostrzeniu kryzysu poprzez zmniejszenie wrażliwości gospodarki brazylijskiej na zewnętrzne wstrząsy. Obejmował on okres 1998-2001 i zapewnić miał stały wzrost produkcji i zatrudnienia przy niskiej inflacji a także poprawę efektywności gospodarki, szczególnie zaś sektora publicznego. Do głównych posunięć nastawionych na zwiększenie dochodów należały: zwiększenie podatku od transakcji finansowych z 0,2 do 0,3 proc.; podniesienie podatku od obrotów korporacji z 2 do 3 proc.; zwiększenie o 9 punktów proc. (do 20 proc.) wysokości składki emerytalnej płaconej przez urzędników państwowych. Kolejnym krokiem było dokończenie reformy administracyjnej mającej za zadanie zwiększenie efektywności i obniżenie kosztów działania administracji publicznej. Zwiększono okres próbny dla wszystkich nowych urzędników i po raz pierwszy wprowadzono możliwość zwolnienia urzędników państwowych za niezadowalające wyniki pracy. Postanowiono również zreformować system opodatkowania pośredniego. Dotychczasowy bardzo skomplikowany system podatków pośrednich miał być zastąpiony jednolitym dla całego kraju podatkiem VAT . Podjęto również kroki w celu poprawy sytuacji systemu ubezpieczeń społecznych. Dodatkowo stworzony miał być system monitorujący największych krajowych podatników (10 000). Podtrzymano decyzję o priorytetowym znaczeniu niskiej inflacji w polityce monetarnej banku centralnego, którego zadaniem w dalszym ciągu miała być obrona kursu reala i związane z tym zmiany stóp procentowych, które, w miarę przywracania zaufania inwestorów zagranicznych, miały być obniżane. Stopniowa dewaluacja brazylijskiej waluty miała, w połączeniu ze zmianami strukturalnymi i wzrostem wydajności w gospodarce, przynieść polepszenie wyników handlu zagranicznego. Równocześnie z zachowaniem dotychczasowej polityki kursowej, bank centralny miał rozszerzać widełki kursowe i starać się odbudowywać mocno nadszarpnięte rezerwy walutowe. Odpływ kapitału i presja, jakiej poddana została brazylijska waluta sprawiły, że polityka sztywnego kursu walutowego prowadzona przez bank centralny wymagała, oprócz ogromnych środków na obronę reala, podniesienia stóp procentowych aby zachęcić kapitał do pozostania w kraju. Na pewien czas udało się uspokoić sytuację i obniżyć stopy procentowe z prawie 50 proc. w listopadzie do 29 proc. pod koniec roku 1998. W połowie stycznia 1999 roku najpierw zdewaluowano reala o ok.8 proc. aby dwa dni później zdecydować się na uwolnienie jego kursu. Wymusiło to ponowną podwyżkę stóp procentowych, tym razem do 39 proc. W celu zwiększenia nadwyżki zamierzano m.in. zwiększyć ceny energii, podwyższyć podatek od pożyczek konsumenckich, przedstawić w Senacie projekt zwiększenia składek na ubezpieczenia społeczne płaconych przez personel wojskowy i zredukować wydatki budżetu federalnego (o sumę odpowiadającą 0,15 proc. PKB) na płace dla pracowników. Zapowiedziano też reformę systemu bankowego, m.in. przez dalsze ograniczanie roli banków państwowych w gospodarce poprzez ich prywatyzację albo przekształcanie w agencje rozwoju.

1. Wyniki działań zaradczych.

W Brazylii, tak jak wcześniej w Rosji, pojawił się tradycyjny element przedkryzysowy w postaci podwójnej nierównowagi finansowej. Jednak władze brazylijskie szybko i zdecydowanie zareagowały na pogarszającą się sytuację na międzynarodowych rynkach. Pierwszy krok - podniesienie stóp procentowych - miał na celu powstrzymanie ucieczki kapitału z kraju i zdołał znacznie zmniejszyć rozmiary tego zjawiska. Wysokie stopy procentowe sprowadziły jednak zmniejszenie aktywności gospodarczej i w rezultacie spadek produktu krajowego brutto. Błędem wydaje się być obrona kursu reala w pierwszych miesiącach kryzysu, która doprowadziła do znacznego zmniejszenia się rezerw walutowych Brazylii, szczególnie jeśli wziąć pod uwagę to, że w końcu doszło do uwolnienia kursu i dewaluacji brazylijskiej waluty. Właśnie dewaluacji i wywołanej nią inflacji obawiały się władze brazylijskie tak długo i ofiarnie broniąc rodzimej waluty. Decyzja o przejściu na płynny kurs reala była jednak jak najbardziej słuszna, tym bardziej, że przyniosła wzrost zaufania inwestorów do polityki makroekonomicznej rządu, a co za tym idzie, stopnia bezpieczeństwa inwestycji w Brazylii. Pomimo negatywnych aspektów wysokich stóp procentowych i deprecjacji reala, brazylijska gospodarka nadspodziewanie dobrze poradziła sobie z problemami - dzięki wysiłkowi włożonemu w reformy sektora publicznego i poprawy jego efektywności. Gorzej, niż się spodziewano rozwijała się sytuacja w handlu zagranicznym. W miarę jednak, jak zacznie działać przewaga eksportowa spowodowana deprecjacją reala, sytuacja ta powinna szybko ulec znacznej poprawie. Nadal jednak nie można być pewnym co do zachowania się rachunku obrotów kapitałowych, co związane jest z ciągłą chwiejnością międzynarodowych rynków finansowych. Wprawdzie przejście na płynny kurs reala i poprawiona polityka ekonomiczna znacznie zmniejszyły wrażliwość Brazylii na zewnętrzne szoki, to jednak całkowicie jej nie wyeliminowały. Niemniej jednak, jeśli nie wystąpią takie wstrząsy, do kraju spodziewany jest znaczny napływ kapitału. Powiodła się również próba powrotu z brazylijskimi papierami dłużnymi na międzynarodowe rynki kapitałowe, gdzie w kwietniu 1999 r. ulokowano obligacje o wartości 3 mld USD.

Podsumowując można powiedzieć, że Brazylia nadspodziewanie dobrze poradziła sobie

kryzysem, i że ma go już właściwie za sobą, chociaż jego skutki będzie odczuwać jeszcze jakiś czas. Władze brazylijskie, szczególnie rząd, ale także i Kongres, który początkowo odmawiał przyjęcia części ważnych dla reform ustaw, wykazały, że są zdecydowane kontynuować dalsze otwieranie swojego kraju i politykę stabilizacji makroekonomicznej. Pomimo tylu udanych posunięć, nadal jednak dużo pracy wymagać będzie przede wszystkim uporządkowanie sektora publicznego, zagwarantowanie przejrzystości fiskalnej i konieczna reforma systemu ubezpieczeń społecznych. Brazylia zadeklarowała już dalsze działania zmierzające ku rozwiązaniu tych problemów.

3. Meksyk przed kryzysem 1995 r.

3.1. Charakterystyka społeczno - gospodarcza Meksyku.

Meksyk jest jednym z największych krajów Ameryki Łacińskiej. Jest republiką związkową w skład, której wchodzi 31 stanów i Dystrykt Federalny. Językiem urzędowym Meksyku jest hiszpański. Większość ludności Meksyku stanowią Metysi. Oprócz Metysów Meksyk zamieszkują Indianie - są to głównie Majowie i Aztekowie, poza tym ludność pochodzenia europejskiego. 90 % ludności Meksyku jest wyznania rzymskokatolickiego. Około 12% ludności kraju powyżej 15 roku życia nie umie czytać. Największe miasta to: Pueblo, Monterrey, Meksyk.

Meksyk jest krajem przemysłowo-rolniczym, zasobnym w surowce mineralne. Głównie wydobywa się ropę naftową, gaz ziemny, rudy miedzi, cynku i ołowiu oraz siarkę. Posiada największe złoża srebra na świecie - jest główny producentem tego kruszcu.

3.2. Pozycja Meksyku w świecie.

Meksyk jest obecnie najbardziej dynamicznie rozwijającym się krajem Ameryki Łacińskiej. Obecnie najbardziej rozwija się przemysł przetwórczy. Ma to odzwierciedlenie w strukturze eksportu Meksyku, której połowę stanowią produkty przetworzone. Obecnie planowany jest model gospodarczy oparty głównie na małych i średnich przedsiębiorstwach. Część z nich produkuje w systemie tak zwanej przemysłowej produkcji nakładczej. System ten polega na wytwarzaniu części potrzebnych w dalszym etapie przetwórstwa w USA lub składanie na eksport do USA z gotowych części. Dzieje się tak ze względu na tanią siłę roboczą jaka jest w Meksyku.

Rola Meksyku w świecie jest dość zauważalna. W 1996 roku łączna wartość eksportu Meksyku wynosiła 95,5 mld USD co stanowiło 1,9% światowego eksportu. Główne towary eksportowe to ropa naftowa, gaz ziemny, pomidory, kawę, bawełnę i trzcinę cukrową.

Z kolei import wyniósł 86,7 mld USD co stanowi 1,6% importu światowego. Meksyk importuje urządzenia do obróbki metali, wyroby hutnicze, maszyny rolnicze, części zamienne do samochodów. Partnerami handlowymi Meksyku są: USA, Japonia, Hiszpania, Niemcy, Brazylia oraz Kanada.

Meksyk pełni również ważną rolę w regionie. Wpływa na to członkostwo Meksyku w Północnoamerykańskim Układzie Wolnego Handlu (NAFTA). Celem powstania NAFTA jest liberalizacja handlu wzajemnego towarami. Mimo, że Meksyk nie odgrywa wiodącej roli w układzie, członkostwo w NAFTA spowodowało wzrost wymiany handlowej o 17%. NAFTA przewiduje całkowitą likwidację ceł w handlu wzajemnym wyrobami przemysłowymi do 1 stycznia 2008 roku.

Należy wspomnieć, że Meksyk jest szlakiem transportowym między USA a Ameryką Łacińską. W ostatnim czasie odnotowano wzrost zysków z turystyki.

4. Kryzys gospodarczy w 1995 r. w Meksyku

4.1. Przyczyny i przebieg kryzysu.

Początek roku 1994 nie zapowiadał, że może nastąpić załamanie gospodarcze.

Nikt nie przypuszczał, że tak szybko może nastąpić odpływ kapitałów zagranicznych. W 1993 roku do Meksyku napłynęło 30 mld USD inwestycji portfelowych, z czego 18 mld USD ulokowano w obligacjach rządowych. Sytuacja polityczna zaostrzała się w związku z brakiem koncepcji rządu co do sposobu rozwiązania kwestii Indian w Chiapas i morderstwami na tle politycznym przed wyborami prezydenckimi (w marcu 1994 zabójstwo kandydata na prezydenta Colosio, wrzesień 1994 zabójstwo szefa partii PRI Massieu).

Aprecjacja peso oraz pogorszenie konkurencyjności prowadziły do wzrostu deficytu budżetowego na rachunku bieżącym. Wprowadzane co i rusz nowe pomysły na naprawę polityki gospodarczej nie były dość wystarczające. Na przykład uważano, że dalsze podnoszenie stóp procentowych może doprowadzić do pogorszenia się sytuacji banków, które udzielały kredytów małym przedsiębiorcom, które w dalszym procesie zaprzestały by spłaty zaciągniętych kredytów. Aby dać gwarancje kursowe rząd Meksykański zdecydował się na konwersję de nominowanych w peso obligacji skarbowych na krótkoterminowe obligacje w dolarach TESOBONOS. Chwilowo zatrzymało to odpływ kapitałów zagranicznych. Właśnie wprowadzenie tych obligacji miało istotny wpływ na przebieg kryzysu gospodarczego gdyż moment wycofania się z finansowania długu publicznego stanowiło poważne zagrożenie w sytuacji odpływu kapitału. W grudniu 1994 roku stanowiły one 87% inwestycji w państwowe papiery dłużne. Nie przewidziano, że w nie sprzyjających okolicznościach może to spowodować załamanie się zaufania do peso.

Za moment wybuchu kryzysu uznano fakt ogłoszenia w grudniu przez Bank Centralny, że dysponuje 10 mld USD rezerw. Tym czasem do zbliżał się termin wykupu pierwszej większej emisji obligacji TESOBONOS. 20 grudnia 1994 roku nastąpiła dewaluacja peso o 15% i spadek rezerw o 6 mld USD. Spowodowało to utratę zaufania inwestorów. Uznali, że rząd nie będzie w stanie w terminie wykupić obligacji TESOBONOS. Nastąpił odpływ kapitałów. 29 grudnia 1994 roku zostaje nominowany nowy minister finansów. 3 stycznia zostaje ogłoszony pierwszy program ekonomiczny nowego rządu. Okazuje się, że jest on zbyt słaby. Rządowi udaje się podnieść stopy procentowe dość wysoko co miało spowodować stabilizację peso i inflacji. W efekcie spowodowało to spadek popytu krajowego. 9 stycznia rząd Meksyku wprowadził rekapitalizację banków. Po upłynnieniu kursu peso jego wartość spadła o 50% na początku 1995 roku. Akcje na giełdzie spadły o 40%. Przed kryzysem grudniowym za dolara płacono 3,4 peso, a w styczniu 1995 roku przeszło 8 peso. Błędy w polityce gospodarczej spowodowały:

• PKB brutto w 1995 roku spadł o 6,2%

• Konsumpcja spadła przeszło o 7%

• Inwestycje spadły o 10%

• Inflacja wzrosła z 7 % do 52%

• Spadły płace realne

• Wzrosła prawie dwukrotnie stopa bezrobocia.

4.2. Pomoc zagraniczna. Zaangażowanie się USA w rozwiązywanie meksykańskiego kryzysu miało istotny wpływ na jego przebieg. Umożliwiło to prezydentowi Meksyku podjęcie właściwych programów stabilizacyjnych. Dewaluacja oznaczała również straty dla amerykańskich inwestorów. Ogłoszenie niewypłacalności Meksyku mogło być zagrożeniem dla innych krajów Ameryki Łacińskiej. W obronie Meksyku wystąpił Prezydent Stanów Zjednoczonych Bil Clinton. Który uznał, że pomoc Meksykowi leży w interesie Amerykanów (Meksyk jest trzecim największym partnerem gospodarczym USA). Zaproponował on utworzenie funduszu w wysokości 50 mld USD. Nie zgadzali się na to ówcześni dominujący w Kongresie Republikanie. Chcieli oni uzależnić pomoc specjalnymi warunkami politycznymi i ekonomicznymi (np. zmiany polityki Meksyku wobec Kuby oraz prywatyzacji sektora ropy naftowej). Meksyk nie chciał się na to zgodzić. Bez zgody Kongresu Clinton mógł przeznaczyć na pomoc Meksykowi tylko 20 mld USD. O resztę pieniędzy zaapelował do międzynarodowych organizacji i innych państw. Pomoc finansowa zaoferowana przez Stany Zjednoczone zawierała trzy rodzaje kredytów:

• Krótkoterminowe transakcje typu SWAP

• Średnioterminowe transakcje typu SWAP

• Gwarancje pięcio i dziesięcio letnich papierów wartościowych emitowanych na rynkach międzynarodowych.

Porozumienie zawarte z USA przewidywało, że dochody z eksportu ropy naftowej będą deponowane na specjalnym koncie bankowym założonym w Nowym Jorku. W razie nie

wywiązania się ze spłaty należności w terminie USA będzie mogło dysponować tymi środkami.

Pomocy udzielili Międzynarodowy Fundusz Walutowy w wysokości 18 mld USD, 13 mld USD - Bank of International Settlements oraz inne banki komercyjne. Po uzyskaniu pomocy prezydent Zedillo przedstawił surowy program naprawczy. Zawierał on znaczne podniesienie cen benzyny, energii, gazu, a także o 50% podatku VAT. Utrzymano bardzo wysokie stopy procentowe od kredytów obrotowych i konsumpcyjnych. Zaznaczyć trzeba, że na wprowadzenie tego programu po raz pierwszy nie miały wpływu Związki Zawodowe.

4.3. Podsumowanie kryzysu. Z pewnością trzeba powiedzieć, że kryzys rozwinął się z niespotykaną dotąd szybkością. Początek roku 1994 nie zapowiadał aż tak gwałtownych zmian. Przyczyną tak szybkich zmian na pewno był rozwój współczesnych technik na rynkach finansowych. Cechą charakterystyczną tego kryzysu było to, że ciężko było odróżnić czy dotyczył on załamania płynności czy wypłacalności kraju. Dużą zasługą w szybkim opanowaniu kryzysu mają Stany Zjednoczone bez pomocy których Meksyk nie wybrnął by z kryzysu, a wręcz zmuszony byłby ogłosić niewypłacalność kraju.

Władzom Meksyku zbrakło spontaniczności w działaniu. Lata 1994-1995 wiązały się nowymi wyborami. Nowi politycy kandydujący na wysokie stanowiska w państwie nie chcieli narażać się swoim wyborcom. Opóźniali podejmowanie decyzji. Dopiero kryzys spowodował niezbędne reformy. Myślenie, że obligacje pomogą uniknąć kryzysu było mylne. Podsumowując kryzys w Meksyku należy zwrócić uwagę na system bankowy, który ucierpiał na kłopotach z rezerwami walutowymi. Banki przed kryzysem były w niewielkim stopniu sprywatyzowane, a jeżeli były to należały do zamożniejszych rodzin meksykańskich. Dopiero po kryzysie dopuszczono banki międzynarodowe do udziału w prywatyzacji banków meksykańskich. Okazało się, że utrzymywanie deficytu obrotów bieżących w dłuższym okresie prowadzi kraj do załamania. Kryzys w Meksyku z 1995 roku został nazwany „pierwszym kryzysem XXI wieku” - wg szefa MFW Camdessusa ze względu na szybkość reakcji inwestorów.

5. Pierwsze doświadczenia w kształtowaniu większej racjonalności globalnej - Koncepcja Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego

5.1. Geneza.

Pojęcie Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego pojawiło się w 1973 roku. Oznaczało stosunki międzynarodowe z krajami rozwijającymi się. Z ideą utworzenia nowego ładu wystąpił na IV Konferencji Krajów Niezaangażowanych w Algierze prezydent Algierii Bumedien. Deklaracja o Ustanowieniu Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego została uchwalona na VI Specjalnej sesji Zgromadzenia Narodów Zjednoczonych w 1974 roku. Do deklaracji dołączono Program Działania a także Kartę Ekonomiczną Praw i Obowiązków Państw. Wymienione dokumenty zbierały wysuwane postulaty, które obejmowały trzy grupy:

1. Postulaty związane z zasadą suwerenności każdego państwa w dysponowaniu swoimi

bogactwami naturalnymi oraz prawem do odzyskania kontroli nad nimi. Wiąże się to z nadzorem narodowym nad korporacjami międzynarodowymi,

2. Postulaty zmniejszenia rozpiętości w rozwoju ekonomicznym między Północą i Południe

między innymi poprzez redystrybucję dochodów w skali świata, zapewnienie wszelkiej pomocy rozwojowej krajom rozwijającym,

3. Postulaty odnoszące się do zmian w proporcjach udziału poszczególnych krajów w sferze,

4. decyzyjnej a konkretnie zwiększenie swojej roli na forum organizacji międzynarodowych.

Z perspektywy czasu według osób zajmujących się stosunkami ekonomicznymi koncepcja NMŁE jest porażką. Kraje rozwinięte nie zawsze przestrzegały uchwalonych wcześniej postulatów. Zdarzało się, że kraje rozwinięte stosowały rozmaite sposoby aby tylko narzucić swoją wolę.

5.2. Nowy Międzynarodowy Ład Ekonomiczny w latach dziewięćdziesiątych. Na VII Konferencji UNCTAD w 1987 roku dyskutowano na temat rozwoju NMŁE lat 90-tych. Kraje rozwijające domagały się ustalenia konkretnych wskaźników wzrostu ekonomicznego. Kraje uprzemysłowione uważały, że każdy kraj jest indywidualnie odpowiedzialny za rozwój swojej gospodarki. Oba obozy uważały za bardzo ważne wyszukiwanie rozwiązań dla problemów takich jak: międzynarodowe kryzysy zadłużeniowe, nadwyżki w handlu. W końcu XX wieku należy dostrzegać nowe tematy, które wpłyną na nowy wygląd międzynarodowego porządku.

Nowe problemy stawiane przed światem to:

• Nowe miejsce Japonii w Międzynarodowym Ładzie oraz jej stosunek do krajów bieżącego

Stulecia,

• Konsekwencje procesów integracyjnych w Europie Zachodniej oraz Ameryce Północnej

• Procesy transformacyjne w Europie Wschodniej i włączenie się tych krajów na nowo do

systemu gospodarki światowej oraz wpływ tego na światowy handel, inwestycje, i przepływy finansowe,

• rezultaty debaty na temat ochrony środowiska naturalnego oraz kształtu pomocy krajów

uprzemysłowionych na rzecz pozostałych podmiotów gospodarki światowej np.: w redukcji zanieczyszczenia atmosfery i ochrony lasów tropikalnych,

• absolutnie dominująca pozycja krajów OECD w światowej społeczności w następstwie

upadku Bloku Wschodniego i malejącego oporu ze strony krajów rozwijających się.

W obecnej chwili nie można powiedzieć jaki będzie się przedstawiał NMŁE. Nie wiadomo czy Światowa Organizacja Handlu będzie miała na tyle siły by zintegrować świat, czy może nadal będzie istniał podział na Amerykę Północną, Europę Zachodnią i Japonię.

BIBLIOGRAFIA

1. A. Bereza, A. Dembicz (red), Meksyk 1994, CESLA UW, Warszawa 1995

2. P. Bożyk (red), Gospodarka Światowa, PWE, Warszawa 1991

3. P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE 2001

4. L. Ciamaga, Światowa Gospodarka Rynkowa, PWN, Warszawa 1990

5. W. Dobrzycki, Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej. Historia i współczesność, WN SCHOLAR, Warszawa 2000

6. A. Gruszczak, Polityka Państw Ameryki Łacińskiej wobec kryzysu środkowoamerykańskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1996

7. A.B. Kisiel - Łowczyc (red), Współczesna Gospodarka Światowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999

8. B. Liberska, Kryzys Finansowy w Meksyku - wnioski dla wschodzących rynków, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

9. W. Małecki , A. Sławiński, R. Piasecki , U. Żuławska, Kryzysy walutowe ,Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2001

10. M. Mazurkiewicz, Główne grzechy Brazylii, Prawo i Gospodarka - magazyn finansowy, 4 maja 1999 r.

11. R. Piasecki, Brazylijski Plan Real po roku funkcjonowania, „Ameryka Łacińska”, CESLA UW 1995

12. M. Piklikiewicz, Ostatni kryzys finansowy w Brazylii, Kolegium Gospodarki Światowej, Zeszyty Naukowe nr 6, SGH, Warszawa 1999

13. E. Skrzeszewska -Paczek , Stabilizacja w Meksyku, Instytut Finansów, Warszawa 1992

14. J. Żabińska (red), Strategie rozwojowe i polityka przemysłowa wybranych krajów Azji i Ameryki Łacińskiej, AE Katowice 1995

15. U. Żuławska, Stabilizowanie gospodarki a wzrost. Doświadczenia Argentyny, Brazylii, Chile, Meksyku, Warszawa, 1994

ANEKS

Tab. 1. Inflacja w Brazylii w latach 1991 - 2001 według głównych indeksów cenowych

okres		IGP-DI	IPA-DI	INCC	IPC-BR	IGP-M	IPC-Fipe	IPCA	INPC
1991		480,18	471,67	486,33	493,79	458,35	458,61	472,70	475,10
1992		1 157,95	1 154,00	1 194,51	1 156,00	1 174,00	1 129,49	1 119,10	1 149,06
1993		2 708,55	2 639,27	2 763,69	2 828,74	2 567,40	2 490,99	2 477,15	2 489,11
1994		909,61	857,75	961,39	992,03	869,79	941,25	916,46	929,32
1995		14,78	6,39	31,45	25,91	15,24	23,17	22,41	21,98
1996		9,34	8,09	9,56	11,34	9,20	10,03	9,56	9,12
1997		7,48	7,78	6,81	7,21	7,74	4,82	5,22	4,34
1998		1,70	1,51	2,75	1,66	1,78	- 1,79	1,65	2,49
1999		19,98	28,90	9,21	9,12	20,10	8,64	8,94	8,43
2000		9,81	12,06	7,66	6,21	9,95	4,38	5,97	5,27
2001	I	9,23	11,37	7,14	5,82	9,29	4,18	5,92	5,44
	II	9,38	11,52	6,68	6,19	9,15	4,54	6,27	5,90
	III	10,06	12,71	6,38	6,24	9,60	4,83	6,44	6,27
	IV	11,16	14,30	6,13	6,89	10,44	5,37	6,61	7,07
	V	10,90	13,72	6,93	6,89	11,05	5,52	7,04	7,73
	VI	11,49	14,29	7,39	7,46	11,19	6,23	7,35	8,06
	VII	10,78	13,33	7,62	6,88	11,09	6,03	7,05	7,76
	VIII	9,79	11,74	7,87	6,55	10,01	5,61	6,41	7,31

Źródło: Brazylijski Bank Centralny (htpp://bcb.gov.br)

Tab. 2. Kurs reala do dolara na koniec okresu

Okres		Kupno		Sprzedaż
					% zmiana		% zmiana
1995		0,9715	15,11	0,9725	14,95
1996		1,0386	6,91	1,0394	6,88
1997		1,1156	7,41	1,1164	7,41
1998		1,2079	8,27	1,2087	8,27
1999		1,7882	48,04	1,7890	48,01
2000		1,9546	-0,21	1,9554	-0,21
2001	I	1,9703	0,80	1,9711	0,80
	II	2,0444	3,76	2,0452	3,76
	III	2,1608	5,69	2,1616	5,69
	IV	2,1839	1,07	2,1847	1,07
	V	2,3592	8,03	2,3600	8,02
	VI	2,3041	-2,34	2,3049	-2,33
	VII	2,4305	5,49	2,4313	5,48
	VIII	2,5509	4,95	2,5517	4,95

Źródło: Brazylijski Bank Centralny (htpp://bcb.gov.br)

Tab. 3. Bilans handlowy Brazylii (w mld USD)

		okres	1996	1997	1998	1999	2000	2001
								Sierpień	Styczeń -
									Sierpień
Saldo obrotów towarowych			-5 599	-6 748	-6 604	-1 260	- 698	625	662
Eksport			47 747	52 994	51 140	48 011	55 086	5 727	39 619
Import			53 346	59 742	57 743	49 272	55 783	5 102	38 957

Źródło: Brazylijski Bank Centralny (htpp://bcb.gov.br)

Tab. 4. Główne wskaźniki makroekonomiczne Meksyku w latach 1990-1996

Wyszczególnienie	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996
Wzrost PKB w mld USD Stopa inflacji Równowaga budżetowa w % PKB Stopa oszczędności w % PKB Stopa zewnętrznych oszczędności w % PKB Stopa inwestycji w % PKB Wzrost inwestycji % Stopa bezrobocia % Wzrost konsumpcji % Stopy procentowe	4,7 29,9 +1,2 20,3 2,8 23,1 2,5 2,8 5,2 37,4	3,3 18,8 +2,8 19,0 5,4 24,4 2,3 2,6 4,4 23,5	3,9 11,9 +3,3 18,1 8,6 26,7 3,2 2,8 4,5 18,8	1,9 8,0 +1,5 18,2 7,8 26,0 0,2 3,4 1,0 17,4	4,4 7,0 +0,4 18,0 9,2 27,2 2,5 3,7 3,8 16,4	-6,2 35,0 -0,5 18,5 0,5 19,0 9,4 6,2 -7,2 50,5	5,1 25,0 4,3 22,4 0,5 23,0 5,2 5,5 0,8 35,0

Źródło: B. Liberska, Kryzys Finansowy w Meksyku - wnioski dla wschodzących rynków, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, s. 39

Tabela 5. Handel zagraniczny i rachunek obrotów bieżących Meksyku w latach 1990-1996

Wyszczególnienie	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996
Eksport towarów (fob) w mld USD Dynamika wzrostu w % Import towarów (fob) w mld USD Dynamika wzrostu w % Bilans handlowy Rachunek bieżący w mld USD Rezerwy walutowe w mld USD Nominalny kurs peso do dolara Deficyt na rachunku bieżącym w % PKB	40,7 15,7 -41,6 19,6 -0,9 -7,4 9,8 2,8 -3,2	42,7 4,9 -49,9 19,9 -7,2 -14,9 17,7 3,0 -4,8	46,2 8,2 -62,1 30,4 -15,9 -24,4 18,9 3,1 -6,7	51,9 12,3 -65,3 5,1 -13,5 -23,4 25,1 3,1 -5,8	60,9 17,3 -79,3 21,4 -18,5 -29,7 6,3 3,4 -7,1	79,5 30,5 -72,3 -8,9 7,2 -1,5 16,8 6,4 -0,2	96,0 20,7 89,5 23,8 6,5 -1,9 19,4 7,6 -0,4

Źródło: B. Liberska, Kryzys Finansowy w Meksyku - wnioski dla wschodzących rynków, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, s.40

Tab.6 Zmiana PKB w Meksyku i w Brazylii w latach 1990-2000 (w %)

Kraj / rok	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Meksyk	5,07	4,22	3,63	1,95	4,42	-6,17	5,18	6,98	4,56	3,02	5,02
Brazylia	-3,69	1,03	-0,54	4,92	5,85	4,22	2,76	3,7	0,1	-0,99	3,99

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Brazylijskiego Banku Centralnego oraz Banku

Meksykańskiego (htpp://bcb.gov.br oraz htpp://www.banxico.org.mx)

P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE 2001, s. 49

P. Bożyk (red), Gospodarka Światowa, PWE, Warszawa 1991, s. 297

Kraje te to: Afganistan, Bangladesz, Benin, Bhutan, Botswana, Burkina Faso, Burundi, Kambodża, Zielony Przylądek, Republika Środkowoafrykańska, Czad, Komory, Dżibuti, Gwinea Równikowa, Etiopia, Gambia, Gwinea, Gwinea-Bissau, Haiti, Kiribati, Laos, Lesotho, Liberia, Madagaskar, Malawi, Malediwy, Mali, Mauretania, Mozambik, Myanmar, Nepal, Niger, Ruanda, Samoa, Wyspy Św. Tomasza i Książęca, Sierra Leone, Wyspy Salomona, Somalia, Sudan, Togo, Tuvalu, Uganda, Tanzania, Vanuatu, Jemen, Zair, Zambia.

P. Bożyk (red), Gospodarka ...op. cit. s. 305

rynków wschodzących

R. Piasecki, Brazylijski Plan Real po roku funkcjonowania, „Ameryka Łacińska”, CESLA - Centrum Studiów

Latynoamerykańskich, Uniwersytet Warszawski, ss. 149-150

M. Piklikiewicz, Ostatni kryzys finansowy w Brazylii, Kolegium Gospodarki Światowej, Zeszyty Naukowe nr 6,

SGH, Warszawa 1999, s. 87

Ibidem

Dotyczyło to urzędników zarabiających powyżej 1200 reali miesięcznie.

M. Mazurkiewicz, Główne grzechy Brazylii, Prawo i Gospodarka - magazyn finansowy, 4 maja 1999 r.

zagraniczne inwestycje bezpośrednie miały wynieść ok.18 mld USD i pokryć 85 proc. deficytu rachunku

obrotów bieżących

E. Skrzeszewska -Paczek , Stabilizacja w Meksyku, Instytut Finansów, Warszawa 1992, ss 10-13

B. Liberska, Kryzys Finansowy w Meksyku - wnioski dla wschodzących rynków, Instytut Nauk Ekonomicznych PAN s. 37

W. Małecki , A. Sławiński, R. Piasecki , U. Żuławska, Kryzysy walutowe ,Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2001 s. 41

B. Liberska , Kryzys Finansowy...op. cit. , ss 43-44

Ibidem, ss 44-45

A.B. Kisiel - Łowczyc (red), Współczesna Gospodarka Światowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1999, s 195

Ibidem

1

15

---