Wielki kryzys gospodarczy w 1929-1933
Lata 1929r -1933r. to okres, w którym miał miejsce wielki kryzys gospodarczy. Już pod koniec 1928r. pewne zjawiska takie jak: tworzenie się zapasów oraz coraz trudniejsze ich upłynnienie były symptomami nadchodzącego załamania gospodarczego. Latem 1928r. amerykańscy bankierzy przestali kupować niemieckie i inne zagraniczne obligacje i zaczęli lokować swe pieniądze na giełdzie nowojorskiej. Na taki stan wpłynął między innymi wielki przyrost produkcji. Produkcja towarów była wynikiem nadmiernego rozwoju inwestycji opartych na tanich kredytach. Załamanie koniunktury zaczęło się na giełdzie nowojorskiej 24.10.1929r. “czarny czwartek”, kiedy to ogromna podaż akcji przy zmniejszonym zapotrzebowaniu na nie doprowadziła do paniki wśród inwestorów. Panika została na krótko opanowana dzięki interwencji banków, które wykupywały akcje interwencyjne. Jednakże 29.10.1929r. “czarny wtorek” doszło ponownie do załamania na giełdzie. Spadające ceny akcji spowodowały panikę, która w konsekwencji doprowadziła wiele osób i przedsiębiorstw do bankructwa. Winą za taki stan rzeczy obarczono złą politykę kredytową /niskie stopy procentowe kredytów/ w latach wcześniejszych, która pozwalała każdemu uzyskać tani kredyt bankowy. Środki z tego kredytu przeznaczone były na zakup tanich akcji, które z czasem traciły na swej wartości. Odbiło się to na całej gospodarce, ponieważ nastąpił spadek produkcji przemysłowej o około 33%. Najbardziej spadła produkcja w Ameryce Płn i Płd, następnie w Europie - najmniej natomiast w Azji. Spośród państw największych spadek produkcji odnotowały Niemcy -57%, USA i Polska - 46%, Kanada - 42%. W większym stopniu spadek produkcji objął dobra inwestycyjne niż konsumpcyjne. W warunkach zmniejszonej produkcji powszechnym zjawiskiem stało się bezrobocie. Położenie bezrobotnych i ich rodzin było ciężkie, ponieważ w większości krajów uprzemysłowionych nie otrzymywali oni zasiłków, byli więc zdani na siebie. Taka sytuacja sprzyjała natomiast producentom i pracodawcom, ponieważ mogli oni obniżać zarobki i wymuszać większą wydajność pracownika. Spadające ceny towarów z powodu spadku popytu zmusiły producentów do umacniania monopolu, który eliminował konkurencję i najtańszym kosztem produkował. Jednakże kryzys nie dotknął tylko strefy produkcji przemysłowej, ale i rolniczej. Spadek cen na artykuły rolne spowodował zubożenie wsi. Wiele gospodarstw chłopskich nie wytrzymało warunków finansowych i przeszło w ręce wierzycieli, natomiast wielcy plantatorzy niszczyli zapasy i plony. Dramatycznie wyglądała sytuacja w krajach, w których przeważała ludność wiejska /w Europie Środkowej/, gdzie załamanie cen artykułów rolnych trwało do 1935r. Niekorzystną sytuację rolników stwarzało zjawisko tzw. Nożyc cen, które dotkliwie uderzało w producentów rolnych. Zjawisko to polegało na tym, że za tą samą ilość danych produktów innych można było z biegiem czasu kupić coraz mniej. Kryzys w latach 1929-1933 objął swym zasięgiem również handle międzynarodowy. Polityka wszystkich państw była tak prowadzona aby ograniczyć import i zwiększyć eksport, w celu pozbycia się zapasów towarów. W konsekwencji tych działań nastąpił olbrzymi spadek obrotów handlu zagranicznego. Kraje przemysłowe w celu ożywienia eksportu zaczęły sprzedawać towary za granicą poniżej cen światowych, a wszelkie straty z tego tytułu zaczęto rekompensować dotacjami ze skarbu państwa. Stosowanie takiej polityki doprowadziło do wprowadzenia ceł na towary importowane /Wielka Brytania wprowadziła 50% cło w 1931r na towary których import był za wysoki/. Analizując skutki kryzysu należy również wspomnieć o załamaniu walutowym; złoto, które było podstawą systemu walutowego zaczęło niekontrolowanie wypływać z banków. W takiej sytuacji kryzys nastąpił w krajach Ameryki Płd, a we wrześniu 1931r. w Wielkiej Brytanii. Niektóre państwa broniły się przed spadkiem wartości waluty przez stosowanie polityki deflacyjnej, polegającej na sztucznym utrzymywaniu wysokiej wartości pieniądza. Takie zabiegi powodowały podwyższenie stóp kredytowych i utrzymywanie się zastoju gospodarczego. W związku z tym państwa dotknięte kryzysem przeżywały trudności finansowe, gdyż zmniejszały się dochody skarbu państwa, co powodowało deficyt budżetowy. Banki niektóre zaczęły ogłaszać upadłość. W okresie kryzysu wyraźnie nastąpił spadek przyrostu naturalnego.