3 IV 2009

MŁODA PROZA:

• młoda poezja = tzn. młoda rocznikowo (autorzy urodzeni ok. 1960)

• młodą prozę zaś trudniej definiować: wg debiutu książkowego, charakterystycznych zjawisk w prozie itp.

• zalicza się tu m.in.: Huelle, Tokarczuk, Chwin, Stasiuk

1. Ślady przełomu.

• fraza Przemysława Czaplińskiego

• w swojej książce robi podział:

• ślady końca (przed 1989 - np. proza sylwiczna, quasi-autentyk)

• ślady początku (co nowego w prozie?)

• 1 z tez tej książki mówi o podziale prozy:

• model prozy aksjologicznej: dobrzy (Kościół, Solidarność, my) - źli (oni)

• model prozy epistemologicznej (poznawczej): bohater w rozwoju (często jest to bohater dziecięcy), fabuła inicjacyjna (politycznie, społecznie, erotycznie). Tej prozie patronuje Hłasko

2. Mit początku.

• ten mit jest symbolem

• rozbudowane nadzieje krytyki po 1989 (nagrody, druki, recenzje, obecność w TV)

• odbieramy książki Huellego, Tokarczuk, Chwina, Stasiuka jako pierwsze i odbieramy je jako społeczeństwo. Dopiero potem rodzi się miejsce dla życia literackiego i krytyki literackiej (nie odwrotnie - najpierw krytyka nam mówi: „To jest początek”, a my to tak odbieramy)

• głody krytyczne: wypowiedź Duch powieści i wąs Stalina była odpowiedzią na książkę Huellego Weiser Dawidek (ukazała się w 1987). Stało się to przyczynkiem do dyskusji o młodej prozie (ponieważ zjawiska ukazane w Weiserze... przekładają się na inne powieści młodej prozy)

• książki otwierające:

1. Piotr Szewc, Zagłada:

• o nostalgii, tęsknocie za światem PL-żydowskim, którego już nie ma, o przenikaniu się kultur

• krajobraz zwiastuje koniec tego świata

• realizm - to, czego doświadczamy, a nie poznajemy

2. Jerzy Pilch:

• debiut w latach 80.

• miejsce znaczące jego prozy

• gest nostalgii - nostalgia jako nowa poetyka młodej prozy

• gryząca ironia połączona z nostalgią

3. Chrystian Skrzyposzek, Wolna Trybuna:

• rocznik Nowej Fali, ale nigdy nie tworzył poezji

• związany z Berlinem Zachodnim, targnął się na swoje życie w V 1999

• political fiction

• powieść o niezwyciężonym socjalizmie

• czas i miejsce akcji: W-wa, 1994 - pisana od 1969 przez 12 lat (wyd. W 1987)

• W-wa jest dziwna, komunistyczna, ale komunizmem pełzającym, w KC można wieszać krzyże

• Wolna Trybuna to budynek, w którym znajduje się 128 pokoi ze 128 maszynami do pisania - każdy może napisać to, co chce („mogę wszystko” staje się jednak słowotokiem)

• wypowiedzi o charakterze społecznym (najczęściej donosy) są w stylu nowomowy (języka władzy), bo okazuje się, że ludzie nie potrafią już inaczej mówić/pisać. Ponadto z wypowiedzi tych przebija infantylizm (np. „jak to jedna pani drugiej pani...”)

• pokłosie komunizmu pokazane na płaszczyźnie języka - dewastacja porozumienia między ludźmi

• wydaje się, że tymi ludźmi kieruje głód porozumienia, ale tak naprawdę kieruje nimi chęć wypowiedzenia siebie

3. Pierwsze rozpoznania - co jest charakterystyczne dla tej prozy?

1. nurt „małych ojczyzn”:

• były obecne w prozie wcześniejszej np. Dolina Issy Miłosza. Teraz nastąpiła zmiana jakościowa:

• „małe ojczyzny” są przeciwstawione dużej ojczyźnie i są przestrzenią sensu, przestrzenią bezpieczną

• starsi pisarze: Miłosz, Stempowski, Vincenz, Stryjkowski, Konwicki (Wilno, Mińsk, Ukraina, Podole, Galicja Wsch. i Zach.). Teraz: Chwin (Haneman - Gdańsk), Huelle (Weiser... - Gdańsk), Wrocław, Tokarczuk (Dolny Śląsk), Stasiuk (Czarne i Wołowiec w Beskidzie Niskim)

• „małe ojczyzny” są ojczyznami z wyboru (wcześniej dla starszych pisarzy stanowiły pkt wyjścia, były związane z dzieciństwem)

• Stasiuk ma bliżej do Europy Środkowej niż do niektórych miast PL - jego tożsamość nie jest wyznaczona przez granice narodowe. Sam o sobie mówi: „Jestem XIX-w. gawędziarzem”

• „małe ojczyzny” to nie tylko młodzi pisarze, to też np. Wiesław Myśliwski czy Michał Głowiński

2. powrót paktu z czytelnikiem:

• powrót fabularności i fikcjonalności (wcześniej: zmyślenie i fakt w literaturze autentyku) - teraz pisarze chcą nam opowiedzieć ciekawą historię

• strategia zainteresowania czytelnika fabułą

• Świetlicki - sztafaż powieści kryminalnej

• metafikcjonalność - Czapliński pisze, że nie da się powrócić do tego, co było, np. do takiego opowiadania, jakie fundowało nam pisarstwo XIX-w.

• fabularność i fikcjonalność jest pewną maską - pisanie jest świadomą kreacją

3. rozpad wielkich narracji:

• hasło wzięło się od postmodernistów (nie jest hasłem literaturoznawczym)

• historia to wielka narracja - mająca swój wewnętrzny sens, swój początek i koniec, np. historia przynależy do planu zbawienia (na końcu będzie Sąd Ostateczny) lub historia zależy od postępu i rozumu

• postmodernizm nie wierzy w historię - nie jest ona ważna dla mnie, dla moich decyzji, np. Stasiuk (ważniejsza jest dla niego podróż „Starem” niż wycieczka do Baranowa Sandomierskiego, który jest naszą tradycją narodową) czy Huelle (wydarzenia historyczne są bez znaczenia, ważne jest to, co było w dzieciństwie)

• pojawiają się mikronarracje, mikrohistorie - to, co dotyczy własnego podwórka, historia dotycząca jakiejś osoby

4. problematyka Innego:

• pojawia się ta problematyka jako 1 z naczelnych tematów literatury

• Inny sam demonstruje gest obcości, inności

• Żyd (np. Koń Pana Boga Dichtera)

• refleksja nad kobiecością i męskością (ta Inna i ten Inny) - wg Tokarczuk: kobieta jest nieobecna w naszej kulturze, po pięćdziesiątce staje się niewidzialna

• Stasiuk - proza męska, mit twardego mężczyzny, macho; kobieta nie jest współpartnerem rozmowy, ale jest w użyciu

• nurt feministyczny

• dziecko jako Inny

• szalenie jako Inny

• Inny jest ważny, bo jest wyznacznikiem idei człowieczeństwa (pytanie o np. Żyda jest pytaniem o mnie samego) - kiedy idea ta przestała być ważną (po holokauście)

5. gry intertekstualne:

• zahacza o postmodernizm

• intertekstualność - świadome nawiązanie do innych dzieł, gra literatury z literaturą i z życiem

• Huelle, Mercedes Benz:

• świat sympatyczny, bezpieczny, pogodny, ale podszyty tragizmem

• bohater robi prawo jazdy i nawiązuje stosunki z panią instruktor, hodującą marihuanę na działce, na której mieszka, gdyż została wyrzucona z mieszkania po tym, jak straciła pracę

6. kategoria nostalgii:

• zasadniczo jest to tęsknota za minionym, utraconym

• w młodej prozie jest to tęsknota za nieobecnym, czymś, co było, ale okazało się miejscem pustym

• problem pytania o korzenie: jak tęsknić za czymś, za czym się nie da tęsknić (tu: mała ojczyzna PRL-u)

• odpowiedzi są 2: albo nie tęsknić, albo pisać o enklawach (nie fizycznych), ale o tych symbolicznych miejscach, gdzie było dobrze żyć, np.:

• Huelle (rzeczy nadają sens, przypominają; Weiser... - rzeczywistość nie oceniana, ale idealizowana)

• Krzysztof Varga, Chłopaki nie płaczą

• Stasiuk, Jak zostałem pisarzem (próba wskrzeszenia czegoś, co stanowiło dobro w naszej pamięci; pokazanie świata kontrkultury)

7. realizm magiczny:

• młoda proza realizuje hasło realizmu magicznego

• Tokarczuk, Prawiek i inne czasy - przez 1 z krytyków książka ta została nazwana „80 lat samotności”

• Huelle

• prozie tej patronują: Cortazar, Márquez

• wydarzenia, zjawiska, rzeczy, których status ontologiczny jest na krawędzi rzeczywistości

• wydarzenia, które trudno jednoznacznie zinterpretować, zaklasyfikować

3

---