CHARAKTERYSTYKA CHORÓBY WIRUSOWYCH CZERWIA I PSZCZÓŁ
Wirusy patogenne dla pszczoły miodnej:
- Wirus choroby woreczkowej (SB , Sacbrood Virus)
- Wirus ostrego paraliżu (ABPV, Acute Bee Paralysis Virus)
- Wirus chronicznego paraliżu (CBPV, Chronic Bee Paralysis Virus)
- Wirus powolnego paraliżu pszczół (SBPV, Slow Bee Paralysis Virus)
- Wirus choroby czarnych mateczników (BQCV, Black Queen Cell Virus)
- Wirus włókienkowy ( FV, Filamentous Virus)
- Wirus Y pszczół (Bee Virus Y)
- Wirus X pszczół (Bee Virus X)
- Wirus zdeformowanych skrzydeł ( DWV, Deformed Wing Virus)
- Wirus opalizujący (AIV, Apis Iridescent Virus)
- Wirus Nodamura (Nodamura Virus)
- Wirus choroby Kaszmirskiej (KBV, Kashmir Bee Virus)
Wirusy bezwtrętowe (wyjątek SPV), materiał genetyczny kwas RNA, (wyjątek wirus Nodamura, włókienkowy i opalizujący zawierająDNA), wielkość wirionów 17 - 450 nm.
Oprócz jawnych chorób wywołują zakażenia latentne. Przejście zakażeń latentnych w jawne pod wpływem stresu: gwałtowne zmiany temperatury w rodzinie, zatrucia insektycydami, działanie czynników immunosupresyjnych, inwazja Varroa destructor.
Wektory wirusów: Varroa destructor, Nosema apis. Acarapis woodi
Rozpoznanie chorób wirusowych.
- Trudne
- Objawy kliniczne (nie zawsze typowe)
- Zmiany pośmiertne.
- Badaniem histopatologiczne
- Próba biologiczna,
- Badanie serologiczne,
- Oglądanie preparatów w mikroskopie elektronowym, test PCR.
CHOROBA WORECZKOWA (SB, SACBROOD)
- Ulega zahamowaniu przeobrażenie w poczwarkę.
- Pomiędzy ciałem larwy i oskórkiem przygotowanym do wylinki gromadzi się płyn, narządy larwy ulegają dezintegracji.
- Martwy czerw w wieku 8-9 dni upodabnia się do woreczka o ścianie utworzonej ze zgrubiałego oskórka i wnętrzu wypełnionym półpłynną kaszowatą treścią.
Etiologia
- SBV, wirus cytoplazmatyczny (średnica 28 nm) RNA, dwudziestościenna bryła złożona z 42 kapsomerów.
- Ginie w pH poniżej 5. W temperaturze gniazda pszczelego wirus nie traci zakaźności przez około 4 miesiące, promienie słoneczne niszczą go po 4-7 godz.
- Efekt cytopatyczny w hodowli fibroblastów czerwia pszczoły miodnej
Patogeneza- Najbardziej wrażliwe na zakażenie larwy wieku do 4 dnia. Larwy starsze, zakażone w końcowym okresie żerowania, przeżywają zakażenie i stają po przepoczwarczeniu nosicielkami wirusa. Materiał zakaźny - mleczko, mieszanina pyłku z miodem zanieczyszczonych wirusem.
- Młode robotnice zakażające się podczas oczyszczania komórek plastrów z chorego i martwego czerwia, pełniąc następnie funkcje karmicielek zanieczyszczają wirusem pokarm czerwia. W ich organizmie wirus replikuje się w komórkach gruczołów około gardzielowych, skąd przedostaje się do mleczka.
- Replikuje się on też w komórkach nabłonka jelita przedniego skąd przedostaje się do wola miodnego.
- W organizmie czerwia wirus replikuje się w komórkach gruczołów około gardzielowych, nabłonku jelita przedniego, ciele tłuszczowym, mięśniach,
- uszkadza gruczoły wydzielania wewnętrznego produkujące hormony sterujące procesem linienia, oraz gruczoły produkujące chitynazę, czego efektem jest wystąpienie zmian typowych dla choroby woreczkowej
Symptomatologia
- Głównie maj - czerwiec.
- Czynniki usposabiające: brak pożytku, ochłodzenie.
- Okres wylęgania 5-6 dni. Larwy giną około 4 dnia po zasklepieniu Rzadko zamiera czerw niezasklepiony.
- Chora rodzina słabnie, ulega rabunkom, między zdrowym czerwiem występuje chory i martwy czerw (czerw rozstrzelony).
- Zasklepy na komórkach z patologicznie zmienionym czerwiem mają otworki, przez które robotnice próbują usunąć martwy czerw
- Martwa larwa przypomina wyglądem woreczek. Ilość wirionów w płynie wylinkowym jednej chorej larwy wystarcza do zarażenia około 1000 rodzin pszczelich.
- Ciało martwej wyschniętej larwy przypomina wyglądem łódeczkę zabarwiona na kolor ciemnobrązowy lub czarny, leży na ścianie bocznej komórki plastra, z łatwością daje się usunąć.
Rozpoznanie choroby
- W typowym przebiegu możliwe na podstawie objawów i zmian chorobowych.
- Otateczne rozpoznanie w odczynie immunodyfuzji w żelu agarowym stosując homogenat tkanek czerwia podejrzanego o chorobę woreczkową i swoistą surowicę odpornościową dla SBV
- Choroba woreczkowa może występować łącznie AFB i EFB, KBV i BQCV.
Zwalczanie i zapobieganie
- Leczenia przyczynowego brak.
- Usunięcie plastrów z chorym czerwiem, dostosowaniu wielkości gniazda do siły rodziny i podkarmieniu rodziny ciepłym syropem.
- Przy bardzo ciężkim przebiegu choroby przesiedlenie na ramki z węzą, ul odkazić 2-3% roztworem sody żrącej.
- Przesiedlenie zmniejsza ekspozycje robotnic i zdrowego czerwia na zakażenie wirusem SBV zanieczyszczającym wnętrze ula i zapasy pokarmu.
- Wystąpieniu i szerzeniu się choroby woreczkowej zapobiega przede wszystkim stworzenie w pasiece dobrych warunków higienicznych i bytowych.
Choroba kaszmirska czerwia i pszczół (KBV, Kashmir Bee Virus)
- Wirus RNA, wirion izometrycznego kształtu (30 nm) atakuje czerw i pszczoły z reguły wywołując zakażenia latentne.
- Replikuje się w cytoplazmie komórek nabłonka jelita przedniego i tylnego, mięśniach przewodu pokarmowego i oskórka, nabłonku tchawek i hemocytach.
- Czerw ginie w stadium poczwarki. Zakażone pszczoły padają po kilku dniach.
- Ostateczne rozpoznanie choroby jest możliwe w oparciu o test PCR
Ostry paraliż pszczół (Acute bee paralysis)
- Wirus pantropowy RNA o dwudziestościennym nagim wirionie,( 30 nm),
- Replikuje się w cytoplazmie zakażonych komórek, atakuje czerw i pszczoły, zwłaszcza w rodzinach porażonych przez Varroa destructor i trzmiele.
Patogeneza
- Głównie zakażenia latentne.
- Induktor stres.
- Często padają całe rodziny porażonych przez V. destructor.
- Wirus replikuje się w cytoplazmie i uszkadza komórki ciała grzybowatego mózgu i zwojów nerwowych w komórkach gruczołów ślinowych, skąd wraz ze śliną zanieczyszcza zapasy pokarmu, a podczas trofalaksji zakaża zdrowe robotnice.
Objawy
- Głównym objawem choroby jest utrata zdolności lotnych pszczół, pełzanie przed wylotkiem dużych ilości osobników z rozdętymi odwłokami o drżących skrzydełkach i nóżkach.
- Czasami występuje biegunka. Chore pszczoły wydzielają nieprzyjemny zapach i są usuwane z ula.
- Pod koniec choroby ustaje pobieranie pokarmu.. Czerw choruje i zamiera czerw odkryty, przed zasklepieniem komórek plastra.
- Larwy, które przeżyją zakażenie staja się nosicielami wirusa.
Rozpoznanie
- Na podstawie objawów klinicznych uzupełnionych próbą biologiczną i badaniami serologicznymi.
- W niektórych krajach do identyfikacji wirusa jest coraz częściej stosowany test PCR
- Rozpoznanie różnicowe. CBP, zatrucia chemicznymi środkami ochrony roślin i zatrucia alimentarne.
- W CBP pobieranie pokarmu zachowane przez cały okres choroby, rzadko występuje biegunka, chore owady nie wydzielają specyficznego nieprzyjemnego zapachu.
- W preparatach histologicznych w cytoplazmie komórek nabłonka jelita tylnego zasadochłonne ciałka wtrętowe Morrisona oraz zasadochłonne ziarnistości w komórkach zwojów nerwowych tułowia i odwłoka
- Występuje też zjawisko tzw. termofilności – chore pszczoły przetrzymywane w drewnianej zasiatkowanej klateczce w35-37oC po przeniesieniu do temperatury pokojowej gromadzą się przy drewnianych ścianach klateczki, których temperatura jest znacznie wyższa od temperatury otoczenia. W ulu chore pszczoły gromadzą się w górnej części plastrów
- W zatruciach środkami ochrony roślin z reguły udaje się ustalić zależność pomiędzy masowym padaniem pszczół i stosowaniem zabiegów agrotechnicznych.
- Przy masowych zatruciach pszczoły giną poza ulem, na drodze do ula i w pasiece.
- Często masowo choruje i ginie oprócz pszczół lotnych również czerw.
- Zatrucia alimentarne występują sezonowo (koniec maja, czerwiec) w czasie kwitnienia roślin o trującym nektarze lub pyłku i w czasie spadziowania roślin.
- Z reguły giną pszczoły lotne.
- Przy ostrym zatruciu padają w pobliżu roślin trujących lub na drodze do ula.
- W zatruciu nektarem występuje nie tylko porażenie skrzydełek i nóżek ale tez porażenie czułek i odwłoków
Zwalczanie i zapobieganie
- Poprawa warunków bytowania pszczół i wymianie starej matki na młodą.
- Należy eliminować czynniki stresowe powodujące przejście latentnych zakażeń w jawna postać choroby
Etiologia
- Wirus RNA ( 20 x 30 - 60 nm), replikacja w w cytoplazmie komórek zwojów nerwowych tułowia i odwłoka, nabłonku jelita tylnego, komórkach nabłonka gruczołów ślinowych.
- W cytoplazmie komórek nabłonka jelita cienkiego tworzy charakterystyczne zasadochłonne ciałka wtrętowe Morrisona.
- W kale chorych pszczół szybko traci zakaźność. W tkankach martwych pszczół w 4oC traci 90% zakaźności po około 2 miesiącach
Chroniczny paraliż pszczół (Chronic bee paralysis)
- Głównym źródłem zakażenia chore pszczoły, wirus występuje w ślinie, treści wola miodnego i w kale oraz matka, która przenosi wirus na potomstwo (zakażenie pionowe).
- Zdrowe osobniki zakażają się podczas trofalaksji i za pośrednictwem pyłku skażonego wirusem.
- Choroba w pasiece szerzy się za pośrednictwem pszczół błądzących i rabujących oraz plastrów z zapasami pyłku zanieczyszczonych wirusem.
- Najczęściej zakażenie bezobjawowe.
Postacie kliniczne
- Pierwsza postać - drżenie skrzydełek i nóżek, pełzajniepo ziemi, wspinanie po źdźbłach trawy i próby latania, wole miodne silnie wypełnione może być biegunka. Przy silnym porażeniu rodzin są znacznie osłabione i mogą padać. Na wiosnę obserwuje się rodziny w których pozostała matka i niewielka ilość pszczół.
- Druga postać. pszczoły mogą latać, ale tracą owłosienie (czarne rabusie). zdrowe pszczoły walczą z nimi i usuwają je z ula.
Po kilku dniach chore pszczoły giną. Przy silnym porażeniu rodzin mogą zamierać poczwarki. W obydwu postaciach choroby pobieranie pokarmu przez chore pszczoły nie ulega zaburzeniu.
Rozpoznanie
- Badanie serologiczne,
- próba biologiczna,
- test termofilności,
- badanie histopatologiczne na obecność ciałek Morrisona i ziarnistości zasadochłonnych w cytoplazmie komórek zwojów nerwowych tułowia i odwłoka
Rozpoznanie różnicowe
- ABP, zatrucie spadzią, zatrucia pestycydami. W zatruciu spadzią oprócz pszczół chorują 3-4 dniowe larwy zwinięte. Zatrute pszczoły o rozdętych odwłokach, zanieczyszczonych ciemnym, rzadkim kałem pełzają przed ulem, wydzielają nieprzyjemna woń, maja wywichnięte skrzydełka i trzecia parę nóżek.
- Zatrucie środkami ochrony roślin przebiega z reguły szybko. Pszczoły masowo padają na pożytkach, na drodze do ula lub w pasiece. Może zamierać czerw. Padanie pszczół ma związek z terminem stosowania środków ochrony roślin.
Zwalczanie i zapobieganie
- Wymiana matki,
- Przestrzeganie zasad higieny w pasiece,
- Zapobieganie rabunkom i błądzeniu pszczół,
- Zaopatrzenie rodzin w odpowiedni pokarm.
Powolny paraliż pszczół (Slow bee paralysis)
- Wirus powolnego paraliżu pszczół (SPV, Slow Paraliysis Virus) atakuje pszczoły.
- Wirion w formie sześciokątnej cząsteczki, o średnicy 30 nm, zawiera RNA.
- W warunkach laboratoryjnych powoduje śmierć pszczół w ciągu 12 dni.
- W warunkach naturalnych wywołuje zakażenia bezobjawowe
Zakażenie wirusem choroby czarnych mateczników ( BQCV, Black Queen Cell Virus)
- Powoduje zachorowanie i śmierć czerwia matek w matecznikach.
- Wirion BQCV o kształcie sześciokątnej bryły, wymiarze 30 nm, zawiera RNA.
- Wektorem zakażenia larw matek są robotnice, które same nie chorują. Istnieje związek pomiędzy występowaniem choroby zarodnikowcowej i zakażeniem BQCV.
- Larwy matek zarażają się podczas karmienia przez robotnice.
- Chore przedpoczwarki mają jasno-żółto zabarwiony stwardniały oskórek, co przypomina zmiany występujące w chorobie woreczkowej. W miarę rozwoju choroby ciało przedpoczwarki ciemnieje, co nadaje charakterystyczne ciemne zabarwienie matecznikom.
- Choroba ujawnia się wiosną, przy zakładaniu pierwszych serii mateczników.
Zakażenie wirusem włókienkowym (FV, Filamentous Virus)
- Wirus włókienkowy ( FV- Filamentous Virus) o wymiarach 150 x 450 nm, zawiera DNA, tworzący wewnątrz wirionu charakterystycznie zwinięte włókienko.
- Wirus atakuje dorosłe pszczoły chore na nosemozę.
- Replikuje się w komórkach ciała tłuszczowego i jajników.
- Hemolimfa chorych pszczół ma zabarwienie mleczno-białe Infekcja wywołana przez wirus FV występuje najczęściej w maju
Zakażenie wirusem Y (Bee Virus Y)
- Wirus Y pszczół (Bee Virus Y) ma wiriony kształtu sześciokątnej bryły, o wymiarze 35 nm, zawiera RNA.
- Pszczoły zarażają się na drodze pokarmowej. Wirus powoduje zakażenia bezobjawowe.
- U pszczół porażonych przez Nosema apis rozwija się rozakażenie jawne w temp. 300C.
- Wirus X wzmaga patogenne działanie pierwotniaka, powodując skrócenie długość życia pszczół
Zakażenie wirusem X (Bee Virus X)
- Wirus X pszczół (Bee Virus X) o wirionie izometrycznego kształtu i wymiarach 35 nm, zawiera RNA.
- Wirus replikuje się w komórkach narządów głowy i przewodu pokarmowego pszczoły.
- Pszczoły zakażają się przez przewód pokarmowy. Wirus często atakuje pszczoły zarażone chorobą pełzakową. Zakażenie rozwija się długo.
- Ze względu na skrócenie długości życia pszczół chorych, średnio o miesiąc, zachorowania i padnięcia występują u pszczół zimujących lub wczesna wiosną.
Zakażenie wirusem zdeformowanych skrzydeł (Deformed Wing Virus)
- Wirus zdeformowanych skrzydeł (Deformed Wing Virus) o wymiarach 30 nm zawiera RNA.
- Wirus atakuje poczwarki.
- Młode pszczoły wygryzające się z chorych poczwarek mają słabo rozwinięte lub zdeformowane skrzydła, skrócone odwłoki i szybko giną.
- Wektorem zakazenia tym wirusem jest Varroa destructor
Wirus opalizujący (AIV-Apis Iridescent Virus)
- Wirus opalizujący (AIV-Apis Iridescent Virus) o wielobocznej cząsteczce o średnicy 150 nm zawiera DNA.
- Wywołuje on u Apis cerana chorobę tworzenia kłębu (clustering disease).
- Chore pszczoły tworzą kłąb w tych warunkach w jakich nie tworzą go pszczoły ze zdrowej rodziny. Chore rodziny przestają pracować i zamierają.
Wirus choroby Nodamura (Nodamura Virus)
- Wirus choroby Nodamura jest wirusem RNA o średnicy 30 nm.
- Jest on chorobotwórczy nie tylko dla pszczół, ale też dla gąsienic motylicy woskowej (Galleria mellonella) komarów z rodzaju Aedes i myszy.
- Okres inkubacji wynosi około tygodnia.
- Chore pszczoły na skutek zaatakowania układu nerwowego przez wirus trąca zdolności lotne, pełzają i na skutek zaburzeń równowagi spadają z plastrów.
- Na kilka godzin przed padnięciem występuje porażenie dwóch pierwszych par nóżek.
Zakażenie wirusem zmętnienia skrzydełek (CWV, Cloudy Wing Virus)
- Pszczoły zakażają się wirusem zmętnienia skrzydełek (CWV, Cloudy Wing Virus) przez tchawki.
- Skrzydełka chorych pszczół tracą przejrzystość.
- Choroba trwa krótko. Wszystkie chore owady padają.
- W preparatach sporządzonych z mięśni chorych pszczół występują w mikroskopie elektronowym wiriony o średnicy 17 nm