Literatura uzupełniająca:

1. Kodeks etyczno-zawodowy psychologa, Polskie Towarzystwo Psychologiczne 1991. Przedruk za zgodą PTP w: J. Strelau (red.) (2000) Psychologia, T. 3, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, str. 837-844.

2. Suchańska A. (1993), Kontrowersje wokół TAT, Przegląd Psychologiczny, XXXVI, nr 2, s.239-248 (Artykuł częściowo powtarza i uwypukla najważniejsze elementy nowego, procesualnego podejścia do TAT, opisane w pozycji 3 z tej listy).

3. K.Stemplewska-Żakowicz, (1997) Poznanie utajone w narracjach projekcyjnych. Poznawcze podejście do interpretacji TAT i technik pochodnych. Studia Psychologiczne, XXXV, 1, 57-79.

4. Sokolik M. (red.) (1991), Kliniczne studia przypadków, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. Jest to zbiór profesjonalnych prac o charakterze podobnym do prac, jakie będą wykonywane w ramach tych zajęć, a także (zwłaszcza) prac empirycznych w następnym semestrze. Przejrzenie książki częściowo może zrekompensować brak osobistych doświadczeń diagnostycznych studentów (cenne są przykłady interpretacji konkretnego materiału z badań). Można też przekonać się, jak różnorodne mogą być tego typu prace, a także jaką rolę grają założenia teoretyczne w interpretacji wyników badań (autorzy przyjmują różnorodne orientacje teoretyczne).

5. Stasiakiewicz M. i Szustrowa T. (red.) (1989), Wybrane zagadnienia testów projekcyjnych, Biblioteka Psychologa Praktyka, t.3, Laboratorium Technik Diagnostycznych PTP i Wydziału Psychologii UW., Warszawa. Polecam zwłaszcza:

1. L.K. Frank, Metody projekcyjne w badaniu osobowości (str. 9-28)

2. B.J.Murstein, R.S. Pryer, Pojecie projekcji. Przegląd problematyki. (str.71-99).

3. R.Schafer, Jak ta historia została opowiedziana?, (str.191-231);(dotyczy interpretacji TAT, zawiera cenne przykłady)

6. Sęk H. (red.) (1984), Metody projekcyjne: tradycja i współczesność, Wydawnictwa UAM, Poznań. Tom otwiera artykuł ogólnie wprowadzający w zagadnienia metod projekcyjnych: H.Sęk, Teoretyczne podstawy metod projekcyjnych (str.7-34). Czytając pozostałe artykuły z tego tomu można rozszerzyć wiedzę o TZN Rottera (S.Kowalik, Werbalne techniki projekcyjne, str.91-124) oraz zapoznać się z technikami projekcyjnymi nie omawianymi na zajęciach (metoda skojarzeń słownych, projekcja rysunkowa, itp.).

7. Kowalik, S. (2000), Obserwacja, wywiad i rozmowa psychologiczna W: J. Strelau (red.) Psychologia, T. 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, str. 432-448.

8. Stasiakiewicz M., (2000) Testy projekcyjne, W: J. Strelau (red.) Psychologia, T. 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, str. 491-503

9. Paluchowski W.J., Hornowska E. (2000), Problemy teoretyczne diagnozy psychologicznej. W: J. Strelau (red.) Psychologia, T. 1, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, str. 509-522. Trzy ostatnie pozycje (12, 13 i 14), pochodzące z najnowszego podręcznika akademickiego psychologii pod red. J. Strelaua ukazują status metodologiczny interesujących nas metod diagnostycznych i ich miejsce wśród innych metod badawczych, w perspektywie historycznej i teoretycznej. Raczej nie należy natomiast szukać w nich konkretnych wskazówek praktycznych do stosowania metod swobodnych.

10. Johnson D.W. (1992), Podaj dłoń, Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, PTP, Warszawa, wyd.II (wyd. I ukazało się pod tytułem „Umiejętności interpersonalne i samorealizacja”, 1985).W tym tomie polecam zwłaszcza część II, rozdziały 1, 2 i 3 i część III, rozdziały 1 i 2 (w sumie str.75-162) - dotyczą umiejętności interpersonalnych pomocnych w nawiązywaniu kontaktu i prowadzeniu wywiadu.

11. J.Santorski (red.) (1993), ABC psychologicznej pomocy, Rezonans i Dialog, cz.8, Agencja Wydawnicza Jacek Santorski & Co., Warszawa. Z tego tomu polecam dwa teksty:

1. Jedliński K., Sztuka słuchania, , str.13-25. (Tekst pomocny przy uczeniu się sztuki prowadzenia wywiadu).

2. Enright J. (1993), Pomaganie bez oporu , (w streszczeniu E.Szumotalskiej i J.Santorskiego), str.31-57.(Tekst ten może pomóc przy zawieraniu kontraktu na badanie z osobą badaną, choć oczywiście zasady Enrighta nie mają tu bezpośredniego zastosowania, bo dotyczą relacji terapeutycznej, a nie diagnostycznej. Prócz tego tekst zawiera wiele cennych analiz oporu klientów w konkretnych rozmowach i prezentuje różne możliwości reagowania psychologa.)

3. Pomocne mogą być też dwa inne teksty z tego samego zbioru: A.Suchańskiej „Trójkąt dramatyczny i gry ratownicze” (str.71-83) i M.Matkowskiego „Nierozpoznania” (str.59-70) - poszerzają wyobraźnię, zawierają konkretne przykłady komunikatów jawnych i niejawnych, przestrzegają przed błędami.

12. Tyszka T. (red.) (1995), Czy powrót do introspekcji? Zbieranie i analiza danych słownych. cykl „Nowe tendencje w psychologii”, t.3, PWN, Warszawa. (Zawiera tłumaczenia ważnych tekstów, w tym słynnego „Telling more than we can know...” Nissbeta i Wilsona. Wiedza teoretyczna zawarta w tym tomie może pomóc przy planowaniu wywiadu i przy ocenie wartości diagnostycznej wypowiedzi osoby badanej).

13. Berne E. (1994), W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich PWN, Warszawa. (polecam też inne książki na temat komunikacji w ujęciu inspirowanym analizą transakcyjną, np. L.Grzesiuk i E.Trzebińska, „Jak ludzie porozumiewają się?”)

14. Gordon T. (1994), Wychowanie bez porażek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa. (szczególnie rozdziały 3, 4, 6, i 7). Omówione są tam - z konkretnymi przykładami - dwa bardzo ważne narzędzia prowadzenia rozmowy psychologicznej: komunikaty „Ja” i aktywne słuchanie. Nietrudno przenieść te opisy z dziedziny stosunków z dziećmi do interesującego nas kontekstu rozmowy diagnostycznej. Polecam też pozostałe książki Gordona nt „wychowania bez porażek”, a także - z tych samych powodów - całą serię książek E. Faber i A. Mazlish, z których pierwsza (podstawowa) to:

15. Faber E., Mazlish A. (1992), Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły. Poznań, Media Rodzina of Poznań.

16. Argyle, M. (1999) Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa, PWN. Bezpośrednio interesujący dla nas jest fragment rozdziału 10 „Przeprowadzanie wywiadu” (str. 267-274), poświęcony 2 specyficznym, raczej niegłębokim, rodzajom wywiadu: wywiadowi sondażowemu i prowadzonemu w ramach doboru pracowników. Tekst jest konkretny (nawet miejscami „łopatologiczny”) , cytuje wyniki badań, zawiera liczne wskazówki praktyczne.

New!!!

17. Stierlin H., Rucker_Embden I., Wetzel N., Wirsching M. (1999). Pierwszy wywiad z rodziną. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Pierwszy ze współautorów jest znanym twórcą jednego z podejść systemowych w terapii rodzin, a książka omawia (z przykładami) wywiad jako metodę terapeutyczno-diagnostyczną. Tym, co szczególnie przydatne dla naszych celów, jest w tej pozycji zestawienie treści z rozdziału 2 i 6. Rozdział 2 (zwłaszcza strony 27-43) omawia pojęcia teoretyczne, używane w podejściu systemowym do opisu i wyjaśniania właściwości jedniostek jako członków systemu rodzinnego: indywiduacja relacyjna, wiązanie i odsuwanie, delegacja, dziedzictwo i zasługa, współzależność. W rozdziale 6 (zwłaszcza str. 90-94) odnajdujemy te same pojęcia, ale zoperacjonalizowane w odniesieniu do wywiadu. Innymi słowy znajdujemy to wskazówki, jak na podstawie danych z wywiadu diagnozować indywiduację relacyjną, wiązanie i odsuwanie, itd. (o czym informuja tytuły podrozdziałów: „Rozpoznawanie indywiduacji relacyjnej”, „Rozpoznawanie wiązania i odsuwania”. itd.). Bardzo polecam tę pozycję i to nie tylko osobom, które wybrały podejście systemowe jako podstawy teoretyczne pracy - pozostali mogą zaczerpnąć stąd ogólne wskazówki, jak operacjonalizować pojęcia teoretyczne.

18. Czrnota-Bojarska J. (1999). Selekcja zawodowa. Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa. Szczególnie interesujący dla naszych celów jest tu oczywiście fragment:

1. Wywiad selekcyjny (str. 61-74) - pomocny zwłaszcza dla studentów zainteresowanych nieklinicznymi odmianami wywiadu. Zauważcie, proszę, że czytelników zainteresowanych uzyskaniem bardziej szczegółowych wskazówek na temat nawiązywania kontaktu i technik prowadzenia wywiadu, Joanna Czrnota-Bojarska odsyła (na str. 66) do dobrze nam znanej pozycji pod redakcja Teresy Szustrowej!

Bardzo polecam także nastepujące fragmenty tej samej książki:

2. Techniki projekcyjne (str. 58-59) - Zawiera refleksje Autorki nt przydatności tych technik w selekcji

3. Pozycja psychologa selekcjonera (str. 13-17) Omawia różne aspekty relacji psychologa z osobą badaną (w kontekście jego relacji z pracodawcą, zlecającym badania). Znajdujemy tu bliskie nam tematy, m.in. udzielanie infiormacji zwrotnych.

19. Haman W., Gut J. (2001). Docenić konflikt. Od walki i manipulacji do współpracy. (wydanie II rozszerzone) Kontrakt s.c., Warszawa. Całość tej pozycji wydaje mi się ogromnie pomocna dla psychologa pracującego z ludźmi, jednak to, co szczególnie przydatne dla nas, to fragmenty dotyczące budowania kontaktu (część I, str. 17-62), a zwłaszcza podrozdział:

1. Parafraza (str. 46-53), Fragment ten zawiera bodaj jedyne w języku polskim (no, może prócz książek Gordona i Faber i Mazlisch, patrz wyżej) tak wyczerpujące omówienie parafrazy jako instrumentu skutecznej komunikacji. Warto tu zauważyć (i zapamietać!), że zdaniem autorów wypowiedź jest poprawną parafrazą tylko wówczas, gdy kończy się „znakiem zapytania”, tj. gdy osoba parafrazowana ma nastepnie mozliwość potwierdzenia, odrzucenia lub zmodyfikowania zaproponowanego w parafrazie sposobu rozumienia jej wypowiedzi.

---