PERIODYZACE
- trzy ważne lata powojenne: 1945-1948;
- rozwój literatury, ale od strony technicznej, nic się nie zmieniło od czasów przedwojennych;
- duży wpływ na literaturę miały polityczne zdarzenia;
- rok 1948 władzę przejmują komuniści;
- schematyzm i socrealizm do końca lat 50. (różnice między Polską a Czechami), w Czechach odwilż trwała krócej i zaczęła się później niż w Polsce;
- pojawia się szereg nowych twórców – prozaików oraz poetów;
- ciekawe literackie eksperymenty;
- Praska Wiosna – bardzo ważne wydarzenie (1968) koniec rewolucji, okupacja;
- Normalizacja – wielki wpływ na literaturę, zaczyna się rozwijać w trzech kierunkach: oficjalnie, w samizdacie i na emigracji (bardzo bogata, wydawnictwa na całym świecie);
- punktem zwrotnym jest rok 1989 – Aksamitna rewolucja.
„REPORTAŻ SPOD SZUBIENICY” FUCIK 1945 pierwsze wydanie; „biblia komunistów”; tekst zyskał olbrzymią popularność; potrzeba kreowania bohaterów, stworzenia sfery sacrum wokół komunizmu; Fucik jako „święty komunista”; reportaż powstał w oparciu o grypsy z więzienia (ok. roku 1943); niezłomna postawa i ideowa wiara w zwycięstwo komunizmu; symbolizacja postaci Fucika i wykreowanie go na męczennika (nawiązania do Husa); rozważania nt przyszłości komunizmu; nietypowa literatura autobiograficzna = przesunięcie ciężkości na kolektyw zamiast jednostkę; wątpliwości dot. niezłomnej postawy – tekst był nieco zmanipulowany; wysoki poziom autokreacji (Fucik jako sędzia, bohater, ma prawo oceniać innych); atrybuty Fucika jako świętego: radość mimo świadomości śmierci, poświęcenie dla sprawy, wierność przyjaciołom, odwaga, fizyczna siła, miłość do Gusty, uśmiech, optymizm; Fucik to czołowy topos lat 50. adresowany do młodych ludzi.
LITERATURA PIERWSZYCH LAT OD 1945
- różnice między podejściem Czechów i Polaków co do „oswobodzicieli”;
- spowodowane jest to lewicową inteligencją;
- Armia Czerwona była wychwalana w wielu dziełach i stała się symbolem zwycięstwa;
- 05.1945 powstanie w ostatnich dniach wojny, a Czesi chcieli się postawić Niemcom;
- Praskie powstanie pojawiało się w wielu dziełach, stało się symbolem;
- 3 lata po zakończeniu wojny są kontynuacją tego co było przed wojną (czeska władza, wolność wypowiedzi, nowe wydawnictwa);
- cały szereg dzieł, których nie można było wydać podczas wojny (wspomnienia, biografie);
- powstanie Czechosłowackiej republiki przyniosło świadomość, co przeniknęło do poezji;
- STARSZA GENERACJA Nezval, Sramek;
częstym tematem było mówienie o wartościach, upadek wiary w wartości, przejścia z obozów;
Josef Capek „Basne z koncentracniho tabora” 1946 (zginął w obozie, ale wiersze przetrwały);
- MŁODSZA GENERACJA Ivan Skala, Sotola, Divis;
uczuciowe przeżycia, duchowość, która wcześniej była związana, ograniczona;
- ŚREDNIA GENERACJA (MEZIGENERACE) Vladimir Holan (przed wojną nie należał do żadnej grupy, debiutował pod koniec lat 20.);
1949 „Dokument” – zbiór poezji; obejmowała wiersze „Dik sovetskemu svazu”, „Panehida”;
największy sukces to cykl „Rudoarmnici” 1947;
obrazy prostych wojaków (oswobodzicieli), z którymi autor bezpośrednio się spotkał. Obrazy są podkolorowane – żołnierze są symbolem dobra, które chroni przez złem świat;
ważną rolę u Holana gra symbol nocy – noc, która obejmuje i zagraża całemu światu („Noc lidozrout”);
Rudoarmnici mają wygrać nad nocą i dać nadzieję, są nosicielami światła;
cykl „Rudoarmnici” był chętnie przyjęty, zwłaszcza po 1948 – było to pewnego rodzaju nieporozumienie, ponieważ nie było to pisane z powodu ideologii (Holan po prostu cieszył się odzyskaną wolnością);
słowo „wiersz” nie jest w jego przypadku odpowiednie – są to utwory zmierzające bardziej ku prozie (lirycko-epicke skladby), z elementami dialogu, detalami;
- MEZIGENERACE Vilem Zavada
3 lata po wojnie zbiór „Povstane z mrtvych” – głęboka symbolika, podobnie jak u Holana;
charakterystyczna jest próba uchwycenia człowieka w okupacyjnej rzeczywistości;
postaci kobiet są bardzo ważne jako nosicielek życia, które niosą w sobie nadzieję przeżycia;
wiele symboli z Biblii;
pyt. o to jak wojna naznaczyła ludzi, co zrobiła z ich charakterem, czy nie zasiała ziarna zła, czy jest możliwe normalne życie;
- STARSZA GENERACJA Jan Zahradnicek (katolicka orientace)
po wojnie 2 zbiory – 1946 „Dve zeme”, 1947 „La Saleto”;
brak optymizmu z powodu wyzwolenia;
metafizyczne rozumienie ludzkiej duszy;
wojna to kara boża, próba, która miała nauczyć i nawrócić ludzi;
droga zbawienia ludzkości;
po 1948 został uciszony a następnie uwięziony;
- inni poeci o orientacji katolickiej: Bohuslav Reynek, Zdenek Rotrekl, Vladimir Vokolek;
- większość uciszona lub uwięziona;
- po 1945 poeci skupieni wokół Ortena (zginął tragicznie w czasie wojny);
- wydawane są wiersze Ortena „Elegie”, a w 1947 wiersze zebrane „Dilo Jiriho Ortena”;
- Bednar zbiory „Praha pod kridly valky” 1946, poezja wojenna; nie był wybitnym poetą, ale był znany z manifestu o „nahem cloveku”;
- Frantisek Hrubin męczyła go metafizyczna wąskość, ograniczoność;
dla niego najbardziej tragicznym momentem wojny było zrzucenie bomby na Hiroszimę – cały zbiór „Hiroszima” wyraża strach i niepewność;
wcześniej napisał rozległy zbiór „Jobova noc” 1945;
w monumentalny sposób przedstawia los Czech;
na początku utworu metafora i wezwanie „Ach Cechy krasne, Cechy prastare”;
do obrazu pięknych Czech wprowadza postać Joba – pisarza, który jest chory i który jest skazany na śmierć, tak jak ziemia w której żyje;
losy jego i Czech się przeplatają;
- kontynuacja GRUPY 42 Jiri Kolar „Limb a jine basne”, język ulicy (czasem wulgaryzmy), brak interpunkcji;
- Josef Kainar łączy się go z Grupą 42;
niepatetyczny, ironiczne podejście do życia;
1946 „Nove mity”, 1947 „Osudy”;
próbuje pogodzić się z uczuciem losowości;
życiem ludzkim nie kierują żadne prawidłowości, co prowadzi do groteskowego absurdu;
nazorovy zlom – pisał wiersze polityczne, nowe myślenie o rzeczywistości;
- Ivan Blatny Grupa 42;
„Hledani pritomneho casu” 1947;
w 1948 nie wrócił ze stypendium w Wielkiej Brytanii, a potem zniknął;
- w tamtym czasie zaczęło się wytwarzać kilka pewnych zgromadzeń literackich;
- „Mlada fronta” : czasopismo, przy którym skupiła się młodsza generacja (Kristofek, Morec, Fr. Listopad); eksperymentatorzy;
- „Rude pravo” : poeci o lewicowych poglądach, z których część stała się działaczami partyjnymi (Ivan Skala, Vlastimil Skolaudy, Jiri Holek;
- „Ohnice” : nawiązania do Ortena (Kamil Bednar, Zdenek Urbanek, Josef Hrsal); człowiek z jego pierwotnymi instynktami, otoczony cywilizacją;
- wiele utworów tamtego okresu wyznaczyło dalszy rozwój w literaturze (np. „Rudoarmnici”, „Jobove noci”);
PROZA
- cały szereg wspomnień i doświadczeń z wojny (w Czechach i za granicą);
- Jiri Mucha „Problemy nadporucika Knapa” o człowieku, który ucieka przed wojną po całej Europie;
- Adolf Hofmeister „Turistou proti sve vuli” człowiek poszukujący schronienia nadaremnie;
- Egon Hostovsky (psychologia)
„Sedmkrat v ceske uloze” 1942 Nowy Jork, 1946 Czechy;
„Cizinec hleda byt” 1947;
główna postać dr Marek, mieszka w Stanach, stara się pomagać wszystkim, co jest przyczyną nieporozumienia;
stylizacja na obrazowość Kafki;
- Jiri Veil „Zivot s hvezdou” (żółta gwiazda noszona podczas wojny); przykład pierwszej fali zainteresowania tematyką żydowską;
bezrobotny i słaby człowiek, urzędnik żydowski, który wpada w tę wielką machinę;
ukazana droga jednostki, która jest sprowadzona do numeru;
alegoria;
„OBCAN BRYCH” JAN OTCENASEK dość popularne; 2 konteksty: typowa literatura lat 50., postawy niejednoznaczne względem komunizmu, przewrót lutowy; Brych to intelektualista, który przeżywa dylematy (ważne, że wywodzi się z ubogiej rodziny, z Żiżkowa – robotniczej dzielnicy Pragi); nie wszyscy komuniści są przedstawieni pozytywnie; tytuł ‘obcan’ a powinien być sou druh; Brych nie jest zadeklarowanym komunistą; nie ma jasnego podziału na złych kapitalistów i dobrych komunistów; rok 1948 przewrót lutowy nie jest jednoznacznie oceniony jako zwycięstwo komunizmu. Przełom w Brychu i decyzja o wyjeździe z Czechosłowacji; spotyka grupę ludzi, którzy też chcą wyjechać; decyduje że nie jest to jego świat; Brych przeprowadza rozmowę z Bartosem i pozostaje komunistą; psychologizacja bohaterów.
„NEMA BARIKADA” JAN DRDA zbiór opowiadań; po wojnie Drda dalej pisze, ale zmienia się jego sposób patrzenia na świat; kompozycja ramowa, przemyślani bohaterowie, tematyka wojenna; „wojna bez wojny” (brak dosłowności); bohaterami są zwykli, mali ludzie dotknięci przez wojnę; w większości obraz czarno-biały (Niemcy są wyraźnie źli a Czesi dobrzy); podział na dwa podzbiory – epizody z życia wsi („Pszczelarz”) oraz Praga; kluczowy tekst dot. powstania nadał patosu i zbudował legendę; co spowodowało gloryfikację powstania (zaangażowanie, jedność, solidarność, zagraniczni bohaterowie, uczestnictwo ludzi w każdym wieku, mit obrony miasta, walka masowa w kolektywie, podniosłość wydarzenia, patos); znamiona schematyzmu i realizmu socjalistycznego; jedność międzynarodowa; podział na faszystów i komunistów jako zły-dobry; mocne wykorzystanie kategorii wroga, specyficzne patetyczne konstruowanie świata; brak ciągu przyczynowo-skutkowego; kadrowe obrazy, brak ciągłości i dialogów.
POEZJA KATOLICKA 1945-1948
- po roku 1948 na długie lata ucichła poezja katolicka;
- w dobie wojny część poetów i pisarzy skierowała się w stronę metafizyki, spirytualistycznej poezji;
- poezja Vladimira Holana „Prvni testament” puentuje tomik twierdząc, że bez wartości transcendentnych człowiek nic nie osiągnie;
- Jan Zahradnicek „Koronhra” prośba do patronów Czech o obronę;
- Jindrich Chalupecky 1940 – estetyka bez metafizyki nie istnieje;
- 1942 w wojnie silnie zarysowana Rosja – z jednej strony poezja metafizyczna, a z drugiej powszedniość (Grupa 42);
- od roku 1942 wzrasta polityczne nacechowanie poezji;
- krytyka lit. stwierdza, że pokolenie wojenne to „socjaliści samouki”;
- po wojnie część twórców katolickich zwróciła się w stronę lewicowej twórczości;
- Hrubin pisze utwór „Stalingrad” – metafizyka była bardzo powierzchowna;
- poezja po 1945 koncentrowała się na przeżyciach wojennych, niezależnie od charakteru;
- katolicka twórczość stawała się peryferyjna, spychana na margines;
- lewicowa gazeta namawia do odrzucenia twórców takich jak np. Deml, Zahradnicek;
- po wojnie pytania o istnienie Boga;
- Holan „Panechida” czy istnieje Bóg? sam sobie odpowiada że nie;
- szukanie odpowiedzi o ludzką egzystencję, o jej sens;
- Jakub Deml po 1945 był starszy, ikona lit. katolickiej, wydawał mało, okazjonalnie;
- KLEMENT BOHORAK
kontynuuje katolicką twórczość;
wydaje 3 zbiory wierszy „Svet plan andelska” 1947, „Tri slzy” 1947;
odwołuje się do ideałów św. Franciszka;
trauma wojny jest konfrontowana z Bożym Miłosierdziem, które nadaje sens;
symbole w jego twórczości – dom, przyroda, każda mała rzecz, która jest świadkiem naszej drogi do zbawienia;
styl prosty, dostępna metafizyka;
- FRANTISEK LAZECKY
„Bratr svet”;
zaczynał od patetycznych utworów, ale po wojnie również pisze prosto;
zawsze obecny ideał chrześcijański;
ważny jest dla niego okres dzieciństwa – niewinność;
pojawia się też opozycja miasto-wieś -> miasto jest skażone, a wieś to ostoja tradycji chrześcijańskiej;
- ZDENEK REZNICEK
dwa tomy „Soumraky prozarene” 1945, „Stlumeny hlas” 1948;
opozycja miasto-wieś -> apokaliptyczna wizja miasta;
idealizacja wsi jako nadziei do zbawienia;
- Jan Dokulil, Josef Jelen – inni twórcy katoliccy, inspiracje Otokarem Breziną (kontynuowano zatem nurt, który pomału się wyczerpywał);
- naiwne spojrzenie na wiarę nie było dobrze przyjmowane wśród publiczności (anachroniczna poezja);
- JAN ZAHRADNICEK
najwybitniejszy przedstawiciel powojennej poezji katolickiej;
pierwszy zbiór „Stara zeme” 1946; „Zalm roku 1942”; „Svaty Vaclav”;
pierwszy utwór jest inspirowany atmosferą po zamachu na Heydricha;
mimo, że rzeczywistość przeraża, podmiot liryczny walczy o swoją wiarę, a wspiera go w tym matka ziemia;
cały świat powinien się zjednoczyć pod jednym berłem Chrystusowym;
drugi utwór nawiązuje do tradycji czeskiej, która symbolizuje czeską niepodległość, historię, wielkość;
w odróżnieniu od „Zalmu…” jest pisany prostym językiem, brak w nim metafizyki;
utwory Zahradnicka to polemika z ideologizacją i upolitycznieniem literatury;
pogląd chrześcijanina, który jest świadomy zła ówczesnego świata – głęboka metafizyka;
lirycko-epicka skladba „La Saleta” 1947 – wyraża lęk przed upadkiem, ludzie odwrócili się od Boga, bo może mieć tragiczne konsekwencje; apokaliptyczny obraz (wyliczanie zagrożeń, nowy świat pod znakiem „demola” czyli zniszczenia). Bardzo sugestywna, patetyczna, barokowa poezja, antytetyczna walka dobra ze złem;
trafił do więzienia, bardzo dramatyczna postać, symbol cierpienia czeskiej lit. katolickiej za socjalizmu;
- czasopisma katolickie: „Vysehrad” Praga, „Akord” Brno, „Archa” Olomouc;
- wydanie wielkanocnego almanachu poezji 1947 – nie był zbyt odkrywczy, ale umożliwił debiuty (Vladimir Vokolek, Josef Kostohryst);
- młoda poezja katolicka prezentowana była jesienią 1947 na wieczorkach „Umelecka Beseda”;
- IVAN SLAVIK
debiut 1947 „Snimani”;
swoje utwory pisał łącząc cechy Grupy 42 (powszedniość) z zainteresowaniem zwykłym, prostym człowiekiem oraz peryferiami;
jest poetą miasta; interesuje go walka, zmieszanie dobra ze złem;
jego utwory są pozbawione patosu, neutralne, prozaizowane;
był to znak nadejścia nowej czeskiej poezji spirytualnej;
- VLADIMIR VOKOLEK
twórczość skupiona na wojnie;
zbiór „Cesta k poledni” 1946;
apokaliptyczne wizje, obrazy dramatów wojennych;
źródłem nadziei jest śmierć (paradoks) jako brama do życia wiecznego;
trochę podobny do Zahradnicka;
„Vyprodany cas” 1949 – zniszczono cały nakład;
- ZDENEK ROTREKL
publicysta, charakterystyczna postać Almanachu;
wydał zbiór 1947 „Pergamany”, potem „Zalmy” 1948 (gotowa, ale nie wydana);
intelektualne przemyślenia, spirytualny język;
ważne było słowo – eksperymenty z językiem, abstrakcja
- Frantisek Daniel Mert – debiutował po wojnie, uwięziony w latach 50.;
- Bohuslav Reynek – zamilkł po wojnie;
- twórcy byli odsunięci lub skończyli w więzieniach, a inni wrócili w połowie lat 60. w czasie odwilży;
„ZBABELCI” JOSEF SKVORECKY literacki debiut autora; napisana w 1948 i wydana dopiero po 10 latach (podobnie jak „Batalion czołgów”); komuniści przedstawieni jako burzyciele spokoju; było ich niewielu, brak zachwytu nad socjalizmem, brak entuzjazmu wobec armii czerwonej; bohaterowie nie tworzyli wzorców postaw; Danny nigdy nie widział komunisty (nie zgadza się to z wersją sowietów, że od dawna w Czechach było ich wielu). Typ powieści – wojenna, społeczno-obyczajowa (starsi i młodzi Czesi w konflikcie pokoleniowym), generacni Roman; pokolenie czeskich Kolumbów nie ma ideologii, ucieka od patosu, wiedzie życie rozrywkowe, skupione wokół jazzu i dziewczyn; egoizm. Pokolenie ojców funkcjonuje podobnie w czasie wojny, dzieli ich tylko muzyka; próby dogadania z Niemcami; niemożliwość zaangażowania się w ważne sprawy przez Czechów; jazz łączy młodych ludzi, pochodzi z USA, wyraża bunt wobec Niemców; w powieści występuje obecna cestina w sposób cechujący, ekspresja w języku.
LATA 50. I PRZEWRÓT LUTOWY 1948
- w wyborach w roku 1948 komuniści zyskali bardzo duże poparcie, ale nie mieli większości (nie doszło do koalicji);
- w lutym 1948 strona komunistów przejęła całość władzy;
- powstaje nowy system społeczny likwidujący dotychczasową demokrację;
- stalinizm był bardzo radykalny, zlikwidowano większość katolickich czasopism („Akord”, „Listy”, „Kriticky mesicnik”);
- czystki w szkołach, na uczelniach, ograniczenie związków z zachodem, brak publikacji Zach. dzieł;
- zakaz publikowania dla wielu twórców;
- niszczono książki (przez 10 lat zniszczono ok. 25 mln dzieł);
- w nocy roku 1950 zniszczono wszystkie zakony, komuniści przejęli majątek kościelny;
- na przełomie 40 i 50 lat zlikwidowano prywatne rolnictwo i powstało Jednotne Zemedelske Druzstvo;
- państwo przejęło wydawnictwa, drukarnie, teatry;
- 04.1948 Zjazd Kultury Narodowej ->Zdenek Nejedly;
- utworzenie związku skupiającego literatów: Svaz Ceskoslovenskych Spisovatelu (ekskluzywna organizacja 300 pisarzy o poprawnych politycznie poglądach);
- wiosną 1949 pierwszy zjazd, proklamacja nowej sztuki, socrealizmu;
- każdy pisarz miał zdecydować po czyjej jest stronie, a prezesem związku został Jan Drda;
- 1950 wystąpienie Jiriho Taufra i Ladislava Stola -> „30 let boju za ceskou socialistickou poezii” referat Stoly dot. wyznaczników socjalistycznej poezji; usunięcie z historii literatury katolików, ale też autorów lewicowej orientacji (Kolar, Halas); awangarda była pominięta, tak samo jak i barokowa twórczość;
- Alois Jirasek był uważany za prekursora socrealizmu;
- odrzucenie awangardy, egzystencjalizmu, surrealizmu;
- pojawia się cenzura we wszystkich dziedzinach;
- lata 50. fałszywe procesy sądowe, 200 tys. ludzi było ofiarami tych procesów;
- podtekstem do uwięzienia katolickich twórców był spis dot. czeskiej kultury po roku 1948, a potem dodawano do tego np. szpiegostwo lub spiskowanie przeciw władzy;
- więźniowie polityczni trafiali do obozów pracy w kopalniach uranu („mukl” – więzień polityczny);
- oprócz katolików do więzień trafił Jiri Mucha, Karel Pecka, Karel Teige (zmarł po przesłuchaniu), Zavis Kalandra (skazany na śmierć), Vaclav Cerny, Jiri Kolar (w domu Cerneho znaleziono rękopis Kolara);
- Vaclav Cerny starał się walczyć przeciw ideologii socrealizmu, napisał esej „O povaze ceske kultury”, w którym stwierdził, że Czeska kultura nigdy nie zmierzała na wschód i zawsze jej podstawą był antyk, chrześcijaństwo i judaizm;
- fałszowanie historii było bardzo powszechne;
- na początku lat 50. w literaturze dominował schematyzm, literatura jest produktem społecznego rozwoju, ma być głosem klasy robotniczej;
- rysem lit. miała być odpowiedniość wzgl. ideologii, miała być zrozumiała dla wszystkich, miała być agitacyjna i wychowywać społeczeństwo;
- nawiązania do folkloru oraz historii;
- w poezji dominowały patetyczne portrety politycznych liderów komunizmu;
- gatunki: historicka kronika i budovatelsky roman;
- BUDOVATELSKY ROMAN
bezproblemowy bohater, typ bohatera prostego (jak u Drdy);
podgatunek: vyrobni Roman;
prosty bohater musi dołączyć do procesu tworzenia nowej rzeczywistości;
miejscami akcji są fabryki, kopalnie, wsie, potrzebujące modernizacji;
bohaterowie są młodzi, silni, przystojni;
gatunek ten był kontynuacją przedwojennego mestskiego romanu;
pojawiają się także reakcjoniści;
ciekawy przykład to powieść Svatopluka 1953 „Bez sefa” – odejście od schematu; dyrektorem fabryki Baty zostaje robotnik, odrzucający komunistyczne ideały w pogoni za bogactwem i mocą;
popularność gatunku trwała do lat 70.;
- Jiri Marek „Vesnice podzemi” 1949 powieść wiejska;
- Josef Sekera „Deti s hlinene vesnice” sytuacja Romów w latach 30., opis tradycji;
- PROZA HISTORICKA dzieła historyczne były mocno naznaczone ideologią marksistowską; „Kral obleka Helenu” Milos Kratochvil (o królu Wacławie); „Mistr Jan” (powieść o Husie jako społecznym rewolucjoniście bez warstwy duchowej);
- FRANTISEK KUPKA debiutował podczas wojny („Karlstejnska vigilie”); lata 50. cykl 7 powieści;
- MARIE PUJMANOVA „Lide na krizovatce”; po wojnie kolejne części „Hra s ohnem” i „Zivot Proti smrti” (ta trylogia ukazywała rozwój lewicowej inteligencji aż do komunizmu);
- VLADIMIR NEF „Srpnovsti pani” sięga do średniowiecza i ukazuje rycerza panującego na zamku Srpnov (fikcja); ukazanie rycerza wplątanego w bieg historii, ludzkie niezadowolenie z życia;
- ANTONIN ZAPOTOCKY prezydent 1953-1957 „Vstanou novi bojovnici”, powieść o zrodzeniu klasy robotniczej na przełomie wieków XIX/XX;
- nowe spojrzenie na bohatera, nowy typ – intelektualista, trochę niepewny wobec świata („Obcan Brych”); schemat się pojawia, ale próbuje się pozbawić fabułę sztuczności i powierzchowności;
- w latach 50. dochodzi do odwilży po śmierci Stalina, zapowiedzi literatury samizdatowej;
- Eduard Valenta „Jdi za zelenym svetlem” 1956, bohater Simon przeżywa kryzys, przeprowadza się na wieś i odkrywa zupełnie nowy rodzaj życia; pomaga innym ludziom, znajduje swoje miejsce walcząc przeciw nazistom, idzie na śmierć; w ostatnich chwilach odnajduje sens życia;
LADISLAV FUKS 1963 debiut autora w 1963 roku (wtedy kiedy Hrabal); początek lat 60 przyniósł w czeskiej prozie drugą falę tematyki wojennej (już bardziej artystycznie dopracowanej); do tej fali należeli Fuks, Lustik, Hrabal; w tej fali także zainteresowanie tematyką żydowską; Fuks był świadkiem eksterminacji swoich kolegów Żydów
„PAN TEODOR MUNSTOCK” akcja dzieje się w trakcie wojny, przez ciągłe wywózki narasta niepewność i strach; Teodor twierdzi, że musi sobie zaplanować tę wywózkę; martwi się o swoich znajomych Żydów Sternów; ginie potrącony przez ciężarówkę a nie w czystkach; sen przeplata się z rzeczywistością; przywidzenia. Postać Mona (z jaźni Teodora) z którym prowadzi rozmowy przywraca go do rzeczywistości. Ważne są przygotowania, waży walizkę, ochraniacz na rączkę do walizki, sztuczna szczęka; obsesja, szaleństwo są sposobem na przetrwanie rzeczywistości, która jest szalona; inspiracją była dla niego śmierć Jiriho Ortena.
Specyficzna poetyka, nastrój niepewności, oczekiwania; szaleństwo; dominujący nastrój grozy.
Powtórzenia, symbole, kursywa, ciągły temat śmierci, suchy styl, nieempatyczny, ograniczona przestrzeń, ponura kolorystyka, fabuła pełni drugoplanową funkcję.
„PALACZ ZWŁOK” 1967 obraz wojny jako czegoś niezrozumiałego; wojna dotyka każdego człowieka; wojna wpływa na psychikę bohaterów; obraz jednostki wobec historii; wojna bez wojny;
„ŻART” MILAN KUNDERA
debiut Kundery jako powieściopisarze 1967; 4 narratorów, powieść
polifoniczna: powieść psychologiczna (Helena), powieść
obyczajowa, powieść społeczno-historyczna, powieść
rozrachunkowa; czas komunizmu lata 50. pokazane w sposób krytyczny;
absurdy lat 50.; próba rozliczenia się z tamtym okresem; Helena
(histeryczne banały, frazesy) i Zemanek to małżeństwo, ale jednak
są oddzielni; operują utartymi zwrotami co zastępuje ich myślenie;
postaci bez charakteru; kompletny brak porozumienia (jak system
wpłynął na język, a język na brak porozumienia);
Partia:
ingerencja we wszystkie sfery życia; wymagania, którym nie można
sprostać; winny nie ma prawa obrony; destruktywny wpływ na życie
ludzkie; bezwzględność, bezduszność; nawet bliskim nie można
ufać; rzeczywistość = absurd = żart; brak poczucia humoru w tym
systemie.
Folklor: muzyka bardzo ważna u Kundery; coś w co
partia jeszcze nie ingeruje; coś co łączy; pomaga zacząć się
identyfikować; nośnik wartości; archetypiczne
wartości;
Hipokryzja; chęć zemsty; wykorzystywanie ludzi do
własnych potrzeb; sprowadzenie kobiety do funkcji narzędzia; miłość
sprowadzona do miłości cielesnej; bohaterka nienazwana; człowiek w
ogóle nie ma wpływu na swoje życie, jest uwikłany w historyczne
wydarzenia nie dając mu szans.
LATA 50
- lata 50. pierwsza fala emigracji – nielegalne ucieczki przez zieloną granicę;
- po 1948 uciekło 60 tys. obywateli, a potem jeszcze 250 tys.;
- emigranci żyli w różnych miejscach na świecie, ale nie byli jeszcze zjednoczeni;
- od 1951 roku Wolna Europa zaczęła nadawać audycje w j. czeskim, dzięki Ferdinandowi Peroutce;
- czasopismo „Skutecnost” (od lat 40.); „Svedectvi” 1956 założone przez Pavla Tigrida w Nowym Jorku, a potem przeniesione do Paryża (bardzo wpływowy);
- pierwsze próby zorganizowania kultury emigracyjnej – Robert Vlach i Antonin Vlach (kulturalne czasopismo dla emigrantów);
- emigracja czeska i słowacka była oddzielna;
- Robert Vlach był poetą, pisywał do czasopisma A. Vlacha;
- wydano ponad 50 tytułów emigracyjnych twórców;
- w poł. lat 50. pojawiają się wydania czeskich twórców („Neviditelny domov” 1954 Paryż);
- usilne próby zjednoczenia emigracji;
- zachód nie chciał wtedy jeszcze pomagać emigrantom ze wschodu;
CZECHOSŁOWACJA
- 50. lata ineditni literatura (jeszcze nie samizdat);
- zborniky: „Znameni zverokruhu” 1951, 10 zborniku, surrealistyczne (K. Teige, V. Effenberger);
- w tych dziełach szkice artystów, ręcznie robione – jak średniowieczne rękopisy;
- zachowało się 9 z 10;
- część autorów pisała do szuflady, nie mogli publikować;
- VLADIMIR HOLAN nie wydawał; lata 60. zbiór wierszy z lat 50. „Pribehy”; wiersze są zbliżone do prozy, brakuje rymów; „Oda na Radost” – ironiczny tytuł; historia Lucii, która przeżywa dramat po zabójstwie chłopaka, ucieka z domu, umiera w płomieniach; ukazuje to sceptycyzm Holana dot. sensu życia; „Noc z Hamletem” 1964 zbiór, dialog podmiotu lirycznego z Hamletem o sensie życia;
- wiersza Jana Zahradnicka „Znameni mocy”, sceptycyzm, patos, brak optymizmu;
- JIRI KOLAR członek Grupy 42; wokół niego grupa przyjaciół spotykających się w kawiarni Slavie (K. Lhotak, J. Hirsal, J. Cermak);
50. lata „Prometeova jatra” – poetycki dziennik; wydany po raz pierwszy w 1979 w samizdacie;
„Rod Genoruv” – część dziennika, dwa teksty: fragment L. Klimy oraz opowiadanie Nałkowskiej (surrealistyczna gra);
- IVO VODSEDALEK nieoficjalnie publikował; Edice Pulnoc – charakterystyczna dla fali totalnego realizmu; skupienie nad codziennym życiem z całą jego banalnością; spojrzenie „przez obiektyw”; używanie haseł, sloganów reklamowych;
- EGON BONDY członek grupy totalnego realizmu (Zbynek Fischer);
- BOHUMIL HRABAL zbliżony do totalnego realizmu;
- VLADIMIR VOKOLEK poeta, w latach 50. odszedł od poezji; zaczął pisać prozę „Tak pravil Svejk” zbiór 1958-1959 (przenosi postać Szwejka do lat 50. i dostrzega wszystkie absurdy systemu);
- w poł. lat 50. wyjście z cienia twórców, piszących do szuflady;
- 1955 Vaclav Havel zorganizował wieczór „Zivot je vsude”, na który zaprosił niewydawanych autorów;
- 1956 zbornik „Zivot je vsude”, ineditni; teksty Havla, Skvoreckiego, Hrabala;
- próby zmiany politycznej, zmiany ukierunkowania czeskiej kultury;
- „Host do domu” Brno 1955 -> krytyk Jan Treffulka dokonuje surowej krytyki wierszy Pavla Kohouta (reżimowy poeta, później nawrócony); Treffulka twierdzi, że ideologizacja to nie wartość dzieła literackiego, teksty są banalne i złe;
- Jan Skacel („Host do domu”) popiera Treffulkę dzięki czemu krytyka ożywiła się na nowo;
- były to pierwsze oznaki lekkiej odwilży, osłabienia ideologizacji;
DRUGA POŁOWA LAT 50.
- początki odwilży od 1953 roku, śmierci Stalina;
- 1956 Chruszczow – krytyka stalinizmu, kultu jednostki;
- 1956 Drugi Zjazd Związku Czechosłowackich Pisarzy -> J. Seifert, F. Hrubin;
- złe położenie czeskiej literatury; krytyka dot. więzienia pisarzy; do krytyki dołączyli studenci;
- podczas juwenaliów studenci żądali wolności wydawania, spotkań;
- w 1959 ponownie nastąpiło nasilenie ideologizacji;
- 1959 Konferencja Związku Pisarzy, Ladislav Stol (komunista);
- w przygotowaniu była już książka Hrabala, ale była gotowa dopiero po 1959, więc nie została wydana;
- 1958 ukazała się książka Skvoreckiego „Zbabelci”;
- do literatury powracają twórcy z zakazem publikowania;
- FRANTISEK HRUBIN 1956 „Muj zpev” zbiór, depresyjne wiersze, okrutne obrazy, ale też pogodzenie ze światem i życiem; życiowa harmonia; „Promena” nawiązuje do „Hirosimy” – motyw bomby atomowej, zagrożenia; poezja bardzo zbliżona do prozy;
- ONDRICH MIKULASEK powrót, przyjaciel Jana Skacela; obrazy wsi w czeskiej poezji; kultura wiejska południowych Moraw; motywy domu, ziemi, dzieciństwa;
- MILAN KUNDERA 1955 „Monology” debiut poetycki Kundery; potem autor zmienił tekst na „Kniha o lasce”; miłość w erotycznym wcieleniu, w przeciwieństwie do purytańskiego socjalizmu; elementy modernistyczne;
- druga połowa lat 50., grupa poetów skupiona wokół czasopisma „Kveten”: Miroslav Holub, Miroslav Florian, Karel Siktanc;
- pierwsza grupa poetycka miała wypracowany program poetycki „Poesie vsedniho dne”;
- przeżywanie codzienności; protest wobec powierzchowności ideologii komunistycznej;
- utwory zbliżone do prozy, bez ozdobień, bardzo proste, wolny wiersz, skupienie na zwykłym życiu, prostych rzeczach;
- „Budik”, „Den v laboratori”;
- Holub lekarz, motywy biologiczne, elem. laboratorium, chemia; zbiór 1958 „Denni sluzba”, 1960 „Achilles a zelva”;
- proza była trochę opóźniona, najważniejszym wydarzeniem było wydanie „Tchórzy” Josefa Skvoreckiego w 1958;
POCZĄTEK LAT 60. = ZŁOTE LATA 60.
- po latach 50. na nowo rodzi się czeska literatura;
- nadal podzielona jest na oficjalną, nieoficjalną i emigracyjną;
- kluczową rolę w kulturze miały czasopisma;
- „Literarni noviny” 1964, pod redakcją Milana Jungmanna; Kundera, Klima, Vaculik;
- „Host do domu”, Brno; Skacel, Treffulka;
- „Divadlo”, o teatrze; Patocka, Grossman;
- „Tvar”, „Sesity” nowe czasopisma, młoda generacja literatów i krytyków nie identyfikuje się z oficjalną linią kulturalną;
- młoda generacja chciała żyć zachodnim życiem: inspiracje bitnikami, rockiem, jeansy, minispódniczki;
- duży wpływ miała amerykańska bit generation, hipisi, czy zespół The Beatles;
- „Svetova literatura” nowe czasopismo, w celu zapoznania Czechów z zachodnią twórczością;
- nie pozostało to bez odpowiedzi partii;
- Alen Giensberg odwiedził Pragę, mocno krytykował rząd za co został usunięty;
- nieoficjalne spotkania młodych pod Narodnim Divadlem, występy Jaroslava Hutki;
- młodzi zostali zamknięci, obcinano im długie włosy; zakaz pokazywania się publicznie mężczyznom z długimi włosami;
- ok. połowa lat 60. osłabła walka z przeciwnikami systemu (związek z krytyką systemu w samej Moskiwie);
- trudna sytuacja ekonomiczna, kryzys;
- wolność podróżowania, wielu Czechów wyjechało na zachód;
- zmiana dot. przekładów z lit. światowej;
- wiosna 1964 dokument „Poslani a stav kultur nich casopisu” – wielki wpływ gazet na świadomość ludzi;
- Jan Benes został zamknięty za obrazę sekretarza partii na dwa lata więzienia;
- wzrastał kontakt z emigrantami, zaczęła się współpraca (czasopismo „Svedectvi”);
- „Svetova literatura” tłumaczenia Nabukova lub Miłosza;
- oficjalnie emigranci byli nazywani zdracjacami;
- emigracja zaczęła się pomału organizować: Rzym, czasopismo „Studie” przy Akademii Chrześcijańskiej; Nowy Jork „Promeny” 1964;
- 1963 „Literarni nowiny” artykuł krytyka Jiriho Brabce ostra krytyka tekstu Ladislava Stola „30. let boju za socialistickou poezji”; Brabec wskazywał na zakłamanie tekstu, pomijanie ważnych grup poetyckich, banalne szufladkowanie artystów i prądów literackich;
- Ladislav Stol reagował na krytykę, ale nic to nie dało;
- 1963-1964 przełom na Zjeździe Czeskich Pisarzy, przyjechał Laco Novomesky, który był więźniem politycznym od 1948;
- powrót uciszonych autorów, np. Holana (8 zbiorów z lat 50.);
- katoliccy twórcy Josef Kostohrys, Zdenek Rotrekl wyszli z więzienia;
- spór o awangardę, którą popierali Nezval i Kundera („Umeni romanu” 1960 esej o Vancurze i jego połączeniu z awangardą);
- wielu artystów zaczęło zajmować się awangardą, pozytywnie ją oceniać;
- 1963 tekst dot. awangardy Chvatika w „Literarnich novinach”;
- zaczęto wydawać dzieła surrealistów (K. Teige);
- 1963 konferencja na temat Franza Kafki, krytykowanego w latach 50.; pozytywna ocena jego dzieł;
- 1963 tekst filozofa Ivana Svitaka w „Literarnich novinach”: marksizm to ideologia, która sama musi wywalczyć swoje miejsce i sama musi bronić się w dyskursie; otevreny marksizmus;
- ożywienie duchowego myślenia (nie tylko katolickiego), ekumeniczne seminaria prowadzone przez Ladislava Hejdanka;
- seminaria profesora Milana Machovce, dyskusje nt duchowości; książka „Jezis pro ateisty” (inspirowana seminariami i dyskusjami);
- 1963 kardynał Josef Beran wypuszczony po 15 latach internowania;
LATA 60 ROZWINIĘCIE
POEZJA
- poezja w odróżnieniu od poprzednich lat straciła rolę wiodącą, a główną rolę grała proza;
- nie powstała żadna poetycka grupa;
- wielki odwrót od poezji „dla wszystkich” (zawiła, niezrozumiała);
- neduvera ke slotu (przez ideologię język stracił swoje znaczenie);
- wpływ miała poezja poetów odwilży: Holana i Halasa oraz poety lat wojennych Jiriho Ortena;
- IVAN WERNISCH
poezja złożona, barokizująca, odwołująca się do ciemnych kolorów życia;
wykorzystanie fragmentów dialogów, tekstów codziennych;
odzwierciedla fragmentaryczność i chaos, w którym funkcjonuje człowiek (oddzielony od świata i innych ludzi);
zbiory „Zimohradek” 1965, „Loutky” 1970;
od 1970 miał zakaz publikowania;
- PAVEL SRUT
1967 „Prehlasky” zbiór;
inspiracje człowiekiem;
fascynacja F. Gelnerem – ironia w spojrzeniu na świat i człowieka;
po 1970 musiał zamilknąć;
POECI BEAT GENERATION
- ALEN GEINSBERG
główny przedstawiciel w Ameryce;
odrzucenie wszystkich socjalnych norm swoich rodziców;
odrzucenie życia skoncentrowanego na konsumpcji;
widać sceptycyzm w stosunku do oficjalnego języka;
widoczne rodzinne inspiracje: Grupa 42 (dolne warstwy życia, to co nieoficjalne);
- ANTONIN BROUSEK
„Spodni vody” 1963, „Netrpelivost” 1965;
ironiczne spojrzenie widoczne też w zbiorze najgorszych tekstów czasu stalinizmu „Podivuhodni kouzelnici”;
- VACLAV HRABE
osamotniony, wydziedziczony;
młodo zmarł;
„Stop time” 1969;
- i w poezji i w prozie niektórzy pisarze zupełnie oderwali się od oficjalnych gatunków uważanych za literaturę wysoką (kabaretowe formy);
- Jiri Suchy piosenki kabaretowe, teatralne; łączony z międzywojenną generacją;
- Jan Vodnarsky pisał o banalności życia; „Idiota” 1969;
- kolejne zjawiska będące wynikiem braku zaufania do języka;
- poezja eksperymentalna słowa traktowane tylko do poziomu estetycznego grafiki, znaku, który ma oddziaływać na czytelnika;
- Jiri Kolar „Evidentni basne” 1965;
PROZA
- na początku lat 60. popularny był temat II wojny światowej (2 fala);
- koniec lat 50 (?);
- ARNOST LUSTIG
pisze o Żydach, którzy w okresie wojny są wystawieni na psychiczny i fizyczny ucisk; pokazuje człowieka, który mimo tego nie traci ludzkich wartości;
kolejne jego utwory to głównie opowiadania i nowele;
„Ulice stracenich bratri”, „Nikoho neponizis” 1963;
„Modlidba pro Katerinu ?” 1964;
- w tematyce wojennej i żydowskiej pisał Ladislav Fuks („Pan Theodor Munstock”, „Spalovac mrtvol”);
- „Zivot kolem nas” edycja poświęcona krótkim formom; młodsi pisarze;
- Jan Prochazka, nowela „Zelene obzory” 1960; charakterystyczne ze względu na stosunek autora do bohatera i świata przedstawionego;
- IVAN KLIMA
był dziennikarzem, pisał reportaże z wsi Słowackich „Mezi tremi hranicemi” (zbiór reportaży);
potem zaczął pisywać prozę;
1967 „Hodina ticha” ważna powieść podejmująca próbę rozliczenia z przeszłością;
powieść rozrachunkowa; pokazuje środowisko wiejskie w okresie silnej kolektywizacji lat 50.;
100 % wsi było w CS kolektywizowanych – ziemia należała do państwa;
pokazuje błędy systemu, jego zachłanność;
po 1968 nie mógł pisać;
- bardzo często pojawia się temat deziluzji;
- szukanie sensu życia, zderzenie ideałów z realnością („Żart” Kundery); przypadkowość zdarzeń;
- JIRI FRIED
„Casova tisen” losy intelektualisty, który jest : czymś tam szachowym o ile dobrze odczytałam pismo Miszy;
przeżywa życiowy, wewnętrzny kryzys związany ze śmiercią matki;
uczucie samotności;
do tej pory zajmował się tylko grą w szachy, a teraz musi walczyć w codziennym życiu;
- VLADIMIR PARAL
„Soukroma vichrice” 1966, „Milenci a vrazi” 1969 – powieści;
był inżynierem chemicznym;
świat który przedstawia jest zupełnie zmechanizowany;
ludzkie przeżycia zredukowane do podstawowych zdarzeń;
rutynowe, codzienne czynności powtarzane bezmyślnie;
bohaterowie nie mogą wydostać się z tego błędnego koła;
dokładnie takie same sytuacje się powtarzają, te same dialogi;
życie przybiera wymiar biologicznego cyklu i człowiek nie jest w stanie wydobyć z siebie człowieczeństwa;
alegoria: życie jako błędne koło;
inną płaszczyzną jego prozy jest deziluzja postępu technologicznego;
w fabrykach produkowane są rzeczy, które nikomu nie są potrzebne;
- inne rysy poezji lat 60., temat losu małego, czeskiego człowieka;
- BOHUMIL HRABAL
pisał o zwykłych ludziach;
1963 „Perlicka na dne” zbiór opowiadań; debiut; losy ludzi będących na dnie; pokazuje przez to niezniszczalność ludzkich wartości;
„pabitele”;
konfrontacje piękna i brzydoty; radości i smutku itd.;
historie o ludziach z marginesu, którzy są gdzieś na brzegu i nie mogę sobie w życiu poradzić;
często są to dzieci;
- Ladislav Fuks „My cernooci bratri” opowiadania o żydowskich przyjaciołach;
- teksty o obłędzie systemu komunistycznego;
- Jiri Mucha „Studene slunce”;
- Pecka „Horecka”, „Veliky slunovrat”;
- w latach 60. prawie całkowicie zanika powieść historyczna; pozostają jedynie biografie;
- niektórzy autorzy od tych odwracają się od poważnych tematów w stronę lekkich gatunków (np. Skvorecki „Smutek porucika Boruvky” 1967 kryminał);
- literatura faktu – na pograniczu prozy dokumentalnej a powieści historycznej;
- Miroslav Ivanov szuka sensacyjnych, detektywistycznych zdarzeń;
- powoli zaczyna się pojawiać zainteresowanie losem pojedynczego człowieka;
ROK 1968
- Zjazd Pisarzy Czeskosłowackich w czerwcu;
- Milan Kundera krytycznie przemawiał o braku ciągłości w literaturze czeskiej ani żadnego połączenia z literaturą zachodu; literatura zmienia się w pustkę bez historii, pamięci, sensu; sprzeciw wobec działań cenzury;
- artykuł Gordona Shauera o istnieniu małych narodów, o sensie ich istnienia;
- wystąpił także przedstawiciel partii, był zszokowany słowami Kundery;
- Pavel Kohout, Ivan Klima – krytyka systemu, żądanie wolności słowa i druku;
- delegacja UVKSC demonstracyjnie opuściła Zjazd;
- Ludvik Vaculik krytykuje system, nawet ze wzgl. na kryzys gospodarczy;
- była to pierwsza tak ostra fala krytyki od 1948;
- Kohout, Vaculik zostali wyłączeni ze Związku;
- zwolniono redakcję „Literarnich novin”;
- studencka demonstracja w okolicach 11.11 (Akademiki na Strachove) zakończona brutalną ingerencją policji;
- strona komunistyczna w listopadzie i grudniu zmieniła zarząd – główną postacią stał się Słowak Aleksander Dubcek (chciał reform, ale wierzył w komunizm, „socjalizm z ludzką twarzą”);
- zlikwidowano cenzurę, zaprowadzono wolność słowa, wypowiedzi, druku;
- przeprowadzono reformy gospodarcze;
- na uniwersytety wrócili Vaclav Cerny, Jan Patocka i dostali się przedstawiciele młodej generacji Jiri Brabec;
- wolność zgromadzeń (Klub Neangazovanych Nestraniku, K231);
- otwarto granice; ważna rola druku, telewizji, radia;
- „Literarni listy” powstały w miejsce „Literarnich novin” 300 tys. nakładu;
- 1.01 pochód, spontaniczny, dowolność haseł, radość;
- w innych państwach bloku komunistycznego ostro krytykowano CS;
- Polscy demonstranci wspierali Czechów;
- demokratyzacja w CS zainteresowała cały świat;
- silna presja społeczeństwa na demokratyzację;
- armie Układu Warszawskiego wjechały do Czechosłowacji (wszyscy oprócz Albanii i Rumunii) w sierpniu 1968;
- od roku 1969 okres normalizacji;
- w czele partii Gustav Husak, był w więzieniu jako przeciwnik komunizmu, ale potem przeszedł na stronę komunizmu;
- przywrócenie cenzury;
- indeks zakazanych autorów „spisovatele v likvidaci” (wszystkie ich dzieła były wycofywane i niszczone, wycinano ich z historii literatury);
- część twórców była zmuszona do emigracji, np. Pavel Kohout nie mógł wrócić do CS i pozbawiono go obywatelstwa;
- od lat 70 rozwarstwienie kultury: oficjalna, samizdatowa, emigracyjna;
LITERATURA OFICJALNA
- nowy Związek Pisarzy miał około 100 członków;
- to co pojawiało się oficjalnie było banalne, w złym stylu, autocenzurowane;
- silna ingerencja cenzury;
- autorzy, którzy mogli publikować Ladislav Stol, Paral, ale nie były to już tak dobre utwory jak kiedyś;
- „Profesionalni Zena” Paral zmechanizowany świat, bohaterowie są inni, bardziej optymistyczni, chętni do pracy;
- Paral „Tam za vodou” powieść o dwojgu ludzi, którzy uciekli z miasta, żyli przy zatoce, prowadzili spokojne życie;
- Fuks „Navrat z zitneho pole” 1974 powieść o roku 1948 jako pozytywnym zdarzeniu;
- gustapo; neostalinizm – określenie ucisku lat 70.;
- lata stagnacji, ale dość dobra stopa życiowa (w celu odwrócenia uwagi);
- proza historyczna stała się popularna;
- Jiri Sotola „Kure na rozni” (o popularnym aktorze Kure; czasy wojen napoleońskich);
- proza dot. przyrody, obrazy natury;
- Jaromir Tumecek „Hora hori” 1984 obrazy przyrody dot. zagrożeń za wzgl. na działanie człowieka;
- Jan Otcenasek „Kdyz v raji prselo” para małżeńska, która przeprowadza się z Pragi na Sumavę, remontują stary młyn;
- Stanisław Vodicka „Tam kde usinaji motylove” 1978 povidky o przyrodzie;
POEZJA
- Josef Patocka, Karel Sys – nowi poeci;
- „Autobiografie vlka” Peterka intelektualna poezja, człowiek w codziennym życiu musi pełnić różne role, nakładać maski;
- „Autobiografie cloveka” Peterka nieciekawa; podporządkowanie systemowi;
- Karel Sys metafizyczna, ciemna poezja, a z drugiej strony awangarda; „Newton za neurody jabłek”; jego późniejsza twórczość zwróciła się w stronę socjalistyczną;
POGRANICZE OFICJALNEJ I NIEOFICJALNEJ LITERATURY
- Bohumil Hrabal publikowane oficjalnie teksty były mocno ocenzurowane; „Obsluhoval jsem anglickeho krale” nieoficjalnie 1974, a oficjalnie dopiero w 1989;
- Jaroslav Seifert nie mógł publikować do połowy lat 80.; w 1984 dostał Nagrodę Nobla i władza zgodziła się na częściową publikację;
- Oldrich Mikulasek, Jan Skacel zakaz publikowania do połowy lat 80.;
- z literatury oficjalnej lat 70. nie pozostało nic interesującego, wartościowego, a nastroje społeczne zmieniały się w stronę konsumpcjonizmu (telewizyjne seriale);
SAMIZDAT I EMIGRACJA
- początki nieoficjalnej twórczości sięgają lat 50.;
- ludzie kopiowali, pożyczali sobie pojedyncze egzemplarze dzieł zakazanych twórców;
- tworzenie podziemnej literatury było bardzo uciążliwe, ciężko było zdobyć papier lub maszynę do pisania;
- z biegiem lat działalność rozszerzała się, powstawały wydawnictwa, nowe czasopisma;
- TEKSTY PRATEL Olomouc 1971; założyciele: Jaroslav Fryc, Eduard Zach, Petr Mikes; wydawano morawskich autorów: Pavel Svanda, Jiri Kubena oraz Otakara Brezine, Jakuba Demla, Bohuslava Reyneka;
- PETLICE 1972 jako reakcja na komunistyczne wydawnictwo Klic; głównym organizatorem był Ludvik Vaculik, który dbał o jakość i profesjonalizm wydawanych książek; wydawano: Vaclava Cerneho, Vaclava Havla, Patockę, Hejdanka, Rotrekla, Kriseovą;
- EXPEDICE w połowie lat 70.; założone przez małżeństwo Havlów; głównie publicystyka i polityczne dzieła;
- KDE DOMOV MUJ 1978; założyciel Antonin Petruzelka; głównie poezja: Fr. Daniel Mert, Ivan Blatny, Ivan Wernisch;
- CESKA EXPEDICE założyciel Jaromir Horec; około 150 dzieł; po roku 1990 działało nadal, legalnie;
Azil – wiersze Jana Zahradnicka;
Prostor – nauki historyczno-literackie;
Hlas – autobiografie, wspomnienia, dzieła Seiferta;
Opus – dokumenty, publicystyka;
Vernisar – reprodukcje dzieł sztuki;
- KRAMERIOVA EXPEDICE 1978; założyciele: Vladimir Pistorius i jego żona; 80 tytułów; proza Zuzany Brabcove, basne Karla Siktance, memoary Josefa Hirsala;
- POPELNICE młodzi autorzy undergroundu; założyciel Jiri Gruntorad; 150 tytułów; poezja Charliego Soukupa, Jirous „Magorovy labuti pisne”;
- MOZKOVA MRTVICE w ramach czasopisma „Revolver revue”; założyciel Ivan Lamper; starsza poezja undergroundowa oraz nowa np. Jachym Topol;
- PRAZSKA IMAGINACE Vaclav Kadlec od połowy lat 80. wydawał tylko dzieła Bohumila Hrabala;
- przełom w roku 1977 kiedy nieoficjalne ruchy zaczęły się formalizować;
- KARTA 77 petycja do władz o respektowanie praw człowieka, czeskiej konstytucji i przestrzeganie umów międzynarodowych; impulsem był proces zespołu „The Plastic People of The Universe”;
- głównym przedstawicielem Karty był profesor Jan Patocka, którego zamknięto i przesłuchiwano, w skutek czego zmarł;
- ANTYKARTA odpowiedź władzy oczerniająca działaczy opozycyjnych; podpisało ją wielu artystów typu Gott i Vondrackova;
- VONS Vybor na Obranu Nespravedlive Stihanych, organizacja opozycyjna;
- prężnie działały czasopisma:
„Revolver revue”
„Vokno” – undergroundowe czasopismo pojawiające się regularnie od 1979; Ivan Martin Jirous, Egon Bondy;
„Kriticky zbornik” – 1981 Josef Vohrizek, potem Jan Lopatka; ekskluzywne czasopismo o krytyce artystycznej; artykuły Brabca, Jungmanna, Cervenky;
„Obsah” – Milan Jungmann; trzymał się starego stylu wydawania samizdatowego;
„Host” – Brno;
„Akord” – katolickie czasopismo;
„Informace o cirkvi” – o czeskim kościele w czasie normalizacji; sytuacja kościoła była trudna, powstał podziemny kościół; księża musieli mieć specjalną zgodę władz aby prowadzić działalność duszpasterską;
„Informace o charte” – dot. działalności Karty 77;
- silna działalność śpiewaków folkowych/bardów; nielegalne koncerty i festiwale, np. Porta, Folkove leto; najbardziej znani byli Karel Kryl i Jaroslav Hutka;
EMIGRACJA
- około 100 tys. emigrowało po 1968;
- nieporozumienia między starszą i młodszą emigracją;
- tworzono nowe czasopisma i wydawnictwa, bo stare nie oddawały zupełnie sytuacji w Czechach;
- 68 PUBLISHERS małżeństwo Skvoreckich; Toronto; 1971; wydali około 200 książek, a rekordowy nakład wyniósł 9000 („Tankovy prapor” Skvoreckiego); autorzy: Klima, Kundera, Pecka, Vaculik, Kohout, Havel, Skacel oraz dzieł Ivana Blatneho;
- INDEX Adolf Muller; Kolonia; 1971-1990; 170 publikacji; znaczna część przedostawała się do Czech i była propagowana przez podziemie; prace Pavla Tigrida, powieści czeskich autorów, wiersze Seiferta;
- CCC BOOKS Monachium; 1971-1984; kilku redaktorów; wiele tytułów;
- POEZIE MIMO DOMOV Daniel Stroz; Monachium; 1975; jedynie czeska poezja; Seifert, Rotrekl, Mikulasek, Skacel, Wernisch, Jirous;
- KRESTANSKA AKADEMIE Rzym; 1968-1990; 270 tytułów; wydawanie Rotrekla, Kotrly, Zveriny;
- ROZMLUVY Aleksander Tomsky; Londyn; 75 książek od 1982; Ivan Klima, Kalista, Kriseova;
- KOLIBRIK Josek Jelinek; Niemcy; zmniejszone egzemplarze publikacji, które wysyłał do Czech; każda sztuka była wyposażona w małą lupę i instrukcje jak postępować w wypadku odnalezienia książki podczas przeszukania;