PERIODYZACE

- trzy ważne lata powojenne: 1945-1948;

- rozwój literatury, ale od strony technicznej, nic się nie zmieniło od czasów przedwojennych;

- duży wpływ na literaturę miały polityczne zdarzenia;

- rok 1948 władzę przejmują komuniści;

- schematyzm i socrealizm  do końca lat 50. (różnice między Polską a Czechami), w Czechach odwilż trwała krócej i zaczęła się później niż w Polsce;

- pojawia się szereg nowych twórców – prozaików oraz poetów;

- ciekawe literackie eksperymenty;

- Praska Wiosna – bardzo ważne wydarzenie (1968)  koniec rewolucji, okupacja;

- Normalizacja – wielki wpływ na literaturę, zaczyna się rozwijać w trzech kierunkach: oficjalnie, w samizdacie i na emigracji (bardzo bogata, wydawnictwa na całym świecie);

- punktem zwrotnym jest rok 1989 – Aksamitna rewolucja.

„REPORTAŻ SPOD SZUBIENICY” FUCIK  1945 pierwsze wydanie; „biblia komunistów”; tekst zyskał olbrzymią popularność; potrzeba kreowania bohaterów, stworzenia sfery sacrum wokół komunizmu; Fucik jako „święty komunista”; reportaż powstał w oparciu o grypsy z więzienia (ok. roku 1943); niezłomna postawa i ideowa wiara w zwycięstwo komunizmu; symbolizacja postaci Fucika i wykreowanie go na męczennika (nawiązania do Husa); rozważania nt przyszłości komunizmu; nietypowa literatura autobiograficzna = przesunięcie ciężkości na kolektyw zamiast jednostkę; wątpliwości dot. niezłomnej postawy – tekst był nieco zmanipulowany; wysoki poziom autokreacji (Fucik jako sędzia, bohater, ma prawo oceniać innych); atrybuty Fucika jako świętego: radość mimo świadomości śmierci, poświęcenie dla sprawy, wierność przyjaciołom, odwaga, fizyczna siła, miłość do Gusty, uśmiech, optymizm; Fucik to czołowy topos lat 50. adresowany do młodych ludzi.

LITERATURA PIERWSZYCH LAT OD 1945

- różnice między podejściem Czechów i Polaków co do „oswobodzicieli”;

- spowodowane jest to lewicową inteligencją;

- Armia Czerwona była wychwalana w wielu dziełach i stała się symbolem zwycięstwa;

- 05.1945 powstanie w ostatnich dniach wojny, a Czesi chcieli się postawić Niemcom;

- Praskie powstanie pojawiało się w wielu dziełach, stało się symbolem;

- 3 lata po zakończeniu wojny są kontynuacją tego co było przed wojną (czeska władza, wolność wypowiedzi, nowe wydawnictwa);

- cały szereg dzieł, których nie można było wydać podczas wojny (wspomnienia, biografie);

- powstanie Czechosłowackiej republiki przyniosło świadomość, co przeniknęło do poezji;

- STARSZA GENERACJA  Nezval, Sramek;

• częstym tematem było mówienie o wartościach, upadek wiary w wartości, przejścia z obozów;

• Josef Capek „Basne z koncentracniho tabora” 1946 (zginął w obozie, ale wiersze przetrwały);

- MŁODSZA GENERACJA  Ivan Skala, Sotola, Divis;

• uczuciowe przeżycia, duchowość, która wcześniej była związana, ograniczona;

- ŚREDNIA GENERACJA (MEZIGENERACE)  Vladimir Holan (przed wojną nie należał do żadnej grupy, debiutował pod koniec lat 20.);

• 1949 „Dokument” – zbiór poezji; obejmowała wiersze „Dik sovetskemu svazu”, „Panehida”;

• największy sukces to cykl „Rudoarmnici” 1947;

• obrazy prostych wojaków (oswobodzicieli), z którymi autor bezpośrednio się spotkał. Obrazy są podkolorowane – żołnierze są symbolem dobra, które chroni przez złem świat;

• ważną rolę u Holana gra symbol nocy – noc, która obejmuje i zagraża całemu światu („Noc lidozrout”);

• Rudoarmnici mają wygrać nad nocą i dać nadzieję, są nosicielami światła;

• cykl „Rudoarmnici” był chętnie przyjęty, zwłaszcza po 1948 – było to pewnego rodzaju nieporozumienie, ponieważ nie było to pisane z powodu ideologii (Holan po prostu cieszył się odzyskaną wolnością);

• słowo „wiersz” nie jest w jego przypadku odpowiednie – są to utwory zmierzające bardziej ku prozie (lirycko-epicke skladby), z elementami dialogu, detalami;

- MEZIGENERACE  Vilem Zavada

• 3 lata po wojnie zbiór „Povstane z mrtvych” – głęboka symbolika, podobnie jak u Holana;

• charakterystyczna jest próba uchwycenia człowieka w okupacyjnej rzeczywistości;

• postaci kobiet są bardzo ważne jako nosicielek życia, które niosą w sobie nadzieję przeżycia;

• wiele symboli z Biblii;

• pyt. o to jak wojna naznaczyła ludzi, co zrobiła z ich charakterem, czy nie zasiała ziarna zła, czy jest możliwe normalne życie;

- STARSZA GENERACJA  Jan Zahradnicek (katolicka orientace)

• po wojnie 2 zbiory – 1946 „Dve zeme”, 1947 „La Saleto”;

• brak optymizmu z powodu wyzwolenia;

• metafizyczne rozumienie ludzkiej duszy;

• wojna to kara boża, próba, która miała nauczyć i nawrócić ludzi;

• droga zbawienia ludzkości;

• po 1948 został uciszony a następnie uwięziony;

- inni poeci o orientacji katolickiej: Bohuslav Reynek, Zdenek Rotrekl, Vladimir Vokolek;

- większość uciszona lub uwięziona;

- po 1945 poeci skupieni wokół Ortena (zginął tragicznie w czasie wojny);

- wydawane są wiersze Ortena „Elegie”, a w 1947 wiersze zebrane „Dilo Jiriho Ortena”;

- Bednar  zbiory „Praha pod kridly valky” 1946, poezja wojenna; nie był wybitnym poetą, ale był znany z manifestu o „nahem cloveku”;

- Frantisek Hrubin  męczyła go metafizyczna wąskość, ograniczoność;

• dla niego najbardziej tragicznym momentem wojny było zrzucenie bomby na Hiroszimę – cały zbiór „Hiroszima” wyraża strach i niepewność;

• wcześniej napisał rozległy zbiór „Jobova noc” 1945;

• w monumentalny sposób przedstawia los Czech;

• na początku utworu metafora i wezwanie „Ach Cechy krasne, Cechy prastare”;

• do obrazu pięknych Czech wprowadza postać Joba – pisarza, który jest chory i który jest skazany na śmierć, tak jak ziemia w której żyje;

• losy jego i Czech się przeplatają;

- kontynuacja GRUPY 42  Jiri Kolar „Limb a jine basne”, język ulicy (czasem wulgaryzmy), brak interpunkcji;

- Josef Kainar  łączy się go z Grupą 42;

• niepatetyczny, ironiczne podejście do życia;

• 1946 „Nove mity”, 1947 „Osudy”;

• próbuje pogodzić się z uczuciem losowości;

• życiem ludzkim nie kierują żadne prawidłowości, co prowadzi do groteskowego absurdu;

• nazorovy zlom – pisał wiersze polityczne, nowe myślenie o rzeczywistości;

- Ivan Blatny  Grupa 42;

• „Hledani pritomneho casu” 1947;

• w 1948 nie wrócił ze stypendium w Wielkiej Brytanii, a potem zniknął;

- w tamtym czasie zaczęło się wytwarzać kilka pewnych zgromadzeń literackich;

- „Mlada fronta” : czasopismo, przy którym skupiła się młodsza generacja (Kristofek, Morec, Fr. Listopad); eksperymentatorzy;

- „Rude pravo” : poeci o lewicowych poglądach, z których część stała się działaczami partyjnymi (Ivan Skala, Vlastimil Skolaudy, Jiri Holek;

- „Ohnice” : nawiązania do Ortena (Kamil Bednar, Zdenek Urbanek, Josef Hrsal); człowiek z jego pierwotnymi instynktami, otoczony cywilizacją;

- wiele utworów tamtego okresu wyznaczyło dalszy rozwój w literaturze (np. „Rudoarmnici”, „Jobove noci”);

PROZA

- cały szereg wspomnień i doświadczeń z wojny (w Czechach i za granicą);

- Jiri Mucha „Problemy nadporucika Knapa”  o człowieku, który ucieka przed wojną po całej Europie;

- Adolf Hofmeister „Turistou proti sve vuli”  człowiek poszukujący schronienia nadaremnie;

- Egon Hostovsky (psychologia)

• „Sedmkrat v ceske uloze” 1942 Nowy Jork, 1946 Czechy;

• „Cizinec hleda byt” 1947;

• główna postać dr Marek, mieszka w Stanach, stara się pomagać wszystkim, co jest przyczyną nieporozumienia;

• stylizacja na obrazowość Kafki;

- Jiri Veil „Zivot s hvezdou” (żółta gwiazda noszona podczas wojny); przykład pierwszej fali zainteresowania tematyką żydowską;

• bezrobotny i słaby człowiek, urzędnik żydowski, który wpada w tę wielką machinę;

• ukazana droga jednostki, która jest sprowadzona do numeru;

• alegoria;

„OBCAN BRYCH” JAN OTCENASEK  dość popularne; 2 konteksty: typowa literatura lat 50., postawy niejednoznaczne względem komunizmu, przewrót lutowy; Brych to intelektualista, który przeżywa dylematy (ważne, że wywodzi się z ubogiej rodziny, z Żiżkowa – robotniczej dzielnicy Pragi); nie wszyscy komuniści są przedstawieni pozytywnie; tytuł ‘obcan’ a powinien być sou druh; Brych nie jest zadeklarowanym komunistą; nie ma jasnego podziału na złych kapitalistów i dobrych komunistów; rok 1948 przewrót lutowy nie jest jednoznacznie oceniony jako zwycięstwo komunizmu. Przełom w Brychu i decyzja o wyjeździe z Czechosłowacji; spotyka grupę ludzi, którzy też chcą wyjechać; decyduje że nie jest to jego świat; Brych przeprowadza rozmowę z Bartosem i pozostaje komunistą; psychologizacja bohaterów.

„NEMA BARIKADA” JAN DRDA zbiór opowiadań; po wojnie Drda dalej pisze, ale zmienia się jego sposób patrzenia na świat; kompozycja ramowa, przemyślani bohaterowie, tematyka wojenna; „wojna bez wojny” (brak dosłowności); bohaterami są zwykli, mali ludzie dotknięci przez wojnę; w większości obraz czarno-biały (Niemcy są wyraźnie źli a Czesi dobrzy); podział na dwa podzbiory – epizody z życia wsi („Pszczelarz”) oraz Praga; kluczowy tekst dot. powstania nadał patosu i zbudował legendę; co spowodowało gloryfikację powstania (zaangażowanie, jedność, solidarność, zagraniczni bohaterowie, uczestnictwo ludzi w każdym wieku, mit obrony miasta, walka masowa w kolektywie, podniosłość wydarzenia, patos); znamiona schematyzmu i realizmu socjalistycznego; jedność międzynarodowa; podział na faszystów i komunistów jako zły-dobry; mocne wykorzystanie kategorii wroga, specyficzne patetyczne konstruowanie świata; brak ciągu przyczynowo-skutkowego; kadrowe obrazy, brak ciągłości i dialogów.

POEZJA KATOLICKA 1945-1948

- po roku 1948 na długie lata ucichła poezja katolicka;

- w dobie wojny część poetów i pisarzy skierowała się w stronę metafizyki, spirytualistycznej poezji;

- poezja Vladimira Holana „Prvni testament”  puentuje tomik twierdząc, że bez wartości transcendentnych człowiek nic nie osiągnie;

- Jan Zahradnicek „Koronhra”  prośba do patronów Czech o obronę;

- Jindrich Chalupecky 1940 – estetyka bez metafizyki nie istnieje;

- 1942 w wojnie silnie zarysowana Rosja – z jednej strony poezja metafizyczna, a z drugiej powszedniość (Grupa 42);

- od roku 1942 wzrasta polityczne nacechowanie poezji;

- krytyka lit. stwierdza, że pokolenie wojenne to „socjaliści samouki”;

- po wojnie część twórców katolickich zwróciła się w stronę lewicowej twórczości;

- Hrubin pisze utwór „Stalingrad” – metafizyka była bardzo powierzchowna;

- poezja po 1945 koncentrowała się na przeżyciach wojennych, niezależnie od charakteru;

- katolicka twórczość stawała się peryferyjna, spychana na margines;

- lewicowa gazeta namawia do odrzucenia twórców takich jak np. Deml, Zahradnicek;

- po wojnie pytania o istnienie Boga;

- Holan „Panechida”  czy istnieje Bóg? sam sobie odpowiada że nie;

- szukanie odpowiedzi o ludzką egzystencję, o jej sens;

- Jakub Deml  po 1945 był starszy, ikona lit. katolickiej, wydawał mało, okazjonalnie;

- KLEMENT BOHORAK 

• kontynuuje katolicką twórczość;

• wydaje 3 zbiory wierszy „Svet plan andelska” 1947, „Tri slzy” 1947;

• odwołuje się do ideałów św. Franciszka;

• trauma wojny jest konfrontowana z Bożym Miłosierdziem, które nadaje sens;

• symbole w jego twórczości – dom, przyroda, każda mała rzecz, która jest świadkiem naszej drogi do zbawienia;

• styl prosty, dostępna metafizyka;

- FRANTISEK LAZECKY 

• „Bratr svet”;

• zaczynał od patetycznych utworów, ale po wojnie również pisze prosto;

• zawsze obecny ideał chrześcijański;

• ważny jest dla niego okres dzieciństwa – niewinność;

• pojawia się też opozycja miasto-wieś -> miasto jest skażone, a wieś to ostoja tradycji chrześcijańskiej;

- ZDENEK REZNICEK 

• dwa tomy „Soumraky prozarene” 1945, „Stlumeny hlas” 1948;

• opozycja miasto-wieś -> apokaliptyczna wizja miasta;

• idealizacja wsi jako nadziei do zbawienia;

- Jan Dokulil, Josef Jelen – inni twórcy katoliccy, inspiracje Otokarem Breziną (kontynuowano zatem nurt, który pomału się wyczerpywał);

- naiwne spojrzenie na wiarę nie było dobrze przyjmowane wśród publiczności (anachroniczna poezja);

- JAN ZAHRADNICEK 

• najwybitniejszy przedstawiciel powojennej poezji katolickiej;

• pierwszy zbiór „Stara zeme” 1946; „Zalm roku 1942”; „Svaty Vaclav”;

• pierwszy utwór jest inspirowany atmosferą po zamachu na Heydricha;

• mimo, że rzeczywistość przeraża, podmiot liryczny walczy o swoją wiarę, a wspiera go w tym matka ziemia;

• cały świat powinien się zjednoczyć pod jednym berłem Chrystusowym;

• drugi utwór nawiązuje do tradycji czeskiej, która symbolizuje czeską niepodległość, historię, wielkość;

• w odróżnieniu od „Zalmu…” jest pisany prostym językiem, brak w nim metafizyki;

• utwory Zahradnicka to polemika z ideologizacją i upolitycznieniem literatury;

• pogląd chrześcijanina, który jest świadomy zła ówczesnego świata – głęboka metafizyka;

• lirycko-epicka skladba „La Saleta” 1947 – wyraża lęk przed upadkiem, ludzie odwrócili się od Boga, bo może mieć tragiczne konsekwencje; apokaliptyczny obraz (wyliczanie zagrożeń, nowy świat pod znakiem „demola” czyli zniszczenia). Bardzo sugestywna, patetyczna, barokowa poezja, antytetyczna walka dobra ze złem;

• trafił do więzienia, bardzo dramatyczna postać, symbol cierpienia czeskiej lit. katolickiej za socjalizmu;

- czasopisma katolickie: „Vysehrad” Praga, „Akord” Brno, „Archa” Olomouc;

- wydanie wielkanocnego almanachu poezji 1947 – nie był zbyt odkrywczy, ale umożliwił debiuty (Vladimir Vokolek, Josef Kostohryst);

- młoda poezja katolicka prezentowana była jesienią 1947 na wieczorkach „Umelecka Beseda”;

- IVAN SLAVIK 

• debiut 1947 „Snimani”;

• swoje utwory pisał łącząc cechy Grupy 42 (powszedniość) z zainteresowaniem zwykłym, prostym człowiekiem oraz peryferiami;

• jest poetą miasta; interesuje go walka, zmieszanie dobra ze złem;

• jego utwory są pozbawione patosu, neutralne, prozaizowane;

• był to znak nadejścia nowej czeskiej poezji spirytualnej;

- VLADIMIR VOKOLEK 

• twórczość skupiona na wojnie;

• zbiór „Cesta k poledni” 1946;

• apokaliptyczne wizje, obrazy dramatów wojennych;

• źródłem nadziei jest śmierć (paradoks) jako brama do życia wiecznego;

• trochę podobny do Zahradnicka;

• „Vyprodany cas” 1949 – zniszczono cały nakład;

- ZDENEK ROTREKL 

• publicysta, charakterystyczna postać Almanachu;

• wydał zbiór 1947 „Pergamany”, potem „Zalmy” 1948 (gotowa, ale nie wydana);

• intelektualne przemyślenia, spirytualny język;

• ważne było słowo – eksperymenty z językiem, abstrakcja

- Frantisek Daniel Mert – debiutował po wojnie, uwięziony w latach 50.;

- Bohuslav Reynek – zamilkł po wojnie;

- twórcy byli odsunięci lub skończyli w więzieniach, a inni wrócili w połowie lat 60. w czasie odwilży;

„ZBABELCI” JOSEF SKVORECKY  literacki debiut autora; napisana w 1948 i wydana dopiero po 10 latach (podobnie jak „Batalion czołgów”); komuniści przedstawieni jako burzyciele spokoju; było ich niewielu, brak zachwytu nad socjalizmem, brak entuzjazmu wobec armii czerwonej; bohaterowie nie tworzyli wzorców postaw; Danny nigdy nie widział komunisty (nie zgadza się to z wersją sowietów, że od dawna w Czechach było ich wielu). Typ powieści – wojenna, społeczno-obyczajowa (starsi i młodzi Czesi w konflikcie pokoleniowym), generacni Roman; pokolenie czeskich Kolumbów nie ma ideologii, ucieka od patosu, wiedzie życie rozrywkowe, skupione wokół jazzu i dziewczyn; egoizm. Pokolenie ojców funkcjonuje podobnie w czasie wojny, dzieli ich tylko muzyka; próby dogadania z Niemcami; niemożliwość zaangażowania się w ważne sprawy przez Czechów; jazz łączy młodych ludzi, pochodzi z USA, wyraża bunt wobec Niemców; w powieści występuje obecna cestina w sposób cechujący, ekspresja w języku.

LATA 50. I PRZEWRÓT LUTOWY 1948

- w wyborach w roku 1948 komuniści zyskali bardzo duże poparcie, ale nie mieli większości (nie doszło do koalicji);

- w lutym 1948 strona komunistów przejęła całość władzy;

- powstaje nowy system społeczny likwidujący dotychczasową demokrację;

- stalinizm był bardzo radykalny, zlikwidowano większość katolickich czasopism („Akord”, „Listy”, „Kriticky mesicnik”);

- czystki w szkołach, na uczelniach, ograniczenie związków z zachodem, brak publikacji Zach. dzieł;

- zakaz publikowania dla wielu twórców;

- niszczono książki (przez 10 lat zniszczono ok. 25 mln dzieł);

- w nocy roku 1950 zniszczono wszystkie zakony, komuniści przejęli majątek kościelny;

- na przełomie 40 i 50 lat zlikwidowano prywatne rolnictwo i powstało Jednotne Zemedelske Druzstvo;

- państwo przejęło wydawnictwa, drukarnie, teatry;

- 04.1948 Zjazd Kultury Narodowej ->Zdenek Nejedly;

- utworzenie związku skupiającego literatów: Svaz Ceskoslovenskych Spisovatelu (ekskluzywna organizacja 300 pisarzy o poprawnych politycznie poglądach);

- wiosną 1949 pierwszy zjazd, proklamacja nowej sztuki, socrealizmu;

- każdy pisarz miał zdecydować po czyjej jest stronie, a prezesem związku został Jan Drda;

- 1950 wystąpienie Jiriho Taufra i Ladislava Stola -> „30 let boju za ceskou socialistickou poezii” referat Stoly dot. wyznaczników socjalistycznej poezji; usunięcie z historii literatury katolików, ale też autorów lewicowej orientacji (Kolar, Halas); awangarda była pominięta, tak samo jak i barokowa twórczość;

- Alois Jirasek był uważany za prekursora socrealizmu;

- odrzucenie awangardy, egzystencjalizmu, surrealizmu;

- pojawia się cenzura we wszystkich dziedzinach;

- lata 50. fałszywe procesy sądowe, 200 tys. ludzi było ofiarami tych procesów;

- podtekstem do uwięzienia katolickich twórców był spis dot. czeskiej kultury po roku 1948, a potem dodawano do tego np. szpiegostwo lub spiskowanie przeciw władzy;

- więźniowie polityczni trafiali do obozów pracy w kopalniach uranu („mukl” – więzień polityczny);

- oprócz katolików do więzień trafił Jiri Mucha, Karel Pecka, Karel Teige (zmarł po przesłuchaniu), Zavis Kalandra (skazany na śmierć), Vaclav Cerny, Jiri Kolar (w domu Cerneho znaleziono rękopis Kolara);

- Vaclav Cerny starał się walczyć przeciw ideologii socrealizmu, napisał esej „O povaze ceske kultury”, w którym stwierdził, że Czeska kultura nigdy nie zmierzała na wschód i zawsze jej podstawą był antyk, chrześcijaństwo i judaizm;

- fałszowanie historii było bardzo powszechne;

- na początku lat 50. w literaturze dominował schematyzm, literatura jest produktem społecznego rozwoju, ma być głosem klasy robotniczej;

- rysem lit. miała być odpowiedniość wzgl. ideologii, miała być zrozumiała dla wszystkich, miała być agitacyjna i wychowywać społeczeństwo;

- nawiązania do folkloru oraz historii;

- w poezji dominowały patetyczne portrety politycznych liderów komunizmu;

- gatunki: historicka kronika i budovatelsky roman;

- BUDOVATELSKY ROMAN 

• bezproblemowy bohater, typ bohatera prostego (jak u Drdy);

• podgatunek: vyrobni Roman;

• prosty bohater musi dołączyć do procesu tworzenia nowej rzeczywistości;

• miejscami akcji są fabryki, kopalnie, wsie, potrzebujące modernizacji;

• bohaterowie są młodzi, silni, przystojni;

• gatunek ten był kontynuacją przedwojennego mestskiego romanu;

• pojawiają się także reakcjoniści;

• ciekawy przykład to powieść Svatopluka 1953 „Bez sefa” – odejście od schematu; dyrektorem fabryki Baty zostaje robotnik, odrzucający komunistyczne ideały w pogoni za bogactwem i mocą;

• popularność gatunku trwała do lat 70.;

- Jiri Marek „Vesnice podzemi” 1949 powieść wiejska;

- Josef Sekera „Deti s hlinene vesnice” sytuacja Romów w latach 30., opis tradycji;

- PROZA HISTORICKA  dzieła historyczne były mocno naznaczone ideologią marksistowską; „Kral obleka Helenu” Milos Kratochvil (o królu Wacławie); „Mistr Jan” (powieść o Husie jako społecznym rewolucjoniście bez warstwy duchowej);

- FRANTISEK KUPKA  debiutował podczas wojny („Karlstejnska vigilie”); lata 50. cykl 7 powieści;

- MARIE PUJMANOVA  „Lide na krizovatce”; po wojnie kolejne części „Hra s ohnem” i „Zivot Proti smrti” (ta trylogia ukazywała rozwój lewicowej inteligencji aż do komunizmu);

- VLADIMIR NEF  „Srpnovsti pani” sięga do średniowiecza i ukazuje rycerza panującego na zamku Srpnov (fikcja); ukazanie rycerza wplątanego w bieg historii, ludzkie niezadowolenie z życia;

- ANTONIN ZAPOTOCKY  prezydent 1953-1957 „Vstanou novi bojovnici”, powieść o zrodzeniu klasy robotniczej na przełomie wieków XIX/XX;

- nowe spojrzenie na bohatera, nowy typ – intelektualista, trochę niepewny wobec świata („Obcan Brych”); schemat się pojawia, ale próbuje się pozbawić fabułę sztuczności i powierzchowności;

- w latach 50. dochodzi do odwilży po śmierci Stalina, zapowiedzi literatury samizdatowej;

- Eduard Valenta „Jdi za zelenym svetlem” 1956, bohater Simon przeżywa kryzys, przeprowadza się na wieś i odkrywa zupełnie nowy rodzaj życia; pomaga innym ludziom, znajduje swoje miejsce walcząc przeciw nazistom, idzie na śmierć; w ostatnich chwilach odnajduje sens życia;

LADISLAV FUKS 1963  debiut autora w 1963 roku (wtedy kiedy Hrabal); początek lat 60 przyniósł w czeskiej prozie drugą falę tematyki wojennej (już bardziej artystycznie dopracowanej); do tej fali należeli Fuks, Lustik, Hrabal; w tej fali także zainteresowanie tematyką żydowską; Fuks był świadkiem eksterminacji swoich kolegów Żydów

• „PAN TEODOR MUNSTOCK”  akcja dzieje się w trakcie wojny, przez ciągłe wywózki narasta niepewność i strach; Teodor twierdzi, że musi sobie zaplanować tę wywózkę; martwi się o swoich znajomych Żydów Sternów; ginie potrącony przez ciężarówkę a nie w czystkach; sen przeplata się z rzeczywistością; przywidzenia. Postać Mona (z jaźni Teodora) z którym prowadzi rozmowy przywraca go do rzeczywistości. Ważne są przygotowania, waży walizkę, ochraniacz na rączkę do walizki, sztuczna szczęka; obsesja, szaleństwo są sposobem na przetrwanie rzeczywistości, która jest szalona; inspiracją była dla niego śmierć Jiriho Ortena.

Specyficzna poetyka, nastrój niepewności, oczekiwania; szaleństwo; dominujący nastrój grozy.

Powtórzenia, symbole, kursywa, ciągły temat śmierci, suchy styl, nieempatyczny, ograniczona przestrzeń, ponura kolorystyka, fabuła pełni drugoplanową funkcję.

• „PALACZ ZWŁOK” 1967  obraz wojny jako czegoś niezrozumiałego; wojna dotyka każdego człowieka; wojna wpływa na psychikę bohaterów; obraz jednostki wobec historii; wojna bez wojny;

„ŻART” MILAN KUNDERA  debiut Kundery jako powieściopisarze 1967; 4 narratorów, powieść polifoniczna: powieść psychologiczna (Helena), powieść obyczajowa, powieść społeczno-historyczna, powieść rozrachunkowa; czas komunizmu lata 50. pokazane w sposób krytyczny; absurdy lat 50.; próba rozliczenia się z tamtym okresem; Helena (histeryczne banały, frazesy) i Zemanek to małżeństwo, ale jednak są oddzielni; operują utartymi zwrotami co zastępuje ich myślenie; postaci bez charakteru; kompletny brak porozumienia (jak system wpłynął na język, a język na brak porozumienia);
Partia: ingerencja we wszystkie sfery życia; wymagania, którym nie można sprostać; winny nie ma prawa obrony; destruktywny wpływ na życie ludzkie; bezwzględność, bezduszność; nawet bliskim nie można ufać; rzeczywistość = absurd = żart; brak poczucia humoru w tym systemie.
Folklor: muzyka bardzo ważna u Kundery; coś w co partia jeszcze nie ingeruje; coś co łączy; pomaga zacząć się identyfikować; nośnik wartości; archetypiczne wartości;
Hipokryzja; chęć zemsty; wykorzystywanie ludzi do własnych potrzeb; sprowadzenie kobiety do funkcji narzędzia; miłość sprowadzona do miłości cielesnej; bohaterka nienazwana; człowiek w ogóle nie ma wpływu na swoje życie, jest uwikłany w historyczne wydarzenia nie dając mu szans.

LATA 50

- lata 50. pierwsza fala emigracji – nielegalne ucieczki przez zieloną granicę;

- po 1948 uciekło 60 tys. obywateli, a potem jeszcze 250 tys.;

- emigranci żyli w różnych miejscach na świecie, ale nie byli jeszcze zjednoczeni;

- od 1951 roku Wolna Europa zaczęła nadawać audycje w j. czeskim, dzięki Ferdinandowi Peroutce;

- czasopismo „Skutecnost” (od lat 40.); „Svedectvi” 1956 założone przez Pavla Tigrida w Nowym Jorku, a potem przeniesione do Paryża (bardzo wpływowy);

- pierwsze próby zorganizowania kultury emigracyjnej – Robert Vlach i Antonin Vlach (kulturalne czasopismo dla emigrantów);

- emigracja czeska i słowacka była oddzielna;

- Robert Vlach był poetą, pisywał do czasopisma A. Vlacha;

- wydano ponad 50 tytułów emigracyjnych twórców;

- w poł. lat 50. pojawiają się wydania czeskich twórców („Neviditelny domov” 1954 Paryż);

- usilne próby zjednoczenia emigracji;

- zachód nie chciał wtedy jeszcze pomagać emigrantom ze wschodu;

CZECHOSŁOWACJA

- 50. lata ineditni literatura (jeszcze nie samizdat);

- zborniky: „Znameni zverokruhu” 1951, 10 zborniku, surrealistyczne (K. Teige, V. Effenberger);

- w tych dziełach szkice artystów, ręcznie robione – jak średniowieczne rękopisy;

- zachowało się 9 z 10;

- część autorów pisała do szuflady, nie mogli publikować;

- VLADIMIR HOLAN  nie wydawał; lata 60. zbiór wierszy z lat 50. „Pribehy”; wiersze są zbliżone do prozy, brakuje rymów; „Oda na Radost” – ironiczny tytuł; historia Lucii, która przeżywa dramat po zabójstwie chłopaka, ucieka z domu, umiera w płomieniach; ukazuje to sceptycyzm Holana dot. sensu życia; „Noc z Hamletem” 1964 zbiór, dialog podmiotu lirycznego z Hamletem o sensie życia;

- wiersza Jana Zahradnicka „Znameni mocy”, sceptycyzm, patos, brak optymizmu;

- JIRI KOLAR  członek Grupy 42; wokół niego grupa przyjaciół spotykających się w kawiarni Slavie (K. Lhotak, J. Hirsal, J. Cermak);

• 50. lata „Prometeova jatra” – poetycki dziennik; wydany po raz pierwszy w 1979 w samizdacie;

• „Rod Genoruv” – część dziennika, dwa teksty: fragment L. Klimy oraz opowiadanie Nałkowskiej (surrealistyczna gra);

- IVO VODSEDALEK  nieoficjalnie publikował; Edice Pulnoc – charakterystyczna dla fali totalnego realizmu; skupienie nad codziennym życiem z całą jego banalnością; spojrzenie „przez obiektyw”; używanie haseł, sloganów reklamowych;

- EGON BONDY  członek grupy totalnego realizmu (Zbynek Fischer);

- BOHUMIL HRABAL  zbliżony do totalnego realizmu;

- VLADIMIR VOKOLEK  poeta, w latach 50. odszedł od poezji; zaczął pisać prozę „Tak pravil Svejk” zbiór 1958-1959 (przenosi postać Szwejka do lat 50. i dostrzega wszystkie absurdy systemu);

- w poł. lat 50. wyjście z cienia twórców, piszących do szuflady;

- 1955 Vaclav Havel zorganizował wieczór „Zivot je vsude”, na który zaprosił niewydawanych autorów;

- 1956 zbornik „Zivot je vsude”, ineditni; teksty Havla, Skvoreckiego, Hrabala;

- próby zmiany politycznej, zmiany ukierunkowania czeskiej kultury;

- „Host do domu” Brno 1955 -> krytyk Jan Treffulka dokonuje surowej krytyki wierszy Pavla Kohouta (reżimowy poeta, później nawrócony); Treffulka twierdzi, że ideologizacja to nie wartość dzieła literackiego, teksty są banalne i złe;

- Jan Skacel („Host do domu”) popiera Treffulkę dzięki czemu krytyka ożywiła się na nowo;

- były to pierwsze oznaki lekkiej odwilży, osłabienia ideologizacji;

DRUGA POŁOWA LAT 50.

- początki odwilży od 1953 roku, śmierci Stalina;

- 1956 Chruszczow – krytyka stalinizmu, kultu jednostki;

- 1956 Drugi Zjazd Związku Czechosłowackich Pisarzy -> J. Seifert, F. Hrubin;

- złe położenie czeskiej literatury; krytyka dot. więzienia pisarzy; do krytyki dołączyli studenci;

- podczas juwenaliów studenci żądali wolności wydawania, spotkań;

- w 1959 ponownie nastąpiło nasilenie ideologizacji;

- 1959 Konferencja Związku Pisarzy, Ladislav Stol (komunista);

- w przygotowaniu była już książka Hrabala, ale była gotowa dopiero po 1959, więc nie została wydana;

- 1958 ukazała się książka Skvoreckiego „Zbabelci”;

- do literatury powracają twórcy z zakazem publikowania;

- FRANTISEK HRUBIN  1956 „Muj zpev” zbiór, depresyjne wiersze, okrutne obrazy, ale też pogodzenie ze światem i życiem; życiowa harmonia; „Promena” nawiązuje do „Hirosimy” – motyw bomby atomowej, zagrożenia; poezja bardzo zbliżona do prozy;

- ONDRICH MIKULASEK  powrót, przyjaciel Jana Skacela; obrazy wsi w czeskiej poezji; kultura wiejska południowych Moraw; motywy domu, ziemi, dzieciństwa;

- MILAN KUNDERA  1955 „Monology” debiut poetycki Kundery; potem autor zmienił tekst na „Kniha o lasce”; miłość w erotycznym wcieleniu, w przeciwieństwie do purytańskiego socjalizmu; elementy modernistyczne;

- druga połowa lat 50., grupa poetów skupiona wokół czasopisma „Kveten”: Miroslav Holub, Miroslav Florian, Karel Siktanc;

- pierwsza grupa poetycka miała wypracowany program poetycki „Poesie vsedniho dne”;

- przeżywanie codzienności; protest wobec powierzchowności ideologii komunistycznej;

- utwory zbliżone do prozy, bez ozdobień, bardzo proste, wolny wiersz, skupienie na zwykłym życiu, prostych rzeczach;

- „Budik”, „Den v laboratori”;

- Holub  lekarz, motywy biologiczne, elem. laboratorium, chemia; zbiór 1958 „Denni sluzba”, 1960 „Achilles a zelva”;

- proza była trochę opóźniona, najważniejszym wydarzeniem było wydanie „Tchórzy” Josefa Skvoreckiego w 1958;

POCZĄTEK LAT 60. = ZŁOTE LATA 60.

- po latach 50. na nowo rodzi się czeska literatura;

- nadal podzielona jest na oficjalną, nieoficjalną i emigracyjną;

- kluczową rolę w kulturze miały czasopisma;

- „Literarni noviny” 1964, pod redakcją Milana Jungmanna; Kundera, Klima, Vaculik;

- „Host do domu”, Brno; Skacel, Treffulka;

- „Divadlo”, o teatrze; Patocka, Grossman;

- „Tvar”, „Sesity” nowe czasopisma, młoda generacja literatów i krytyków nie identyfikuje się z oficjalną linią kulturalną;

- młoda generacja chciała żyć zachodnim życiem: inspiracje bitnikami, rockiem, jeansy, minispódniczki;

- duży wpływ miała amerykańska bit generation, hipisi, czy zespół The Beatles;

- „Svetova literatura” nowe czasopismo, w celu zapoznania Czechów z zachodnią twórczością;

- nie pozostało to bez odpowiedzi partii;

- Alen Giensberg odwiedził Pragę, mocno krytykował rząd za co został usunięty;

- nieoficjalne spotkania młodych pod Narodnim Divadlem, występy Jaroslava Hutki;

- młodzi zostali zamknięci, obcinano im długie włosy; zakaz pokazywania się publicznie mężczyznom z długimi włosami;

- ok. połowa lat 60. osłabła walka z przeciwnikami systemu (związek z krytyką systemu w samej Moskiwie);

- trudna sytuacja ekonomiczna, kryzys;

- wolność podróżowania, wielu Czechów wyjechało na zachód;

- zmiana dot. przekładów z lit. światowej;

- wiosna 1964 dokument „Poslani a stav kultur nich casopisu” – wielki wpływ gazet na świadomość ludzi;

- Jan Benes został zamknięty za obrazę sekretarza partii na dwa lata więzienia;

- wzrastał kontakt z emigrantami, zaczęła się współpraca (czasopismo „Svedectvi”);

- „Svetova literatura” tłumaczenia Nabukova lub Miłosza;

- oficjalnie emigranci byli nazywani zdracjacami;

- emigracja zaczęła się pomału organizować: Rzym, czasopismo „Studie” przy Akademii Chrześcijańskiej; Nowy Jork „Promeny” 1964;

- 1963 „Literarni nowiny” artykuł krytyka Jiriho Brabce  ostra krytyka tekstu Ladislava Stola „30. let boju za socialistickou poezji”; Brabec wskazywał na zakłamanie tekstu, pomijanie ważnych grup poetyckich, banalne szufladkowanie artystów i prądów literackich;

- Ladislav Stol reagował na krytykę, ale nic to nie dało;

- 1963-1964 przełom na Zjeździe Czeskich Pisarzy, przyjechał Laco Novomesky, który był więźniem politycznym od 1948;

- powrót uciszonych autorów, np. Holana (8 zbiorów z lat 50.);

- katoliccy twórcy Josef Kostohrys, Zdenek Rotrekl wyszli z więzienia;

- spór o awangardę, którą popierali Nezval i Kundera („Umeni romanu” 1960 esej o Vancurze i jego połączeniu z awangardą);

- wielu artystów zaczęło zajmować się awangardą, pozytywnie ją oceniać;

- 1963 tekst dot. awangardy Chvatika w „Literarnich novinach”;

- zaczęto wydawać dzieła surrealistów (K. Teige);

- 1963 konferencja na temat Franza Kafki, krytykowanego w latach 50.; pozytywna ocena jego dzieł;

- 1963 tekst filozofa Ivana Svitaka w „Literarnich novinach”: marksizm to ideologia, która sama musi wywalczyć swoje miejsce i sama musi bronić się w dyskursie; otevreny marksizmus;

- ożywienie duchowego myślenia (nie tylko katolickiego), ekumeniczne seminaria prowadzone przez Ladislava Hejdanka;

- seminaria profesora Milana Machovce, dyskusje nt duchowości; książka „Jezis pro ateisty” (inspirowana seminariami i dyskusjami);

- 1963 kardynał Josef Beran wypuszczony po 15 latach internowania;

LATA 60 ROZWINIĘCIE

POEZJA

- poezja w odróżnieniu od poprzednich lat straciła rolę wiodącą, a główną rolę grała proza;

- nie powstała żadna poetycka grupa;

- wielki odwrót od poezji „dla wszystkich” (zawiła, niezrozumiała);

- neduvera ke slotu (przez ideologię język stracił swoje znaczenie);

- wpływ miała poezja poetów odwilży: Holana i Halasa oraz poety lat wojennych Jiriho Ortena;

- IVAN WERNISCH 

• poezja złożona, barokizująca, odwołująca się do ciemnych kolorów życia;

• wykorzystanie fragmentów dialogów, tekstów codziennych;

• odzwierciedla fragmentaryczność i chaos, w którym funkcjonuje człowiek (oddzielony od świata i innych ludzi);

• zbiory „Zimohradek” 1965, „Loutky” 1970;

• od 1970 miał zakaz publikowania;

- PAVEL SRUT 

• 1967 „Prehlasky” zbiór;

• inspiracje człowiekiem;

• fascynacja F. Gelnerem – ironia w spojrzeniu na świat i człowieka;

• po 1970 musiał zamilknąć;

POECI BEAT GENERATION

- ALEN GEINSBERG 

• główny przedstawiciel w Ameryce;

• odrzucenie wszystkich socjalnych norm swoich rodziców;

• odrzucenie życia skoncentrowanego na konsumpcji;

• widać sceptycyzm w stosunku do oficjalnego języka;

• widoczne rodzinne inspiracje: Grupa 42 (dolne warstwy życia, to co nieoficjalne);

- ANTONIN BROUSEK 

• „Spodni vody” 1963, „Netrpelivost” 1965;

• ironiczne spojrzenie widoczne też w zbiorze najgorszych tekstów czasu stalinizmu „Podivuhodni kouzelnici”;

- VACLAV HRABE 

• osamotniony, wydziedziczony;

• młodo zmarł;

• „Stop time” 1969;

- i w poezji i w prozie niektórzy pisarze zupełnie oderwali się od oficjalnych gatunków uważanych za literaturę wysoką (kabaretowe formy);

- Jiri Suchy  piosenki kabaretowe, teatralne; łączony z międzywojenną generacją;

- Jan Vodnarsky  pisał o banalności życia; „Idiota” 1969;

- kolejne zjawiska będące wynikiem braku zaufania do języka;

- poezja eksperymentalna  słowa traktowane tylko do poziomu estetycznego grafiki, znaku, który ma oddziaływać na czytelnika;

- Jiri Kolar „Evidentni basne” 1965;

PROZA

- na początku lat 60. popularny był temat II wojny światowej (2 fala);

- koniec lat 50 (?);

- ARNOST LUSTIG 

• pisze o Żydach, którzy w okresie wojny są wystawieni na psychiczny i fizyczny ucisk; pokazuje człowieka, który mimo tego nie traci ludzkich wartości;

• kolejne jego utwory to głównie opowiadania i nowele;

• „Ulice stracenich bratri”, „Nikoho neponizis” 1963;

• „Modlidba pro Katerinu ?” 1964;

- w tematyce wojennej i żydowskiej pisał Ladislav Fuks („Pan Theodor Munstock”, „Spalovac mrtvol”);

- „Zivot kolem nas” edycja poświęcona krótkim formom; młodsi pisarze;

- Jan Prochazka, nowela „Zelene obzory” 1960; charakterystyczne ze względu na stosunek autora do bohatera i świata przedstawionego;

- IVAN KLIMA 

• był dziennikarzem, pisał reportaże z wsi Słowackich „Mezi tremi hranicemi” (zbiór reportaży);

• potem zaczął pisywać prozę;

• 1967 „Hodina ticha” ważna powieść podejmująca próbę rozliczenia z przeszłością;

• powieść rozrachunkowa; pokazuje środowisko wiejskie w okresie silnej kolektywizacji lat 50.;

• 100 % wsi było w CS kolektywizowanych – ziemia należała do państwa;

• pokazuje błędy systemu, jego zachłanność;

• po 1968 nie mógł pisać;

- bardzo często pojawia się temat deziluzji;

- szukanie sensu życia, zderzenie ideałów z realnością („Żart” Kundery); przypadkowość zdarzeń;

- JIRI FRIED 

• „Casova tisen” losy intelektualisty, który jest : czymś tam szachowym o ile dobrze odczytałam pismo Miszy;

• przeżywa życiowy, wewnętrzny kryzys związany ze śmiercią matki;

• uczucie samotności;

• do tej pory zajmował się tylko grą w szachy, a teraz musi walczyć w codziennym życiu;

- VLADIMIR PARAL 

• „Soukroma vichrice” 1966, „Milenci a vrazi” 1969 – powieści;

• był inżynierem chemicznym;

• świat który przedstawia jest zupełnie zmechanizowany;

• ludzkie przeżycia zredukowane do podstawowych zdarzeń;

• rutynowe, codzienne czynności powtarzane bezmyślnie;

• bohaterowie nie mogą wydostać się z tego błędnego koła;

• dokładnie takie same sytuacje się powtarzają, te same dialogi;

• życie przybiera wymiar biologicznego cyklu i człowiek nie jest w stanie wydobyć z siebie człowieczeństwa;

• alegoria: życie jako błędne koło;

• inną płaszczyzną jego prozy jest deziluzja postępu technologicznego;

• w fabrykach produkowane są rzeczy, które nikomu nie są potrzebne;

- inne rysy poezji lat 60., temat losu małego, czeskiego człowieka;

- BOHUMIL HRABAL 

• pisał o zwykłych ludziach;

• 1963 „Perlicka na dne” zbiór opowiadań; debiut; losy ludzi będących na dnie; pokazuje przez to niezniszczalność ludzkich wartości;

• „pabitele”;

• konfrontacje piękna i brzydoty; radości i smutku itd.;

• historie o ludziach z marginesu, którzy są gdzieś na brzegu i nie mogę sobie w życiu poradzić;

• często są to dzieci;

- Ladislav Fuks „My cernooci bratri”  opowiadania o żydowskich przyjaciołach;

- teksty o obłędzie systemu komunistycznego;

- Jiri Mucha „Studene slunce”;

- Pecka „Horecka”, „Veliky slunovrat”;

- w latach 60. prawie całkowicie zanika powieść historyczna; pozostają jedynie biografie;

- niektórzy autorzy od tych odwracają się od poważnych tematów w stronę lekkich gatunków (np. Skvorecki „Smutek porucika Boruvky” 1967 kryminał);

- literatura faktu – na pograniczu prozy dokumentalnej a powieści historycznej;

- Miroslav Ivanov  szuka sensacyjnych, detektywistycznych zdarzeń;

- powoli zaczyna się pojawiać zainteresowanie losem pojedynczego człowieka;

-