Rozpoznanie środków

Rozpoznanie środków - środki służą do wyboru celu. W krótkim okresie czasu środki są dane, podobnie jak ich struktura. Środki ukształtowała przeszłość. W przypadku okresów długich punktem wyjścia podejmowanych decyzji mogą być cele. Mamy program przekształcenia środków, jest to program zmniejszenia ograniczeń przy wyborze celu. Środki są ukształtowane odpowiednio do wybranych celów. Lepszą sytuacją jest kształtowanie środków dla przyszłości.

Polityka ładu gospodarczego

Krajowe typy ładu są kształtowane pod wpływem Unii Europejskiej. Te struktury charakteryzuje wysoki poziom podziału pracy , ład gospodarczy obejmuje wiele elementów składowych. Na niego składają się :

• mechanizmy koordynacyjne

• regulacje prawne

• motywacje podejmowanych decyzji

• instytucje

Określają one strukturę i funkcjonowanie gospodarki narodowej. Dział polityki gospodarczej, który obejmuje ten obszar nazywamy polityką ładu gospodarczego. Mamy do czynienia z różnymi typami ładów, które kształtują aktywność ekonomiczną w sposób:

1. scentralizowany

2. zdecentralizowany

Dochodzi do koordynacji aktywności ekonomicznej uczestników rynków, dokonuje się eksport i tą koordynacje nadzoruje mechanizm rynkowy, rynek ocenia aktywność poszczególnych jego uczestników i akceptuje je lub nie. Jeżeli tak się nie dzieje, przedsiębiorstwo ponosi straty. Dlatego ważne znaczenie ma przewidywanie tzw. uznanie przez rynek danej rzeczy za przydatne do dalszej działalności tzn. czy pozwoli na osiągnięcie określonej pozycji i rozwój. Przedsiębiorstwo poddane jest weryfikacji rynkowej co powoduje przymus ekonomiczny polegający na tym, że przedsiębiorca musi stosować postęp techniczny bo konkurencja spowoduje jego wyeliminowanie z rynku.

Koordynacja exante dokonywana za pośrednictwem centralnego planowania, wyzwala to zróżnicowane motywacje, rynkowy ład wyzwala silne motywacje na postęp. Gospodarka scentralizowana raczej już nie powróci, możemy spotkać tylko niektóre jej elementy. Gospodarka scentralizowana wiąże się z centralizacją decyzji. Mamy do czynienia z monocentrycznym typem władzy. Te zadania maja charakter obligatoryjny. Taką gospodarkę nazywamy nakazowo rozdzielczą. Centrum nie jest w stanie zapewnić równowagi. W gospodarce centralnie planowanej centrum nie miało prawdziwej informacji ponieważ:

• wykonawcy zadań nie byli zainteresowani przekazywaniu wyższym szczeblom prawdziwych informacji . Organ centralny potrzebował informacji oddolnej i w związku z tym mieliśmy do czynienia z mechanizmem, który zniekształcał informację. Organ centralny usiłował ją zdobyć, wówczas zmniejszał przedziały, nie wiedział ile środków potrzeba do wykonania zadania. Dlatego stwierdzono, że w tej gospodarce występuje bałagan i nierównowaga (popyt przewyższa popyt). Podaż była ograniczona, a koordynacja exante okazała się fikcją. Dobrym dyrektorem był ten , który załatwił wyższe przydziały. W tej gospodarce nie było bezrobocia, bo uważano ,że socjalizm bezrobocie znosi, dyrektor nie musiał dostosowywać poziomu do faktycznych potrzeb. Skutkiem było bezrobocie ukryte, zatrudniano, ale nie pracowali.

System scentralizowany to typ ładu ekonomicznego, gdzie decyzje były podejmowane na stopniu centralnym., to gospodarka nakazowo - rozdzielcza. System motywacji nie działał skutecznie. Motywacja nie wynikała z konkurencji, bo jej nie było. Nie było więc i postępu technicznego. Nie było procesów intesyfikujących gospodarkę. Skutkiem po systemie scentralizowanym jest bezrobocie, zacofanie. Zaleta: pozwalał na koncentrację środków na określone cele, ale ta koncentracja nie powodowała wzrostu. Opóźniona struktura produkcji.

Transformacja

Było wiele prób modyfikacji gospodarki nakazowo - rozdzielczej, urynkowienia, ale zasadniczo nie uległ zmianie do 89 -90 roku. Wymagało to radykalnego odejścia od tamtego systemu, a nie reformowania. To była transformacja, jest ona procesem ciągłym, w Polsce jeszcze nie zakończonym. Balcerowicz określił ją jako - kontrolowana szokowa transformacja. W Czechosłowacji był ewolucyjny proces przemian.

Koszty społeczne: w Polsce wysokie. Niektórzy uważają, że powinniśmy ewolucyjnie, ale rozłożenie w czasie kosztów transformacji powoduje i rozłożenie korzyści. W Polsce już w trzecim roku pojawił się wzrost gospodarczy, a w Czechosłowacji dłużej. Teraz u nas jest pogorszenie koniunktury, ale nadal jest wzrost dodatni.

rok	Wskaźnik PKB	Inflacja w %	Bezrobocie (stopa)
90	- 12,6	585,8	6,5
91	-7	70	12,2
92	2,6	43	19,3
93		45	16,4
94		42
95	7	27	14,9
96		19
97		14,5
98		9,8

W Czechach w 97 PKB-1, a w 98 2,4, inflacja na początku ok. 2-3 %, a teraz powyżej 10%.

W Polsce był trzyletni spadek inwestycji. Kraje zwalniające transformacje jeszcze nie przezwyciężyły recesji.

Radykalne cięcia, liberyzacja = na początku duże spadki, ale i szybkie zdrowienie gospodarki. Nie dało się uniknąć recesji.

Zadania procesu transformacji:

• prywatyzacja- w Polsce nie było szokowej, bo spowodowałoby to duże straty. Był to proces. Prywatyzacja jest konieczna dla stworzenia konkurencji, co daje motywacje. Bez tego nie byłby możliwy wolny rynek.

• liberyzacja - przede wszystkim likwidacja centrum planistycznego. Odejście od systemu planów centralnych w formie jaka to była w tamtej gospodarce. Ona oznaczała otwarcie gospodarki. Było to zrobione szokowo. Nagły import spowodował lawinę bankructw, pogorszenie sytuacji rolników (niekontrolowany import artykułów żywnościowych). Uwolnienie cen (wysoka inflacja). Wprowadzenie wymienialności złotówki, jednak głównie wewnętrzna, dopiero teraz zaczyna się trochę zewnętrzna. Jednorazowa likwidacja PGR - ów.

• restrukturyzacja.

Gdyby w latach 50-tych rynek RWPG się nie załamał, transformacja przyniosłaby mniej kosztów. Balcerowicz twierdził, że recesja była, aż w 40% spowodowana właśnie tym, ponieważ eksport się zmniejszył i nie było możliwości przerzucenia go na inne, mniej wymagające rynki.

Teraz eksport charakteryzuje się niskim wskaźnikiem wsadu naukowego(surowce i półfabrykaty), głównie do UE.

W teoretycznym kształcie ładu ekonomicznego rynek rozwiązuje wszelkie problemy ekonomiczne, ale tak nie jest. Dlatego istnieje problem wyboru ładu ekonomicznego. On także podlega modyfikacjom, nie funkcjonuje w czystej, teoretycznej postaci.

Ład zdecentralizowany. Powstaje problem dlaczego trzeba go modyfikować i jakie są tego skutki. Jakie są zasady i zakres modyfikacji by wewnętrzna logika i spójność modyfikowanego ładu nie została zmieniona (np. Korea Płd. - kapitalizm państwowy - logika zmieniona).

Gospodarka rynkowa - aktywność podmiotów , gospodarstw domowych jest samodzielnie kreowana, dotyczy i sektora podaży i popytu. Nie zawsze są one zgodne, mechanizm cen też nie zapewnia zbieżności. Nie może istniec konkurencja doskonała. Jest nieskończenie dużo podażujących. Oba sektory nie maja też tylu informacji o preferencjach wszystkich uczestników rynku. Dlatego problemem jest modyfikacja ładu.

Grupy modyfikacji.

1. Przyczyny związane z zawodnością funkcji alokacyjnych czystego systemu rynkowego.

• Duże zróżnicowanie siły konkurencyjnej poszczególnych uczestników rynku(w czystej teorii zakłada się, że maja jednakową siłę);

• Istnieje węższa lub szersza strefa dóbr publicznych, w której nie działa funkcja alokacyjna rynku i nie działa konkurencja.

2. Przyczyny związane z zawodnością funkcji dystrybucyjnych czystego systemu rynkowego.

Zdeterminowany przez rynek podział dochodów nie zapewnia realizacji niektórych celów, które przez dane społeczeństwo mogą być uznane jako ważne: sprawiedliwość społeczna, zapewnienie podaży niektórych dór i usług, socjalne. Jest różne w różnych krajach. W Polsce akcentowana jest sprawiedliwość społeczna(przez Kościół katolicki)

By ład był czysty powinny być wyeliminowane te przyczyny.

Modyfikacje związane z funkcją alokacyjną:

• sfera działań= pobudzanie konkurencji, żeby zmniejszyć zakres zawodności czystego systemu;

• wpływanie na kształtowanie struktur branżowych i regionalnych (np. przestrzenne zagospodarowanie kraju);

• stabilizacja rozwoju - mechanizm rynkowy powoduje, że rozwój jest cykliczny, trzeba ograniczyć zakres tej cyklicznosci(uniknąć się nie da);

• substytucja działania rynku w zakresie grupy dóbr publicznych - mechanizm rynkowy nie zapewnia jej odpowiedniej podaży.

Modyfikacje związane z funkcją dystrybucyjną

Rola polityki oznacza prowadzenie polityki dochodowej, czyli wpływania na pierwotny podział dochodów, realizacja wtórnego podziału dochodów.

Te zmiany nie powinny być częste, by ład był stabilny. Muszą być spełnione dwa warunki:

1. Długofalowa polityka ekonomiczna

2. Wysoki poziom jakości ustawodawczej, koncepcyjnej(dobre przygotowanie reform, wysoki poziom wiedzy ekonomicznej, dobre akty prawne)

Modyfikacje wymagają zgody społecznej.

Społeczna gospodarka rynkowa

To typ ładu ekonomicznego, którego najlepszym przykładem jest gospodarka Niemiec, która powstała przed 51 laty. Ten typ ma powstać w Polsce, o czym mowa jest w konstytucji w art. 20, ma opierać się na prywatnej własności, solidarności. Społeczna gospodarka rynkowa - gospodarka oparta na własności prywatnej, w której państwo i jego struktury terytorialne bierze na siebie pewne zobowiązania wobec społeczeństwa i realizuje je z poszanowaniem mechanizmów rynkowych.

To sprawdzony typ ładu ekonomicznego w Niemczech od 48 r i funkcjonuje do dziś, choć teraz rząd usiłuje ją modyfikować, co spotyka się z sprzeciwem społeczeństwa niemieckiego. W 48 była to transformacja z gospodarki nakazowo - rozdzielczej, jaką była gospodarka wojenna. Twórcami są : Alfred Müller-Armark i Ludwik Erhard, to liberałowie. Odrzucili dwie skrajności: gospodarkę zarządzaną centralnie i skrajnie liberalną. Ten ład z jednej strony opiera się na liberaliźmie gospodarczym, z drugiej daje szczególną rangę celom społecznym. Powiązanie wolnej konkurencji i inicjatywy z postępem społecznym osiąganym dzięki sprawności gospodarki rynkowej. Synteza z wolnością gospodarczą i społeczno-państwowymi ideałami. Wolność rynkowa powinna być tam ograniczona, gdzie jest w sprzeczności z celami społecznymi.

Bardzo ważny jest prymat ekonomii i co za tym idzie polityki ekonomicznej nad społeczną. Podstawowe znaczenie ma dla tego ładu wolna konkurencja i jednym z zadań polityki ekonomicznej jest jej pobudzanie. Mechanizmy rynkowe prowadzą do ograniczenia, a nawet eliminowania konkurencji(konkurencja prowadzi do ⇑zysków jednych uczestników, a bankructwa innych, to koncentracja kapitałów, co wyłącza konkurencje). W Niemczech w latach 50-tych usiłowano temu przeciwdziałać przez ustawy antykartelowe, jednak próba ta okazała się nieskuteczna i sprzeczna z mechanizmami rynkowymi i stopniowo ograniczano rolę tych ustaw. Teraz w wielu krajach, w tym i w Polsce przeciwko temu robi się:

• Otwarcie gospodarki na rynek światowy(w gospodarce zamkniętej powstanie monopolu jest bardzo łatwe);

• Konkurencja ogranicza rozwój, a często wypiera małe i średnie przedsiębiorstwa, dlatego prowadzi się politykę wspomagania małej i średniej przedsiębiorczości;

• Działalność urzędu ochrony konkurencji i konsumenta;

Dobra, które nie asa zabezpieczone przez rynek - wymiar sprawiedliwości, tworzenie prawa, bezpieczeństwo publiczne, w tym zdrowotne, dobra rozwojowe(nauka), rozbudowa infrastruktury. Spornym problemem jest zakres opieki społecznej, w różnych krajach jest różnie, obecnie w Europie jest tendencja do ograniczania jej.

Sprawa redystrybucji dochodów i ich dystrybucji - państwo też bierze za to odpowiedzialność. Państwo powinno zabezpieczyć bezpieczeństwo socjalne, sprawiedliwość społeczną. Sprawiedliwość społeczną trudno jest zdefiniować, jest niebezpieczeństwo powstania populizmu. W zakresie stwarzania równych szans, zwłaszcza na start, np. żeby studia wyższe nie tylko dla zamożnych(bezpłatne szkolnictwo, różne formy ułatwiania pokrywania kosztów - systemy stypendialne, kredyty). Inna sprawa to podejmowanie opieki nad tymi, którzy już nie są w stanie jej sobie zapewnić(dobry system emerytalny), pomoc tym którzy nie mogą pracować(renty). Inny postulat: stworzenie warunków, które zapewniłyby korzystanie z rozwoju gospodarczego również i np. emerytom i studentom.(np. w krajach Ameryki Łacińskiej jest duże rozwarstwienie). I trzeci sposób: przeciwdziałanie nadmiernym rozpiętością dochodów, to kontrowersyjne. Gdy te rozpiętości są bardzo duże to są niepokoje społeczne. Przeciwdziałaniem jest system podatkowy(progresja podatkowa - z dużymi dochodami duże podatki).

Koszty - w Niemczech długie urlopy, krótki tydzień pracy, wysokie podatki - to podrażało cenę produkcji, naruszono wie tam zasadę prymatu ekonomii.

Państwo ma działać na rzecz rozwoju i stabilizacji. To się udawało, w Niemczech nie było większego kryzysu, marka jest stabilną walutą.

Współzależności między różnymi celami

Podstawowe cele dzielimy na tradycyjne i nowoczesne. Do tradycyjnych zaliczmy:

• Rozwój gospodarczy(rozwój społeczno-gospodarczy, nie tylko wzrost PKB, ale i struktura jakościowa)

• Stabilizacja cen(przeciwdziałanie inflacji)

• Pełne zatrudnienie(niemożliwe, ale do tego się dąży)

• Równowaga zewnętrzna

• Pakiet socjalny

Są to współzależności: wzrost zatrudnienia powoduje rozwój społeczno-gospodarczy i odwrotnie. Jednak zbyt wysokie tempo rozwoju może spowodować wzrost cen, szczególnie gdy wzrost gospodarczy powoduje się m.in. polityką taniego pieniądza. Natomiast gdy restrykcyjna polityka pieniądza to zmniejsza się rozwój społeczno-gospodarczy, a dalej to daje spadek zatrudnienia.

Między rozwojem, a równowagą zewnętrzną mierzono wielkość salda, przyspieszenie rozwoju powoduje możliwość wzrostu eksportu, a ten napędza wzrost gospodarczy(bo większy popyt), a zarazem i zwiększenie zatrudnienia. Jednak przyspieszenie rozwoju to także wzrost importu, a to powoduje naruszenie równowagi zewnętrznej, gdy będzie większe od wzrostu eksportu. Gdy import > eksport to zmniejsza to zatrudnienie. Gdy chodzi o rozwój społeczno-gospodarczy z jednej strony import konkuruje z produkcją krajową co jest niekorzystne, ale ważna jest też struktura importu, gdy import wysokich technologii to służy to rozwojowi, jest korzystne, ale tego powiedzieć nie można o imporcie wyrobów konsumpcyjnych, szczególnie konkurencyjnych dla krajowych wyrobów. Dla rozwoju gospodarczego, sytuacja gdy ujemne saldo, jest korzystna, gdy to import technologii.

Dla równowagi zewnętrznej istotne znaczenie ma polityka walutowa, gdy chcemy przyspieszenia eksportu to powinien być niski kurs waluty krajowej. Jednak słaba złotówka to wzrost cen. Natomiast gdy prowadzi się politykę antyinflacyjną to nastąpić może wzrost importu, bo to nie polityka proeksportowa.

Pełne zatrudnienie wiąże się z pakietem socjalnym(gdy bezrobocie rośnie to muszą rosnąć i zapomogi). A gdy pakiet socjalny będzie rósł, to działa niekorzystnie na rozwój gospodarczy(zasiłki, odprawy). I zależność odwrotna. Pakiet socjalny tworzy także określony popyt na import.

Cele nowoczesne:

• Rozwój edukacji, nauki, oświaty- teraz nabiera to wysokiego znaczenia, np. kraje bez własnych surowców rozwijają się , gdy mają wykwalifikowaną kadrę.

• Ochrona środowiska - do niedawna nieważne, ludzkość zniszczyła środowisko. Zniszczeń nie da się szybko naprawić. Błędne myślenie, że na ochronę mogą pozwolić sobie tylko państwa bogate, bo naprawa będzie kosztować jeszcze drożej. Te zaniedbania mogą być barierą rozwoju(do niektórych rzeczy potrzebna czysta woda, potrzebne zdrowe społeczeństwo).

PRZYSPIESZANIE ROZWOJU- ułatwianie działalności gospodarczej, ułatwianie możliwości zbierania kapitału (niskie podatki), rozwój sektora bankowego, tworzenie zachęt dla kapitału zagranicznego do inwestowania w kraju, udzielanie gwarancji dla kapitału zagranicznego, zwolnienia z podatku.

Stabilna polityka gospodarcza, oddziaływanie na czynniki ludzkie(edukacja).

Pobudzanie konkurencji

Inwestowanie w infrastrukturę(dopływ kapitału zagranicznego także od tego uzależniony)

Prowadzenie polityki zatrudniania, polityki pieniężnej.

Z tych podstawowych celów wynikają konkretne zadania dla rządu. Zdarzają się jednak przypadki pomieszania środków z celami, niektóre środki traktuje się jako cel, a to jest szkodliwe dla rozwoju gospodarczego. Np. prywatyzacja nie jest celem, celem jest przyspieszenie rozwoju, umocnienie działalności konkurencyjnej przedsiębiorstw, a gdy sama prywatyzacja jest jako cel to trzeba ją szybko zrealizować nie zważając na skutki społeczne, ekonomiczne.

Programowanie rozwoju gospodarczego

Otoczenie - całokształt zmiennych sytuacyjnych, na które podmiot podejmujący decyzje nie ma wpływu, a musi je uwzględnić. Problemem jest wykorzystanie szans jakie to daje, wyzwań, uniknięcie zagrożeń.

Problem przewidywania zmian i programowania aktywności gospodarczej uwzględniając te zmiany(tempo i kierunek). Programowanie rozwoju gospodarczego ma na celu określenie tempa i nadania temu rozwojowi pożądanego kierunku. Dynamika dająca się utrzymać przez dłuższy czas, a więc stabilizowanie.

Na to wpływa wiele czynników i uwarunkowań, występowanie ich i intensywność zmienia się. Zmiany te ulegają w tempie przyspieszonym, w Polsce szczególnie, bo chcemy sprostać standardom UE, być krajem który będzie przygotowany do konkurencji, wykorzystać szansę jaką daje członkostwo w Unii, ma on osłabić zagrożenia jakie daje z Unią się wiążą. Żeby programowanie mogło spełnić swoją rolę musi być poprzedzone prognozowaniem.

Analiza stanu wyjściowego - rozpoznanie;

Prognozowanie - rozpoznanie przyszłości, działalność polegająca na zdobywania informacji o prawdopodobnym przebiegu zjawisk w przyszłości. Nie daje odpowiedzi co jest korzystne, co jest możliwe. Jest tu zmienna objaśniana(np. tempo wzrostu popytu na X, na rynkach zagranicznych, przyrost ludności) i zmienne objaśniające(czynniki wpływające na zmiany zmiennej objaśnianej).

Prognozowanie - działalność polegająca na przetworzeniu prognozowania, w celu dokonania wyboru, odpowiada na pytania jakie są sposoby realizacji celu, jakie są warianty, ścieżki, dochodzenia do celu i co jest bardziej korzystne, co jest możliwe musi być oparty na obliczeniach.

Plan -różni się od programu tym, że będzie decyzją, wyborem z pośród możliwych sposobów realizacji celów. Państwo robi tylko planowanie przestrzenne i budżetowe(to jedyne jego plany). Chodzi tu o plan przedsiębiorstw, grunty itp.

Istotne znaczenie ma programowanie . dotyczy tych spraw, które wiążą się z programowaniem. To faza procesu przygotowania decyzji. Prognozy mogą być krótko- średnio- długookresowe, perspektywiczne. Kryterium czasu ma istotne znaczenie, bo prognozując powinniśmy ująć horyzont czasowy, prognozy do rodzaju działalności, do czasu potrzebnego do osiągnięcia danego celu. W działalności, która ma charakter krótkookresowy(np. modna odzież) nie trzeba prognoz długofalowych w przypadku związanym z infrastrukturą(autostrady), trzeba wydłużyć. Trzeba też uwzględnić czasookres występowania skutków, np. po jakim czasie zwróci się nakład na budowę autostrady. Czasookres objęty prognozą musi także uwzględniać charakter występujących procesów.:

• Kontynuacja zjawisk zachodzących w przeszłości

• Procesy nowe (tu powinny być długie okresy)

W praktyce często mają mieszany charakter, obok kontynuacji zachodzi nowe zjawisko.

Obok wpływu, charakteru procesu musimy też uwzględnić rodzaj metod prognozowania. Wybór metody ma istotne znaczenie dla poprawności metody. W przypadku długich i średnich będziemy musieli inne metody, bo pojawią się nowe zmienne objaśniające, albo zmieni się ich siła. Będzie bardziej złożony proces wyboru.

Są metody ilościowe(matematyczne, jest ich wiele ekonometryczne). W prognozowania długookresowym nie dysponujemy odpowiednim zasobem informacji, by skorzystać z modelu ekonometrycznego.

Metody oparte na wykorzystaniu wiedzy eksperckiej:

• Metoda delficka - wykorzystanie wiedzy ekspertów, odpowiednio dobranemu gronu ekspertów rozsyła się formularze zapytań o kształtowaniu się przyszłości określonego zjawiska. Nie mogą wiedzieć o sobie nawzajem, są niezależni. Zbiera się je , analizuje i oblicza medianę.

• Burza mózgów - ekspertów zbiera się w odosobnionym miejscu, stawia pytania, z burzy wyłania się jakiś pogląd.

• Analiza porównawcza - w kraju, w którym poziom cywilizacyjny jest niższy, to orientacje ma się przez badanie w wyżej postawionym kraju, jakie były formy danego zjawiska.

W przypadkach bardziej skomplikowanych musimy korzystać z różnych metod. Porównywanie wyników może być bardzo przydatne, ale kosztuje dużo. Prognozowanie powinno być ciągłe. Są prognozy pasywne(nie kształtują bezpośrednio naszej decyzji). Są i prognozy aktywne na ile prognozowanie może być aktywne, gdy cel jest dany i określony, a prognozowaniu podlega czasookres dochodzenia do celu, ścieżki dochodzenia do danego celu, skutki uboczne osiągania celu. Przy takiej prognozie jest połączenie metod prognostycznych z metodami i technikami programistycznymi. Tu pomaga wykorzystanie drzewa decyzji.

Programowanie ważne gdzie podejmuje się decyzje. Skoordynować wiele celów, te współzależności między celami, uwzględnić środki i warunki osiągania celu. Są programy makroekonomiczne(tempo i strukturę ogólną w gospodarce). Programy problemowe wyznaczające zidentyfikowane rzeczowo cele i sposoby ich osiągania, rozwiązywanie określonego problemu(np. restrukturyzacja górnictwa). Programy branżowe, gałęziowe mają mniejsze zastosowanie, bo opracowanie dla całej gałęzi jest nierealne i na ich miejsce wchodzą programowe.

Programy przestrzenne dotyczą zagospodarowania przestrzeni, jest ona ograniczona, trzeba nią racjonalnie zarządzać, ma długotrwałe skutki, kosztowne jest ich usuwanie. Powinny się tym zajmować duże województwa.

Programowanie dotyczy również rozwoju i funkcjonowania organizacji gospodarczej - przedsiębiorstwa przemysłowe, bankowe, transportowe. Tu często posługujemy się scenariuszami, potrzebne dla stworzenia planów. Scenariusze dotyczą zmian otoczenia, powinny być odpowiedzi na dwa podstawowe pytania: jakie szanse i zagrożenia wynikają ze zmian w otoczeniu dla organizacji.

Polityka pieniężna

To segment polityki gospodarczej. Odgrywa wielką rolę w gospodarce rynkowej. W gospodarce centralno -planowanej pierwotne znaczenie mają strumienie rzeczowe, dopiero później pieniądz(najpierw trzeba było mieć przydział). W gospodarce rynkowej pierwotny jest strumień pieniądza, gdzie są pieniądze jest popyt, pojawia się podaż.

Politykę pieniężną prowadzi Bank Centralny(NBP). Jest bankiem z podstawowym zadaniem= dbanie o dobry pieniądz, czyli mający ustabilizowaną siłą nabywczą, nie traci wartości, ma przeciwdziałać inflacji, a jeśli jest to ma bank ją hamować. Dobry pieniądz to pieniądz wymienialny, o ustabilizowanych relacjach między jego ceną ,a cenami innych walut, o ustabilizowanym kursie walutowym.

Skutki dla usytuowania Banku Centralnego wśród innych podmiotów prowadzących politykę gospodarcząmusi posiadać wysoką autonomię, ma być niezależny jeśli ma sprostać podstawowej funkcji(dobry pieniądz) od innych pomiotów. Bank Centralny musi być niezależny nawet od parlamentu, bo ten ma tendencje do psucia pieniądza.

Autonomia jest zabezpieczona:

• Parlament nie może zatwierdzić żadnych decyzji kierowanych do Banku Centralnego.

• Założenia polityki pieniężnej przez NBP są przedstawiane jedynie do wiadomości parlamentu(a nie zatwierdzenia).

• Władze Banku Centralnego charakteryzują się dużą niezależnością, bo Prezesa parlament powołuje na 6 lat i właściwie nie może go odwołać. Prezes nie musi zabiegać więc o bieżącą akceptację swojej polityki.

Od roku istnieje Rada Polityki Pieniężnej. W minionych okresach tylko Prezes podejmował decyzje, teraz przez radę, której przewodniczy Prezes. Jej członkowie też są na 6 lat powoływani. Utworzono tą radę ze względu na złożoność polityki pieniężnej.

Polityka pieniężna jest kształtowana przez Bank Centralny, który kształtuje podaż i oddziałuje na popyt pieniądza.

Zadania Banku Centralnego:

• emisja pieniądza;

• ustala poziom obowiązkowych rezerw pieniądza, które muszą tworzyć wszystkie banki komercyjne. Są one odprowadzane do Banku Centralnego. Rezerwy określają wielkość pieniądza, którym dysponują banki komercyjne. Te obowiązkowe rezerwy są nieoprocentowane, są ważnym instrumentem.;

• sprzedaje i kupuje papiery wartościowe. Sprzedając ściąga z rynku kapitałowego określoną część pieniądza, kupując zwiększa podaż pieniądza na rynku kapitałowym. Jest tu uczestnikiem tego rynku;

• kształtuje stopę procentową ,a wraz z tym idą zmiany w stopie% jaką ustalają banki komercyjne. Stopa % to cena pieniądza( ⇑kredyt - ⇓inwestycje);

• nadzór bankowy nad wszystkimi bankami, Bank Centralny ma uprawnienia do ingerowania w działalność, bo ważne by banki cieszyły się dużym społecznym zaufaniem, bo to jeden z warunków dobrego pieniądza;

Nowa sytuacja jest obecnie, ponieważ powstał Europejski Bank Centralny i Europejska Unia Walutowa i Euro. Europejski Bank Centralny- jego rola to, że jest najwyższą władzą monetarną na obszarze Europejskiej Unii Walutowej., jest emitentem wspólnego pieniądza dla tej grupy krajów, wspólnie z Narodowymi Bankami centralnymi tworzy kościec infrastruktury federalnej dla całego obszaru. Wspólna polityka pieniężna powoduje zacieśnienie więzi gospodarczych między krajami tego obszaru. Pojawienie się Euro i Europejskiej Unii Walutowej ma wzmocnić rolę tych państw, Euro ma być silną walutą, konkurencyjną dla dolara. W tej chwili w Euro są tylko rozliczenia międzybankowe, ale będzie dochodziło do zastąpienia walut narodowych. Prezesi Narodowych Banków Centralnych wejdą w skład Rady Banku europejskiego i prowadzą wspólną politykę pieniężną. Na razie jeszcze są niejasności, bo w różnych krajach są różne sytuacje.

Keynesizm i monetaryzm. Teraz jest neokeynesizm. W praktyce nie ma czystych tych szkół, praktyka bierze z teorii to co w konkretnych warunkach jest najbardziej przydatne. Różnice:

• monetaryzm kładzie akcent na restrykcyjną politykę pieniężną. Neokeynesizm też nie ucieka od niej, ale nie traktuje tego tak ostro, jest tu bardziej elastyczna, nieobca jest mu też polityka taniego pieniądza, w zależności od celów;

• monetaryzm kładzie akcent na stabilność zasad polityki pieniężnej, że pod jej wpływem ukształtuje się stabilny pieniądz. . keysizm twierdzi, że trzeba je zmienić , gdy warunki, cele tego wymagają;

• rola stopy procentowej. Monetaryzm- rola stop% powinna być parametrem wynikowym, powinna ją kształtować podaż-popyt pieniądza, a Bank Centralny nie powinien wpływać na nią. Keynesizm- stopa% to parametr sprawczy, aktywny instrument kształtujący podaż, oddziałujący na popyt. Jest to polityka bardziej aktywna;

• monetaryzm - problematykę równowagi pieniężnej zapewni sama polityka pieniężna. Keynesizm- kładą akcent na powiązania polityki pieniężnej z polityką fiskalną , budżetową, sama nie jest w stanie;

Polityka pieniężna może być restrykcyjna: obniżanie stopy wzrostu ilości pieniądza, podwyższanie jego ceny. Skuteczna polityka dla obniżania inflacji. Ma jednak wiele ujemnych stron, to nie polityka prorozwojowa, dochodzi do obniżenia tempa wzrostu PKB, powoduje spadek inwestycji(wysoka cena kredytu, trudności z jego uzyskaniem, bo podaż pieniądza mała), spadek popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego, bo pieniądz drogi. Siła tej restrykcyjności musi być dobrana bardzo uważnie.

U nas jeszcze jeden skutek: zatory płatnicze, zaczęło brakować pieniądza, odbiorca nie płacił dostawcy i dalej, nasiliły się bankructwa, nieściągalne kredyty.

Polityka ekspansywna - taniego pieniądza, jego zwiększonej podaży, niskiej stopy%. Bank Centralny obniża poziom rezerw obowiązkowych, skupuje państwowe papiery wartościowe, a więc wpływ dodatkowego pieniądza. Wywiera skutki: sprzyja rozwojowi, wzrastają inwestycje, kredyty tanieją, powstają miejsca pracy, bo wzrasta popyt na dobra konsumpcyjne i inwestycyjne. Ujemny skutek: WZROST INFLACJI. Gdy inflacja już istnieje , nie można jej stosować.

Polityka pieniężna musi być wyważona.

Skuteczność posługiwania się stopą %. Jest zróżnicowana cenowa elastyczność na pieniądz. Różne podmioty gospodarcze różnie reagują na poziom stopy%. Na wzrost stopy% silniej reaguje popyt na pieniądz małych, średnich przedsiębiorstw, gospodarstw domowych. Popyt na pieniądz dużych przedsiębiorstw jest mniej elastyczny. Różne są tego przyczynyduże przedsiębiorstwa często dysponują możliwością stosowania praktyk monopolistycznychduża cena jest przerzucana na cenę, którą nabywca musi zaakceptować, może więc skutki przerzucić na odbiorcę.

Po drugie duże przedsiębiorstwa mogą korzystać z kredytów z banków zagranicznych, które żądają niższego oprocentowania, pojawia się ucieczka tych kredytobiorców. W wyniku tego oddziaływanie wzrostu stopy% jest nieskuteczne, nie wywołuje zmniejszenia inwestycji. Rośnie poziom zadłużenia dla zagranicy, co też pogarsza bilans handlowy.

Ta zróżnicowana elastyczność popytu na pieniądz wynika z stąd, że są różne rodzaje działalności wymagających zasilania przy pomocy kredytu, ma tu znaczenie cykl produkcyjny, np. w handlu pieniądz szybko dokonuje obiegu, a są i długie , np. w budownictwie, rolnictwie, gdzie jest długi cykl produkcyjny. Dla elastyczności cenowej to oznacza, że jest bardzo wysoka, gdzie cykl jest długi, jest bolesna w skutkach, bo pieniądz jest zamrożony, a odsetki trzeba płacić.

1 Zysk

Stopa%

Przedsiębiorstwo

Do pkt. 1 mogą korzystać z kredytu, bo zysk >stopa%. Dla reszty trzeba dać preferencyjną stopę%(rolników, małych i średnich przedsiębiorstw), bo nie mogą korzystać z kredytu. Jednak kredyty preferencyjne mają też ujemne skutki- ktoś musi zapłacić za tą różnicę, czyli budżet państwa, a to znaczy podatnik. Inny to: jeśli stopa% jest jednolita to odcina nieefektywne zastosowanie kredytu, kieruje tylko tam gdzie zysk jest większy od stopy%, sprzyja optymalizacji wykorzystania środków finansowych.

Zmiany stopy% mają istotne znaczenie dla poziomu kursu walutowego. Gdy rosną to zachęta dla kapitału zagranicznego do lokowania w tym kraju, szczególnie, gdy chodzi o inwestycje portfelowe(kupowanie państwowych papierów wartościowych), rośnie podaż walut obcych, powoduje obniżenie kursu walutowego, bo to wzrost popytu na pieniądz krajowy, a więc jego cena rośnie. Mamy tu do czynienia z aprecjacją pieniądza krajowego. Zarazem jednak wzrost stopy% może spowodować zmniejszenie efektywności eksportowej, a zatem zmniejszenie inwestycji, co prowadzi do deprecjacji pieniądza krajowego, zmniejszenie dopływu walut obcych związanych z eksportem.

Oddziaływanie przy pomocy stopy % może być zniekształcone lub osłabione przez politykę podatkową. Np. stopa% rośnie, ale jednocześnie tworzy się ulgi podatkowe na inwestycje.

Wpływ stopy% na inflacje. Wyższa cena pieniądza hamuje inflację. Z drugiej strony wyższa stopa% oznacza wyższe koszty, a to wzrost cen, co jest właśnie inflacją. Hamuje i pobudza zarazem..

Wzrost oprocentowania wpływa na wzrost kosztów obsługi zadłużenia (bo większe wydatki budżetu). Powoduje to wzrost zadłużenia, a to wymaga zwiększenia wydatków na jego pokrycie.

Zmiana stopy% powoduje też zmiany w nastawieniu kredytobiorców, gdy rośnie rodzi pesymistyczne nastawienie, a obniżenie daje optymizm.

Stopa% to bardzo ważny instrument.

Polityka kursu walutowego - część składowa polityki pieniężnej, prowadzona przez Bank Centralny. Celem jest stabilizacja kursu walutowego i aprecjacja/deprecjacja krajowego pieniądza. Na kurs walutowy Bank oddziałuje poprzez stopę%. Również wpływa poprzez regulowanie podaży i popytu na waluty obce, w ten sposób, że skupuje lub sprzedaje waluty obce. Jeśli Bank Centralny uzna, że pieniądz krajowy jest nadwartościowy, co jest niekorzystne dla eksportu, wtedy może skupować waluty obce i tym samym zmniejszać ich podaż na rynku krajowym.

W jakich sytuacjach ingerencja jest uzasadniona ?

Ta środkowa linia przedstawia kurs walutowy oparty na parytecie określonym przez Bank Centralny(z koszyka walut obcych). Realny kurs będzie się jednak wahał. Bank Centralny ustala przedziały tych walut, dopuszczalnych wahań. Gdy kurs zbliża się do takiej granicy powinien ingerować, by nie doszło do przekroczenia.. te wahania związane są z parytetem równowagi bilansu handlowego i pieniądza(siły nabywczej). W przypadku tego drugiego, gdy np. inflacja rośnie to zmniejsza się siła nabywcza, a więc jego cena maleje w innych walutach.

Dewaluacja jest teraz 0,3% i stopniowo maleje. To pełzająca dewaluacja. Kiedyś była skokowa, to niezdrowe, destabilizacja na rynku, tworzyła możliwości spekulacyjne.

W polityce kursu walutowego są 2 tendencje:

• orientacja antyinflacyjna - gdy kurs walutowy jest dewaluowany wolniej, niż inflacja;

• orientacja proeksportowa - kurs walutowy nadąża za inflacja;

Polityka fiskalna

Keynesizm widzi związek miedzy polityką pieniężną , a fiskalną co potwierdza praktyka.

Polityka fiskalna to działalność państwa, gromadzenie środków pieniężnych i ich wydawanie na wybrane cele. Jest realizowana przez system podatkowy i system budżetowy.

BUDŻET- zestawienie przychodów i wydatków, swoisty bilans/ z pkt. widzenia prawa (prawo budżetowe) to ustawa , którą uchwala Sejm, podpisuje Prezydent, a wykonuje rząd. Obok budżetu państwa jest system budżetów terenowych, gminnych, wojewódzkich, jest też w gospodarstwach konsumenckich. Budżet państwa i terenowe są ze sobą powiązane, udział budżetów terenowych i centralnego może być różny. Gdy jest decentralizacja wtedy jest i decentralizacja środków pieniężnych(dla budżetów terenowych przeznacza się więcej). Sposób zasilania budżetów terenowych: niektóre podatki idą bezpośrednio do budżetów terenowych, a budżet centralny przekazuje część środków jako dotacje i subwencje. Pierwszy sposób jest lepszy z pkt. widzenia samodzielności organów terenowych.

Budżet spełnia funkcje:

• funkcja redystrybucyjna;

• funkcja alokacyjna;

• funkcja stabilizacyjna;

Redystrybucja -dokonywana jest redystrybucja PKB. W zależności jaki jest zakres zobowiązań państwa wobec społeczeństwa, tak dużo trzeba zebrać. Dobra publiczne- bezpłatnie udostępniane lub za ograniczoną odpłatnością. W państwach bardziej zliberalizowanych podział redystrybucji jest niższy. Średnio poziom redystrybucji PKB kształtuje się na wysokim poziomie(ok.50%). Przez budżet centralny przepływa z tego ok.35%, pozostała część ok.15%to budżety władz terenowych, agencje rządowe, fundusze celowe. Obecnie są tendencje do zmniejszania udziału redystrybucji przez budżet centralny. Ujemne skutki- dyscyplina budżetowa jest w Polsce niska i duża część się marnuje.

Alokacyjna - inwestuje na określone cele , w zdrowie, oświatę , infrastrukturę, bezpieczeństwo, itp. Na co przeznacza te środki? Czy wysoki poziom redystrybucji jest korzystny dla rozwoju gospodarczego? Uznaje się powszechnie, że nie, bo efektywność wykorzystania środków alokowanych przez budżet jest niższa od efektywności środków alokowanych przez rynek. Poza tym ważne w co alokuje. Alokacja prorozwojowa - z budżetem prorozwojowym, gdy duża część lokowana w dziedziny pobudzające rozwój- nauka, oświata , infrastruktura. Nie są prorozwojowe- opieka społeczna, dotacje dla przedsięwzięć nierentownych(np. na rolnictwo, by tylko przetrwało, a nie rozwijało się). Też gdy poziom redystrybucji nie jest b. wysoki to budżet prorozwojowy.

Stabilizacyjna -nie zawsze jest realizowana, zwłaszcza gdy budżety nie są oparte na trwałych podstawach, długofalowej polityce.

Budżet - jego struktura i rozmiary dobrze ilustrują charakter polityki społeczno-gospodarczej państwa, czy nadmierny fiskalizm, czy restrykcyjna polityka celna, czy państwo prowadzi politykę prorozwojową czy na przetrwanie, czy długofalowy, czy nadmierna biurokracja, ile przeznacza się na obronność, opiekę społeczną, ochronę zdrowia, naukę. Jest syntetyczny obraz.

Budżet trafia do prezydenta. Pracę nad budżetem zaczynają się w maju od przyjęcia założeń do budżetu, to wielkości prognozowane i dotyczą one tempa wzrostu PKB w okresie budżetowym, prognozowane tempo inflacji (także wyrażone w %), trzecie założenie - procentowo określony deficyt budżetowy, jeszcze ważny poziom oprocentowania, kurs walutowy. Są to istotne dla budżetu założenia, bo w zależności od tempa rozwoju, będą kształtowały się wpływy do budżetu. Wpływy są określone przez PKB, poziom inflacji. Dla elastyczności i stabilności budżetu korzystne jest założenie niższego wskaźnika PKB od tego, który będzie, bo wyższe tempo powoduje wpływ dodatkowych środków do budżetu.

Deficyt budżetowy - to też ważne określić. Warunki brzegowe w jakich może poruszać się minister finansów i parlament. Tu ważne novum- parlament, ani prezydent nie mogą podwyższać poziomu deficytu od poziomu wyznaczonego przez rząd(czyli można podwyższać wydatki tylko, gdy wpływy będą większe, to dyscyplinuje).

Założenia o kursie walutowym - ważne, bo obsługa długu krajowego i zagranicznego(to są wydatki sztywne w budżecie, nie można ich usunąć).

Nieuchwalenie w terminie przez parlament budżetu daje prezydentowi prawo do rozwiązania go.

Budżet jest planem o gromadzeniu i wydatkowaniu środków na wybrane cele.

Gdy budżet nie odpowiada realiom to wymaga nowelizacji, czyli nowego budżetu, bo nie można go zmieniać.

Strona dochodowa budżetu: podatki i cła. Podatki są pośrednie i bezpośrednie(od osób prawnych i fizycznych). Podatki pośrednie(VAT, akcyza) są podatkami od wydatków, a dochodowe są od dochodów. Dominują pośrednie(ponad 56% wszystkich wpływów budżetowych). One są łatwe w ściąganiu, a obywatel nie odczuwa ich tak mocno jak tych od dochodów.(a np. w cenie benzyny to podatek ponad 60%). Podatki pośrednie skłaniają też do oszczędzania, oczywiście tam gdzie to możliwe(najw. podatki - alkohol, papierosy, paliwo, samochody luksusowe).

Podatki bezpośrednie - dominują wpływy od osób fizycznych (prawie 26%, a od osób prawnych ok.. 11% wpływa do budżetu).

Podatek liniowy i progresywny. Podatek liniowy się nie przebił w krajach europejskich(poza Estonią). Na 2002 rok przewiduje się w Polsce tylko dwie stawki, a więc progresja będzie zmniejszona(18% i 28%).

Wysokie podatki wpływają niekorzystnie na gospodarkę. Nie można ich jednak obniżać nie obniżając wydatków.

Są dwa podejścia:

• oparte na twierdzeniu wydatki = dochody

• jeśli istnieją uzasadnione wydatki to dochody powinny się znaleźć;

w przypadku budżetu powinno się korzystać z pierwszego myślenia, powiększonym o deficyt. Drugi sposób jest niebezpieczny, bo jeśli państwo ma w ręku system podatkowy, to takie podejście oznacza podwyższenie wydatków, co jest niewłaściwe. To można w budżecie rodzinnym stosować, bo jest to podejście aktywne.

Podwyższanie podatków jest niekorzystne.

Wysokie podatki- to związane z redystrybucją, bo mniej efektywne, niż rynkowe, ale są konieczne. Poza tym zmniejsza zdolności nabywcze społeczeństwa, a dla koniunktury, popytu to niekorzystne. Podatki bezpośrednie są też niekorzystne, ponieważ:

• podatki od dochodu zmniejszają zdolność do oszczędzania i inwestowania;

• zmniejszają motywacje (szczególnie w progresji podatkowej ostrej) do podejmowania większego wysiłku;

• nie służą zwiększaniu miejsc pracy(problem inwestowania), ale zmniejszenie nie zawsze zwiększa, bo zależy na co wydane;

• niższe podatki mogą zmniejszyć istnienie szarej strefy (ukrywania dochodów);

• niższe podatki są korzystne dla zwiększenia dopływu kapitałów zagranicznych, wysokie zniechęcają;

Obniżenie stawek podatków może spowodować zwiększenie wpływów do budżetu, trzeba uwzględnić czynnik czasu.

Cła - stawki celne ustala państwo. Jaka ich struktura i stawki, to przy wzroście importu, to wzrost wpływa do budżetu. Ostatnio zmniejszyły się z tego wpływy, bo obniżamy stawki celne, ale teraz podwyższyliśmy na artykuły rolno-spożywcze. Może to zarazem zwiększyć wpływ do budżetu, ale i wpłynąć na wzrost cen.

Do dochodów też są z prywatyzacji.

Wydatki budżetu - służą realizacji określonych celów, to środki, które mają sfinansować zaplanowaną podaż dóbr publicznych. Tendencja do ograniczania dochodów budżetowych, co ciągnie i ograniczanie wydatków(eliminowanie niektórych lub zmniejszanie ich poziomu). Problem- na ile mogą być obniżone wpływy do budżetu.. obniżenie stawek podatkowych to nie jedyny sposób zmniejszania obciążeń podatników - od tego są ulgi podatkowe. Czy obniżać podatki przez stawki, czy wprowadzać ulgi?

Ulgi mają negatywne znaczenie, bo zaciemniają system podatkowy, stwarzają możliwość nadużyć. W praktyce jednak wiele krajów je stosuje, dlaczego zamiast zmniejszyć stawkę podatkową? Ulgi pozwalają aktywnie wpływać na strukturę wydatków podatnika. Ulga inwestycyjna, eksportowa, budowlana - zachęcają do tego podatnika.

Kształtowanie wydatków. Zmniejszanie jest bardzo trudne, a część jeszcze ma charakter sztywny (związane z obsługą długu krajowego i zagranicznego, poważna część jest zagwarantowana ustawami okołobudżetowymi i to one je regulują, zmniejszyć można , gdy zmienią się ustawy). Elastyczność kształtowania wydatków - gdzie różnice między przewidywaną, a istniejącą inflacja, gdy przewidywana niższa, wtedy obywatel płacąc płaci różnice - podatek inflacyjny.

Struktura wydatków. Klasyfikacja, dzieli na trzy grupy:

• wydatki tradycyjne - są tradycyjne w budżetach i trudno od nich się uchylić - to wydatki związane z obroną państwa, bezpieczeństwem wewnętrznym, wymiarem sprawiedliwości, administracją:

• wydatki państwa opiekuńczego - na oświatę, kształcenie, ochronę zdrowia, budownictwo mieszkaniowe( szczególnie komunalne), naukę, związane z opieką społeczną, z zasiłkami dla bezrobotnych, emerytury, renty(ich pozycja zależy jaki system emerytalny, teraz reforma, żeby je wyprowadzić z budżetu);

• wydatki gospodarki mieszanej -związane z finansowaniem przez budżet inwestycji w zakresie infrastruktury - system komunalny, drogi ,koleje, elektryfikacja, telefonizacja;

wielkość zależy czy w danym kraju można liczyć na kapitał prywatny w zakresie inwestowania w infrastrukturę(co stosunkowo nieopłacalne w porównaniu z bankowością, przemysłem), są o długich cyklach, gdy kapitał wchodzi, gdy państwo w tym współuczestniczy lub stwarza warunki kredytowe. Mają raczej trwały charakter i są wydatkami prorozwojowymi.

Wchodzą tu także - oprocentowanie długu publicznego, rządowe subsydia dla przedsiębiorstw, dotowanie(gdy mają pomagać to też prorozwojowe, inaczej gdy są na przetrwanie, np. z obawy na wzrost bezrobocia).

Zmniejszanie wydatków prorozwojowych(też i nauka) jest niekorzystne. Prorozwojowy budżet jest niewysoki, a znaczące miejsce mają wydatki prorozwojowe.

Deficyt budżetowy - dość trwałe zjawisko, bardzo wysoki od czasów Reagana mają Stany Zjednoczone. Deficyt może się zwiększyć, gdy pogorszenie koniunktury nie zostały przewidziane w budżecie. Deficyt to nie tylko różnica między dochodami, a wydatkami, ma w naszej polityce znaczącą rolę, ma dyscyplinować wydatki budżetowe, nie może być podwyższany przez parlament. Deficyt: są poglądy, że jego zwiększenie byłoby w Polsce wskazane, z czym nie zgadza się Balcerowicz. Spowodowałoby to ożywienie w gospodarce, zwiększyło wydatki na służbę zdrowia, oświatę, inwestycje w zakresie infrastruktury, a są pod tym względem okropne zaniedbania. Czemu więc się chce zmniejszać deficyt?- deficyt oznacza wzrost zadłużenia państwa, a więc wzrost kosztów obsługi w następnych latach, deficyt kreuje deficyt w następnych latach.

Polityka cen

Państwo oddziałuje na ceny i dochody. Cen nie ustala z małymi wyjątkami (ceny węgla, leków).

Wpływa przez politykę pieniężną - zwiększając/zmniejszając strumień pieniądza, oprocentowanie, co wpływa na inflację, a więc i na ceny. Polityka taniego pieniądza- wzrost wydatków państwa.

Wpływa przez politykę fiskalną - przez stawki podatku VAT, akcyzę.

Pozytywna strona oddziaływania państwa na ceny - przewidywanie fluktuacji cenowych.

Państwo wpływa na poziom i strukturę za pośrednictwem polityki pieniężnej, celnej, finansowej. Stabilizowanie cen - za pośrednictwem polityki pieniężnej, za pośrednictwem kształtowania popytu i podaży przez kupowanie i sprzedaż określonych towarów, tworząc rezerwy.

Polityka dochodowa

Poziom i struktura dochodu - dochody są netto i brutto lub nominalne i realne.

Netto i brutto- przed i po opodatkowaniu(z opodatkowaniem brutto), tu wpływa polityka fiskalna, gdy istnieje progresja podatkowa to może mieć bardzo duży wpływ.

Nominalny i realny - wiąże się z polityką pieniężną, bo określona ilość pieniądza to nominalna, a realna to siła nabywcza tego pieniądza. Równe są gdy inflacja jest zerowa. Są trzy rodzaje:

• stopa inflacji jest równa stopie wzrostu dochodu nominalnego, płaca realna wtedy także się nie zmienia;

• stopa wzrostu płacy nominalnej jest wyższa od stopy inflacji, wtedy płaca realna jest wyższa;

• stopa inflacja wyższa od stopy wzrostu płac, to nominalna jest wyższa. Nominalna rośnie, a realna spada, gdy duża inflacja, występuje tu podatek inflacyjny.

Ujemna stopa%- gdy stopa inflacji jest wyższa od nominalnej stopy%.

Państwo wpływa na poziom dochodu za pośrednictwem polityki podatkowej. Istnieje tu duży problem kontroli tempa wzrostu płac, a zwłaszcza relacji między tempem wzrostu płac, a tempem wzrostu wydajności pracy. Gdy płaca ↑ szybciej niż wydajność to koszty↑. To istotne z punktu widzenia inflacji, bo i ona↑, gdy koszty↑. Ważne też z pkt. widzenia konkurencyjności, a także z pkt. widzenia gospodarki narodowej, konkurencyjności na rynkach międzynarodowych. Np. mieliśmy w Polsce przewagę w produkcji tekstyliów. Polska ją powoli traci, mimo że zarabia się 10 razy mniej , niż w przemyśle lekkim krajów europejskich, ale i wydajność jest 10-krotnie niższa. A więc kraj nie ma przewagi.

Problem; jak państwo może kontrolować te relacje? W sektorze prywatnym jest to prostsze, bo właściciel sam je kontroluje, bo tu problem zysku. Natomiast w sektorze państwowym nie ma funkcji kontrolnej zysku. Istnieje za to trójstronna komisja mająca regulować tą relację, w jej skład wchodzą- pracodawcy, pracobiorcy(zw. zawodowe) i państwo. W tych ramach ustala się wskaźnik wzrostu płac i jego powiązania ze wzrostem wydajności. Powinien być wyższy od tempa inflacji. Uzgodnienia nie są łatwe.

Problem: czy państwo potrafi wymusić przestrzeganie tego wskaźnika? Nasze państwo jest słabe, więc jest zjawisko wzrostu płac wyższego, niż uzgodnione. To niebezpieczne zjawisko.

Jest jeszcze jeden sposób oddziaływania państwa na poziom płac - ustawowe określenie poziomu płacy minimalnej, jest także ustalane w ramach komisji trójstronnej. Państwo w ramach polityki osłony mało zarabiających ustala pewne minimum. To minimum jest często wiązane ze społecznym minimum egzystencji. Ma to skutki negatywne, twierdzi się, że płaca minimalna to jedna z przyczyn bezrobocia, nie pozwala na kształtowanie się płacy na poziomie, który by równoważył podaż i popyt na pracę. Nie pozwala na obniżenie się płacy do poziomu, który by spowodował wchłonięcie nadwyżki pracy.

Na ustalaniu minimum, szczególnie, gdy jest ona wysoka w stosunku do przeciętnej tracą ludzie zaczynający pracę, bo nie jest możliwe zaoferowanie im płacy. Są różne próby obejścia tej przeszkody, np. żeby absolwentom szkół średnich i wyższych moc płacić mniej, lub na terenach dużego bezrobocia. Gdy poziom płacy minimum jest niski, a zasiłku wysoki to ludzie nie mają motywacji do pracy. W Stanach Zjednoczonych podniesiono płacę minimum i zamrożono na 10 lat, to też jest jakiś sposób na złagodzenie jej złych wpływów.

Konkluzja- lepszym rozwiązaniem sa ubodzy pracujący niż bezrobotni. Skutki bezrobocia są znacznie bardziej złożone i bardziej szkodliwe dla gospodarki i człowieka.

Zamrożenie płac i cen -gdy tempo inflacji jest bardzo wysokie, w Polsce na początku lat 90 też o tym myślano, kilka razy było w Ameryce Łacińskiej. Nie jest to dobre rozwiązanie, bo zamrożone trzeba wreszcie odmrozić(bo sparaliżowałoby to gospodarkę), a wtedy wzrost płac i cen zaczyna nabierać tempa, niejako nadrabia czas zamrożenia, bo zostało stłumione, a nie wygaszone. Efekt pozytywny byłby tylko wtedy, gdyby w okresie zamrożenia udało się wyeliminować wszystkie czynniki inflacjogenne. To się nikomu nie udało, bo bez udziału mechanizmów rynkowych, cenowych nie da się tego zrobić.

Polityka zatrudnienia

Oddziaływanie państwa na rynek pracy. Jest tu podaż i popyt na pracę. Problem równowagi i nierównowagi, częściej to drugie, zazwyczaj polega na nadwyżce podaży pracy nad popytem na nią. Odwrotnie w tej chwili nie ma(ale było w latach60-tych w Niemczech). Nadwyżka podaży nad popytem to BEZROBOCIE, część ludzi w wieku zdolnym do pracy i chcący pracować nie znajduje pracy.

Rynek pracy, szczególnie równowaga charakteryzuje się różnymi przekrojami strukturalnymi - przestrzenna(cały kraj, regionalna, lokalna), zawodowa(wysokie bezrobocie u ludzi ze średnimi kwalifikacjami zawodowymi, niski wśród ludzi o wyższym wykształceniu), wg płci(ponad 60% to kobiety), wg wieku(wysokie w grupie ludzi młodych). Średnio w Polsce 12,1% bezrobotnych, teraz niedobra tendencja, bo rośnie. Tak bardzo nie odstajemy od średniej zachodnioeuropejskiej(nieco wyżej, niż 10%). Prym wiedzie Hiszpania, ok. 16%, w Niemczech 10,2% tendencja spadkowa, Dania 5,5%. Bezrobocie to problem europejski. W St,Zj. 4-5%. Uznaje się, że pełne zatrudnienie nie jest możliwe, bo gospodarka jest w ruchu, zmienia się struktura podaży, popytu. Bezrobocie w Polsce to problem bardzo poważny.

Przyczyny bezrobocia (siła oddziaływania różna)

• wahania koniunkturalne, dekoniunktura oznacza spadek popytu na pracę, a jeśli podaż jest nieelastyczna, to musi pojawić się bezrobocie. Podaż tu jest mało elastyczna. Rozwój gospodarczy to czynnik zmniejszający bezrobocie- to najlepsze lekarstwo na bezrobocie;

• zmiany strukturalne w gospodarce związane z rozwojem techniki ze zmianą zapotrzebowania, na określone rodzaje produktów i co za tym idzie na pracę określonych kwalifikacjach. Przykład- górnictwo, węgiel jest zastępowany. Postęp techniczny obniża również pracochłonność i jest to coraz szybciej, człowiek często tylko kontroluje i opracowuje nowe. Skutki mogą być rekompensowane przez rozwój gospodarczy, który stwarza miejsca pracy.

• przepływ międzynarodowych kapitałów. Odpływ kapitału spowodowany różnicą w wysokości płac, względem koniunkturalnym, podatkami powoduje zmniejszenie ilości miejsc pracy, a na pewno ich przyrostu. Dopływ kapitałów zagranicznych może powodować wzrost zatrudnienia, ale nie zawsze. Trzeba rozróżnić jaki to dopływ - spekulacyjny(w papiery wartościowe) nie daje wzrostu miejsc pracy. Dopływ w inwestycje bezpośrednie(w przedsiębiorstwa) daje, ale i tu trzeba rozróżnić formy:

• Dopływ kapitału na wykupienie istniejących przedsiębiorstw, to może nawet zmniejszyć ilość miejsc pracy;

• Gdy buduje się fabryka , uruchamia nowe obiekty, to pomaga w zwiększeniu się ilości miejsc pracy, ale też nie zawsze, np. supermarkety dają miejsca pracy, ale powodują wzrost bezrobocia, bo tracą miejsca pracy drobni kupcy;

• proces transformacji- dlatego, bo przyspieszyła niektóre procesy. Wpływ miała także liberalizacja importu. Państwo stara się hamować negatywne skutki przez:

• pakiet socjalny nabywca prywatny przedsiębiorstwa zobowiązuje się do niezwalniania pracowników w kupowanym przedsiębiorstwie;

• wcześniejsza emerytura - pozwala się na nią przechodzić tam gdzie są dokonywane zwolnienia grupowe;

Skutki bezrobocia- są złożone i trudne.

1. Skutki ekonomiczne - oznacza niewykorzystane części potencjału , nie pomnażają dochodu narodowego;

Wzrost wydatków budżetowych, bo z budżetu na zasiłki dla bezrobotnych, większe wydatki na opiekę społeczną. Bezrobotny nie płaci podatków, a wydatki są większe;

2. Skutki polityczne - znajdują posłuch różne teorie sprytnych polityków, często jest to przyczyną zmian w ekipach rządzących(tak Hitler doszedł do władzy);

3. Skutki społeczne - wiele, degradacja człowieka(uczucie niepotrzebności, stres), zerwanie więzi społecznych, gdy przez dłuższy czas bez pracy to traci kwalifikacje, trudniej później wrócić do pracy;

Jak państwo może zmniejszać bezrobocie oddziałując na rynek pracy?

Podaż - niewielki wpływ, bo w dużym stopniu kształtowane przez procesy demograficzne, na co państwo nie ma wpływu. Zależy także od ustawowego czasu pracy, a państwo może je regulować(we Francji 35 g.) powstaje problem płac, kosztu pracy, pracownicy nie chcą obniżenia wynagrodzenia.

Przedłużenie obowiązkowego czasu kształcenia. Upowszechnianie studiów wyższych także odracza pojawienie się na rynku pracy nowych roczników.

Polityka pro rodzinna - wyższe zasiłki rodzinne pozwalają na pozostawanie w domach matek z dziećmi.

Umożliwianie emigracji zarobkowej(odpływ nadwyżki)

Popyt -rozwój gospodarczy to najbardziej skuteczny sposób. Zachęcanie i umożliwianie stwarzania nowych miejsc pracy(przez np. politykę podatkową, tanie kredyty).

Roboty publiczne - Keynes bardzo mocno je akcentował(ożywia koniunkturę i zmniejsza bezrobocie), obecnie są uznawane za zły sposób zapobiegania bezrobocia. Środki z których się roboty finansują pochodzą z podatków, które są zebrane od inwestorów prywatnych, społeczeństwa. Efektywność wykorzystania środków jest mniejsza, niż wykorzystana przez państwo. Tu istotna rola organów terytorialnych, ale nie na dużą skalę.

Pobudzenie dopływu kapitału z zagranicy, jednak z zastrzeżeniami o których była już mowa.

Istotna dla rynku pracy jest mobilność kapitału, lepiej by kapitał płynął za zasobem pracy nie odwrotnie. Gdy zasoby pracy na terenie, gdzie infrastruktura nie rozwinięta, pracownicy z małymi kwalifikacjami to państwo tworzy specjalne strefy ekonomiczne, np. kapitał jest zwolniony z podatku na 10, 15 lat. Powinno się tam też inwestować w infrastrukturę, same preferencyjne nie wystarczy.

Z tym problem mobilności siły roboczej, gdy kapitał nie przypływa, to ona musi. W Polsce jest mało mobilna, bo problem mieszkaniowy, więzi rodzinne itp.

Mobilność ta dotyczy przestrzennego przemieszczania, a istnieje jeszcze strukturalnego, czyli zmienianie zawodu, charakteru pracy.

Określone znaczenie dla mobilności ma także ustawodawstwo pracy, elastyczność podaży pracy może być niższa lub wyższa(możliwość zwalniania pracowników). Większa elastyczność - przyjmować, gdy potrzeba, zwalniać, gdy potrzeba znika. Pracodawca może nie chcieć przyjąć żeby nie mieć problemów ze zwolnieniem. Mieszają się tu warunki ekonomiczno - społeczne, bo pracownik też nie może się ciągle denerwować, że go zwolnią.

Polska . bezrobocie może wzrosnąć. Do 2005 pojawi się 1mln800 dodatkowych pracowników, a do 2010 2mln(wyż demograficzny). W związku z restrukturyzacją przemysłu straci pracę wielu ludzi. Z rolnictwa pojawi się 900tys. W sumie będzie ok. 3mln ludzi szukających pracy do 2010.

Jak wejście do UE wpłynie na rynek pracy? Może 2004-05. Na początku po przystąpieniu może wzrost bezrobocia, ale po przystosowaniu się zmaleje. Kraje z Unii naciskają by podpisać, że siła robocza od nas nie będzie przepływać, ale my się na to nie zgadzamy.

Zagraniczna polityka gospodarcza

Problem międzynarodowej współpracy gospodarczej. Zwiększa się jej tempo, zmienia się jej struktura..

Kraje różnią się pod względem rozmiarów i struktury czynników produkcji, dlatego korzystna jest współpraca. Czynniki produkcji: czynniki naturalne(zasoby bogactw naturalnych, warunki klimatyczne, warunki glebowe, położenie geograficzne) to czynniki nieprzenośne.

Czynniki przenośne to przede wszystkim ekonomiczne - kapitał(wysoka mobilność, przepływ dokonuje się błyskawicznie), osiągnięcia naukowo-techniczne(badania naukowe, ich rezultaty przenoszone za odpowiednią opłatą, mniej korzystne gdy jakiś kraj jest tylko ich importerem), zasoby czynnika pracy- nie tylko ilość, ale przede wszystkim jakość(poziom i struktura kwalifikacji, jest w określonym stopniu przenośny).

Kraje różnią się chłonnością rynku wewnętrznego(St.Zj. maja chłonny rynek)chłonny wewnętrzny rynek- istnieje możliwość korzystania z wielkiej skali produkcji tylko na rynku wewnętrznym.

Te różnice powodują wielorakie skutki- określone kraje mają większą predyspozycję do wytwarzania określonej produkcji w porównaniu z innymi(np. wydobywanie ropy).

Współpraca międzynarodowa wiąże się z przepływem czynników produkcji, otwieranie granic to nie tylko przepływ towarów, ale i czynników produkcji. Zmienia się struktura zasobów w poszczególnych krajach w oparciu autonomiczne i zewnętrzne zmiany. Skutki: na rynku nowi eksporterzy, konkurencja się zaostrza. Strumienie przepływu są urozmaicone (nie tak jak kiedyś z jednej strony surowce, z drugiej towary przetworzone). Kraje upodabniają się do siebie pod względem posiadanej struktury czynników przenośnych produkcji.

Wniosek : powinna więc maleć wymiana międzynarodowa, bo coraz więcej krajów powinna mieć takie same produkty. W wyniku przepływu czyn. prod. maleje także przewaga niektórych krajów, a rośnie innych. Dlaczego dynamika nie słabnie, a nawet rośnie?

• Coraz większe znaczenie mają korzyści wielkiej skali produkcji. Poziom kosztów jednostkowych maleje, gdy zaawansowana technika jest na wielką skalę(efektywność badań naukowych rośnie, gdy mogą efekty być wykorzystane na wielką skalę). Reklama, wejście na inny rynek wymaga ogromnych nakładów, inaczej się nie opłaci.

• Niepodzielność czynników produkcji- rośnie w miarę postępu technicznego. Gdy zaawansowana technika to potrzeba dużo kapitałów. Ale ten duży przyrost produkcji musi mieć zbyt.

Wymianę napędza handel podzespołami produkcji.

Korzyści są wielorakie: korzyści wynikające z możliwości dostosowania produkcji do struktury zasobów w warunkach gospodarki otwartej. Możemy wytwarzać te produkty w których jesteśmy lepsi, bo mamy lepsze czynniki, a możemy rezygnować z produkcji towarów, którzy inni robią lepiej. To się zmienia pod wpływem czynników produkcji przepływających.

W gospodarce zamkniętej te korzyści znikają, bo trzeba wytwarzać te produkty na które jest zapotrzebowanie.

4

Rozwój społeczno- gosp.

Stabilizacja cen

Pełne zatrudnienie

Pakiet socjalny

Równowaga zewnętrzna

programowanie

analiza stanu wyjściowego

plan

prognozowa nie

---