1. POJĘCIE, ISTOTA I SPECYFIKA MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH JAKO NAUKI EKONOMICZNEJ

MSG zajmuje się gospodarką światową.

Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych dotyczy teorii i polityki, przy czym objęte nią zjawiska mogą być rozpatrywane z punktu widzenia świata jako całości, oraz określonego kraju czy grupy krajów. W zależności od tego można mówić o międzynarodowych stosunkach gospodarczych lub o zagranicznych stosunkach gospodarczych danego kraju. W pierwszym przypadku myśli się o przepływie towarów i usług, technologii i pieniądza między różnymi krajami lub grupami krajów (ogólne rozmiary eksportu i importu wszystkich krajów świata łącznie, międzynarodowy handel żywnością, surowcami, towarami). W drugim przypadku ma się na myśli powiązania gospodarcze określonego kraju lub ugrupowania krajów z zagranicą ( wielkość eksportu i importu i ich miejsce w produkcji i dochodzie narodowym danego kraju, rola zaopatrzenia rynku krajowego).

Istotą tej nauki jest badanie praw ekonomicznych rządzących procesami zachodzącymi w gospodarce światowej (w odróżnieniu od zagranicznej lub międzynarodowej polityki ekonomicznej, które określają metody i środki osiągania przez państwo postawionych sobie celów gospodarczych oraz osiągania celów różnych krajów w drodze współpracy gospodarczej z zagranicą, głównie przez zawieranie międzynarodowych porozumień gospodarczych, jak też tworzenie wspólnych, międzynarodowych instytucji i organizacji gospodarczych). MSG rozumiane jako dyscyplina naukowa opierają się na takich samych podstawach metodologicznych, jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii.

Istotą MSG w skrócie są więc stosunki między krajami o różnych ustrojach i poziomach rozwoju gospodarczego, a także różnych perspektywach rozwojowych. Rozwój tych stosunków jest obecnie koniecznością ekonomiczną - bo wzrasta współzależność gospodarcza między krajami, postęp techniczny, przyrost ludności oraz zagrożenie dla środowiska naturalnego, wyczerpywanie zasobów naturalnych.

Nauka MSG pozwala zobaczyć iż pomyślność gospodarki narodowej, nie może być ciągle utrzymywana w świecie, w którym otoczenie będzie się składało z krajów słabo rozwiniętych i biednych, Fakt komplementarności, jaka istnieje między różnymi gospodarkami narodowymi, pozwoli zrozumieć, jak wielką rolę w rozwoju poszczególnych gospodarek odegrał międzynarodowy transfer takich czynników produkcji, jak kapitał i praca, bowiem żaden kraj nie jest samowystarczalny. Pozwalają też zrozumieć, że wiele problemów, które nie mogą być rozwiązane przez jeden kraj, można rozwiązać w kooperacji międzynarodowej.

2. PODSTAWOWE PODMIOTY I PRZEDMIOTY MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY GOSPODARCZEJ.

PODMIOTY:

1. państwa - kraje o stabilnych systemach politycznych odgrywają ważną rolę w międzynarodowych stosunkach gospodarczych, bowiem decydują o znaczącej części międzynarodowych powiązań gospodarczych oraz narzędzia ich polityki stanowią podstawę narzędzi międzynarodowej polityki. Kraje małe i słabsze muszą dostosować narzędzia swej polityki. Państwa uczestniczą w stosunkach bezpośrednio - przez zawieranie przez rządy porozumień i umów międzynarodowych, albo pośrednio - przez oddziaływanie na przedsiębiorstwa uczestniczące we współpracy międzynarodowej i działalność organizacji międzynarodowych.

2. Przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, ubezpieczeniowe, itp.

3. Gospodarstwa domowe, jednostki, które prowadzą rachunek gospodarczy.

4. Zrzeszenia konsumentów i producentów. KONSUMENCI zrzeszają się, aby bronić swoich praw: żeby towar był dobry, ceny przystępne. Dążą oni do wprowadzenia przez Parlament pewnych norm standardów: norm zdrowia, ochrony środowiska, standardów dotyczących produktów. Do krajów takich należą USA, kraje UE. My mamy problemy z normami dotyczącymi ochrony środowiska. Najbardziej uczuleni na to są Niemcy. PRODUCENCI są bardziej zagęszczeni i mają większą możliwość organizowania się i co za tym idzie odchodzenie od wolnego rynku. Teraz mamy do czynienia z konkurencją niedoskonałą, czyli oligopolistyczną, tzn. występuje kilku, którzy kontrolują ceny, np. oligopol samochodowy: Fiat, VW.

5. Władze gospodarcze: Minister Gospodarki, Minister Finansów

6. Organizacje i instytucje międzynarodowe: finansowe, handlowe, integracyjne, (ONZ, WTO, Międzynarodowy Fundusz Walutowy)itp.

7. Korporacje transnarodowe - są to przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną lub inną co najmniej w dwóch krajach oraz posiadające (też w co najmniej dwóch krajach) swoje filie bądź oddziały, będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa miacierzystego i działającego pod jego kontrolą.: np. IBM, General Motors, Toyota, Ford, Sony, Mobil, Nissan Motor.

PRZEDMIOTY: handel zagraniczny, kapitał, siła robocza, technologia (emigracja specjalistów, sprzedaż licencji i patentów, itp.), towary, usługi, handel międzyfilialny (stanowi on obrót dokonywany w ramach jednej firmy transnarodowej).

3. PODSTAWOWE FORMY MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY GOSPODARCZEJ; omów ich istotę i znaczenie we współczesnej gospodarce światowej.

1. wymiana towarowa -ma najdłuższą historię i jest najlepiej zbadana. Dominują w obrocie podzespoły, zespoły i części (w obrocie wzajemnym krajów rozwiniętych). Nastąpiło więc odejście od obrotu wyrobami niskoprzetworzonymi.

2. Przepływ usług - forma powiązań zapoczątkowana pod koniec XX wieku. Bardzo dynamicznie się rozwija.

3. Przepływ czynników produkcji - teorie tradycyjne w ogóle nie zajmowały się tym zagadnieniem. Było ono upraszczane przez przyjmowanie, że nie istnieje. Zmieniła to praktyka. Bardzo obecnie absorbuje badaczy przepływ zasobów pracy, kapitału i technologii.

4. Transfer technologii - Forma współpracy międzynarodowej może mieć w zmniejszeniu odstępu, dzielącego w dziedzinie nauki i techniki wiele krajów od czołówki światowej. Mogą być; obroty wyrobami gotowymi o wysokim stopniu zaawansowania technicznego, sprzedaż licencji i patentów, emigracja specjalistów.

Bardzo szczegółowo badane są powiązania instytucjonalno-pieniężne. Wynika to z szybkiego wzrostu znaczenia międzynarodowych powiązań gospodarczych i związanych z tym prób instytucjonalizacji tego procesu. Wyrazem tego jest powstanie bardzo wielu organizacji międzynarodowych koordynujących międzynarodowe powiązania gospodarcze.

4.KIERUNKI ROZWOJU HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Na handel międzynarodowy składa się przepływ czynników produkcji, towarów i usług. W zakres pierwszego z 3 składników wchodzi: kapitał, praca, ziemia i zasoby naturalne.

Oprócz tego istotnie zwiększył swe znaczenie także przepływ wiedzy technicznej. Współcześnie w gospodarce mamy do czynienia z intensywną wymianą towarów i usług czynników produkcji. Najmniej intensywnie rozwija się międzynarodowa wymiana zasobów pracy. Dzieje się tak głównie ze względów politycznych (np. obawa przed wynarodowieniem, bezrobociem, obniżeniem poziomu płac). Przeszkody te są zmniejszane przez procesy integracyjne, ale tylko w ramach ugrupowań politycznych.

Intensywny i szybko rozwijający się jest przepływ kapitału. Przede wszystkim dlatego, że przynosi zysk właścicielowi inwestującemu, a korzyści odbiorcy inwestycji. Bardzo duże i szybko rosnące jest też znaczenie transferu wiedzy technicznej. Nie jest ona bezpośrednim czynnikiem produkcji, ale produktem działalności naukowej i doświadczenia. Jest przekazywana za pośrednictwem wielu różnych kanałów (patrz 7 pyt)i nośników.

1. TEORIE NEOCZYNNIKOWE ich istota sprowadza się do rozszerzenia rozważań E. Heckschera, B. Ohlina i P.A. Samuelsna na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. Autorzy tych teorii opierając się na zasadzie kosztów względnych uważają za celowe uwzględnienie dodatkowo zasobów naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału. Proponują m.in. dzielić pracę na prostą i złożoną, kapitał zaś na rzeczowy i tzw. kapitał ludzki, który w zasadzie jest niczym innym jak tzw. pracą złożoną. Wspólnym mianownikiem wszystkich tych teorii jest uogólnienie zasady obfitości zasobów, zgodnie z którą każdy kraj powinien eksportować towary, których wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji i jednocześnie importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania czynników względnie mało obfitych. Stosowanie tej zasady zawsze przynosi mniejsze lub większe korzyści.

2. TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE (teoria luki technologicznej, teoria cyklu życia produktu i teoria korzyści skali) uwzględniają zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego. Można mówić o pewnym uzupełnianiu się tych teorii. W teorii luki technologicznej kładzie się nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postepu technicznego. Możliwości te są również podkreślane przez autorów teorii cyklu życia produktu, zgodnie z którą handel międzynarodowy stanowi pochodną przechodzenia danego produktu-innowacji kolejno przez trzy fazy:1. Fazę innowacyjną, 2. Fazę dojrzewania oraz 3. Fazę standaryzacji. Dobrym uzupełnienie obu tych teorii jest teoria korzyści skali produkcji i zbytu. Według autorów tych teorii korzyści skali i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji (np. podwojeniu nakładów czynników towarzyszy trzykrotny wzrost rozmiarów produkcji) Można przy tym mówić o statycznych (krótkookresowych) oraz dynamicznych (średnio- i długookresowych) korzyści skali. Z korzyściami statycznymi mamy do czynienia wtedy, gdy wskutek specjalizacji zwiększają się serie sprzedaży, co prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych, rozłożeniu kosztów stałych (np. kosztów projektowania) na większą liczbę jednostek, a także dzięki dokonywaniu drobnych, stopniowych usprawnień stosowanej techniki produkcji (ulepszenia sposobu wytwarzania w związku z kumulowaniem doświadczeń produkcyjnych itd.). Natomiast dynamiczne korzyści skali produkcji i zbytu mają miejsce wtedy, gdy występują bardziej radykalne zmiany techniki produkcji i obrotu handlowego, co powoduje m. in. poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych czy wzrost ich sprawności.

3. TEORIE POPYTOWO-PODAŻOWE, tj. teorie, których autorzy eksponują - oprócz czynników podażowych - znaczenie czynników po stronie popytu, a ściślej kształtowanie się jego rozmiarów i struktury. Nawiązując niewątpliwie do rozważań B. Ohlina, autorzy tych teorie starają się udowodnić, że jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów (ilościowo oraz - czy nawet przede wszystkim - pod względem jakościowym). Twierdzą oni, że bardzo istotne jest rozwijanie tzw. handlu wewnątrzgałęziowego (wewnątrzgałęziowego podziału pracy), którego istota sprowadza się do jednoczesnego importu i eksportu wyrobów tych samych gałęzi i branż (w tym zespołów, podzespołów i części składowych wyrobów gotowych). Rozwijanie tego typu podziału pracy i handlu jest ważne dlatego, że-oprócz możliwości lepszego zaspokojenia potrzeb konsumentów oraz osiągania korzyści skali w sferze produkcji i zbytu - przyczynia się on do lepszego wykorzystania zasobów. Istotną korzyścią z rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego jest wreszcie - co warto podkreślić - znaczne osłabienie trudności w realizowaniu procesów restrukturyzacyjnych. Właśnie dlatego rozwój tego handlu można wykorzystać jako istotny instrument przeciwdziałania tendencjom protekcjonistycznym zarówno we własnym kraju, jak i partnerów gospodarczych.

5. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY SIŁY ROBOCZEJ WE WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

Przepływ siły roboczej to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania na okres nie krótszy niż jeden rok.

Wymiana ta dokonuje się pod wpływem czynników ekonomicznych i pozaekonomicznych, głównie ze względu na zróżnicowanie stawek płac (większego dochodu). Wymiana siły roboczej może być korzystna dla obu krajów, np. migracja siły roboczej zkraju mniej efektywnego do bardziej efektywnego powoduje wzrost łącznej wielkości produkcji (światowej).

W zależności od kraju powoduje wzrost lub obniżenie stawek płacy.

Występowanie tzw. „cenowych terms of trade” (inaczej zwanych - presją imigracji) może sprzyjać poprawie poziomu życia obywateli w kraju o gorszej stopie życiowej i niższych płacach.

Wydatki na szkolenia - bardzo istotne w międzynarodowej wymianie siły roboczej - „drenarz mózgów” dokonywany przez bogatsze kraje.

6.EWOLUCJA KIERUNKÓW I INTENSYWNOŚCI MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY KAPITAŁU

Międzynarodowa wymiana kapitału jest utożsamiana z transakcjami kapitałowymi ujmowanymi w bilansie płatniczym. Polegają one na transferze siły nabywczej z kraju za granicę i z zagranicy do kraju. Mogą być spowodowane, np. zakupem towarów i usług za granicę, udzielaniem lub otrzymywaniem pożyczek, płatnościami odszkodowań, itp.

Typy transferów:

1. nieodpłatne i bezzwrotne - kraj dokonujący transferu przekazuje zagranicy część swego dochodu narodowego lub majątku bez konieczności zwrotu. Inaczej określane mianem jednostronnych ruchów kapitału.

2. Nieodpłatne, zwrotne - warunek zwrotności decyduje, że nie są one tak korzystne dla kraju zasilanego jak poprzednie. Głównie są to pożyczki finansowe, nie oprocentowane na cele rekonstrukcji gospodarczej,

3. Odpłatne, bezzwrotne - tzw. wieczne kredyty (bardzo rzadkie, np. angielskie konsole - papiery dłużne wyemitowane przez rząd brytyjski w 1751r.),

4. Odpłatne, zwrotne - najbardziej typowe i najczęściej występujące w obrocie międzynarodowym. Mają formę oprocentowanych kredytów i przynoszących dochód lokat majątkowych za granicą.

Pojęcie międzynarodowych ruchów kapitału można objąć wszelkie te transakcje kapitałowe, które dokonywane między podmiotami krajowymi i zagranicznymi powodują zmianę wysokości lub struktury salda należności i zobowiązań danej gospodarki wobec zagranicy.

Motywy ruchów kapitału: polityczne, humanitarne, ekonomiczne (jako lokaty kapitałowe):

• niższe koszty inwestycji i produkcji,

• możliwość wyższej stopy zysku,

• zapewnienie dostępu do źródeł surowców,

• istnienie granic dla ekspansji wewnętrznej kraju,

• obejście barier celnych,

• zróżnicowanie cen,

• względy podatkowe (ulgi),

• przewaga technologiczna (jej wykorzystanie),

• zdobycie zagranicznych rynków zbytu,

• względy spekulacyjne,

• różnice w wysokości stóp procentowych,

• poprawa struktury lokat kapitałowych,

• różnice w stabilizacji stosunków politycznych i ekonomicznych,

• produkcja dla państwa macierzystego.

Typowe przepływy kapitału dokonują się między:

1) państwami krajowymi i zagranicznymi:

• przez kredyty kupieckie, kredytowanie eksportera przez importera,

• przez inwestycje bezpośrednie (długoterminowe ulokowanie kapitału w celu uzyskania wpływu na działalność państwa i zysków z tego tytułu)

2. bankami:

• przez finansowanie i refinansowanie kredytów w handlu zagranicznym

• kredyty finansowe (dla banków innego kraju)

3. instytucjami rządowymi:

• przez dotacje (dary),

• transfery warunkowo zwrotne

• kredyty

4. podmiotami krajowymi, a międzynarodowymi instytucjami finansowymi, np. MBOiR, MFW:

• forma kredytów, pożyczek

5. ściągania kapitału z obcych rynków kapitałowych (przez zakup akcji, obligacji)(podmiotami krajowymi i zagranicznymi rynkami papierów wartościowych)

Z innego punktu widzenia można też wyróżnić następujące warianty przepływu (biorąc pod uwagę status prawny uczestników transakcji): przepływ od:

• publicznych eksporterów do publicznych importerów kapitału,

• publicznych eksporterów do prywatnych importerów kapitału,

• prywatnych eksporterów do prywatnych importerów kapitału,

• prywatnych eksporterów do publicznych importerów kapitału.

Ze względu na kierunek ruchów kapitału wyróżniamy: eksport kapitału i import.

Lata 1820-1945 skala przepływu kapitału mała w stosunku do wielkości obecnych. Na początku lat 30 niewypłacalne były kraje Ameryki Łacińskiej. Lata '80 - zadłużenie stało się jawnym problemem, gdy w słabo rozwiniętych państwach Europy Środkowej i Wschodniej wystąpiły trudności płatnicze o niespotykanej skali. W 1982r. zadłużenie krajów trzeciego świata wynosiło 626 mld $, podczas gdy w 1971r. wynosiło 90 mld $. W latach 1976-1982 zadłużenie krajów słabo rozwiniętych rosło średnio o 20% rocznie. Na początku lat 80 w krajach rozwiniętych nastąpiło też załamanie koniunktury. Doprowadziło to do wzrostu importu z krajów słabo rozwiniętych. Po 1982r. ograniczono dopływ kredytów do krajów słabo rozwiniętych. Są one od 1984r. eksporterem kapitału, a ich zadłużenie wzrasta.

7.WIEDZA TECHNICZNA JAKO PRZEDMIOT MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANY GOSPODARCZEJ; omów specyfikę, formy i kierunki rozwoju.

Wiedza techniczna jest produktem działalności naukowej(badań) oraz doświadczenia zdobywanego w procesie produkcji Ze względu na wysokie koszty badań nie wszystkie kraje mogą uczestniczyć w rozwijaniu wiedzy naukowo-technicznej. Bogatsze kreują postęp w tej dziedzinie i zmianę kierunków podziału pracy. Biedne - naśladują z opóźnieniem lub pozostają w zacofaniu. Postęp naukowo-techniczny następuje prze autonomiczny rozwój nauki i techniki lub przepływ postępu naukowo-technicznego w skali międzynarodowej. Ten ostatni ma bardzo duże znaczenie dla krajów małych i średnich o ograniczonych możliwościach kapitałowych - tym bardziej, że badania naukowo-techniczne powinny prowadzić do kompleksowego rozwoju różnych nauk. Współpraca krajów na tym polu przejawia się w 3 formach:

1. wymiany informacji naukowo-technicznej - obejmuje przede wszystkim konsultacje naukowe, techniczne; praktyki specjalistyczne, konferencje, wzajemne kształcenie kadr, zakupy licencji (czyli dokumentacji naukowo-technicznej). Forma ta stwarza możliwość dopasowania kierunków rozwoju nauki i techniki w skali międzynarodowej

2. specjalizacji i kooperacji w badaniach - bardziej zaawansowana od poprzedniej forma podziału pracy w nauce i technice,

3. wspólnych badań naukowo-technicznych - najwyższa forma podziału pracy w nauce i technice, umożliwia kształtowanie komplementarnej struktury nauki i techniki w skali współpracujących krajów. Badania (wspólne) prowadzi się w specjalnie do tego przeznaczonych, ośrodkach narodowych lub utworzonych ośrodkach międzynarodowych naukowo-badawczych.

Można wyróżnić:

• wiedzę szczegółową, dotyczącą ściśle określonych towarów lub procesów produkcji - bezpośrednio nadaje się do zastosowania praktycznego lub wymaga przetworzenia czy uzupełnienia, w jej skład wchodzą wynalazki, projekty inwestycyjne

• wiedzę ogólną - zawsze wymaga przetworzenia lub uzupełnienia.

Import wiedzy technicznej i związany z tym efekt poznawczy nie są ostatecznym celem nabywcy lecz tylko środkiem do wytwarzania nowych towarów i zastosowania nowych metod i sposobów produkcji.

Wiedza jest przekazywana za pośrednictwem wielu kanałów:

operacje licencyjne, sprzedaż patentów, konsulting międzynarodowy, korzystanie z zagranicznej literatury fachowej, sprawdzanie zagranicznych towarów jako wzorców i ich kopiowanie, wywiad gospodarczy, kształcenie studentów za granicą, szkolenie pracowników za granicą lub przez zagranicznych specjalistów w kraju, konferencje, sympozja (światowe), kooperacja przemysłowa, np. w badaniach rozwojowych, inwestycje bezpośrednie i współpraca techniczna transnarodowa, handel międzynarodowy, targi i wystawy międzynarodowe, migracja ludności.

Przenoszona jest wiedza szczegółowa do praktycznego wykorzystania lub wymagająca dalszego przetworzenia. Nośnikiem mogą być ludzie, publikacje, dokumenty lub same towary i ich składowe. Wiedza zaś może być uzyskiwana odpłatnie (np. zakup licencji) lub nieodpłatnie (np. korzystanie z literatury fachowej, wywiad gospodarczy).

8. PRZYCZYNY POWSTAWANIA ORAZ ROLA I ZNACZENIE WIELKICH KORPORACJI TRANSNARODOWYCH W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ

KORPORACJE TRANSNARODOWE - przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną lub inną w co najmniej dwóch krajach oraz posiadające - również w co najmniej dwóch krajach - swe oddziały lub filie będące w całości lub części własnością państwa macierzystego i działające pod jego kontrolą. Ich działalność obejmuje wszystkie formy międzynarodowych powiązań rzeczowych. Zajmują się więc handlem, usługami, przepływem czynników produkcji(kapitału, wiedzy technicznej). Na ich działalność ma więc wpływ polityka ekonomiczna krajów i zagraniczna. Starają się one (korporacje) różnice taj polityki dyskontować na swoją korzyść. Są promotorami międzynarodowej polityki ekonomicznej. Często prowadzą własną politykę ekonomiczną nie zawsze spójną z polityką krajów, w których mają swoje filie lub siedziby. Przyczyny powstawania: chęć wpływania na cenę, eliminowania konkurentów (dążenie do monopolizacji).

Prawie 90% korporacji transnarodowych ma swoje siedziby macierzyste w pięciu krajach: Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji i Japonii. Ich filie są w ¾ skoncentrowane w krajach wysoko rozwiniętych, z tego przeszło połowa w europie i około 10% w Ameryce Północnej. Reszta zlokalizowana jest w krajach słabo rozwiniętych. Najwięcej filii mają korporacje amerykańskie.(1/3) i brytyjskie(1/5). W ten sposób korporacje docierają do najbardziej nawet chronionych rynków lokalnych, umieszczając tam produkcję przeznaczoną na te rynki lub rozwijając inne formy działalności gospodarczej. Pozwala to im pokonywać nie tylko bariery taryfowe, lecz także parataryfowe i pozataryfowe. W krajach wysoko rozwiniętych przedmiotem zainteresowania korporacji jest przemysł przetwórczy, a w krajach słabo rozwiniętych przemysł wydobywczy, spożywczy, metalowy, tytoniowy i chemiczny. Rozwój przemysłu przetwórczego przez korporacje sprowadza się w tych krajach głównie do montażu wyrobów opartych na podzespołach wytwarzanych w krajach macierzystych lub w ich filiach zlokalizowanych w krajach wysoko rozwiniętych.

Do korporacji transnarodowych należą: IBM, General Motors, Toyota, Ford, Sony, Nestle, Mobil, Nissan Motor. Powiązania produkcyjne, handlowe, technologiczne i inne przedsiębiorstw miacierzystych z filiami są często rozwijane na podstawie odmiennych zasad ekonomicznych niż te, które obowiązują w krajach, gdzie filie są zlokalizowane. W ramach korporacji mogą być stosowane specyficzne formy rozliczeń finansowych, w związku z czym inne niż na rynku światowym mogą być ceny, część rozliczeń może mieć charakter rzeczowy, itp.

Korporacje tworzą około połowy światowego produktu krajowego brutto, więc ich rola w międzynarodowych stosunkach gospodarczych jest bardzo duża. Formalnie i nieformalnie oddziałują one na pozostałe podmioty zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej, w tym zwłaszcza na rządy i organizacje międzynarodowe.

9. POJĘCIE GOSPODARKI ŚIWTOWEJ: PODSTAWOWE CZYNNIKI ZMIAN W SYSTEMIE TEJŻE GOSPODARKI.

Gospodarka światowa, to zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy. Zarówno powiązania i podmioty są zróżnicowane. Powiązania ekonomiczne: handlowe, produkcyjne, inwestycyjne, techniczne, walutowo-finansowe, instytucjonalne.

Podmioty krajowe uczestniczące w międzynarodowym podziale pracy (państwa krajowe, instytucje i organizacje państwowe, organy rządowe), podmioty międzynarodowe i transnarodowe.

Definicja gospodarki wg kryterium funkcjonalnego: historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych, instytucjonalnych między gospodarkami różnych krajów o różnych poziomach rozwoju gospodarczo-społecznego.

Definicja wg kryterium instytucjonalnego: zbiorowość różnorodnych organizmów i instytucji funkcjonujących na poziomach krajowych i międzynarodowych, bezpośrednio zajmujący się działalnością gospodarczą oraz powiązanych za sobą w całościowy system przez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Czynniki zmian:

powiązania między podmiotami gospodarki, które często ulegają zmianie, warunki wymiany, podział pracy i czynniki go determinujące (powstanie i rozwój gospodarki światowej jest konsekwencją zwiększania skali międzynarodowego podziału pracy, trwale uzależniającego od siebie kraje uczestniczące w tym podziale. Zakres tego uzależnienia jest coraz szerszy, a trwałość większa) międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych (przechodzenie od komplementarności typu międzygałęziowego do wewnątrzgałęziowego).

10. PODSTAWOWE KIERUNKI ZMIAN W GOSPODARCE ŚWIATOWEJ PRZED I PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Gospodarka światowa to system trwałych powiązań ekonomicznych, procesów produkcji i wymiany o charakterze globalnym. Kształtowanie się gospodarki światowej zainicjowało powstanie w XV i XVI wieku systemu gospodarki europejskiej. Tworzyły go Holandia, Anglia, Francja, państwa niemieckie, które zaczęły się specjalizować w produkcji towarów przemysłowych, gdy Europa Środkowa i wschodnia koncentrowały się na rozwoju rolnictwa i przemysłu surowcowego. Fakt ten spowodował powstanie asymetrycznej współzależności. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej dostarczały Europie Zachodniej to czego nie produkowała (nie rozwijała) i odwrotnie. Szybszy postęp techniczny w przemyśle spowodował, że Europa Zachodnia (głównie Anglia i Holandia) stały się ośrodkami o bardzo dużych wpływach, oddziaływaniach ekonomicznych.

W II połowie XIX wieku do tego podziału wciągnięto też kraje Azji i półkuli zachodniej. Wykształcił się też tradycyjny międzynarodowy podział pracy - typ powiązań gospodarczych jaki powstał w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i wprowadzenia do użytku nowoczesnych środków transportu. Ukształtował się też podział na państwa rozwinięte gospodarczo będące centrami przemysłowymi i rejony będące dla nich zapleczem surowcowo-żywnościowym oraz rynkiem zbytu. Do czynników kształtujących ten podział należy oprócz rewolucji przemysłowej, wywóz kapitału, migracja ludności oraz aktywna polityka mocarstw kolonialnych. W latach 1820-1900 produkcja przemysłowa wzrosła o przeszło 29 razy, a handel 31. To spowodowało, że chłonność rynków szybko się wyczerpała. Szybki rozwój środków transportu, a zwłaszcza żeglugi parowej wychodził naprzeciw potrzebie docierania do odległych rynków zbytu. Powstał globalny problem zbytu. Gwałtowna industrializacja Europy zachodniej spowodowała spadek jej stopnia samowystarczalności w zakresie surowców i żywności. Konieczność zaspokajania potrzeb na tego typu towary spowodowała dostosowanie się gospodarek innych państw do potrzeb Europy Zachodniej. Państwom mniej zaawansowanym w rozwoju dało to szansę na utrzymanie zbytu swoich producentów. W klasycznej postaci ten podział pracy występował do I wojny światowej. Po jej zakończeniu, pod wpływem następujących czynników: następstwa wojen i rewolucji w Rosji, rozpad systemu kolonialnego, emancypacja krajów zależnych, współzawodnictwo ekonomiczne, ideologiczne, militarne państw zachodnich z byłym blokiem socjalistycznym, upadek komunizmu w Europie, zmiany w układzie sił wewnętrznych i powstanie w ich obrębie nowych ośrodków dominujących, gwałtowne przyspieszenie postępu technicznego.

Doszło do powstania po II wojnie światowej współczesnej gospodarki światowej . W porównaniu do tradycyjnego podziału pracy w gospodarce nastąpiły zmiany ilościowe i jakościowe. Przewaga krajów rozwiniętych nie była już taka przygniatająca jak w poprzednim okresie. Mają one nadal ponad 50% udziału w produkcji globalnej. Zmiany jakościowe dotyczą przede wszystkim przekształcenia struktury handlu międzynarodowego i pojawienia się nowych form międzynarodowej współpracy gospodarczej. Zmiany jakościowe to też ewolucja jej struktury podmiotowej. Struktura podmiotowa podlega ciągłym zmianom, czego konsekwencją było m.in. zaostrzenie się wielu sprzeczności rozwojowych w gospodarce(kryzys zadłużeniowy, ekologiczny). Na przełomie lat 80 i 90 nastąpił wielki kryzys gospodarczy, polityczny i społeczny w Europie Środkowej i Wschodniej oraz byłym ZSRR. Struktura podmiotowa jest współcześnie bardziej zróżnicowana.

Podobieństwa historyczne, przyrodnicze, demograficzne, ekonomiczne, ustrojowe prowadzą do tworzenia się podsystemów ekonomicznych. Kryteria regionalizacji: położenie geograficzne, wspólnota tradycji, stylu życia, historii, poziomu rozwoju gospodarczego, stosunków społeczno-politycznych.

W analizach ekonomicznych Międzynarodowego Funduszu Walutowego wyróżnia się następujące regiony gospodarki światowej: kraje wysoko rozwinięte, kraje rozwijające się, region Europy Środkowej i Wschodniej. Ulegają one ciągłym zmianom w strukturze wewnętrznej, sile ich oddziaływania na obraz całej gospodarki światowej. W ciągu ostatnich 20 lat nastąpiły zmiany w regionach, które zaliczają się do najbardziej rozwiniętych (umacnia się pozycja Niemiec i Japonii), jak i nowo uprzemysłowionych czy byłych krajach socjalistycznych. Po załamaniu systemu komunistycznego w Europie Środkowej i Wschodniej oraz byłym ZSRR, na początku lat 90 udział krajów tego regionu w produkcie światowym brutto i eksporcie spadł, a wyprzedziły kraje rozwijające się. Dodatkowo borykają się z problemami zadłużenia i restrukturyzacji gospodarki.

Wśród krajów Trzeciego Świata zyskała na znaczeniu grupa krajów nowo uprzemysłowionych. Korea Południowa, Hongkong, Singapur, Tajwan dostarczają 1/3 całego eksportu oraz około 1/10 wytworzonego produktu krajowego brutto krajów rozwijających się. Lata 1974-1982 średnia roczna stopa wzrostu PKB w Afryce 2,8%, 1983-1991 - 1,8%, 1992-1996 - 0,7-5,3%. Azja: 1974-1982 - PKB wzrosło o 5,7%, 1983-1991 - 7,1%, 1992-1996 - 8,5%. Ostatnio coraz silniej ujawnia się destabilizacyjna rola państw powstałych po rozpadzie ZSRR. Przejęły one największą część potencjału ekonomicznego byłego ZSRR, a Rosja posiada broń strategiczną. Miejsce handlu wewnątrz RWPG zajęły obroty z krajami zachodnimi. W strukturze towarowej obrotów wzrósł udział wyrobów konsumpcyjnych kosztem inwestycyjnych. Zmiany wyżej zasygnalizowane zachodzą w warunkach ukształtowanych przez międzypaństwowe organizacje ekonomiczne np. MFW, BŚ, WTO, GATT.

11. PODSTAWOWE MIERNIKI STOPNIA ZAANGAŻOWANIA W MIĘDZYNARODOWYM PODZIALE PRACY I ICH OCENA.

Międzynarodowy podział pracy - uczestnicy wymiany znajdują się w więcej niż 1 kraju i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego.

Czynniki określające rodzaj pracy:

STRUKTURALNE - podstawowa grupa czynników determinująca podział pracy. Jest związana z niejednolitym wyposażeniem krajów w zasoby bogactw naturalnych, kapitału i pracy.

1. Różnice w zasobach bogactw naturalnych początkowo odgrywały zasadniczą rolę w kształtowaniu kierunków międzynarodowego podziału pracy. Potem ich znaczenie uległo zmianie. Przyczyną było postępujące uprzemysłowienie. Kraje, które zrezygnowały ze specjalizacji rolniczej, surowcowej rozwinęły się gospodarczo. Inne - utrwaliły swoje zacofanie gospodarcze.

2.Różnice w zasobach pracy Kraje bogate w ten czynnik specjalizowały się w produkcji i eksporcie wyrobów pracochłonnych; kraje mające jego niedobór - w produkcji i eksporcie wyrobów pracooszczędnych. Przepływ zasobów pracy wpłynął na deformację tej zależności, czego wyrazem jest narastająca emigracja z krajów o znacznych zasobach pracy oraz imigracja do krajów cierpiących na niedobory tych zasobów. Czynnikiem kształtującym podział pracy są różnice w wydajności pracy. Kraje zatrudniające bardziej wydajnych pracowników uzyskały w handlu międzynarodowym przewagę nad krajami posiadającymi większe zasoby, ale mniej wydajne. Preferowana jest produkcja wysoko wydajna i pracooszczędna.

3.Różnice w zasobach kapitału Obecnie jest to jeden z najważniejszych czynników determinujących strukturę międzynarodowego podziału pracy. Dominuje bowiem produkcja kapitałochłonna; kapitałochłonny postęp techniczny. Nie ma więc alternatywy na konieczność zastosowania kapitału. Kraje ubogie w kapitał muszą specjalizować się w produkcji kapitałooszczędnej co pogłębia ich specjalizację przemysłową - należą tu więc kraje zaawansowane gospodarczo, o rozwiniętym przemyśle. Kraje bogate - słabo uprzemysłowione. Różnice w zasobie kapitału pogłębiają specjalizację krajów z I grupy i zacofanie gospodarcze - II grupy. Międzynarodowy przepływ kapitału nowelizuje tylko częściowo tradycyjnie ukształtowane kierunki międzynarodowego podziału pracy. W efekcie przepływ kapitału nie prowadzi do przemian zasadniczych w strukturze międzynarodowego podziału pracy.

TECHNICZNE - wpływ czynników strukturalnych zmniejsza się z biegiem lat. Rośnie rola czynników technicznych. Przyczyną tego jest m. in. rewolucja naukowo-techniczna.

1. Skutki rewolucji naukowo-technicznej dla międzynarodowego podziału pracy. W wyniku tej rewolucji wyraźnie zmniejszyła się rola krajów, które miały przewagę w zasobach czynników produkcji, wzrosła zaś rola krajów aktywnie uczestniczących w rozwoju nauki i techniki. W efekcie tylko kraje bogate, o rozwiniętej infrastrukturze naukowo-technicznej mogą brać udział w przeobrażeniach naukowo-technicznych, ze względu na wysokie koszty.

2. Formy współpracy naukowo-technicznej:

1. Wymiana informacji naukowo-technicznej - to są konsultacje naukowe i techniczne, praktyki specjalistyczne, wzajemne kształcenie kadr naukowych, delegowanie specjalistów oraz zakupy licencji.

2. Specjalizacja i kooperacja w badaniach naukowo-technicznych

3. Wspólne badania naukowo-techniczne - umożliwiają kształtowanie komplementarnej struktury nauki i techniki w skali współpracujących krajów. Badania te mogą być prowadzone w narodowych lub międzynarodowych ośrodkach naukowo-badawczych.

INSTYTUCJONALNE

1. Ustrój polityczny - podstawowy czynnik determinujący udział kraju w międzynarodowym podziale pracy. Demokratyczny ustrój polityczny sprzyja zwiększaniu zaangażowania kraju w międzynarodowym podziale pracy, głównie dlatego, że gospodarka z nim związana jest otwarta. Ustrój niedemokratyczny rodzi skłonności do ograniczenia wolnorynkowych mechanizmów funkcjonowania gospodarki oraz prowadzi do „zamykania” kraju wobec zagranicy, a więc do uniezależnienia się od specjalizacji międzynarodowej.

2. Polityka gospodarcza w ustroju demokratycznym podporządkowana jest ona aktywnemu uczestnictwu w międzynarodowym podziale pracy, a w ustroju niedemokratycznym służy uniezależnianiu się od tego podziału. Polityka gospodarcza jest narzędziem zmiennym i może być wykorzystywana dwukierunkowo:

-do zwiększania udziału w międzynarodowym podziale pracy - w warunkach niedemokratycznych, gdy gospodarka jest konkurencyjna wobec zagranicy, bilans płatniczy zrównoważony i nie wymaga ochrony.

• do ograniczania udziału - w systemie demokratycznym, gdy bilans płatniczy wykazuje tendencje do długotrwałej nierównowagi, produkcja krajowa wymaga ochrony, a rynek musi być zabezpieczony przed nieuczciwą konkurencją.

3. Traktaty i umowy międzynarodowe - Mają charakter:

1. dwustronny: zobowiązują one dwa kraje do rozwoju powiązań międzynarodowych o charakterze długookresowym. Są podstawą działania organizacji międzynarodowych, np. WTO, MFW, Bank Światowy. Organizacje te są zorientowane na zwiększenie skali międzynarodowego podziału pracy.

2. wielostronny: zobowiązanie takie obejmuje wiele krajów. Mają ograniczony zakres działania podmiotowy i przedmiotowy. Na ogół dotyczą wybranych zagadnień współpracy międzynarodowej, np. wymiany towarowej. Ich wpływ na międzynarodowy podział pracy jest mniejszy niż umów wielostronnych.

KONIUNKTURALNE - mają charakter krótkookresowy i są związane z wahaniami relacji popyt-podaż na rynku międzynarodowym. Przy dobrej koniunkturze (szybko rosnący popyt) pojawiają się tendencje do rozwoju handlu międzynarodowego i innych form współpracy międzynarodowej. Zmniejszają się bariery w handlu międzynarodowym, co zwiększa jego opłacalność i w związku z tym dynamikę. Przy złej koniunkturze(malejący popyt) pojawiają się tendencje do zmniejszania dynamiki handlu międzynarodowego. Zwiększa się ochrona rynku krajowego, ograniczając dostęp do niego eksporterom zagranicznym.

12. PODSTAWOWE PROBLEMY WSPÓLCZESNEJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ; ICH CECHY CHARAKTERYSTYCZNE I MOŻLIWOŚCI ROZWIĄZANIA

Problemy: - przekształcenie struktury handlu, pojawienie się nowych form międzynarodowej współpracy gospodarczej, - ewolucja struktury podmiotowej, - kryzys energetyczny (lata 70), - kryzys zadłużeniowy, - kryzys ekologiczny, - problemy wyżywienia w krajach rozwijających się,

- głęboki kryzys gospodarczy, polityczny i społeczny w Europie Środkowej, Wschodniej i byłym ZSRR, - problemy regionalizacji, - załamanie systemu komunistycznego. (patrz 10 pyt)

62. ROLA EFEKTU KREACJI I PZRSUNIĘCIA HANDLU W PROCESACH INTEGRACYJNYCH

Efekt kreacji i przesunięcia handlu mogą się pojawić w trzech przypadkach: gdy kraje udzielają sobie preferencji celnych, tworzą strefę wolnego handlu lub gdy tworzą unię celną.

Preferencje celne maja miejsce gdy kraje stosują wobec siebie cła niższe od minimalnych lub też całkowicie znoszą cła w handlu między sobą w odniesieniu do pewnych towarów. Strefa wolnego handlu oznacza likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu wzajemnym określonej grupy krajów; zachowują one autonomiczną zewnętrzną taryfę celną i prowadzą własną niezależną politykę handlową wobec krajów trzecich. Unia celna ma miejsce gdy kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne (wobec krajów trzecich). Oba te efekty występują równolegle.

Efekt kreacji handlu wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną. Pewne towary, które uprzednio w warunkach prowadzenia przez poszczególne kraje autonomicznej polityki celnej nie mogły być importowane, gdyż ich ceny importowe po doliczeniu ceł były wyższe od cen krajowych, stają się przedmiotem handlu wzajemnego w warunkach utworzenia strefy wolnego handlu bądź unii celnej. Bez obciążeń celnych są one bowiem tańsze od produkowanych w poszczególnych krajach. W efekcie tworzy się nowy strumień handlu, tym silniejszy, im poziom zniesionych stawek celnych był wyższy, a różnice w kosztach produkcji - większe.

Efekt kreacji handlu zależy od elastyczności cenowej popytu na importowane towary i elastyczności cenowej podaży w kraju eksportera. Im ta elastyczność jest większa, tym efekt kreacji jest większy.

Powstają nowe strumienie handlu, bardziej racjonalne. Wypada z rynku ten produkujący droższy, a zwiększa producent bardziej racjonalny. Siła tego efektu zależy od: wysokości stawek celnych przed utworzeniem Unii celnej. Im są większe tym jest większy, 2. Kształtowanie się elastyczności cenowych i dochodowych relacji cen popytu i podaży- im są większe tym efekt większy. Art., przemysłowe - to efekt większy, żywnościowe - mniejszy.

Efekt przesunięcia handlu wyraża się w zwiększeniu udziału w handlu wzajemnym krajów udzielających sobie preferencji celnych, tworzących strefę wolnego handlu lub unię celną - w wyniku przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach produkcji, lecz pozostających poza obrębem udzielonych preferencji. U podstaw efektu przesunięcia znajduje się zróżnicowanie stawek celnych; wewnątrz obszarów preferencyjnych są one zniesione, natomiast na zewnątrz są nadal stosowane.

Efekt przesunięcia handlu zależy od wielu dodatkowych czynników, w tym od cenowej elastyczności popytu i cenowej elastyczności podaży towaru. W przypadku małej elastyczności popytu na towar eksportowany efekt przesunięcia będzie mniejszy. Podobnie w przypadku wysokiej elastyczności podaży efekt przesunięcia będzie mniejszy, ponieważ producenci towaru eksportowanego mogą ograniczyć jego produkcję lub skierować eksport na rynek alternatywny.

O skali efektu przesunięcia handlu decyduje też zjawisko incydencji celnej. Eksporter towaru może obniżyć cenę eksportową o pełną wysokość stawki celnej (lub jej część). Wówczas warunki konkurencji nie ulegną zmianie (lub zmienią się tylko częściowo) w stosunku do sytuacji sprzed udzielenia sobie preferencji celnych, stworzenia strefy wolnego handlu lub unii celnej.

Dotyczy on handlu z krajami trzecimi. Następuje na ich niekorzyść. Powoduje efekty obniżenia racjonalności gospodarowania.

13. ISTOTA I CELE TEORII HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO.

Teoria handlu międzynarodowego stale się rozwija. Istota: rozwój i kształtowanie się światowego handlu zagranicznego. Bada korzyści i warunki międzynarodowej wymiany towarowej współczesne teorie dzielimy na :

1.TEORIE NEOCZYNIKOWE

Ich istota sprowadza się do rozszerzenia rozważań Heckschera, Okleina i Samuelsona na dodatkową liczbę czynników produkcji niż kapitał i praca. W oparciu o koszty względne w/w teoretycy dodatkowo uwzględniają zasoby naturalne, niejednorodności czynników pracy i kapitału. Pracę proponuje dzielić na prostą i złożoną a kapitał na rzeczowy i ludzki ( który inaczej jest nazywany pracą złożoną cel: uogólnienie zasady że każdy kraj powinien exportować towary których wytwarzanie wymaga zastosowania obfitych czynników produkcji i importować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania czynników małoobfitych.

2.TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE

Ich istotą jest określenie zmian spowodowanych rozwojem postępu technicznego.

teoria linii technologicznej ma za zadanie udowodnić i pokazać możliwości rozwoju handlu przez różnice w poziomie i tempie postępu technicznego.

Teoria cyklu życia produktu (faza innowacyjna, dojrzewania standaryzacji)

Teoria korzyści skali produkcji i zbytu - korzyści skali występują gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji.

3.TEORIE POPYTOWO - PODAŻOWE

Istotą jest eksponowanie znaczenia czynników podażowych i popytowych (rozmiarów i struktury popytu i podaży).

Cel: udowodnienie , że 1 z korzyści rozwoju handlu jest lepsze niż zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów.

14.ISTOTA I CELE TEORII MIĘDZYNARODOWEJ MIGRACJI CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH.

Rozważania dotyczą międzynarodowej migracji czynników produkcji zawarte sa w nie sformalizowanej wersji teorii obfitości zasobów B . Okleina.

Istotą tej teorii jest migracja: ludności, kapitału, wiedzy technicznej na takie obszary (do tych państw) gdzie przynoszą większy dochód

MIGRACJA LUDNOŚCI: przenoszenie się przez granice narodowe na dłuższe okresy w celach zarobkowych ogranicza przez względy polityczne.

MIGRACJA KAPITAŁU : środki pieniężne wykorzystywane za granicę. Celem jest przynoszenie zysku właścicielowi. Kapitał jest bardziej mobilny niż ludność. Zaliczyć tu można obroty kapitałem pożyczkowym, materialnymi środkami produkcji, inwestycje produkcyjne, portfelowe.

TRANSFER WIEDZY TECHNICZNEJ - określona wiedza o charakterze ogólnym lub szczegółowym , dostępna w 1 kraju, staje się przez transfer znana w innym [patrz pyt. 7 ]

15.ZASADA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH ORAZ ZASADA OBFITOŚCI ZASOBÓW JAKO PODSTAWOWE PRAWA RACJONALNEGO GOSPODAROWANIA W SKALI MIĘDZYNARODOWEJ.

ZASADA KOSZTÓW WZGLĘDNYCH.

W warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagę nad krajem B w produkcji obu towarów ( 2 rodzajów). Stąd kraj A powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować taniej niż kraj B . Kraj B zaś powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku którego nie korzystna pozycja ujawnia się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Ten wariant zasady kosztów mierzony jest nakładami pracy potrzebnymi do wyprodukowania towaru /dobra.

W ujęciu klasycznym zasada kosztów względnych brzmi: korzystna jest zawsze specjalizacja w tej dziedzinie produkcji w której kraj A ma przewagę w wydajności pracy nad krajem B, niekorzystna zaś jest specjalizacja w dziedzinie, w której kraj nie ma stosunkowej przewagi nad partnerem handlowym

ZASADA OBFITOŚCI:

Istnieją dwa czynniki produkcji ( kapitał i praca)

Nie ma kosztów transportu

Kraje w różnym stopniu są wyposażenia w czynniki produkcji.

Czynniki produkcji są jednorodne , doskonale podzielone i porównywalne

Nie zmienia się relatywnie wyposażenie w czynniki produkcji.

Poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się tylko pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki produkcji,

Zasobochłonność produkcji jest niezmieniona

Brak rosnących lub malejących przychodów

W obu krajach są tanie same preferencje konsumentów i niezmienne w czasie

Istnieją warunki doskonałej konkurencji.

WG. Tego twierdzenia każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcji wymaga bardziej intensywnego zastosowania obfitszego i tańszego przez to czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania mniej obfitego, więc droższego czynnika produkcji

16.ZAGADNIENIE KORZYŚCI SKALI PRODUKCJI I ZBYTU W TEORIACH HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO ORAZ W PRAKTYCE GOSPODARCZEJ.

Sprawy rozwoju handlu międzynarodowego i związanych z tym korzyści stanowiły przedmiot zainteresowań autorów już w czasach starożytnych kiedy ekonomia, jako nauka nie była jasno rozwinięta.

TEORIA SŁUSZNEJ CENY: handel jest korzystny jeśli dokonuje się go po słusznej cenie i wykorzystuje fakt występowania między krajami różnic w obfitość towarów, oraz dolicza do cen sprawiedliwy zysk w zamian za to że względnie tańszym kosztem przyczynia się do lepszego zaspokojenia potrzeb społeczeństwa różnych krajów.

MERKANTYLIZM: korzyścią jest kształtowanie się bilansu handlowego w sposób korzystny przez zwiększenie zasobów kruszców i / lub pieniędzy. Sugerowali też stosowanie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych celów.

EKONOMIA KLASYCZNA: klasyczna teoria wymiany międzynarodowej ; największe korzyści zapewnia rozwijanie handlu zagranicznego w warunkach swobodnej konkurencji na rynkach monopolowych i w skali międzynarodowej korzyści upatrywano w specjalizacji produkcji na export i potrzeby własne kraju tych towarów, które mogą być wytwarzane taniej niż w innych krajach. Wynika to bezpośrednio z zasady kosztów absolutnych - występują różnice w kosztach wytworzenia między krajami i są one mierzone nakładami pracy. Jeśli teraz kraj A jest bardzo efektywny w produkcji dobra X , a zarazem jest mniej efektywny niż kraj B, to oba mogą osiągnąć korzyści jeśli będą wzajemnie rozwijać podział pracy bez względu na stan swych bilansów ( kraj A exportuje do B całości lub części produkcji towarami X pod warunkiem, że dysponuje jego absolutną przewagę i odwrotnie)

Z zasady kosztów względnych ( Ricardo i Tomens, A. Smith) wynika wniosek, że dla każdego kraju opłacana jest specjalizacja w produkcji i eksporcie produktów w których ma przewagę w wydajności pracy.

TEORIA NEOKLASYCZNA: ( i obfitości zasobów ; Heckscher, Oklein, Samuelson) Kraj powinien eksportować towary których produkcja wymaga zastosowania obfitego i w związku z tym tańszego wyniku produkckcji a importować towary których produkcja wymaga zastosowania mniej obfitego, a więc droższego wynika produkcji. Wtedy wg. Autorów tej koncepcji państwo odniesie największe korzyści z handlu na szansę międzynarodową.

WSPÓŁCZESNE TEORIE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO.

TEORIE NEOCZYNIKOWE

Każdy kraj powinien exportować towary których wytwarzanie...

Uogólnienie i rozwinięcie zasady obfitości zasobów (teoria neoklasyczna) przy założenia, że jest więcej czynników produkcji niż kapitał i praca. Należy też uwzględnić zasoby naturalne, oraz fakt niejednorodności czynników produkcji.

TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE

Wyróżniamy dwa typy korzyści:

statyczne (krótkoterminowe) w skutek specjalizacji zwiększają się ....... produkcyjne i sprzedaży, co prowadzi do obniżenia kosztów jednostkowych wzrostu wydajności pracy rozłożeniu kosztów stałych (na większą liczbę jednostek)

dynamiczne (średnio i długookresowe) korzyści występują, gdy występują badanej radykalnie zmiany techniki produkcji i obrotu handlowego co powoduje np.: poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń czy wzrost ich sprawności.

TEORIE POPYTOWO PODAŻOWE.

Najistotniejszą korzyścią z handlu jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów przez rozwój handlu wewnątrzgałęziowego tzn. wewnątrzgałęziowego podziału pracy . Jego istota zaś sprowadza się do jednego czesnego importu i exportu wyrobów tych samych gałęzi i branż.

17 POJĘCIE I FUNKCJE PIENIĄDZA ŚWIATOWEGO.

Pieniądzem nazywamy wszelkiego rodzaju środki wymiany i środki płatnicze, których zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno wtedy, gdy kupujemy jakiś towar lub usługuję jak i wtedy , kiedy regulujemy jakieś zobowiązanie finansowe względem kredytodawcy banku, budżetu centralnego, budżetu lokalnego itp. Pełni on zarówno w polityce ekonomicznej szczególnie istotną rolę . Jako miernik wartości środek cyrkulacji, środek płatniczy i środek gromadzenia rezerw, pieniądz ułatwia proces wymiany towarów w tym także - wymiany międzynarodowej, bez niego skala wymiany było by znacznie mniejsza, a jej koszty - większe. Jednocześnie pieniądz ułatwia rozwój innych form działalności gospodarczej w tym produkcji, badań naukowo - technicznych itp. W skali międzynarodowej bez pieniądza niemożliwy byłby rozwój kooperacji w produkcji, wspólnych inwestycji, współpracy naukowo - technicznej itp.

Obecnie SDR-y na coraz większą skalę pełnią podstawowe funkcję pieniądza międzynarodowego. Ich wartość się zmienia: 1974 -1980 - oparta o koszyk 16 walut

1981 - o 5 walut : $ 42%; marka niemiecka 19%; jen japoński, frank francuski, funt szterling, po 13% MFW przydziela SDR-y nieodpłatnie swoim członkom proporcjonalnie do ich kont udziałowych.

18. POJĘCIE I FUNKCJE CEN ŚWIATOWYCH.

Cena to wyrażona w pieniądzu wartość towaru lub usługi, wartość waluty zagranicznej lub określonego czynnika produkcji ( pracy (stawka pracy) kapitału, wiedzy technicznej) Wartość ta powstaje w wyniku zderzenia międzynarodowego popytu i podaży. Jest efektem przewagi popytu nad podażą lub odwrotnie. Ceny towarów i usług oraz czynników produkcji, to normy oceniające ich względną organiczność.

FUNKCJE:

informacyjna: informowanie dostawcy lub producenta o ile zapotrzebowanie odbiorcy na towary i usługę czynniki produkcji

dystrybucyjna: przez ceny dokonuje się w każdym kraju podziału dochodu narodowego.

Agregacyjna: funkcję tę pełni tylko wtedy gdy ukształtuje się w warunkach normalnie funkcjonalnego rynku towarów, usług i czynników produkcji wtedy dopiero można ją potraktować jako normę oceniającą i umożliwiającą agregację np.: składników dochodu narodowego.

Wartościująca: jakość dobra

Dla towarów, które nie są przedmiotem wymiany międzynarodowej nie można mówić o ocenie międzynarodowej

Połączone rynki trans narodowe są mniej elastyczne niż narodowe .

Mechanizmy popyt- podaż są mniej doskonałe niż w skali narodowej.

19. MECHANIZM KSZTAŁTOWANIA SIĘ CEN NA RYNKU TOWARÓW WYSTANDARYZOWANYCH I ZINDYWIDUALIZOWANYCH W KRÓTKIM CZASIE.

KRÓTKI OKRES - to taki podczas którego nie zachodzą w gospodarce istotniejsze zmiany o charakterze strukturalnym, technicznym, czy instytucjonalnym. W krótkim okresie mamy raczej do czynienia ze zmianami koniunkturalnymi.

TOWARY WYSTANDARYZOWANE - masowe ich walory są identyczne i łatwe do jednoznacznej kwalifikacji bez względu na miejsce wytworzenia . Są one więc zastępowane. Do towarów tych zalicza się głównie surowce i artykuły rolno - spożywcze.

TOWARY ZINDYWIDUALIZOWANE - ich walory użytkowe są określane przez potrzeby indywidualnie odbiorców lub segmentów rynku.

Redukowane w krótkich seriach powoduje to duże uzależnienie odbiorcy od dostawcy, bo możliwość sprostania specyficznym potrzebom, w krótkim czasie jest ograniczona. Do tej grupy należą wyroby przemysłowe, pozornie standaryzowane artykuły żywnościowe, usługi.

W krótkim okresie ceny towarów standaryzowanych są mniej stabilne niż ceny towarów zindywidualizowanych. Przyczyną jest odmienne kształtowanie się cenowych elastyczności popytu i podaży tych towarów. Decydują o tym też cechy specyficzne tzw. standaryzowanych i zindywidualizowanych.

TOWARY WYSTANDARYZOWANE_ czynniki niestabilności cen w krótkim okresie ( art. rolno - spożywcze)

długi cykl produkcji i wysokie koszty produkcji

ograniczone zmiany możliwości zmiany struktury produkcji

nietrwałość wysokie koszty magazynowania

rozdrobnienie producentów, powolne docieranie do nich sygnałów rynkowych.

Specyficzna organizacja sieci zbytu rozdrobnienie produkcji działalności pośredników, działalność pośredników

Niska elastyczność (cenowa) popytu ( trudności magazynowania rozdrobnienie konsumentów, zmieniająca się struktura konsumpcji, zaspokajanie podstawowej funkcji ludzkiego organizmu)

Strategiczne znaczenie w polityce rolnej

Nawyki i przyzwyczajenia w strukturze produkcji i konsumpcji (sur. Naturalne)

Relatywnie długi okres nowych inwestycji i wysokie ich koszty co utrudnia zwiększenie ich wydobycia

Wysokość poniesionych nakładów inwestycyjnych i wysokie koszty ( bieżące) eksploatacji.

Strategiczne znaczenie w polityce ekonomicznej w przypadku kształtowania się cen tych towarów mamy do czynienia z tzw. regułą pajęczyny ( zbieżnej lub rozbieżnej)

Reakcje producentów art. rolno - spoż. I surowców w okresach zmian sytuacji rynkowej dodatkowo może utrzymać politykę rządów sterujących zazwyczaj podażą , która utrudnia stabilizację cen krótkookresowe, skutki takiej polityki, to obniżenie cenowej elastyczności podaży

TOWARY ZINDYWIDUALIZOWANE

W tym przypadku nie można mówić o jednolitej cenie międzynarodowej i na dodatek ............... wokół wartości międzynarodowych. Przy bardzo szerokim asortymencie tych towarów zaspokajają one inne określone potrzeby . Dlatego wzajemna substytucja towarów tej kategorii jest ograniczona stąd w krótkim okresie ceny tych dóbr są stabilne.

Decydujące znaczenie ma tu przede wszystkim ukształtowanie się na wysokim poziomie cenowej elastyczności popytu w stosunku do cenowej elastyczności popytu na towary standaryzowane jest nieco wyższa.

Kształtowanie się cen tych towarów w krótkim czasie zależy w mniejszejszym stopniu od koniunktury, sytuacji politycznej, ukształtowania się kosztów nastrojów społecznych itp. Przyczyny stabilności cen:

niski udział kosztow stałych w kosztach produkcji ogółem

możliwość usztywnienia popytu względem cen i dywersyfikacji towarów

możliwość uruchomienia rezerw produkcyjnych

możliwość składowania i relatywnie niskie tego koszty

wysoka cena elastyczności

polityka cenowa inwestorów, producentów, polityka zagranicznych krajów

20. MECHANIZM KSZTAŁTOWANIA SIĘ CEN ARTYKUŁÓW SUROWCOWO- ROLNYCH I PRZEMYSŁOWYCH W DŁUGIM OKRESIE.

W DŁUGIM OKRESIE ceny towarów na rynku międzynarodowym wykazują tendencje do zmian w skutek przemian technicznych i strukturalnych. Towarzyszą temu też istotne przeobrażenia w skali osiąganych dochodow stąd do analiz wykorzystuje się wskaźniki dochodowej elastyczności popytu i podaży. Istotna jest też analiza wskaźników „terms of trade”.

Wyróżniamy kilka ich rodzajów :

1. cenowe trems of trade - to współczynnik wskazujący na względne zmiany cen w ekspercie danego kraju do wzgl. Zmian cen towarów w imporcie

Tc=

Dt - przeciętne ceny w exporcie

Dt - przeciętne ceny w imporcie

T - okres badany

O - okres początkowy

Zmiany w czasie cenowych terms of trade są wskazówką co do zmian korzyści krajów prowadzących wymianę cenowe terms of trade poprawiają się gdy ceny towarów eksportowanych rosną szybciej niż importowanych

2) ilościowe trems of trade zmiany ilości towarów, jakie misi eksportować kraj, aby, móc importować określone ilości towarów

Ti=

Q - ilość towarów exportów

Q - ilość towarów importowanych

T - okres badany

O - okres początkowy

3. czynnikowe tems of trade:

• jednoczynnikowe terms of trade

Tjcz = Tc x Zx

Tc - cenowe terms of trade

Zx - wskaźnik zmian poziom wydajności pracy w sektorze ex portowym analizowanego kraju w okresie t w porównaniu do okresu o

Oznaczają więc one relacje zmian cen towarów ex porterów i importować przez kraj w określonym czasie skorygowaną o zmiany wydajności czynników produkcji zatrudnionych przy produkcji zatrudnionych przy produkcji ex portowej tego kraju między okresem początkowym, a badanym

• dwuczynnikowe terms of trade

Tdcz = Tc x Zx:Zm

Zm - wskażnik zmian poziomu wydajności pracy w produkcji zastępującej import w kraju importującym lub w innych krajach w produkcji towarów importowanych między okresem badanym, a początkowym.

Wskaźnik ten obrazuje więc nie tylko zmiany cen. Ale i poziom wydajności pracy w kraju lub za granicą.

Ceny artykułów standaryzowanych ( surowcowo- rolnych) kształtuje się więc w zależności od - nie tylko warunków terms of trade ale i dochodowej elastyczności popytu i podaży tych dóbr stąd:

z powodu działania prawa Engla ( zgodnie ze wzrostem dochodów popyt na artykuły podstawowe rośnie wolniej niż na dobra przenmyslowe i usługi) występuje niska dochodowa elastyczność popytu

zmiany w strukturze spożycia prowadzą do zmniejszenia popytu na art. prostsze i tańsze co hamuje wzrost popytu całości na podstawowe art. rolno- spożywcze.

Hamowanie rozwoju importu przez prowadzenie polityki samowystarczalności żywieniowej i bezpieczeństwa żywnościowego,

Wysoka dynamika postępu technicznego prowadząca do oszczędności surowców i zmniejszenia strat w procesie produkcji,

Postępująca substytucja surowców naturalnych przez syntetyki.

Prowadzenie polityki tzw. bezpieczeństwa narodowego

Dostosowanie się producentów i ex porterów do zmian popytu

Ograniczone możliwości stymulowania popytu zagranicznego.

W przypadku towarów zindywidualizowanych kwestia ta wygląda następująco:

działanie prawa Engla - wg którego ze wzrostem dochodów rośnie popyt na usługi i towary przemysłowe

zmiany w strukturze konsumpcji sprowadzające się do wzrostu zapotrzebowania na droższe i bardziej skomplikowane towary , co prowadzi do wzrostu popytu na nie, ich wartości i ceny relatywnych .

postępujący proces internacjonalizacji i liberalizacji życia gospodarczego prowadzący do poprawy warunków życia ludności.

Możliwość dostosowania się producentów i ex porterów do zmian popytu,

Możliwość stymulowania popytu przez użycie różnorodnych dywersyfikacji towarów i usług

Możliwość wykorzystania różnorodnych instrumentów zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej

21. RÓŻNICE W MECHANIZMIE KSZTAŁTOWANIA SIĘ CEN NA RYNKU TOWARÓW WYSTAND I ZINDUALIZO W UJĘCIU KRÓTKOTERMINOWYM.

Rynek towarów WYSTANDARYZOWANYCH w ujęciu krótkoterminowym : wysokość ceny zależnej gł.od kształtowania się cenowych elastyczności podaży i popytu na te towary - patrz 19

Długi okres - pyt 20.Towary zindywidualizowane: krótki okres patz 19 , długi okres pyt 20

22. POJĘCIE I RODZAJE KURSU WALUTOWEGO; WARUNKI WYMIENIALNOŚCI WALUT.

KURS WALUTOWY- cena pieniądza w kraju A wyrażona w pieniądzu kraju B. Ukształtuje się w miejscu spotkania popytu i podaży na zagraniczne środki płatnicze. Podaż na dewizy reprezentują eksporterzy , a popyt importerzy.

RODZAJE KURSÓW WALUTOWYCH:

kurs arbitralny - cena pieniądza danego kraju ustalona przez władze wobec pieniądza innego kraju i stała w dłuższym okresie,

kurs stały - jest to cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego kraju, przy czym odpowiednia władza monetarna ( najczęściej bank centralny) jest zobowiązana utrzymywać wahania kursu w pewnych granicach ( rozszerzone lub zwężone).

Kurs zmienny - cena pieniądza danego kraju wyrażona w pieniądzu innego przy czym odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania kursu lub pozostania mu swobodę. Z tzw. kursem zmiennym kontrolowanym mamy do czynienia , gdy przy wahnięciach kursu podejmowane są przedsięwzięcia mające na celu stabilizację kursu np. skup zagranicznych dewiz. Sytuacja taka określona jest terminem i brudnego kursu zmiennego (dirty flooting) . Jej przeciwieństwem jest czysty kurs zmienny 9 bez interwencjina rynku ) - clear flooting

Dualny system kursowy - oprócz rynku urzędowego funkcjonuje też prywatny. W związku z tym wyróżnia się : - urzędowe kursy walut ( usztywnione) - prywatne kursy walut ( określone przez siły rynkowe)

kurs jednolity - kurs o określonym poziomie

kurs zróżnicowany - w stosunku podmiotowym ( dla osób prywatnych i państw. - różny) przedmiotowym ( poziom różny w zależności od transakcji), geograficznym 9 różny w stosunku do danego kraju lub grupy krajów)

kurs podwartościowany ( niedoszacowany) kurs rynkowy niższy niż kurs równowagi długookresowej.

Kurs nadwartośiowy ( przeszacowany) - kurs rynkowy wyższy niż kurs równowagi długookresowej

Kurs efektywny - kurs średni ważony obliczany w stosunku do walut głównych partnerów handlowych kraju.

Kurs efektywny realny - wskazuje ile więcej lub mniej towarów zagranicznych można nabyć za wolumen (pewien określony) towarów krajowych.

Kurs nominalny - nie uwzględnia się stopy inflacji

Kurs realny - skorygowany o stopę inflacji.

Kurs bezpośredni - stosunek kursu 1 waluty do drugiej np.: DEM wyrażony w USD

Kurs krzyżowy - stosunek dwóch walut do trzeciej np.: funta.

Kurs oparty o otwarty koszyk walut zagranicznych - wyznaczenie wartości koszyka jako sumy walut składanych oraz ich wagi w koszyku w zależności od kształtowania się poziomu ich kursów w danym okresie.

Kurs oparty na zamkniętym koszykiem walut - % udział ograniczonej ilości walut nie zmienia się , bez względu na zmiany ich kursów.

Kurs bieżący (spot rate)

Kurs terminowy ( forward rate) - zakup walut na rynku z wyprzedzeniem w stosunku do dostarczenia waluty, które następują w późniejszym terminie).

WARUNKI WYMIENIALNOŚCI WALUT.

Wymienialność: możliwość wymiany pieniądza krajowego na pieniądz innych krajów oraz swoboda dysponowania nimi i transferowania za granice.

Warunki :

stan bilansu płatniczego

rozwój rynku dewizowego

ruch kursów dewiz i poziom ich rezerw

popyt i podaż na rynku dewizowym

Przy pełnej wymienialności nie stosuje się żadnych ingerencji ani ograniczeń administracyjnych.

23. ZASADY KSZTAŁTOWANIA SIĘ KURSU WALUT W SYSTEMIE WALUTY ZŁOTEJ.

System waluty złotej był pierwszym międzynarodowym systemem walutowym (więc zbiorem reguł zasad, instrumentów i instytucji umożliwiających dokonywanie płatności w skali międzynarodowej) . Wykształcił się pod koniec XIX w. ; funkcjonował mniej więcej od 1880 r. do wybuchu I wojny światowej (1914) .Cechy systemu:

1.każda jednostka waluty narodowej ma określony parytet (siłę nabywczą) wyznaczony w złocie.

2.W obiegu są waluty narodowe krajów w pełni wymienialne na złoto; pełna swoboda transferem złota w skali międzynarodowej

3.Władze finansowe krajów są zobowiązane do utrzymywania zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota i / lub przez kontrolę wielkości podaży pieniądza odpowiednio proporcjonalnej do zasobów złota.

W tym systemie kurs żadnej z walut był stały, ale nigdy zupełnie sztywny> Był to tzw. kurs wahający się w pewnych granicach nazywanych punktami złota. Punkty złota, to fluktuacje bieżących kursów wobec tzw. mit pirat ( w praktyce ok. +- 1% , górny punkt złota był wyznaczony przez kurs parytetowy powiększony o koszty ubezpieczenia i przesyłki złota z kraju deficytowego do nadwyżkowego. Dolny zaś był określony przez kurs parytetowy pomniejszony o koszt wysyłki i ubezpieczenia .

Charakterystyczna cechą systemu było funkcjonowanie 2 mechanizmów rozwoju międzynarodowych stosunków ekonomicznych , a dokładniej automatycznego przywracania równowago w bilansach płatniczych - mechanizm dochodowy i mechanizm cenowy.

Zgodnie pierwszym w warunkach deficytu bilansu handlowego w systemie waluty następował spadek wydatków, działał ich mnożnik i w efekcie spadało też PKB.

Ale przy założeniu stałości dochodowej elastyczności podaży eksportowej prowadziło to do zmniejszenia wielkości przywozu , zwiększenia wywozu i w ostateczności do powrotu bilansu handlowego do równowagi. Na stosunek działania tego mechanizmu mogło się też pojawić dodatnie saldo obrotów.

Przykład kształtowania się kursu walutowego w systemie waluty złotej.

Zgodnie z mechanizmem cenowym ujemny bilans handlowy i odpływ kruszców powodował spadek ilości pieniądza w obiegu i obniżenie poziomu cen krajowych . Zwiększała się wtedy atrakcyjność cenowa eksporty , a zmniejszała importu. Sytuacja kształtowała się odwrotnie w przypadku nadwyżki bilansu handlowego. W obu przypadkach mechanizm był uruchamiany wraz z transferem kruszców szlachetnych między krajami.

24. ZASADY KSZTAŁTOWANIA SIĘ KURSU WALUT WE WSPÓŁCZESNYM SYSTEMIE WALUTOWYM KRAJÓW O GOSPODARCE RYNKOWEJ.

Współczesne warianty kształtowania poziomu kursu walutowego.

Kurs stały, ale sporadycznie zmieniamy kurs zmienny (flooting)

1. Kurs stały w 2. kurs stały 3 kurs zmienny kurs swobodnie

dłuższych okresach pełzający regulowany zmienny

1.charakterystyczny dla systemu walutowego z Beton Woods. Opierał się on na kursach walut w stosunku do dolara USA ( lub złota) . Kursy krajów członkowskich MFW mogły się wahać początkowo w granicach +- 1% od poziomu kursu parytetu, a później w granicach +- 2,25%. Ten relatywnie sztywny system kursowy nazwano systemem „ przestawianego korka” ( adjustable peg)

2.tzw. skaczący korek (crawling peg) . Występował w krajach z relatywnie wysokimi stopniami inflacji, których władze monetarne nie zdecydowały się na pozbawienie kontroli nad poziomem kursu waluty. Chodziło o pogodzenie negatywnych skutków informacji z utrzymaniem „przenośnego”, relatywnie stabilnego systemu walutowego. Zakładano max skoki „korka” np.: na miesiąc zmiana o 1% system ten stosowano też w Polsce.

Kursy kontrolowane - władze monetarne nie pozostawiają kształtowania się kursu walutowego wyłącznie siłom rynku tzw. mechanizm czystego floatingu (kurs swobodnie zmienny) stosowany jest okresowo przez nie liczne kraje. Władze starają się w mniejszy lub większy stopniu regulować wahania waluty narodowej, wymienialnej często też decydują się na dualny system kursowy (PATRZ PYT 22)

25.Systemy i mechanizmy płatności międzynarodowych

Rozliczenia międzynarodowe polegają na regulowaniu powstałych między podmiotami z różnych krajów należności i zobowiązań pieniężnych z tytułu obrotu handlowego, usługowego, kapitałowego i świadczeń jednostronnych. Mogą mieć formę gotówkową i bezgotówkową.

Rozliczenia bezgotówkowe mogą mieć formę kompensat towarowych:

całościowych (podmioty dokonują zakupów na taką samą kwotę u siebie nawzajem czyli handlu wymiennego lub transakcji równoległych np. importer z Ukrainy uzależnia zawarcie kontraktu na zakup węgla od zgody polskiego kontrahenta na import ukraińskiego żelaza) lub częściowych, których istotą jest brak równowartości transakcji kupna i sprzedaży.

Obecnie większość rozliczeń gotówkowych dokonywana jest za pośrednictwem banków. Rozliczenia te przybierają różne formy w zależności od tego czy płatność podlega odroczeniu czy też jest uwarunkowana w inny sposób, albo czy dotyczy obrotu towarowego, usługowego, czy też świadczeń jednostronnych.

W przypadku rozliczeń bez odroczenia płatności najbardziej rozpowszechnioną formą jest polecenie wypłaty i czek (tzw. bezwarunkowe formy zapłaty). Uwarunkowanymi środkami zapłaty są inkaso(i różne jego formy ) i akredytywa ( różne formy).

W odniesieniu do płatności odroczonych (kredytów) do bezwarunkowych środków zapłaty zaliczamy weksel (różne formy), a środków warunkowych niektóre rodzaje akredytyw.

Transakcje kapitałowe mogą być rozliczane zarówno za pomocą w/w środków zapłaty jak i drogą zamiany jednych instrumentów na inne. Dla wierzyciela najbardziej korzystne są nie uwarunkowane formy zapłaty, a dla dłużnika uwarunkowane ( im bardziej tym lepiej).

Trudności płatnicze i wymienialności walut spowodowały, że powstały umowy o międzynarodowym obrocie finansowym. Dzielimy je na:

1. rozrachunkowe clearingowe - nie dopuszczające transfery walut wymienialnych między krajami. Wszystkie należności wzajemne są wpłacane przez strony na specjalne rachunki, a w momencie płatności wierzyciele zgłaszają się do odpowiednich banków w swoich krajach otrzymując należności ze środków z wpłat dłużników dokonywanych w tym samym kraju.

2. płatnicze - dopuszczające transfer walut wymienialnych między krajami. Treścią umów płatniczych jest uzgodnienie max kwoty jaką strony zobowiązują się do przekazania wzajemnie za import.

Rozliczenia międzynarodowe z udziałem pieniądza są prowadzone zużyciem walut międzynarodowych i rynku walutowego.

26.Istota bilansu płatniczego i jego główne pozycje.

Bilans płatniczy to syntetyczne zestawienie wszystkich płatności dokonywanych między rezydentami krajowymi, a zagranicą w danym okresie, zazwyczaj w określonym roku.

Pozycje bilansu płatniczego kraju:

I. Bilans obrotów bieżących obejmuje płatności kraju związane z międzynarodową wymianą towarów i usług oraz koszty (dodatnie lub ujemne) obsługi kapitału zagranicznego.

1.bilans handlowy - zestawienie porównawcze importu i exportu dokonanego przez rezydentów kraju w stosunku do partnerów zagranicznych

2.bilans obrotów usługami - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami, między krajem a zagranicą, w tym z tytułu świadczeń usług transportowych, ubezpieczeniowych

3.bilans procentów i dywidend - zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału obcego (wpływy i wydatki z tytułu zagranicznych inwestycji lub indywidualnych uzyskiwanych pożyczek)

4.bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej (transfery rządowe np. składki płacone instytucjom, nieodpłatne dostawy w ramach pomocy międzynarodowej.

II. Bilans obrotów kapitałowych zalicza się tu przepływy kapitału we wszystkich formach tzn. kapitału port folio i inwestycyjnego (produkcyjnego)

1.bilans obrotów kapitałami krótkoterminowych prywatnych przepływów kapitałowych, prywatnych podmiotów gospodarczych.

2.bilans obrotów kapitałami długoterminowymi - obejmuje on przepływy kapitału średnio- i długoterminowego w formie zagranicznych inwestycji bezpośrednich (produkcyjnych) i pośrednich (lokaty prywatne) oraz w formie średniookresowych i długookresowych kredytów prywatnych, rządowych i organizacji międzynarodowych.

III. Bilans obrotów wyrównawczych inaczej bilans obrotów dewizowych banku centralnego.

Suma wszystkich bilansów powinna dać zero.

27.Pojęcie równowagi i nierównowagi bilansu płatniczego.

Bilans płatniczy jest uważany za zrównoważony gdy nie występują transakcje wyrównawcze, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego (np. celowe zaciąganie kredytu w warunkach deficytu handlowego lub deficytu obrotów bieżących ). Z równowaga bilansu mamy do czynienia gdy równoważą się transakcje autonomiczne, czyli obroty towarowe i usługowe, bilans procentów i dywidend oraz pozostałe pozycje obrotów bieżących, a więc przepływy nie rekompensowane oraz wydatki rządowe. Do operacji autonomicznych zalicza się też przepływ kapitałów długoterminowych w formie pożyczek.

Jako transakcje wyrównawcze należy traktować wszelkie ruchy kapitałów krótkoterminowych prowadzące do zmian krótkoterminowego zadłużenia kraju wobec zagranicznych organów oficjalnych i międzynarodowych organizacji finansowych oraz przepływy złota monetarnego i dewiz.

Równowaga rzeczywista ma miejsce gdy należności i zobowiązania z tytułu rozwagi działalności gospodarczej są podejmowane bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy czas nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań.

Równowaga pozorna ma miejsce, gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej.

Nierównowaga - sytuacja odwrotna.

Przyczyny nierównowagi: wielkości PKB (oddziaływanie na saldo bilansu handlowego, niekiedy też na saldo bilansu obrotów bieżących), terms of trade ( wpływ na saldo bilansu handlowego- poprawa terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu), kurs walutowy ( dewaluacja waluty krajowej, względem zagranicznych powoduje wzrost exportu, spadek importu i prowadzi do poprawy salda bilansu handlowego. Rewaluacja waluty rodzi odwrotne konsekwencje.

28.Mechanizm cenowy przywracania równowagi bilansu płatniczego w różnych systemach walutowych.

Mechanizm cenowy w sposób automatyczny działał tylko w systemie waluty złotej, ale mamy z nim do czynienia także współcześnie. Zwraca się w nim jedynie uwagę na zmiany cen, zakłada się występowanie konkurencji doskonałej i brak różnic w elastyczności cenowej popytu i podaży oraz, że według prawa Saya ,, niewidzialna ręka rynku” samoczynnie umożliwi osiągnięcie pełnego zatrudnienia i równowagi wewnętrznej i zewnętrznej.

W systemie waluty złotej wg tego mechanizmu ujemny bilans handlowy i związany z tym odpływ kursów powoduje spadek ilości pieniądza w obiegu i w konsekwencji obniżenie poziomu cen krajowych. Stąd zwiększa się atrakcyjność exportu, a zmniejsza opłacalność importu.

Sytuacja kształtuje się odwrotnie w wypadku nadwyżki bilansu narodowego. W obu przypadkach mechanizm uruchamiany jest wraz z transportem kruszców szlachetnych między krajami Mechanizm funkcjonował podobnie w systemach waluty sztabowo - złotej i dewizowo - złotej, bo od systemu waluty złotej różniły się tylko tym, że w systemach tych określono minimalną sumę wymiany waluty krajowej na złoto, ( a konkretnie na sztabkę złota - stąd nazwa). W systemie dewizowo-złotym dodatkowo potrzebna była przed wymianą na złoto - konwersja na inną walutę wymienialną był nią głównie dolar USA. Mechanizm ten nie działa już tak samo w systemie pieniądza papierowego kierowano z Bretton Woods ponieważ dochodzi w nim opcja ingerencji państw - członków w stopień wymienialności walut. Poza tym rola złota w tym modelu zostaje ograniczona na korzyść walut wymienialnych i SDR, jako składnika rezerw dewizowych. Przywrócenie tego mechanizmu nie było automatyczne i możliwe do końca.

29. Mechanizm dochodowy przywracania równowagi bilansu płatniczego w różnych systemach walutowych.

Zgodnie z tym mechanizmem w warunkach deficytu bilansu handlowego ( a tym samym płatniczego ) następuje zmniejszenie wydatków, zaczyna działać mechanizm mnożnika w dół i w efekcie ma miejsce spadek wartości PBK. Odwrotnie kształtuje się sekwencja w przypadku nadwyżki bilansu. Główny nacisk w tym mechaniżmie położony jest na zmiany wydatków, dochodów i obrotów handlowych z zagranicą. Pomijane są zmiany cen, obroty kapitałowe i zmiany stóp procentowych.

W systemie waluty złotej w warunkach deficytu działał mnożnik itp. -jak wyżej. Przy założeniu nie zmiennej dochodowej elastyczności popytu na import i podaży exportowej prowadziło to do zmniejszenia wielkości przywozu, zwiększenia wywozu i w ostatecznym efekcie bilans wraca do równowagi. Co więcej mogło się nawet pojawić dodatnie saldo obrotów handlowych. Mnożnikowo rosły wtedy globalne wydatki, PBK i wartość importu, malał natomiast export. Podobnie jak mechanizm cenowy- działał on jeszcze w systemach waluty sztabowo- złotej i dewizowo- złotej. Podobnie także współcześnie i w systemie pieniądza kierowanego z Bretton Wood. Przywrócenie tego automatycznego rozwiązania deficytu w warunkach silnej interwencji w ostatnim z podanych systemów do końca nie było możliwe .

30.Mechanizm automatycznego przywracania równowagi płatniczej w warunkach systemu Bretton Woods.

Podstawę systemu z Bretton Woods stanowiły dwie zasady:

wymienialności walut (była ona gwarantowana przez bank centralny emitujący walutę. Obowiązywała także wymienialność rynkowa tzn. całkowita swoboda obrotu pieniężnego w skali międzynarodowej). Oznaczała ona gwarancję odkupienia przez władze monetarne od banków centralnych własnej waluty za złoto, jeśli nie została ona zakupiona w celu dokonania płatności bieżących, oraz zobowiązanie władz monetarnych do niestosowania ograniczeń dewizowych w płatnościach bieżących bilansu.

stabilności walutowej - obejmowała reguły kształtowania kursów bieżących walut w długim i krótkim okresie: dopuszczano wahanie o + 1% od kursu parytetowego lub centralnego, wykluczono dyskryminacyjne zarządzenia walutowe i polityki różnicowania walut.

Krótkookresowa nierównowaga bilansu miała być likwidowana w drodze wykorzystania rezerw walutowych (złota i dolarów USA) lub zaciągania kredytów zagranicznych.

Długookresowa nierównowaga bilansu miała być przezwyciężona przez kraje deficytowe przez odpowiednią politykę gospodarczą. Jako rozwiązanie ostateczne traktowano zmianę parytetu lub kursu centralnego waluty. Dewaluację musiała poprzedzać zgoda Międzynarodowego Funduszu Walutowego i nie mogła (bez stwierdzenia przez MFW tzw. zasadniczego braku równowagi) przekraczać %.

15.08.1971 r. na skutek narastającego deficytu bilansu płatniczego USA, nadmiaru dolarów na rynku USA zaczęło sprzedawć rezerwy złota. W końcu postanowiono zdewaluować dolara w stosunku do złota z 35 na 38 USD za uncję złota. Wobec faktu, że sytuacji nie dało się opanować ustalono też równocześnie rozszerzenie wahań kursów rynkowych innych walut wokół ich kursu centralnego do dolara USA z + 1% do + 2,25%. Uzyskana w wyniku tego poprawa bilansu USA w 1972 r. nie powstrzymała ucieczki od dolara. Nastąpiła kolejna dewaluacja $ (z 38 na 42,22 $ / uncję), a w końcu zdecydowano się zrezygnować z utrzymywania stałych kursów walut, co oznaczało rozpad systemu z Bretton Woods.

31. Mechanizmy automatycznego przywracania równowagi płatniczej w warunkach systemu sztabowo-złotego i dewizowo-złotego.

System sztabowo-złoty jest podobny do systemu waluty złotej (patrz 23 pyt.) z jednym wyjątkiem - minimalną sumę wymiany waluty krajowej określono w złocie. W tamtych czasach suma ta była równa wartości sztabki złota. Efektem tego zwiększenie amplitudy wahań punków złota co sprzyjało m.in. spekulacji.

System waluty dewizowo-złotej był stosowany w okresie międzywojennym. Założeniem podstawowym była wymienialność waluty danego kraju na sztaby złota, ale poprzedzona konwersją na inną walutę wymienialną - głównie dolary USA.

W obu systemach działały więc automatyczne mechanizmy przywracania równowagi:

dochodowy - działał jak w systemie waluty złotej,

cenowy - ujemnemu bilansowi płatniczemu towarzyszył odpływ złota i dewiz lub samego złota w zależności od systemu. Mechanizm przywracający równowagę wraz z transferem złota i dewiz był uruchamiany.

Szczegóły funkcjonowania mechanizmów patrz 28 i 29 pyt.

32. Funkcjonowanie mechanizmu cenowego i dochodowego we współczesnym systemie walutowym krajów kapitalistycznych.

Ogólne działanie mechanizmów patrz 28 i 29 pyt.

We współczesnym systemie walutowym oba mechanizmy działają pod ograniczeniem tzw. węża walutowego (inaczej wąż w tunelu). Jest to jeden z trzech filarów Układu Walutowego z XII 1958 r. : Fundusz Europejski, Wielostronny System Rozliczeń i wąż walutowy.

System walutowy składa się z europejskiej jednostki walutowej, mechanizmu kursów walutowych i systemu kredytowego.

Europejska jednostka walutowa (dawniej ECU) obecnie EURO służy do określania kursów walut, jest podstawowym środkiem płatniczym w rozliczeniach międzybankowych, składnikiem rezerw walutowych krajów członkowskich. Najważniejsze znaczenie dla funkcjonowania obu mechanizmów ma jednak system tzw. węża walutowego. Jego podstawowym założeniem jest ograniczenie wahań kursów walutowych o + 2,25% w stosunku do kursu dolara USA.

Obecnie , dodatkowo, na coraz większą skalę funkcję środka płatniczego pełnią tzw. SDR-y (czyli specjalne prawa ciągnienia - ściśle związane z MFW i operacjami walutowymi np. jeśli kraj ma na koncie niewykorzystany zasób SDR-ów i ma deficyt w obrotach z innymi krajami, to może polecić przelać MFW odpowiednią sumę SDR-ów ze swego rachunku na konto kraju mającego nadwyżkę handlową po to by otrzymać od niego (z rezerw) walutę, której poszukuje się na rynku dla opłacenia importu. Banki rozliczają się w SDR-ach, a faktyczny import jest rozliczany w dolarach USA lub innej walucie należącej do tzw. koszyka ($ USA, marka niemiecka, jen japoński frank francuski, funt szterling). W razie głębszych trudności MFW może udzielić kredytu.

Obecnie ,,wąż” działa i jest kontrolowany częściowo poza wspólnotą. Nakłada on zobowiązania w zewnętrznej polityce walutowej - głównie chodzi tu o zapewnienie osiągania wspólnych decyzji co do zmian podstawowych kursów walut.

33.Czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w długim okresie.

Czynniki wpływające na równowagę bilansu w długim okresie dzielimy na wewnętrzne (popytowe i podażowe) i zewnętrzne.

Do wewnętrznych popytowych należą:

1.stopa wzrostu gospodarczego,

2.stopa oszczędzania (determinuje wielkość i dynamikę popytu, stopień pochłaniania podaży przez popyt wewnętrzny; od niej zależy wartość inwestycji i efektów mnożnikowych),

3.źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, export),

4.sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych (w części z oszczędności wewnętrznych, a w części z kapitału zagranicznego).

Do wewnętrznych podażowych zaliczane są:

1.relacja między stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny;

2.relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem, a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny;

3. zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej.

Do grupy czynników zewnętrznych, właściwie o wadze międzynarodowej należą:

1.zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych (zmiany cenowych terms of trade),

2.miany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych w świecie;

3.zmiany poziomu i struktury konkurencyjności danego kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technicznego i długookresowych tendencji rozwojowych popytu światowego (na poprawę sytuacji w bilansie wpływa wzrost poziomu i struktury międzynarodowej konkurencyjności).

34. Rola handlu zagranicznego w gospodarce narodowej w ujęciu statycznym.

Statyczne ujęcie ozn., że dla określenia przyszłych kierunków produkcji bierze się pod uwagę istniejące w momencie podejmowania decyzji warunki gospodarowania danego kraju (wewnętrzne i zewnętrzne). Takie ujęcie gospodarki jest bardzo niebezpieczne dla krajów słabych pod względem ekonomicznym, bo prowadzi do utrwalenia ich niekorzystnej pozycji w międzynarodowej wymianie handlowej. Nie wystąpi taki efekt w grupie krajów wysoko rozwiniętych oraz w przypadku tzw. specjalizacji dynamicznej (uwzględnia się realne możliwości gospodarki, przewidywane, a nie wyjściowe, warunkiem współpracy z zagranicą). Tylko kraje dysponujące zaawansowanymi technologiami, środkami finansowymi (czyli najwyżej rozwinięte) są w stanie za pomocą różnych narzędzi polityki zagranicznej łatwo dostosować się do zmian zapotrzebowania rynku światowego lub kreować na nim nowe warunki dla popytu. Często jednak cele optymalizowania kierunków specjalizacji międzynarodowej ustępują naciskom krótkookresowych, doraźnych potrzeb gospodarczych i politycznych. Handel zagraniczny może wpływać na warunki wymiany międzynarodowej i pozycję państwa na rynkach światowych.

35. Sposoby i kierunki oddziaływania handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy.

Handel zagraniczny jest narzędziem transformacji struktury wytworzonego dochodu narodowego: służy do dopasowania struktury wytworzonego dochodu do potrzeb produkcyjnych i konsumpcyjnych. W krajach mało rozwiniętych struktura dochodu różni się od potrzeb, asortyment jest ograniczony, a potrzeby upodabniają się do skali międzynarodowej. Handel zagraniczny pozwala pokonać barierę strukturalną (import umożliwia poszerzenie asortymentu; export może stać się środkiem zapłaty za import - umożliwia też zwiększenie wolumenu produkowanych towarów i usług, czyli zwiększenie korzyści ze specjalizacji międzynarodowej).

Handel pełni także funkcję redestrybucyjną (zmiana proporcji podziału wytworzonego dochodu narodowego na akumulację i konsumpcję).

W gospodarce zamkniętej: Yw = I + K + R

W gospodarce otwartej: Yw = I + K + R + Ex - Im

Yw - dochód narodowy wytworzony ; I - inwestycje ; K - konsumpcja ; R - wydatki rządowe ; O - oszczędności ; Ex - export ; Im - import.

W gospodarce otwartej export jest taktowany jako rodzaj inwestycji zagranicznej, import - oszczędności.

Im większa jest przewaga exportu nad importem (dodatnie saldo) tym mniejsze mogą być inwestycje krajowe, bo export zwiększa dochód narodowy tak jak inwestycje powoduje wzrost zatrudnienia i wydajności pracy.

Im większa jest przewaga importu nad exportem (ujemne saldo bilansu) tym mniejsze mogą być oszczędności krajowe. Nadwyżka importu nad exportem oznacza uzupełnienie akumulacji krajowej. W gospodarce rynkowej gdzie występuje przewaga podaży nad popytem handel zagraniczny kształtuje w sposób istotny globalny popyt. Export zwiększy popyt na towary i usługi krajowe, import przeciwnie - zmniejsza. Przy niepełnym wykorzystaniu mocy produkcyjnych, gdy export jest większy niż import jest to zjawisko korzystne, bo prowadzi do wzrostu dochodu. Gdy występuje import większy niż export to działa depresyjnie na gospodarkę, ale w sytuacji statycznej, czyli gdy nie ma wzrostu inwestycji = rozbudowy aparatu produkcyjnego = zwiększenia zatrudnienia = popytu.

Sposoby: 1) inwestycje patrz - 36pyt.

2) mnożnik inwestycyjny, exportowy i supermnożnik - patrz 37 pyt.

36. Wpływ handlu zagranicznego na stopę inwestycji i efektywność gospodarowania.

Y Y O Im Ex

Y I Y Y Y

stopa średnia stopa stopa stopa

wzrostu efektywność oszczędności importu exportu

dochodowego inwestycji

narodowego

Według tej zależności jeśli w gospodarce otwartej:

-stopa importu jest większa od stopy exportu wtedy stopa inwestycji może być większa niż pozwala na to wolumen akumulacji wewnętrznej

-stopa exportu jest większa od stopy importu wtedy stopa inwestycji jest mniejsza niż pozwala na to wolumen akumulacji wewnętrznej

-stopa akumulacji musi bowiem pokryć stopę inwestycji oraz stopę nadwyżki exportowej

Z tego wynika, że w gospodarce otwartej handel międzynarodowy wpływa na wzrost dochodu narodowego poprzez zmianę stopy inwestycji lub efektywności.

Główne ugrupowania integracyjne we współczesnej gospodarce światowej.

Ugrupowania integracyjne w krajach rozwiniętych gospodarczo:

UNIA EUROPEJSKA (d. Europejska Wspólnota Gospodarcza).Traktat ustanawiający EWG został podpisany jednocześnie z traktatem powołującym do życia Euroatom, tj. 25 III 1957 r. w Rzymie. W skład EWG pierwotnie weszły: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy. W 1973 r. do EWG przystąpiły: Wielka Brytania, Dania i Irlandia, w 1981 r. - Grecja, w 1986 r. - Hiszpania i Portugalia, w 1995 r. zaś - Austria, Finlandia i Szwecja.

UNIA EKONOMICZNA BENELUKSU -układ został podpisany 3 II 1958 r. w Hadze na 50 lat. Unia zapewnia wolny przepływ towarów i usług oraz czynników produkcji w obrębie Belgii, Holandii i Luksemburga. Jednocześnie jest koordynowana polityka ekonomiczna i społeczna.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA WĘGLA I STALI - układ w sprawie utworzenia EWG został podpisany przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i włochy 19 IV 1951 r. w Paryżu. Miał obowiązywać przez 50 lat. Oznaczał on utworzenie wspólnego rynku węgla, rud żelaza i złomu.

EUROPEJSKA WSPÓLNOTA ENERGII ATOMOWEJ (Euroatom) - układ został podpisany 25 III 1957 r. w Rzymie, na czas nieokreślony, przez te same kraje, które utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Euroatom jest ugrupowaniem o charakterze koordynacyjnym (koordynuje badania naukowe, politykę inwestycyjną, zaopatrzenie surowcowe). Jego głównym celem jest utworzenie wspólnego rynku atomowego.

EUROPEJSKIE STOWARZYSZENIE WOLNEGO HANDLU (EFTA) - zostało powołane 20 XI 1959 r. w Sztokholmie przez 7 państw: Austrię, Danię, Norwegię, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję i Wielką Brytanię. Głównym celem EFTA stała się liberalizacja handlu wzajemnego wyrobami przemysłowymi. W 1967 r. członkiem EFTA została Finlandia, w 1970 r. Islandia, w 1991 r. Lichtenstein. Obecnie członkami EFTA są: Norwegia, Szwajcaria, Islandia i Lichtenstein.

PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKI UKŁAD WOLNEGO HANDLU (NAFTA) - układ powstał 1 I 1994 r. Obejmuje on Stany Zjednoczone, Kanadę i Meksyk. Celem NAFTA jest liberalizacja handlu wzajemnego towarami, a w efekcie przyspieszenie tempa jego rozwoju.

Ugrupowania w Europie Środkowej i Wschodniej.

RADA WZAJEMNEJ POMOCY GOSPODARCZEJ - powstała w 1949 r. z udziałem Bułgarii, Czechosłowacji, Polski, Rumunii, Węgier i ZSRR. W 1949 r. przystąpiła Albania, w 1950 r. NRD, w 1962 r. Mongolia a w 1972 r. Kuba. Początkowo RWPG miała cele ściśle polityczne, później gospodarcze a pod koniec lat 60-tych integracyjne. W 1990 r. RWPG została formalnie rozwiązana.

ŚRODKOWOEUROPEJSKIE POROZUMIENIE O WOLNYM HANDLU weszło w życie 1 I 1994 r. Przewiduje ono utworzenie strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi oraz selektywną liberalizację handlu wzajemnego artykułami rolno-spożywczumi. Strefa ma być tworzona etapami. Porozumienie przewiduje także liberalizację barier parataryfowych i pozataryfowych. W skład CEFTA wchodzą Polska, Węgry, Czech i Słowacja, Słowenia, Rumunia, Bułgaria.

Ugrupowania krajów słabo rozwiniętych:

Wspólny Rynek Ameryki Środkowej (CACM), Stowarzyszenie Integracyjne Ameryki Środkowej (LAIA), Andyjski Wspólny Rynek (AMC), Wspólny Rynek Ameryki Południowej (MERCOSOUR), Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Wspólnota Karaibska (CARICOM), Regionalne Porozumienie o Handlu i Współpracy między Krajami Południowego Pacyfiku (SPARTEGA), Wspólnota Gospodarcza Afryki Zachodniej (CEAO) itp.

MNOŻNIK I SUPERMNOŻNIK HANDLU ZAGRANICZNEGO; TEORIA I PRAKTYKA W RÓNYCH GRUPACH KRAJÓW.

Mechanizm mnożnika może być uruchomiony w przypadku wystąpienia impulsów wzrostu gospodarczego (przyrostu inwestycji exportu, wydatków budżetowych). Powoduje on zwiększenie dochodu narodowego w skali wiekszej niż wynikałoby to z wielkości w/w impulsów. W zależności od rodzaju impulsu wzrostu gospodarczego wyróżnia się:

1)mnożnik inwestycyjny: impulsem jest wzrost inwestycji powodujący wzrost popytu na dobra kapitałowe i zwiększenie zatrudnienia. Idzie za tym wzrost produkcji dóbr kapitałowych i dochodów pracowników zatrudnionych przy tej produkcji. Dochody te w części zostaną przeznaczone na oszczedności a w części na konsumpcję. Te ostatnie zwiększą popyt na towary i usługi dotąd niesprzedane. Ich sprzedaż pobudza produkcję i zwiększa dochody pracowników zatrudnionych przy tej produkcji, to nakręca popyt itd.

Stopniowe przyrosty popytu maleją, a skutkiem tego także przyrosty produkcji i dochodu narodowego. W końcu oddziaływanie impulsu wygasa.

Łączny pryzrost dochodu narodowego zależy od wielkości inwestycji i od proporcij w jakich dochody zostaną podzielone między oszczędności a konsumpcję. Im większy będzie udział konsumpcji tym efekty mnożnikowe i przyrost dochodu narodowego także.

Mnożnik ten będzie nieskończenie wielki, gdy dochody zostaną w całości przeznaczone na konsumpcję towarów i usług krajowych.

2)mnożnik exportowy: działa podobnie,jak poprzedni, z jedną różnicą- mechanizm uruchamiany jest przez export. Wielkość przyrostu dochodu narodowego zalezy od wielkości exportu, wydatków konsumpcyjnych pracowników zatrudnionych przy produkcji exportowej i krajowej. Mnożnik ten przybiera rożne wartości- może być równy 1 lub większy albo mniejszy. W pierwszym przypadku wzrost dochodu narodowego równy jest exportowi; gdy jest mniejszy od jedności- dochody są w całości oszczędzane lub wydawane na zakup importowanych dóbr; gdy jest większy od 1- przyrost dochodu jest większy niż pierwotny przyrost exportu.

Supermnożnik.

Do takiej sytuacji dochodzi, gdy przyrost popytu na towary i usługi ma charakter długookresowy, moce produkcyjne zostają w pełni wykorzystane. Stąd pojawiają się tendencje do wzrostu inwestycji (zwane pobudzonymi) i są finansowane z oszczędności.

Wystąpienie inwestycji pobudzonych powoduje wzrost działania impulsu pierwotnego -

do efektów pierwotnych dodawane są efekty inwestycji pobudzonych. Wartość supermnożnika jest odwrotnie proporcjonalna do krańcowej stopy oszczędzania i krańcowej stopy importu oraz wprost proporcjonalna do krańcowej stopy inwestycji pobudzonych. Ujemny wpływ oszczędności na poziom dochodu dotyczy tylko krótkiego okresu przy niepełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych gospodarki. W okresach dłuższych oszczędności są źródłem finansowania inwestycji, od których zależą przekształcenia strukturalne w gospodarce, jej modernizacja itp.

PRZESŁANKI I KONSEKWENCJE WZROSTU MIĘDZYNARODOWEJ WSPÓŁZALEŻNOŚCI GOSPODARCZEJ W ROZWOJU SPOŁECZNO-EKONOMICZNYM.

Współzależność gospodarcza wywodzi się z międzynarodowego podziału pracy, w którym kraje rozwinięte gospodarczo specjalizowały się w produkcji gotowych wyrobów przemysłowych, a pozostałe w produkcji surowców i żywności. Powstał trójkąt w handlu międzynarodowym: Europa Zachodnia, Stany Zjednoczone i kraje surowcowo-rolnicze. Europa miała nadwyżkę w handlu z krajami surowcowo-rolniczymi, a deficyt w wywozie wyrobów przemysłowych, ponieważ Stany rozwijały własną produkcję przemysłową. Miały za to deficyt w obrotach z krajami surowcowo-rolniczymi, spowodowany większym przywozem surowców i żywności tropikalnej. USA swój deficyt pokrywały nadwyżką w handlu z Europą, a Europa z krajami surowcowo-rolniczymi. Załamanie tego trójkąta przyniósł kryzys lat 29-33. Współcześnie zależności gospodarcze nadal pozostały. Zróżnicowaniu uległy podmioty gospodarki światowej i przedmioty wymiany (doszły usługi i przepływ czynników produkcji). Zmienił się także charakter międzynarodowego podziału pracy- specjalizacja międzygałęziowa została zastąpiona przez wewnątrz gałęziową; wymiana wyrobów gotowych, przez wymianę części do tych wyrobów.

Przesłankami wzrostu współzależności nadal pozostają więc: różnice w zasobach bogactw naturalnych, w zasobach pracy, kapitału, czynniki techniczne , naukowe i instytucjonalne (ustrój polityczny, polityka gospodarcza, traktaty i umowy międzynarodowe). Konsekwencje wzrostu współzależności to przede wszystkim to, że gospodarka staje się globalną a nie sumą gospodarek narodowych. Przejrzyste i łatwe do zdefiniowania i zewidencjonowania powiązania handlowe dla gospodarki światowej tradycyjnej ustępują miejsca powiązaniom trudnym do ujęcia statystycznego. Stąd coraz bardziej postępuje uzależnienie gospodarek narodowych od międzynarodowego środowiska, zwiększa sie komplementarność ich struktur wewnętrznych. Maleje też znaczenie rozwoju przemysłowego na rzecz postępu naukowo-technicznego.

ISTOTA ORAZ CELE ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ.

Zagraniczna polityka ekonomiczna, to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem oddziaływania jest obrót towarowy i usługowy z zagranicą oraz przepływ czynników produkcji między krajem, a zagranicą. Częścią zagranicznej polityki ekonomicznej jest polityka handlowa, czyli kształtowanie przez państwo obrotów towarowych z zagranicą.

Cele: wybór przez państwo określonych priorytetów w stosunkach gospodarczych z zagranicą. Mogą być ilościowe lub jakościowe oraz posiadać różny horyzont czasowy.

ILOŚCIOWE: osiągnięcie pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego lub salda bilansu handlowego, zagwarantowanie dostaw energii i surowców niezbędnych krajowi, określona wielkość inwestycji zagranicznych lub własnych.

JAKOŚCIOWE: poprawa terms of trade, wzrost wydajności pracy przez wydłużenie serii produkcji związane z rozwojem exportu, podniesienie poziomu technicznego produkcji w wyniku importu nowoczesnych technologii, zmiany strukturalne w gospodarce itp.

HORYZONT CZASOWY: krótki (do 1 roku) - możliwa jest poprawa terms of trade, zwiększenie exportu lub ograniczenie importu, średni (1-5 lat)- poprawa efektywności gospodarowania, podniesienie poziomu technicznego produkcji przez import technologii i licencji, zwiększenie inwestycji kapitałowych własnych lub obcych, długi (pow.5 lat)- możliwe zmiany strukturalne w gospodarce, poprawa salda bilansu płatniczego, zmiana miejsca w międzynarodowym podziale pracy.

Cele zagranicznej polityki ekonomicznej są ze sobą wzajemnie powiązane na zasadach sprzężenia zwrotnego; bez osiągnięcia jednego nie możliwe jest osiągnięcie drugiego i odwrotnie. Często występują między nimi sprzeczności więc państwo powinno wybierać najważniejsze.

ISTOTA ORAZ CELE MIĘDZYNARODOWEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna to jednolite środki, cele i narzędzia polityki krajów jednego regionu geograficznego, grupy krajów itp. Aby wypracować międzynarodową politykę ekonomiczną należy koordynować zagraniczną politykę ekonomiczną zainteresowanych krajów. Koordynacja ta może mieć zróżnicowany charakter i zakres. Może być dokonywana:

ex post - sprowadza się do wymiany informacji między zainteresowanymi krajami na temat kierunków zagranicznej polityki ekonomicznej (nosi nazwę konsultacji), poszczególne kraje prowadzą jednak nadal automatycznie zagraniczną politykę ekonomiczną;

ex ante - wyraża się w dopasowaniu kierunków zagranicznej polityki ekonomicznej (nosi nazwę właściwej koordynacji). Międzynarodowa polityka ekonomiczna jest w tym przypadku efektem uzgodnień między krajami prowadzącymi ją. Zakres tych uzgodnień może być zdeterminowany geograficznie, problemowo lub czasowo. Wyrazem ujęcia jest dobór krajów zainteresowanych prowadzeniem polityki międzynarodowej- geograficzny, tematyczny lub horyzontalny.

Cele : priorytety w stosunkach gospodarczych z zagranicą w skali grupy krajów, regionu lub w skali globalnej. Mogą być one wspólne dla grupy krajów, np. członków ugrupowania integracyjnego itp. Cele mogą mieć różny charakter czasowy

• krótki - posiadają głównie cele o charakterze koniunkturalnym (stabilizacja cen, przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego itp.),

• średni - dążenia do przeciwdziałania ograniczeniom w handlu zagranicznym i przyspieszenia tempa rozwoju gospodarczego,

• długi - cele o charakterze strukturalnym (zmiana miejsca w międzynarodowym podziale pracy, przekształcenie struktury produkcji, zmiana struktury exportu, zrównoważenie bilansu płatniczego itp.).

BEZPOŚREDNIE ORAZ POŚREDNIE ŚRODKI ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ.

Środki międzynarodowej polityki ekonomicznej to ujęte rzeczowo lub wartościowo zasoby towarów lub czynników produkcji służące państwu do osiągnięcia celów zagranicznej polityki ekonomicznej.

POŚREDNIE (dominują),jest to głównie zasilanie podmiotów gospodarczych w środki zwiększające ich konkurencyjność na rynku międzynarodowym np. subwencje, ulgi kredytowe dla exporterów, zwroty części oprocentowania kredytów, ubezpieczenie kredytów, finansowanie importu licencji lub innych form postępu technicznego.

BEZPOŚREDNIE dotyczą tej sfery gospodarki, która jest własnością państwa. Dlatego ustala ono cele i narzędzia służące do ich osiągania, a także dysponuje zasobami czynników produkcji. Przedsiębiorstwa będące własnością państwa podejmują więc wszelkie decyzje inwestycyjne, produkcyjne i handlowe, realizujące cele zagranicznej polityki ekonomicznej. Stosowanie środków z.p.e ma sens tylko wtedy, gdy zostaną one w końcu zwrócone budżetowi państwa w formie rzeczowej lub wartościowej. Inaczej są zwykłą stratą. Ich stosowanie powinno więc doprowadzić do zwiększenia dochodu z wymiany zagranicznej przez wzrost jej rozmiarów lub poprawę efektywności.

CENOWO-DOCHODOWE I ADMINISTRACYJNE ŚRODKI ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ.

Kurs walutowy, stopa procentowa, budżet państwa, podatki, polityka fiskalna, pieniądz, ceny, cła, ograniczenia parataryfowe i pozataryfowe.

KURS WALUTOWY: wartość wymienna dwu walut lub cena, jaką trzeba zapłacić w walucie za nabycie jednostki waluty innego kraju. W gospodarce rynkowej jest jednym z najważniejszych narzędzi polityki ekonomicznej, decyduje o rozwoju stosunków handlowych i produkcyjnych z zagranicą, bo wyznacza poziom cen dewizowych w exporcie i cen krajowych w imporcie. Zmiany kursu wpływają w związku z tym na bilans handlowy. Stąd stwarza to możliwość oddziaływania na bilans przez jednorazową lub rozłożoną w czasie obniżkę kursu walutowego lub podwyżkę. Każda możliwość stwarza aspekt do osiągnięcia różnych celów gospodarczych. Najczęściej stosowana jest dewaluacja, oprócz tego, rewaluacja, deprecjacja lub aprecjacja.

STOPA PROCENTOWA: stosunek sumy płaconej za użytkowanie kapitału pieniężnego, do jego wielkości. Najczęściej ustalana za pożyczenie jednostki pieniężnej na rok. Instrument ten może zachęcać lub zniechęcać do lokowania depozytów w walutach przynoszących odsetki, zgodnie ze stopą procentową jej odpowiadającą. W gospodarce rynkowej stopa procentowa kształtuje się pod wpływem relacji między podażą funduszy pożyczkowych na rynku finansowym, a popytem na te fundusze. Wysokość stóp jest zróżnicowana, w zależności od terminu, ryzyka związanego z pożyczką i od stopy inflacji. Państwo może oddziaływać na stopę procentową podnosząc lub obniżając oprocentowanie depozytów w walucie krajowej. Czyni to pośrednio za pomocą stopy dyskontowej ustalanej przez bank centralny. Jej wzrost zachęca do podniesienia stopy procentowej i odwrotnie. Dla ożywienia koniunktury państwo obniża stopę dyskontową lub podwyższa ją chcąc zmniejszyć “przegrzanie” koniunktury. Banki komercyjne zmieniają stopę procentową w proporcji do zmian stopy dyskontowej lub w zależności od polityki bankowej. Pośrednio polityka zmiany stopy procentowej wpływa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Wzrost realnych dochodów z depozytów w walucie krajowej zachęca kapitał obcy do lokat w tej walucie i odwrotnie, obniżka realnych dochodów wpływa na ucieczkę kapitału obcego. Stąd ulega zmianie bilans obrotów kapitałowych, a w ślad za tym -bilans płatniczy. Równowaga w tej dziedzinie wymaga parytetu stóp procentowych tzn.depozyty wszystkich walut powinny dawać taką samą przewidywaną stopę dochodu, gdy mierzone są w jednostkach porównywalnych.

BUDŻET PAŃSTWA: zestawienie dochodów i wydatków państwa niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa. Uchwalany w formie ustawy przez parlament. Dla rządu jest dyrektywą dotyczącą wydatków. Wydatki budżetu obejmują finansowanie obrony narodowej, ochrony porządku publicznego, wymiaru sprawiedliwości i ogólnej administracji oraz dofinansowanie systemu ubezpieczeń społecznych, służby zdrowia, oświaty, kultury, zasilki dla bezrobotnych, pomoc dla najuboższych itp. Państwo subwencjonuje też wybraną działalność gospodarczą (rolnictwo, rozwój regionów zacofanych, infrastrukturę gospodarczą itp.). Dochody obejmują podatki pośrednie na towary (np. VAT) oraz bezpośrednie od dochodów osób fizycznych i prawnych. W przypadku wystąpienia deficytu w budżecie, głównym celem polityki ekonomicznej państwa jest zrównoważenie budżetu przez likwidację nadmiernych wydatków budżetowych lub uzyskanie dodatkowych dochodów. Polityka ta rodzi konsekwencje dla zagranicznych stosunków gospodarczych. Jej skutkiem jest ograniczenie wydatków budżetowych - przez zmniejszenie zakresu subwencjonowania gospodarki lub jego likwidację, z drugiej zaś strony, zwiększenie dochodów budżetu przez ograniczenie zakresu ulg podatkowych lub ich likwidację (w tym inwestycyjnych, exportowych itp.) Drastyczność tego typu posunięć zależy od skali deficytu i doktryny ekonomicznej. W zagranicznej polityce ekonomicznej należy brać pod uwagę elementy ogólnej polityki ekonomicznej oraz na zasadzie sprzężenia zwrotnego harmonizować własne cele i narzędzia. Polityka drastycznych cięć w wydatkach lub podwyżka podatków może kolidować z bieżącymi i długookresowymi celami zagranicznej polityki ekonomicznej.

PODATKI I POLITYKA FISKALNA.

Podatki- przymusowe świadczenie pieniężne pobierane na podstawie obowiązujących norm prawnych. Najczęściej podatki pobiera państwo, ale i samorządy terytorialne oraz inne podmioty prawne (miasta, gminy). Podatki bezpośrednie - pobierane od dochodów indywidualnych i dochodów przedsiębiorstw ograniczają możliwości finansowania wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych tych podmiotów gospodarczych. Zwiększają dochody budżetu państwa. Przez regulację ich poziomu dokonuje się zmian struktury popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego. Podatki pośrednie (zawarte w cenach) są narzędziem zmiany struktury i rozmiarów popytu. W nierównomiernym stopniu podnoszą ceny towarów oraz usług. Zasilają więc budżet, oddziaływują na popyt (wyższe stawki ograniczają go).

Funkcje:

fiskalna (zasilanie budżetu),

redystrybucyjna (kształtowanie popytu na dobra i usługi bez mechanizmu wolnorynkowego),

stabilizacyjna (kształtowanie globalnego popytu),

stymulacyjna (pobudzanie pewnych rodzajów działalności gospodarczej i ograniczanie innych). Każda z tych funkcji wywiera wpływ na stosunki gospodarcze z zagranicą. Polityka podatkowa powinna więc być harmonizowana z celami, środkami i narzędziami zagranicznej polityki ekonomicznej.

PIENIĄDZ: środek wymiany i środek płatniczy, którego zdolność do zapłaty jest nieograniczona. Jest miernikiem wartości, środkiem cyrkulacji, śr. płatniczym, gromadzenia rezerw, ułatwia proces wymiany towarów (w tym międzynarodowej). W warunkach otwartej gospodarki rynkowej potrzeby handlu zagranicznego wywierają wpływ na politykę pieniężną. W przypadku deficytu bilansu handlowego bank centralny nie powinien prowadzić polityki aprecjacji lub rewaloryzacji waluty, powinien szczególnie w przypadku konieczności walki z inflacją. Polityka pieniężna powinna być prowadzona w symbiozie z polityką stopy procentowej, kursu walutowego, poltyką cenową i dochodową. wzrost stopy procentowej powoduje spadek popytu na pieniądz, wzrost poziomu cen prowadzi do sytuacji przeciwnej, podobnie jak wzrost dochodu narodowego. W obu przypadkach należy prowadzić różną poiltykę pieniężną.

CENY: na politykę cenową składa się wiele elementów - w tym przeciwdziałanie monopolizacji rynku, ustalanie cen minimalnych, maksymalnych (w interesie konsumentów), skupowanie nadwyżek produkcyjnych destabilizujących rynek, ustalanie bezcłowych kwot importowych itp. Do jej poprawnego prowadzenia niezbędna jest harmonizacja wielu elementów polityki ekonomicznej (szczególnie kursu walutowego, stopy procentowej, pieniądza itp.).

TARYFOWE I POZATARYFOWE ŚRODKI ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ.

ŚRODKI TARYFOWE:

Cła - opłaty nakładane przez państwo na towary przekraczające jego granicę celną. Efektem cła jest wzrost ceny i obciążenie nabywcy - konsumenta krajowego dodatkowymi kosztami.

autonomiczne - wprowadzane na skutek indywidualnej decyzji państwa. Z reguły spotyka się z kontrposunięciami innych państw.

umowne - uzgadniane między państwami.

minimalne - cła w handlu z krajami, które otrzymały klauzulę największego uprzywilejowania (KNU).

maksymalne - stosowane w handlu z krajami, które nie mają KNU.

preferencyjne - stosowane w handlu z krajami, które są korzystniej traktowane, niż gwarantuje to KNU. Cła te są wyjątkiem od KNU. Nie przysługują krajom, które mają KNU. Stosowane są w obrębie ugrupowań integracyjnych typu strefa wolnego handlu czy unia celna.

dyskryminacyjne - występują w następujących formach : cła retorsyjne (odwet za nieprzyjazne ekonomicznie i politycznie działania kraju lub grupy krajów), cła wyrównawcze (stosowane w celu neutralizacji efektu subsydiów zastosowanych przez eksportera zagranicznego, cła antydumpingowe (mają zniwelować negatywne dla importera skutki eksportu poniżej kosztów produkcji).

importowe - nakładane na towary przywożone do kraju w celu ochrony bilansu handlowego, poziomu cen wewnętrznych lub ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną.

eksportowe - służą państwu do kształtowania wielkości i kierunków wywozu. Nakładane w pierwszej kolejności na wyroby mające długofalowo zagwarantowany zbyt na rynku jednego lub wielu krajów. Dotyczy to zwłaszcza przypadku, gdy dany kraj wykorzystuje cła do regulowania podaży eksportowej na rynku międzynarodowym w zależności od stanu koniunktury gospodarczej. W okresie złej koniunktury, gdy ceny wykazują tendencje zniżkowe, cła eksportowe zniechęcają przedsiębiorstwa do wywozu towarów. Cło to nakładane jest też na towary deficytowe na rynku wewnętrznym eksportera, aby ograniczyć ich import, często po znacznie wyższych cenach.

tranzytowe - nakładane na towary przewożone przez terytorium danego kraju. W praktyce nie są już obecnie stosowane.

ochronne - zabezpieczają produkcję krajową przed konkurencją zagraniczną.. Im wyższa jest stawka celna, tym producent wyrobu krajowego jest w wygodniejszej sytuacji.

ekspansywne - cła importowe stosowane w celu ochrony poziomu cen wewnętrznych. Stosowane m.in. wtedy, gdy produkcja w danym kraju jest zmonopolizowana, a cła służą ochronie wysokiej ceny monopolowej.

fiskalne - wykorzystywane w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów z przywozu towarów. Są one na ogół nakładane na towary nie produkowane w kraju.

cła od wartości

cła od ilości

cła kombinowane

ŚRODKI POZATARYFOWE:

Narzędzia te są bardzo zróżnicowane i jest ich wiele. Przez pojęcie to rozumieć należy inne niż cła i narzędzia parataryfowe (opłaty wyrównawcze, podatki, subsydia, dumping, depozyty importowe, podwyższanie wymiaru cła, kontyngenty i inne) bariery w handlu międzynarodowym, których funkcją jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą, a zwłaszcza ich wolumenu. Są stosowane selektywnie i mają charakter dyskryminacyjny. O ich zastosowaniu decyduje władza wykonawcza, co znacznie skraca czas decydowania. Przeważająca część narzędzi pozataryfowych stosowana jest w formie dyskretnej, wszystkie zaś są stosowane jako bariery wewnętrzne. Do środków pozataryfowych zaliczamy:

ograniczenia ilościowe - nazywane też kontyngentami, określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który nie może być przekroczony w skali roku (lub w innym okresie). Gdy kontyngent ilościowy jest zerowy - zakaz exportu lub importu. Krańcowo odmiennym rozwiązaniem jest ustalenie kontyngentu na poziomie wyższym od rzeczywistego przywozu lub wywozu - państwo kontroluje w ten sposób obroty. Do podstawowych przyczyn ilościowego ograniczania przywozu należą : ochrona produkcji krajowej, potrzeba skierowania popytu z towarów importowanych na krajowe, przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego, względy sanitarne lub względy bezpieczeństwa.

Ograniczenia ilościowe mogą być stosowane w dwóch formach jako:

kontyngenty globalne (sztywne) - są ustalane autonomicznie przez rządy i wyrażane w maksymalnych wielkościach importu poszczególnych towarów ze wszystkich krajów lub pewnej ich części, w okresie obowiązywania nie ulegają zmianie,

kontyngenty bilateralne, są uzależnione od ustępstw partnera i ulegają zmianom w czasie.

licencje importowe - zezwolenia wydawane przez władze państwowe przedsiębiorstwom na przywóz określonej ilości konkretnego towaru. Towarzyszą często kontyngentom. W przypadku braku ograniczeń ilościowych, państwo wydaje licencje importerom, by kontrolować import. Gdy jednocześnie stosowane są kontyngenty, licencji udziela się do momentu, gdy ich suma nie przekroczy kontyngentu ilościowego. W okresie krótkim są one bardzo skutecznym narzędziem ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną, ochrony bilansu handlowego lub przeciwdziałania destrukcji rynku wewnętrznego. W długim okresie powodują wiele niekorzystnych skutków ekonomicznych. Izolując od zagranicznej konkurencji, prowadzą do rozwoju mało efektywnej produkcji, o wysokich kosztach i niskiej jakości; wzrostu cen.

dobrowolne ograniczenia eksportu (VER) - formalnie wprowadza je kraj ograniczający swój wywóz, ale dzieje się to na żądanie importera. Eksporter godzi się na takie rozwiązanie, by uniknąć ostrzejszych restrykcji importowych. Z punktu widzenia importera dobrowolne ograniczenie exportu jest często wygodniejszym rozwiązaniem niż wprowadzenie kontyngentu, większość krajów należy bowiem do Światowej Organizacji Handlu, która zakazuje stosowania kontyngentów ilościowych.

porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu exportu (VRA) - są odmianą dobrowolnych ograniczeń exportu. Dotyczą na ogół tzw. towarów wrażliwych i są zawierane między exporterem i importerem na odgórnie ustalony czas. Przeważnie eksporter jest zmuszony do zawarcia takiego porozumienia, bo inaczej grożą mu ostrzejsze ograniczenia (np. kontyngentowanie importu). Oba w/w ograniczenia nie zostały bezpośrednio objęte zakazami GATT (nie istniały, gdy podpisywano traktat). Dopiero w porozumieniach Rundy Urugwajskiej GATT, które weszły w życie 1 stycznia 1995 r., uznano je za zakazane. Odtąd nie można ich stosować, a istniejące z przeszłości powinny zostać zlikwidowane.

ograniczenia dewizowe - całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotów dewizowych z zagranicą.

zakupy rządowe - preferują towary krajowe nawet, gdy są one droższe niż zagraniczne. Rząd rzadko ustanawia odpowiednie przepisy , zobowiązujące go do zakupu towarów krajowych zamiast importowanych, więc formalnie wszystko odbywa się w warunkach wolnej konkurencji. W rzeczywistości jest to jednak popieranie rodzimej produkcji.

Z biegiem lat liczba ograniczeń pozataryfowych zwiększa się. W praktyce nie została jeszcze do końca zewidencjonowana. Wiele ograniczeń stosowanych jest w ukryciu przed partnerami zagranicznymi.

KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA I KLAUZULA NARODOWA; ZASADY ORAZ ZNACZENIE FORMALNE I RZECZYWISTE.

KNU I KN wynikają z zasad, które legły u podstaw Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), który wszedł w życie z dniem 1 stycznia 1948 r. i obowiązywał do końca 1994r.

KNU - klauzula największego uprzywilejowania jest wyrazem zasady równego traktowania i niedyskryminacji w dostępie do rynków narodowych. Jej istotą jest równość w traktowaniu zagranicznych partnerów - żadnemu z nich nie wolno przyznawać szczególnych korzyści, jeśli inni ich nie posiadają, wszyscy bowiem mają do nich jednakowe prawo (wszystkie kraje członkowskie GATT). Od zasady tej istnieją wyjątki. Najważniejsze z nich to tworzenie stref wolnego handlu i unii celnych.

KN - klauzula narodowa, jedna z zasad GATT, według której, towar importowany powinien być traktowany nie gorzej niż analogiczny towar pochodzenia krajowego. Zasada ta dotyczy w szczególności obciążeń podatkowych, przepisów związanych ze sprzedażą, zakupem, przewozem, dystrybucją i użytkowaniem tych towarów na rynku wewnętrznym.

MECHANIZM EKONOMICZNY ŚRODKÓW PARATARYFOWYCH ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM MECHANIZMU OPŁAT WYRÓWNAWCZYCH.

ŚRODKI PARATARYFOWE: ograniczenia w handlu zagranicznym nie będące cłami, a powodujące identyczny, jak cła skutek. Prowadzą do wzrostu ceny importowanego towaru, zmniejszają jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym kraju, który je stosuje. Mogą więc uzupełniać lub zastępować cła. Mają nieporównywalnie większą skuteczność niż cła, bo nie posiadają globalnego charakteru (nie dotyczą wszystkich uczestników wymiany zagranicznej). Mają charakter dyskryminacyjny. Znaczna ich część jest stosowana w sposób niejawny. Zaliczamy do nich: opłaty wyrównawcze, subwencje, podatki i specjalne opłaty, dumping, depozyty importowe, podwyższenie podstawy wymiary cła, kontyngenty taryfowe.

Opłaty wyrównawcze - różnica między niższą ceną towaru importowanego a wyższą, ustaloną igwarantowaną przez państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanegow kraju. Podstawowym celem opłat jest więc podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjnie. Opłaty cechują się przede wszystkim zmiennością, będącą pochodną cen na rynku międzynarodowym. W przypadku, gdy ceny ulegają obniżeniu, opłaty wyrównawcze rosną, w przeciwnym przypadku - maleją, ponieważ punkt odniesienia, tj. ceny wewnętrzne, jest stały. Opłaty stosowane są łącznie z cłem lub zamiast niego. W pierwszym przypadku są nakładane, gdy cena z cłem jest niższa od ceny wewnętrznej. Opłaty cechuje wysoka skuteczność w eliminowaniu konkurencji zagranicznej. Stąd opłaty wyrównawcze prowadzą do szybkiego rozwoju produkcji towarów krajowych, w stosunku do których są stosowane.

OGRANICZENIA ILOŚCIOWE JAKO INSTRUMENT ZAGRANICZNEJ POLITYKI EKONOMICZNEJ; ISTOTA I SKUTKI STOSOWANIA.

Ograniczenia ilościowe - nazywane też kontyngentami, to określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który nie może być przekroczony w skali roku (lub w innym okresie). Gdy kontyngent ilościowy jest zerowy - ma miejsce zakaz exportu lub importu. Krańcowo odmiennym rozwiązaniem jest ustalenie kontyngentu na poziomie wyższym od rzeczywistego przywozu lub wywozu - państwo kontroluje w ten sposób obroty. Do podstawowych przyczyn ilościowego ograniczania przywozu należą : ochrona produkcji krajowej, potrzeba skierowania popytu z towarów importowanych na krajowe, przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego, względy sanitarne lub względy bezpieczeństwa. Rzadziej stosowane są ograniczenia ilościowe w exporcie. Przyczyny ich stosowania to: przeciwdziałanie eksportowi towarów deficytowych na rynku krajowym, względy bezpieczeństwa, konieczność zastosowania retorsji wobec kraju, który nie postępuje wobec eksportera uczciwie.

Skutki - zmniejszenie podaży towarów importowanych na rynku krajowym lub towarów exportowych na rynku zagranicznym; wzrost cen zwłaszcza, gdy popyt na towary podlegające podlegające odraniczeniom jest mało elastyczny. Ograniczenia ilościowe mogą być stosowane w dwóch formach : jako kontyngenty globalne (sztywne) - są ustalane autonomicznie przez rządy i wyrażane w maksymalnych wielkościach importu poszczególnych towarów ze wszystkich krajów lub pewnej ich części, w okresie obowiązywania nie ulegają zmianie, kontyngenty bilateralne - są uzależnione od ustępstw partnera i ulegają zmianom w czasie.

OGRANICZENIA DEWIZOWE JAKO INSTRUMENT POLITYKI EKONOMICZNEJ; ISTOTA I SKUTKI STOSOWANIA.

Ograniczenia dewizowe to całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotów dewizowych z zagranicą. W warunkach ograniczeń obroty te są poddane kontroli lub zostają w pełni przejęte przez administrację państwową. Wyrazem tego jest obowiązek odsprzedawania upoważnionym bankom dewiz zarobionych za granicą. Jednocześnie płatności na rzecz zagranicy mogą być dokonywane tylko po uzyskaniu zezwolenia państwa. Zakres ograniczeń może być zróżnicowany rzeczowo lub geograficznie. Rzeczowo: ograniczenia dotyczą całości lub części obrotów towarowych z zagranicą. Geograficznie: wszystkich lub części partnerów zagranicznych. Z zakresem ograniczeń dewizowych wiąże się zakres ograniczenia wymienialności waluty kraju. Może on mieć charakter wewnętrzny, zewnętrzny lub całkowity. Waluta jest w pełni niewymienialna, , gdy ograniczenia dotyczą wszystkich walut obcych, tytułów płatności, podmiotów gospodarczych. Gdy dotyczą tylko wybranych w/w aspektów - waluta jest częściowo niewymienialna. O niewymialności wewnętrznej mówi się , gdy osoby, przedsiębiorstwa, instytucje nie mają swobody wymiany swojej waluty na obce. O niewymialności zewnętrznej - gdy osoby, przedsiębiorstwa, instytucje zagraniczne nie mają zezwolenia na wymianę waluty wewnętrznej kraju na inne waluty.

W warunkach ograniczeń stosowane są specyficzne formy rozliczeń międzynarodowych: transakcje barterowe - wymiana jednego towaru na inny, dokonywana w formie naturalnej, bez udziału dewiz,

transakcje kompensacyjne - polegają na wiązaniu po stronie exportu i importu większej liczby towarów niż jeden, mogą odbywać się w formie kompensaty pełnej - zbilansowanie wymiany bez udziału dewiz lub kompensaty częściowej - wykorzystanie dewiz dla tej części wymiany, która nie została zbilansowana w formie naturalnej,

umowy płatnicze - dopuszczają pewien zakres rozliczeń dewizowych, precyzując granicę transferu dewiz w ujęciu globalnym lub według wyspecjalizowanych branżowo kontyngentów płatniczych. Stosowane są przy przechodzeniu krajów od całkowitych ograniczeń dewizowych do wymienialności walut.

umowy clearingowe - polegają na rozliczeniach z tytułu exportu i importu, dokonywanych w walutach narodowych każdego z partnerów uczestniczących w clearingu. Rozliczenia te następują bez udziału dewiz. Mogą mieć charakter dwu- lub wielostronny.

1

---