TEMAT 1: Międzynarodowe stosunki gospodarcze - zakres przedmiotu.

Czynniki powodujące wyodrębnienie się MSG z ekonomii:

• ogromne i stale wzrastające znaczenie handlu międzynarodowego,

• występują różnice między stosunkami ekonom .nawiązywanymi w obrębie jednego kraju i w skali międzynarodowej.

MSG zajmuje się transakcjami między krajami w dziedzinie towarów i usług, przepływami finansowymi, a także ruchem czynników wytwórczych (kapitał, praca, wiedza). MSG zajmuje się czynnikami, które mają wymiar międzynarodowy. MSG wyodrębniło się w okresie międzywojennym. W latach 60-tych i 70-tych pojawiły się pierwsze podręczniki z MSG. W MSG prowadzi się analizę pozytywną i normatywną.

Pozytywna - analiza, w której badamy zachowania ekonomiczne bez formułowania zaleceń, próbujemy odpowiedzieć na pytania: co jest? Czy jest? Jaki jest? (np. czy cła importowe wpływają na ceny importera).

Normatywna- zawiera opinię wartościującą, pytania: co powinno być?(np. czy należy wprowadzić podatek importowy na artykuły rolne?)

W MSG podział na ujęcie mikro- i makroekonomiczne: mikro-analiza koncentruje się na pojedynczych podmiotach ekonomicznych i makro- gdy analizujemy rynek światowy.

TEMAT 2: Międzynarodowy podział pracy.

Międzynarodowy podział pracy ma miejsce wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się w więcej niż w jednym kraju (lub mają charakter transnarodowy) i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod kątem potrzeb obrotu międzynarodowego.

MPP wykształcił się ze społecznego podziału pracy.

O MPP można mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny, a więc gdy jest z jednej strony wynikiem różnic w strukturach gospodarczych, z drugiej- gdy służy dopasowaniu tych struktur do potrzeb współpracujących krajów.

Głównym podmiotem MPP jest państwo.

Czynniki określające MPP:

• strukturalne

• techniczne

• instytucjonalne

• koniunkturalne.

Czynniki strukturalne- podstawowa grupa determinantów MPP, związane z niejednolitym wyposażeniem poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych, w zasoby pracy i kapitału

• różnice w zasobach bogactw naturalnych- znaczenie tego czynnika ulega zmianie- uprzemysłowienie-koryguje różnice w zasobach bogactw naturalnych i ich znaczenie w MPP,

Postęp techniczny-też koryguje wpływ warunków naturalnych, wyposażenie w bogactwa naturalne struktury MPP.

• różnice w zasobach pracy- wydajność pracy-kraje zatrudniające bardziej wydajnych pracowników uzyskały przewagę w handlu międzynarodowym;

• różnice w zasobach kapitału- różnice w zasobach kapitału (powstaje przez inwestycje w oszczędności), kapitał jest mobilny, przemieszcza się.

• tam, gdzie stopa oszczędzania jest wyższa to te kraje są bogato wyposażone w kapitał;

• bardzo istotny czynnik;

• gdy jest brak przepływów kapitału między krajami

kraje bogate- kapitałochłonne

kraje ubogie- kapitałooszczędne

USA- mało oszczędne gospodarstwa domowe (duży przepływ kapitału)

Czynniki techniczne-skutki rewolucji naukowo- technicznej dla MPP - przyczyny istotności rewolucji naukowo- technicznej na MPP:

1. zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania kierunków MPP nowymi kryteriami, a mianowicie różnicami wydajności pracy i kapitału,

2. możliwość kreowania postępu naukowo-technicznego a co za tym idzie kierunków MPP,

3. formy współpracy naukowo-technicznej a MPP

Czynniki instytucjonalne (ma charakter krótkookresowy):

1. USTRÓJ POLITYCZNY

Ustrój demokratyczny:

• aktywne włączenie w MPP

• atrybutem jest gospodarka rynkowa otwarta

• podporządkowanie aktywnemu włączaniu w MPP

Ustrój niedemokratyczny (autorytarny)

• ograniczenie gospodarki rynkowej lub jej eliminacja

• tendencja do zamykania się (autarkia)

• sprzyja uniezależnieniu od specjalizacji międzynarodowych (napięcia, konflikty, wyścig zbrojeń)

• wywołuje skłonność do ograniczania MPP

2. POLITYKA GOSPODARCZA

Ustrój demokratyczny- podporządkowany aktywnemu włączaniu w MPP

Ustrój niedemokratyczny (autorytarny)- uniezależnienie od MPP (Chile, Chiny)

3. TRAKTATY:

1. GATT - układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (od 1940 roku do końca 1994)

2. WTO - Światowa Organizacja Handlu ( od 1995)

3. EKG - Europejska Komisja Gospodarcza (promuje rozwój gospodarczy)

4. OECD- Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (popiera współpracę ekonomiczną krajów rozwiniętych, Polska należy)

5. MFW (IMF) - Międzynarodowy Fundusz Walutowy

6. Unia Europejska

7. UNCAD- Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju

Czynniki koniunkturalne mają charakter krótkookresowy i są związane z wahaniami relacji popyt-podaż na rynku międzynarodowym. W okresie dobrej koniunktury zwiększa się zakres MPP.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych.- to wzajemne dopasowanie struktur w obrębie dwóch lub większej liczby krajów. Może być ujmowana jako stan (zjawisko statyczne) i jako proces (zjawisko dynamiczne).

Komplementarność jako stan - odzwierciedla stopień dopasowania struktur gospodarczych w danym momencie.

Komplementarność jako proces - oznacza zmiany zakresu komplementarności zachodzące pod wpływem czynników strukturalnych, techniczno-technoligicznych, instytucjonalnych i koniunkturalnych.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych może mieć charakter między- lub wewnątrz gałęziowy

Komplementarność międzygałęziowa - obejmuje różnice w zasobach czynników produkcji, tj. bogactw naturalnych, pracy i kapitału.

Komplementarność wewnątrzgałęziowa - obejmuje różnice wydajności czynników produkcji. Polega na wzajemnym uzupełnianiu się producentów, zespołów, podzespołów i części.

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych- metody zwiększania:

• międzynarodowa specjalizacja produkcji

• międzynarodowa kooperacja w produkcji

• produkcja na wielką skalę

• produkcja wielkoseryjna.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji - to ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia serii produkowanych wyrobów będących przedmiotem specjalizacji oraz zwiększenia aktywności posiadanych czynników produkcji.

Międzynarodowa specjalizacja produkcji może być decyzją jednostronną - autonomiczną albo umowną - uzgodnioną z jednym krajem albo większą ich liczbą.

W przypadku specjalizacji jednostronnej przedmiotem zainteresowania są wyroby gotowe oferowane na zasadach zwykłych transakcji kupna-sprzedaży. Ich ceny są ustalane na rynku międzynarodowym, a korzyści lub straty ponosi producent i eksporter.

Specjalizacje (wg kryterium gałęziowego)

• międzygałęziowego

• wewnątrz-gałęziowego.

TEMAT 3: Gospodarka światowa i jej ewolucja.

Pojęcie ”gospodarka światowa” ma charakter umowny, ponieważ zakłada się, że wszystkie

gospodarki suwerennych państw w świecie powiązane są przez transakcje ekonomiczne i wzajemnie na siebie oddziałują.

Gospodarka światowa definiowana jest w kategoriach „rynku światowego” lub „pieniądza światowego”.

Rynek światowy-to z jednej strony ogół powiązań i wzajemnych oddziaływań różnych rynków lokalnych dla tego samego towaru lub grupy towarów w skali światowej, z drugiej natomiast stanowi sumę wszystkich powiązań i oddziaływań ogółu rynków towarowych.

Gospodarka światowa-to system powiązanych ze sobą gospodarek narodowych.

Gospodarka światowa- zespół powiązań ekonomicznych między podmiotami uczestniczącymi w międzynarodowym podziale pracy.

Najważniejsze powiązania ekonomiczne w gospodarce światowej:

• handlowe (towarowe)

• produkcyjne

• inwestycyjne

• techniczne

• walutowo-finansowe

• instytucjonalne

• informacyjne

Wśród podmiotów gospodarki światowej na szczególną uwagę zasługują:

1. podmioty krajowe uczestniczące w MPP (przedsiębiorstwa krajowe, instytucje, organizacje państwowe, organy rządowe)

2. podmioty między- i transnarodowe uczestniczące w MPP (przedsiębiorstwa między- i transnarodowe, organizacje międzynarodowe, międzynarodowe i ponadnarodowe instytucje integracyjne)

Gospodarka światowa jest kategorią historyczną.

Tradycyjna gospodarka światowa (XVIII/XIX w.-do wybuchu I wojny światowej) okres dominacji Wlk.Brytanii w gospodarce światowej - PAX BRITANICA, system waluty złotej, system sztywnych kursów walutowych.

Cechy:

• dominacja międzygałęziowej komplementarności struktur gospodarczych,

• podstawową formą powiązań była wymiana handlowa,

• głównymi podmiotami uczestniczącymi w wymianie były przedsiębiorstwa oraz instytucje międzynarodowe,

• Europa Zachodnia i Stany Zjednoczone specjalizowały się w dostawach produkcji przemysłowych wyrobów gotowych. Pozostałe kraje - w dostawach surowców żywności, deficyt w wymianie handlowej Europy Zach. z USA.

Współczesna gospodarka światowa

Po II wojnie światowej nowy hegemon - USA - PAX AMERICANA.

Cechy:

• zróżnicowanie form powiązań międzynarodowych,

• zróżnicowaniu ulegają podmioty gospodarki światowej, (wzrasta znaczenie podmiotów między- i transnarodowych),

• zmienił się charakter MPP, (specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustęuje miejsca specjalizacji o charakterze wewnątrzgałęziowym) rośnie znaczenie powiązań gospodarczych.

Globalizacja - proces coraz bliższego scalania gospodarek narodowych przejawiający się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych będący efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu.

Podmioty gospodarki światowej:

• przedsiębiorstwa krajowe (narodowe)

• przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe KTN)

• gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państw

• międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne

• międzynarodowe organizacje gospodarcze

1. Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe) - stają się podmiotami gospodarki światowej tylko wówczas, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania międzynarodowe stosunki gospodarcze z innymi podmiotami gospodarki światowej, a więc np. z przedsiębiorstwami krajowymi działającymi w ramach innych gospodarek narodowych, z przedsiębiorstwami międzynarodowymi, z międzynarodowymi instytucjami i organizacjami gospodarczymi

Etapy procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw krajowych:

1. pierwszy etap - to umiędzynarodowienie sfery wymiany. Dokonuje się to zazwyczaj poprzez eksport własnych produktów, lub import niezbędnych do produkcji materiałów, surowców, półfabrykatów.

2. drugi etap - to pełne wejście przez przedsiębiorstwo dotychczas krajowe na rynek zagraniczny (międzynarodowy) poprzez podjęcie za granicą produkcji towarów, lub innej bezpośredniej działalności gospodarczej, czego motywem może być np. chęć rozszerzenia skali produkcji i zbytu, chęć zdobycia nowego rynku, ominięcie tą drogą barier handlowych lub administracyjnych.

3. Trzeci etap - to globalizacja przedsiębiorstwa tzn. całkowite umiędzynarodowienie i przedsiębiorstwa i jego działalności, a więc pełne przestawienie się na działanie w skali rynku międzynarodowego (światowego), tzn. globalny zasięg działalności, globalna strategia np. produkcyjna i handlowa, globalna polityka itd.

2. Przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe) - przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą mającą zasięg międzynarodowy oraz posiadające w związku z tym swoje filie zagraniczne.

Korporacją transnarodową można określić przedsiębiorstwo prowadzące działalność produkcyjną, usługową w co najmniej dwóch krajach oraz posiadające również w co najmniej dwóch krajach swoje filie bądź oddziały będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działające pod jego kontrolą.

Korporacje transnarodowe (wielonarodowe) powstają i rozwijają się poprzez zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Pod pojęciem tym rozumie się lokowanie kapitału za granicą (zwykle przez przedsiębiorstwo macierzyste usytuowane w danym kraju) w celu uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa zagranicznego, w które się inwestuje (ewentualnie tworząc takie przedsiębiorstwo od podstaw) albo też z zamiarem dostarczenia dodatkowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor kapitału ma swój znaczący kapitał.

3. Gospodarki narodowe-stanowią strukturę, w której sumuje się działalność przedsiębiorstw krajowych. Ważnym elementem jest instytucja państwa.

4. Struktura powiązań międzynarodowych w gospodarce światowej:

ASEM

TAFTA

AFTA- ASEAN Free Trade Area- Strefa Wolnego Handlu Państw ASEAN

APEC- Asia Pacific Economic Cooperation- Rada Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku

ASEM- Asia- Europe Meeting- Międzyregionalny Dialog Europa- Azja

CEFTA- Central European Free Trade Area- Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu

CER- The Australia- New Zeland Closer Economic Relations- Strefa Wolnego Australia- Nowa Zelandia

EAEC- East Asian Economic Caucus- Ugrupowanie Ekonomiczne Azji Wschodniej

EU- European Union- Unia Europejska

TAFTA- Transatlantic Free Trade Area- Transatlantycka Strefa Wolnego Handlu

FTAA- Free TRade Area of the Americas- Strefa Wolnego Handlu Ameryk

MERCOSUR- Mercado Comun del Sur- Wspólny Rynek Południa

NAFTA- North American Free Trade Agreement- Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu

STRUKTURA REGIONALNA

Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg kryterium dochodu per capita:

1. kraje rozwinięte gospodarczo(developed countries) dochód per capita powyżej 10 tys.USD

2. kraje rozwijające się(developing countries) dochód per capita poniżej 10 tys. USD

Podział gospodarki światowej na grupy krajów wg Międzynarodowego Funduszu Walutowego:

1. kraje rozwinięte gospodarczo

2. pozostałe kraje w tym,

• kraje w procesie transformacji systemowej

• tzw. gospodarki wyłaniające (wschodzące)

• najmniej rozwinięte kraje świata

Dychotomiczny podział we współczesnych stosunkach międzynarodowych:

1. Północ (globalna północ- Global North) - państwa demokratyczne, rozwinięte gospodarczo o wysokim poziomie dochodu, raczej niskim przyroście naturalnym.

2. Południe (globalne południe- Global South) - odwrotnie, niedorozwój ekonomiczny, ubóstwo, niedemokratyczne ustroje, obszar anarchii i konfliktów wewnętrznych.

Zachód - centrum północy.

Zachód (system zachodni) - oznacza cywilizację zachodnią, charakteryzującą się:

• wykorzystaniem osiągnięć kultury śródziemnomorskiej (filozofia grecka, prawo rzymskie),

• poczuciem wspólnoty wynikającej z chrześcijaństwa,

• językami europejskimi o znaczeniu światowym,

• oddzieleniem władzy duchowej od świeckiej,

• gospodarką rynkową,

• rządami prawa,

• pluralizmem społecznym i społeczeństwem obywatelskim, demokracją przedstawicielską, indywidualizmem.

Północ np.: system zachodni np.: Polska, Japonia

Znaczenie czynnika technologicznego w gospodarce światowej:

Postęp techniczny- siła napędzająca proces globalizacji, sam też jest napędzany przez nią.

Koncpecja- J.A. Schumpeter - wskazał długookresowe oddziaływanie innowacji na wzrost gospodarczy

Energia wodna Tekstylia, żelazo I fala

Energia gazowa Stal, kolej II fala

Elektryczność,Chemikalia, silnik spalinowy III fala

Petrochemia, elektronika, lotnictwo IV fala

Sieci cyfrowe, software, nowe media V fala

1785 60 lat 1845 55 lat 1900 50 lat 1950 40 lat 1990 30 lat 2020

Tendencja do skracania czasu trwania kolejnych fal. W początkowym okresie rozwoju postęp techniczny miał charakter endogeniczny. Od II połowy XIX wieku charakter postępu technicznego zmienił się na egzogeniczny, stał się rezultatem prac badawczo- rozwojowych.

Współczesna fala innowacji doprowadziła do istotnych przemian w gospodarce światowej.

1. Tempo wzrostu światowej produkcji jest szybsze od tempa zużycia środków naturalnych i energii.

2. Nastąpił spadek znaczenia taniej siły roboczej jako źródła przewag komparatywnych.

3. Połączenie innowacji w dziedzinie techniki obliczeniowej i transmisji danych zmniejsza koszty oraz czas komunikowania się, skraca dystans między społeczeństwami, ludźmi, przyczyniając się tym samym do stworzenia globalnej sieci informacji.

4. Poprzez dyfuzję innowacji następuje wyrównywanie się zdolności technologicznych w poszczególnych krajach. Rośnie parytet technologiczny. Podobne zjawisko występuje na poziomie krajów, gdzie zjawisko to określone jest mianem konwergencji technologicznej.

Zmiany finansowe projektów innowacyjnych:

• wiedza staje się głównym czynnikiem konkurencyjności,

• wzrost internacjonalizacji (umiędzynarodowienia) produkcji bóbr i usług,

• dematerializacja działalności gospodarczej,

• powszechnym zjawiskiem jest outsourcing,

• zmiana procedur innowacyjnych w małych i średnich przedsiębiorstwach,

• stymulowanie bardziej dynamicznego rozwoju gosp. poprzez bardziej wydajne wykorzystanie czynników wytwórczych.

Strategia lizbońska - zespół reform, ukierunkowanych na wzmocnienie konkurencyjności gospodarki unijnej do roku 2010 (względem USA)

EFEKTY NOWEJ GOSPODARKI

• pogłębianie dystansu rozwojowego między USA (tempo rozwoju gospodarczego =ok.3%) a krajami Europy (Unii Europejskiej) PKB_UE=10%PKB_USA

• kraje UE przyjęły strategię lizbońską- zespół reform, ukierunkowanych na wzmocnienie konkurencyjności gospodarek europejskich poprzez innowacyjność i przedsiębiorczość (reformy mają być zrealizowane do 2010r), nacisk na rozwój technologiczny

Temat 4: Teorie wymiany międzynarodowej

Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów

Pierwszą mało zwartą, dogmatyczną koncepcją rozwoju handlu międzynarodowego była koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów. Zgodnie z nią starali się handlować władcy starożytnego Egiptu, Fenicji, Grecji oraz starożytnego Rzymu. Dążyli oni do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian możliwie jak najmniej.

Istotą wymiany było to, aby przez podział pracy, niekiedy noszący znamiona rabunku, dysponować towarami umożliwiającymi zaspokojenie potrzeb produkcyjnych i konsumpcyjnych.

Dogmat słusznej ceny

Zgodnie z tą koncepcją każdy towar ma swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany. Cena ustalana na towary będące przedmiotem obrotu miała pokrywać koszty produkcji. Zasady te najpełniej ujął św. Tomasz z Akwinu.

W miarę postępujących zmian w sferze produkcji i wymiany ewoluował także dogmat słusznej ceny. Za słuszne uważano ceny, które kształtują się na rynku. Przykładem takiego podejścia są rozważania ekonomisty z XIII wieku Ricardusa de Medica Villa, który sądził, że różne kraje są nierówno obdarzone przez naturę różnymi dobrami, które w związku z tym ceni się mniej lub bardziej. Wobec tego uzasadniony jest rozwój handlu międzynarodowego i kupiec zaangażowany w tym procesie nie wyrządza krzywdy żadnemu z konsumentów w różnych krajach. Wykorzystuje on międzynarodowe różnice obfitości towarów i dolicza do ich cen pewien sprawiedliwy zysk.

Doktryna merkantylistyczna (XVI wiek)

Główne założenia:

• źródłem bogactwa każdego narodu jest korzystne kształtowanie się bilansu handlowego i bilansu szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z zagranicą;

• celowym jest zwiększanie przez każdy kraj zasobów różnego rodzaju kruszców i (lub) pieniądza;

• uzasadnione jest także prowadzenie polityki ekonomicznej ułatwiającej osiągnięcie tych celów (np. ograniczanie importu za pomocą ceł czy kontyngentów ilościowych przywozu, promowanie eksportu przez udzielanie subsydiów).

Teoria kosztów absolutnych (D. North, D. Hume, A. Smith)

Zgodnie z teorią kosztów absolutnych podstawą rozwoju specjalizacji i zarazem źródłem osiągania korzyści z handlu międzynarodowego jest występowanie między różnymi krajami bezwzględnych różnic kosztów wytwarzania, mierzonych nakładami pracy. Według A. Smitha jeśli w określonych warunkach kraj A jest bardziej efektywny (dysponuje absolutną przewagą) w produkcji towaru x, a zarazem jest mniej efektywny w niż kraj B (nie dysponuje nad tym krajem absolutną przewagą) w produkcji towaru y, to oba kraje mogą osiągnąć korzyści z rozwoju międzynarodowego podziału pracy pod warunkiem, że kraj A eksportuje do kraju B całość lub część produkcji towaru x, w przypadku, którego dysponuje absolutną przewagą, w zamian za import z kraju B całości lub części towaru y, w przypadku którego absolutną przewagą dysponuje jego partner handlowy.

Ocena teorii kosztów absolutnych:

• pierwsza koncepcja teoretyczna podważająca merkantylistyczne wnioski na temat rozwoju handlu międzynarodowego;

• korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego nie zależą od stanu bilansu płatniczego;

• rozwój międzynarodowego podziału pracy zapewnia osiąganie korzyści wszystkim uczestniczącym krajom;

• przyjęcie założenia wolnego handlu (A. Smith dopuszczał stosowanie interwencjonizmu państwowego, np. w odniesieniu do dziedzin o strategicznym znaczeniu);

• teoria kosztów absolutnych wyjaśnia handel międzynarodowy surowcami i produktami rolnymi, wymianę surowców na dobra inwestycyjne, wymianę surowców na przemysłowe produkty konsumpcyjne;

• teoria kosztów absolutnych ma także walory informacyjno-operacyne (politykom gospodarczym);

• A. Smith nie dał w swej teorii żadnych wskazówek krajom, które produkują wszystkie wyroby (lub większość) absolutnie drożej niż ich partnerzy.

Teoria kosztów względnych

Ujęcie klasyczne

Zgodnie z tą zasadą w warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewaga nad krajem B obydwu towarów, kraj ten specjalizował się w produkcji i eksporcie tego towaru, w przypadku którego jego przewaga nad krajem B, mierzona nakładami pracy, jest stosunkowo największa lub brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy. Jednocześnie kraj B powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie towaru, w przypadku, którego niekorzystna pozycja tego kraju ujawnia się w stosunkowo najmniejszym stopniu.

Zasadę kosztów względnych można także ująć alternatywnie, tj. zawsze korzystna jest specjalizacja w tej dziedzinie produkcji, w której kraj A ma stosunkową przewagę w wydajności pracy nad krajem B, natomiast niekorzystna jest specjalizacja w tej dziedzinie, w której dany nie ma stosunkowej przewagi nad partnerem handlowym. Traktując kraj B jako pozostałe kraje świata (otoczenie gospodarcze kraju A), to klasycznie ujmowaną zasadę kosztów względnych można uogólnić.

produkt	Kraj A Wlk.prod. ogółem nakład koszt jednost.			Kraj B			Razem Wlk.prod.
X	60	60	1	60	180	3	120
Y	60	120	2	60	540	9	120
180			720

W kraju A produkt X jest 2 razy tańszy niż Y

W kraju B produkt X jest 3 razy tańszy niż Y

Ocena teorii kosztów absolutnych

• R. Torrens i D. Ricardo nie analizowali czynników, od których zależy podział korzyści ze specjalizacji i handlu międzynarodowego;

• przyjęcie wielu założeń upraszczających, z których większość nie została wyraźnie przez autorów sformułowana. W celu udowodnienia swojej tezy, autorzy teorii kosztów względnych posługują się założeniami, które można podzielić na trzy grupy:

1. uproszczony model świata złożony z dwóch krajów wymieniających dwa towary (tzw. model 2 X 2), produkowane i wymieniane towary są towarami konsumpcyjnymi (wino i sukno) ponadto nie uwzględnia się kosztów transportu,

2. techniczne warunki produkcji i warunki wyboru konsumenta:

• najważniejszym czynnikiem wytwórczym jest praca ludzka, której nakłady stanowią podstawę kształtowania się kosztów produkcji i wartości wymiennych towarów,

• istnienie doskonałej podzielności i przenośności pracy w danym kraju z jednej gałęzi produkcji do innych, przy jednoczesnym braku tej przenośności w skali międzynarodowej,

• koszty produkcji są stałe, brak możliwości osiągnięcia korzyści skali w sferze produkcji i zbytu,

• warunki produkcji są stałe, a zatem nie uwzględnia się m. in. możliwości przestawiania produkcji z proeksportowej na zastępującą towary importowane i na odwrót, a także kosztów związanych ze zmianą profilu produkcji,

• struktury konsumpcji współpracujących ze sobą krajów są identyczne i nie zmieniają się,

• występuje zgodność między racjonalnymi dążeniami i interesami poszczególnych jednostek (producentów i konsumentów) oraz społeczeństwa jako całości,

3. założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki i rynku międzynarodowego. Przyjęcie założenia warunków doskonałej konkurencji na rynkach międzynarodowych.

Stosunek wymienny korzyści komparatywnych z handlu

Zdaniem J. St. Milla, granice opłacalności wymiany dwóch towarów między dwoma krajami są wyznaczone przez relacje kosztów względnych na rynkach międzynarodowych. W celu określenia stosunku wymiennego między tymi krajami jest niezbędne uwzględnienie strony popytowej, a ściślej kształtowania się wielkości wzajemnego popytu współpracujących krajów.

Stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne w zależności od stosunku wzajemnego popytu. Zbliża się on do stosunku wymiennego kraju, którego popyt na towary importowane jest relatywnie wysoki. W konsekwencji kraj o relatywnie kraj o relatywnie wysokim popycie odnosi z wymiany mniejsze korzyści niż jego partner o stosunkowo mniejszym popycie na towary importowane.

Początkowe rozważania J. St. Milla nie uwzględniały kosztów transportu. Później jednak wprowadził je do analizy, a także rozciągnął ją dodatkowo na większą liczbę towarów. Na tej podstawie sformułował wniosek, że również w takiej sytuacji znajduje zastosowanie prawo wzajemnego popytu oraz że stosunek wymienny kształtuje się korzystnie dla krajów dysponujących stosunkowo większym asortymentem towarów oferowanych na rynku międzynarodowym.

Według J. St. Milla, jeśli popyt kraju A na importowany towar x wzrośnie silniej niż popyt kraju B na importowany towar y, to relacja wymienna będzie kształtowała się korzystniej dla kraju B, i na odwrót.

Sformułowanie klasycznej teorii kosztów względnych zapoczątkowało rozwój dwóch zasadniczych kierunków w myśli ekonomicznej dotyczącej handlu międzynarodowego.

Pierwszy, określany mianem marksistowskiego, wskazuje, że relacje wymienne w handlu międzynarodowym są określane przez relacje nakładów pracy, a o kształtowaniu się wartości międzynarodowej decydują warunki produkcji.

Drugi, zapoczątkowany przez J. St. Milla polegał on na stopniowym odchodzeniu od teorii wartości opartej na pracy i uwzględnianiu - w określaniu wartości międzynarodowej - w coraz większym stopniu czynników rynkowych.

Następcy J. St. Milla stworzyli dalsze dwa zasadnicze kierunki rozwoju teorii handlu międzynarodowego, opartej na czynnikach typu rynkowego.

W pierwszym z nich reprezentowanym m. in. przez F. Y. Edgewortha, R. F. Harroda, A. Marshalla W. F. Taussinga, a zwłaszcza J. Vinera akceptowano tzw. realne koszty zastosowania pracy i innych czynników produkcji (teoria kosztów realnych).

W drugim, reprezentowanym przez przedstawicieli szkoły matematycznej “szkoły równowagi ogólnej” (V. Pareta, B. Ohlina, P. A.. Samuelsona i in.), podkreślano konieczność powiązania strony podaży (określonej przez koszty zastosowania kapitału, pracy i innych czynników wytwórczych w alternatywnych jej rodzajach) ze stroną popytu (ujętego jako łączny preferencji i wyborów konsumentów) w jeden ogólny system równowagi.

Efektem prac badawczych przedstawicieli tego kierunku było powstanie teorii kosztów alternatywnych i teorii obfitości zasobów.

Teoria kosztów realnych

Podstawowe twierdzenie teorii kosztów realnych głosi, że możliwości korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją wtedy, gdy między współpracującymi ze sobą krajami występują względne różnice “ujmowanych” i wyrażonych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy i innych czynników wytwórczych.

Teoria kosztów alternatywnych

Według G. Haberlera każdy kraj dysponuje określonym zasobem czynników wytwórczych, które mogą być alternatywnie zastosowane w gałęzi P produkującej towar p (np. pszenicę) lub w gałęzi S wytwarzającej towar s (np. sukno). Każdy kraj jest w stanie wytworzyć pewną ilość towaru p, koncentrując się wyłącznie na jego produkcji, bądź pewną ilość towaru s, bądź też pewną kombinację tych towarów przy skierowaniu czynników wytwórczych częściowo do gałęzi P i częściowo do gałęzi S.

Istnienie możliwości wyboru między produkcją towaru p oraz towaru s, powoduje powstawanie kosztów, nazwanych przez G. Haberlera kosztami alternatywnymi.

Według G. Haberlera koszt alternatywny oznacza konieczność rezygnacji z produkcji określonej ilości towaru p po to, aby wytworzyć określoną ilość towaru s, lub na odwrót. Rezygnacja ta i przesuwanie zasobów mogą mieć miejsce, gdy jest rozwijana korzystna specjalizacja międzynarodowa.

Podjęcie specjalizacji oznacza możliwość częściowej lub całkowitej rezygnacji z produkcji określonego towaru (który jest przedmiotem importu) przy jednoczesnej częściowej lub całkowitej koncentracji zasobów gospodarczych na produkcji innego towaru

Zgodnie z teorią kosztów alternatywnych G. Haberlera, potrzeba specjalizacji i handlu międzynarodowego istnieje w sytuacji zróżnicowania kosztów alternatywnych w różnych krajach. Każdy kraj powinien przy tym specjalizować się w tych dziedzinach lub produktach, w przypadku których ma relatywnie niższe koszty alternatywne.

W ujęciu pieniężnym kosztów alternatywnych przyjmuje się założenie, że ceny wymienianych towarów odzwierciedlają koszty produkcji oraz że oba kraje produkują pewne ilości obydwu rozpatrywanych towarów. Występowanie relatywnych różnic cen towarów między dwoma krajami świadczy o istnieniu przewagi komparatywnej i tym samym stanowi przesłankę rozwoju wzajemnie korzystnego handlu międzynarodowego.

Teoria obfitości zasobów

Teoria obfitości zasobów, zwana także teorią proporcji w zasobach, jest owocem kontynuacji drugiego kierunku ewolucji teorii kosztów względnych, zmierzającego do powiązania strony popytowej ze stroną podażową w handlu międzynarodowym, przy utrzymaniu założeń równowagi ogólnej. W zasadniczych zarysach teoria obfitości zasobów sformułowana została przez E. Heckschera, B. Olihna, którzy wykorzystali dorobek kilku innych przedstawicieli tzw. szkoły szwedzkiej, a zwłaszcza K. Wiksella i C. Cassela. W latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w. teorię tę rozwinęło kilku innych ekonomistów, w tym szczególnie P. A. Samuelson. Z tego też względu używa się nazwy “teoria Heckschera - Ohlina - Samuelsona”.

Założenia teorii obfitości zasobów:

1. założenia początkowe,

2. założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta,

3. założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki narodowej i rynku międzynarodowego.

Założeniami początkowymi są:

• istnieją dwa rynki, dwa towary i dwa czynniki wytwórcze (kapitał i praca);

• nie ma kosztów transportu;

• analizowane kraje są różnie wyposażone w czynniki wytwórcze.

Założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta:

• czynniki wytwórcze są jednorodne (homogeniczne), doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej;

• relatywne wyposażenie w czynniki wytwórcze się nie zmienia, tzn. funkcje produkcji dla wszystkich towarów są stałe i ściśle określone;

• poziom kosztów i cen oraz ich relacje kształtują się wyłącznie pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki wytwórcze;

• niezmienne funkcje produkcji w różnych krajach zachowują jednakowy kierunek relacji czynników wytwórczych;

• funkcje produkcji dla wszystkich towarów są jednorodne stopnia pierwszego, co oznacza brak rosnących lub malejących przychodów;

• w analizowanych krajach preferencje konsumentów są takie same i nie zmieniają się w czasie; konsument dysponuje skalą preferencji, maksymalizuje swoją funkcję użyteczności i ma pełną swobodę wśród różnych wariantów.

Założenia odnoszące się do systemu funkcjonowania gospodarki narodowej irynku międzynarodowego:

• działanie rynków narodowych współpracujących ze sobą krajów wg schematu wolnej konkurencji, przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych;

• istnienie doskonałej konkurencji w skali międzynarodowej, tj. brak jakichkolwiek przeszkód dla międzynarodowych przepływów towarów.

!!!Zgodnie z twierdzeniem o obfitości zasobów każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i przez to tańszego czynnika wytwórczego, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika wytwórczego. !!!

Kraj wyposażony relatywnie obficie w kapitał powinien eksportować towary kapitałochłonne, natomiast kraj relatywnie bardziej obfity w pracę - towary pracochłonne.

Uzasadnienie tej tezy: bezpośrednią konsekwencją zróżnicowania krajów-partnerów pod względem obfitości zasobów kapitału i pracy są różnice kosztów zastosowania tych czynników, a więc różnice produkcji i cen towarów pracochłonnych oraz towarów kapitałochłonnych. Istnieją wtedy przesłanki rozwoju handlu międzynarodowego. Chodzi więc o występowanie między krajami relatywnych różnic cen czynników wytwórczych i towarów.

Istnieją dwa sposoby definiowania obfitości zasobów - kolejnego. Pierwszy z nich to ujmowanie zasobów w jednostkach fizycznych (tzw. definicja fizyczna), natomiast drugi - w postaci ich relatywnych cen (tzw. definicja cenowa).

SFORMALIZOWANIE TEORII OBFITOŚCI

Według definicji fizycznej - kraj B (np. Wielka Brytania) jest obficie wyposażony w kapitał (K), kraj A (np. Stany Zjednoczone) w czynnik pracę (L), gdy:

(K : L)^B > (K : L)^A

Inaczej kształtuje się sytuacja przy przyjęciu cenowej definicji obfitości zasobów. Zgodnie z tą definicją kraj B jest relatywnie bardziej wyposażony w czynnik kapitał (K), kraj A w czynnik pracę (L), gdy:

(R_K : R _L)^B < (R_K : R _L)^A,

gdzie R_K i R _L oznaczają odpowiednie przychody z zastosowania czynników K i L, tj. stopę procentową (r) i stawkę płac (w). Należy podkreślić, że przy określaniu wyposażenia w czynniki wytwórcze nie chodzi o absolutny ich poziom, tzn. nie o absolutny poziom stopy procentowej oraz absolutny poziom stawki płacy. Chodzi o kształtowanie się odpowiednich relacji (np. relacji w/r).

Twierdzenie dotyczące wyrównywania się cen czynników wytwórczych (teoremat Lernera-Samuelsona)

Handel przenosi za pośrednictwem towarów zasoby relatywnie obfite w danym kraju (regionie) do kraju (regionu), w którym ich ilość jest ograniczona. Zgodnie z zasadą wyrównywania się cen czynników wytwórczych, handel międzynarodowy prowadzi do względnego i absolutnego wyrównywania się między krajami przychodów z tytułu zastosowania jednorodnych czynników. (praca, te same kwalifikacje, kapitał (jednakowa rentowność).

Twierdzenie Stoplera-Samuelsona

Według twierdzenia Stoplera-Samuelsona istnieje ścisły związek między zmianami cen towarów a zmianami cen czynników wytwórczych, tzn. mamy do czynienia z jednoznacznie określonymi konsekwencjami zmian cen towarów dla kształtowania się cen czynników wytwórczych, stąd także dochodów ich właścicieli.

M. F. W. Stopler i P. A. Samuelson dowodzą, że wzrost ceny relatywnej danego towaru prowadzi nieuchronnie do wzrostu realnej ceny czynnika używanego bardziej intensywnie przy produkcji tego towaru, a zarazem do spadku realnej ceny czynnika używanego mniej intensywnie.

Twierdzenie Rybczyńskiego

Zgodnie z tym twierdzeniem wzrost zasobów jednego czynnika wytwórczego powoduje w warunkach stałych cen relatywnych absolutny przyrost produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu tego właśnie czynnika, a zarazem absolutny spadek produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego nakładu czynnika, którego zasoby nie ulegają zmianie.

Ocena teorii obfitości zasobów

• stanowi podstawową koncepcję wyjaśniającą kształtowanie się rozmiarów i struktury handlu międzynarodowego;

• twierdzenie o obfitości zasobów oraz twierdzenie dotyczące wyrównywania się cen czynników wytwórczych precyzyjnie wskazują na warunki, których spełnienie gwarantowałoby optymalizację międzynarodowego podziału pracy;

• teoria obfitości zasobów jest traktowana w literaturze przedmiotu jako “nowoczesna wersja teorii kosztów komparatywnych”;

• mankamentem jest rygorystyczny charakter założeń twierdzenia wyrównywania się cen czynników wytwórczych (sześć głównych przejawów nieadekwatności założeń tego twierdzenia do współczesnej rzeczywistości J. Meade'a);

• doceniając jednak walory teorii obfitości zasobów, podejmowano liczne próby analiz empirycznych, np. K. Arrow, H. Chenery, R. Solow i inni;

Paradoks Leontiefa: udział Stanów Zjednoczonych w międzynarodowym podziale pracy opiera się raczej na eksportowej specjalizacji w dziedzinach, w których procesy wytwórcze wymagają relatywnie większych nakładów pracy, oraz w imporcie towarów, których produkcja wymaga relatywnie więcej kapitału.

Współczesne teorie rozwoju handlu międzynarodowego

Teorie neoczynnikowe

Teoria trójczynnikowa (J. Vanek).

W oparciu o teorię kosztów względnych w teorii tej dodatkowo uwzględniono oprócz pracy i kapitału także zasoby naturalne jako niezależny czynnik wytwórczy.

Teoria wewnętrznej złożoności czynników pracy i kapitału

Autorzy tej teorii (D. Keesing, P. B. Kenen, H. B. Lary, G. C. Hufbauer) wskazali na niejednorodność czynników pracy i kapitału. Zaproponowali m. in. dezagregację tych czynników. Wyodrębnili, zatem pracę prostą i złożoną oraz kapitał rzeczowy i kapitał ludzki. Uzasadniając potrzebę wyodrębnienia kapitału ludzkiego, stanowiącego w istocie pracę złożoną, stwierdzają, że dysponowanie nagromadzonym w społeczeństwie zasobem wiedzy i umiejętności wymagało dokonania w okresach poprzednich “inwestycji w człowieka”.

Teoria wieloczynnikowa

Teoria wieloczynnikowa stanowi syntezę dwu poprzednich. Zgodnie z poglądami zwolenników tej teorii (G. C. Haufbauer, R. E. Baldwin, E. A. Leamer) podstawową przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego są relatywne różnice między poszczególnymi krajami w zakresie wyposażenia w zasoby naturalne, kapitał rzeczowy, pracę prostą i kapitał ludzki.

Teorie neotechnologiczne

Teoria luki technologicznej

Według teorii luki technologicznej (M. Posner) o kierunkach i strukturze handlu międzynarodowego decydują opóźnienia poszczególnych krajów w tworzeniu i (lub) opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz w wykorzystywaniu osiągnięć postępu technicznego.

Kraje, w których przedsiębiorstwa, branże i gałęzie gospodarki odznaczają się dużą innowacyjnością i które tym samym mogą sprostać wymaganiom nieustannego wyścigu technicznego w świecie, mają łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu (w rezultacie stałej lub czasowej przewagi technologicznej).

Z kolei kraje o mniejszej zdolności innowacyjnej muszą konkurować w eksporcie innych wyrobów i usług oraz dążyć do zdobycia zagranicznych rynków zbytu innymi sposobami (głównie przez konkurencję cenową).

Kraje innowacyjne mają łatwiejszy dostęp do rynków zagranicznych z uwagi na zajmowaną quasi monopolistyczną pozycję. Osiągana dzięki temu “renta” technologiczna pozwala im szybko zwiększać eksport. W miarę upływu czasu partnerzy zagraniczni uczą się nowej technologii i przejmują produkcję wytwarzanych na jej podstawie towarów. Osiągają już jednak mniejsze korzyści niż kraj innowator, ponieważ naśladowców jest zwykle wielu, a z czasem upowszechniania się nowej technologii konkurencja między producentami nabiera charakteru cenowego, tym bardziej, że popyt w fazie imitacji rośnie już wolniej niż w okresie wprowadzania innowacji. Towar bowiem przestaje być nowością.

Teoria cyklu życia produktu

Podstawy tej teorii sformułował J. A. Schumpeter, ale w sposób całościowy przedstawił ja R. Vernon. Według teorii cyklu życia produktu każdy produkt (gałąź) przechodzi przez różne etapy rozwoju, przy czym fazy “życia” różnych produktów nie muszą się na siebie nakładać. Oznacza to, w każdej gospodarce występują gałęzie nowe (wiodące technologicznie), gałęzie wzrostowe, przechodzące przez okres ekspansji oraz gałęzie dojrzałe (schyłkowe), należące do poprzedniej fali innowacyjnej. (2 wykresy)

Przebieg handlu międzynarodowego związanego z cyklem życia produktu jest następujący:

• we wczesnych fazach życia produktu (w fazie innowacyjnej i dojrzewania), zarówno produkcja, jak i konsumpcja na rynku wewnętrznym silnie wzrastają. Wysoka dynamika wzrostu produkcji pozwala na uruchomienie eksportu.

• w fazie standaryzacji produkcja zaczyna spadać. Popyt kraju innowatora w tej fazie w coraz mniejszym stopniu jest zaspakajany przez produkcję krajową, a w coraz większym stopniu przez import z kraju imitatora. Wielkość importu zależy od rozmiarów popytu, który staje się coraz bardziej wrażliwy na ceny.

Teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu

Korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników wytwórczych.

Ze statycznymi korzyściami mamy do czynienia wtedy, gdy wskutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży, co prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy, rozłożeniu kosztów stałych na większą liczbę jednostek, a także dzięki dokonywaniu usprawnień w stosowanych technikach produkcji.

Dynamiczne korzyści skali produkcji i zbytu mają miejsce, gdy występują bardziej radykalne zmiany techniki produkcji, np. poprawa technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnych urządzeń wytwórczych, wzrost ich sprawności itp.

Teorie popytowo-podażowe

Teoria podobieństwa preferencji

Według S. B. Lindera kraj eksportuje towary, na który istnieje “reprezentatywny popyt”. Produkcja eksportowa jest przy tym naturalnym rozszerzeniem produkcji na rynek wewnętrzny. Eksport pojawia się wtedy, gdy preferencje rynku krajowego i zagranicznego są zbliżone. Podstawową tezą tej teorii jest: intensywność handlu międzynarodowego towarami przemysłowymi jest tym większa, im bardziej zbliżone są struktury popytu krajów - partnerów.

Teoria zróżnicowania produktów

Według P. S. Armingtona rozmiary i struktura międzynarodowych obrotów handlowych są pochodną dywersyfikacji produktów przemysłowych. Sprawia to, że produkty postrzegane są jako różne ze względu na kraj pochodzenia, walory estetyczne, użytkowe, jakościowe, zdrowotne itd.

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego

Teoria ta kładzie nacisk na zachodzące współcześnie procesy internacjonalizacji produkcji, szczególnie intensywne w krajach rozwiniętych. Kooperacja wewnątrzgałęziowa umożliwia osiąganie korzyści skali. Z uwagi na fakt, że liczba wytwarzanych produktów jest wielka i stale rośnie, możliwości wzajemnie korzystnej współpracy stają się praktycznie nieograniczone.

Czynniki handlu międzygałęziowego wpływające na intensywność wymiany międzynarodowej:

• siła ciążenie państw ku sobie ( im większa tym bardziej nakłada się handel)

• więzi integracyjne

• wspólnota kulturowa ( tożsamość narodowa, tradycje, kultura, religia, język)

• odpowiedniość rozwoju gospodarczego

• tworzenie bloków integracyjnych ( strefy wolnego handlu - UE 60% intensyfikacji)

Teoria neguje doskonałą konkurencję na rynku międzynarodowym - zjawisko niedoskonałej konkurencji ( monopolistyczna, oligopol). Tylko w niewielkim stopniu przez cenę ( za to jakość, różnorodność, cechy indywidualne, nakłady realne, kampanie informacyjne) stara się zdobywać klientów.

Temat 5: Rola handlu zagranicznego w gospodarce.

Wpływ handlu międzynarodowego na zmiany struktury DN

W gospodarce zamkniętej i krótkim okresie czasu istnieją stosunkowo niewielkie możliwości zmiany struktury DN.

Przyczyny:

• wielkość funduszy, jakie można przeznaczyć na cele konsumpcyjne oraz inwestycyjne

• możliwości produkcyjne działów gospodarki zaspokajających popyt konsumpcyjny i inwestycyjny.

Y=C+A

Wniosek: w krótkim okresie czasu struktura DN w gospodarce zamkniętej oraz możliwości jej zmiany ograniczone są elastyczności istniejącego aparatu wytwórczego.

W gospodarce otwartej handel zagraniczny uniezależnia struktury DN podzielonego od istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego, np. w oparciu o import niezbędny

Handel zagraniczny a efektywność gospodarowania

Wpływ handlu zagranicznego na gospodarkę odbywa się za pośrednictwem specjalizacji międzynarodowej (każdy kraj ogranicza strukturę asortymentową wytwarzanych dóbr, w ilościach pozwalających na zaspokojenie potrzeb rynku wewnętrznego, potrzeb popytu importowemu innych krajów).

Specjalizacja międzynarodowa wpływa na obniżenie kosztów produkcji za pośrednictwem postępu technicznego.

Specjalizacja kraju w produkcji określonych towarów wpływa na wzrost efektywności gospodarki w następujący sposób:

• pozwala na obniżenie przeciętnego jednostkowego kosztu wytwarzania dóbr w kraju;

• wpływa na obniżenie jednostkowych kosztów wytwarzania przez zwiększenie skali produkcji;

• umożliwia pełniejsze wykorzystanie istniejącego aparatu wytwórczego;

• produkcja masowa umożliwia gromadzenie doświadczeń w wytwarzaniu określonych towarów;

• transfer technologii stanowi najtańszy, często jedyny, sposób na zlikwidowanie luki technicznej ( import nowoczesnych technologii);

• konkurencja towarów zagranicznych n rynku krajowym może pozytywnie wpłynąć na koszty wytwarzania oraz jakość produktów krajowych.

Wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego.

Wyróżnia się wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego:

• Od strony podaży ( handel zagraniczny przez ujemne saldo w bilansie handlowym z zagranicą przewyższa podaż towarów dostępnych w danym okresie w kraju)

• Od strony popytu ( handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego powiększając w ten sposób wielkość dochodu narodowego wytworzonego)

Wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego od strony podaży.

W gospodarce zamkniętej wielkość DN = PKB - amortyzacja.

Wielkość DN (Y) określa rozmiary konsumpcji (C), inwestycji (I) a także wydatki rządowe (G).

Y=C+I+G

W gospodarce otwartej, aby określić wielkość i kierunki tego oddziaływania należy uwzględnić eksport netto (NX= Ex-Im).

Y=C+I+G+NX

Jeżeli Im>Ex to wielkość DN podzielonego w danym kraju będzie większa od wielkości DN wytworzonego.

Jeżeli natomiast Ex>Im to wielkość DN wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości DN podzielonego.

Exportowi netto odpowiada konkretna wielkość salda bilansu handlowego, a w konsekwencji także wielkość funduszu, który dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję. Uwzględnienie exportu netto pozwala na zmianę wielkości funduszu przeznaczonego na inwestycje, przy pozostawieniu konsumpcji na takim samym poziomie albo też odwrotnie, zwiększenie funduszu konsumpcyjnego.

Wpływ handlu międzynarodowego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu:

Założenia wstępne:

• istnienie wolnych mocy wytwórczych

• wielkość wytworzonego DN określana jest przez wielkość popytu( ujęcie Keynesa)

• w gospodarce zamkniętej wielkość popytu określana jest przez wielkość funduszy przeznaczonych na inwestycje i konsumpcję

• w gospodarce otwartej wielkość popytu określana jest przez poziom importu i exportu

• powiązania zmiany importu ze zmianą DN: wzrost DN powoduje wzrost zapotrzebowania na import. Wynika to z faktu, że zwiększenie produkcji wymaga zwiększenia zużycia sprowadzanych z zagranicy surowców lub półfabrykatów. Zwiększony ich import wiąże się ze wzrostem sumy wynagrodzeń z tytułu wzrostu liczby przepracowanych godzin i wzrostem zatrudnionych, a przez to i popytu na artykuły konsumpcyjne, z których część pochodzi z zagranicy.

Wzrost importu pozostaje w różnej proporcji do powodującego go przyrostu popytu. Krańcowa skłonność do importu (KSim) to relacja przyrostu importu (δ Im) do przyrostu DN (δY)

KSim=

Wielkość tego wskaźnika zależy od poziomu relacji dochodowej elastyczności importu ( E_Yim) oraz stopy importu (R_im) gdzie:

E_Yim=

R_im=

KS_im= R_im E_Yim

Zależność między
i
nie przebiega jednokierunkowo, jak w przypadku importu.

Trzy możliwe warianty oddziaływania:

1. jeśli
   jest powodowany przyrostem popytu krajowego, np.: zwiększeniem wydatków budżetowych, to w tych warunkach może nastąpić skierowanie na rynek krajowy części towarów wywożonych poprzednio za granice i nastąpi spadek exportu.

2. Jeżeli nastąpi przyrost produkcji globalnej w rezultacie wzrostu popytu zagranicy na krajowe towary to wzrostowi Y będzie towarzyszyło powiększenie wywozu.

3. Wzrost exportu będzie towarzyszył wzrost Y danego kraju, gdy nastąpi poprawa konkurencyjności wytwarzanych towarów.

Mnożnik to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość ekonomiczną, której ta pierwsza jest składnikiem.

Mnożnik w gospodarce zamkniętej:

Warunki:

• niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych

• istnienie impulsów pobudzających gospodarkę

• inwestycje autonomiczne (podejmowane bez związku z bieżącą sytuacją danej gospodarki)

• wzrost wydatków budżetowych ( by stworzyć nowy popyt)

• zmniejszenie podatków

• konsumpcja autonomiczna (niezależna od skali bieżącego dochodu)

Istota mnożnika sprowadza się do twierdzenia, że wielkość ostatecznego
pod wpływem impulsu przewyższa wielkość dodatkowego popytu początkowego.

Mnożnik inwestycyjny:
=
;

Gdzie
- wielkość inwestycji autonomicznych

Mnożnik w gospodarce zamkniętej:
=
=
; gdzie:

- krańcowa skłonność do konsumpcji krajowej

- krańcowa skłonność do oszczędzania

Wielkość mnożnika jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do konsumpcji i odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędzania.

Mnożnik inwestycyjny w gospodarce otwartej:
; gdzie:

- krańcowa skłonność do konsumpcji dóbr krajowych

- krańcowa skłonność do konsumpcji dóbr importowanych

Temat 6:Międzynarodowe przepływy czynników wytwórczych.

1867r- umowa o sprzedaży Alaski dla USA (Największy Transfer Ziemią).

Kapitał to środki pieniężne, których wykorzystanie za granicą rodzi stosunek typu należności-zobowiązania między eksporterem a importerem.

Kapitał powstaje wskutek oszczędności dokonywanych przez podmioty ekonomiczne, tj. gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcyjne, budżety narodowe, banki komercyjne, banki centralne itd.

Cel międzynarodowego przepływu kapitału to przynoszenie zysku właścicielowi; maksymalizacja zysku w długim okresie.

Rodzaje przepływu kapitału:

1. Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu - to wszelki ruch kapitału odnotowywany w bilansie płatniczym;

2. Przepływ kapitału w wąskim znaczeniu - to ruch kapitału podejmowany z motywu zysku przez podmioty ekonomiczne inne niż bank centralny.

Formy przepływu kapitału w wąskim znaczeniu:

Według kryterium okresu, na jaki następuje wywóz lub przywóz kapitału:

• krótkookresowy ruch kapitału, gdy okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału nie przekracza jednego roku, np. kredyty handlowe, niektóre kredyty finansowe, krótkookresowe lokaty na rynku walutowym;

• długookresowy ruch kapitału, gdy okres spłaty wywiezionego lub przywiezionego kapitału przekracza jeden rok.

Według kryterium pochodzenia:

• wywóz kapitału ze źródeł prywatnych, główny motyw to zysk, np. wszelkie formy wywozu kapitału przez przedsiębiorstwa, banki komercyjne i osoby prywatne;

• wywóz kapitału ze źródeł publicznych, np. budżety agend rządowych, budżety lokalne, budżety organizacji międzynarodowych (Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy).

Według kryterium formy wywożonego kapitału:

• lokaty na rynku walutowym;

• depozyty międzybankowe;

• kredyty handlowe;

• inwestycje portfelowe;

• inwestycje bezpośrednie;

• kredyty finansowe.

Czynniki zwiększenia tempa międzynarodowego przepływu kapitału w ostatnich trzech dekadach:

1. Postęp w technologiach informatycznych i komunikacyjnych,

2. Liberalizacja zagranicznego obrotu gospodarczego w krajach rozwiniętych i rozwijających się.

Liberalizacja obrotu gospodarczego z zagranicą w sferze finansów międzynarodowych przejawiła się w postaci:

• załamania się tradycyjnego sytemu z Bretton-Woods, opartego na systemie stałych kursów i przejście do kursów zmiennych, czemu towarzyszyło zwiększenie zakresu wymienialności coraz większej ilości walut narodowych, co z kolei doprowadziło do rozwinięcia się międzynarodowego rynku walutowego, umożliwiającego dokonywanie operacji transferu kapitału;

• liberalizacja handlu międzynarodowego w ramach Rundy Tokijskiej (1973-1979) i Urugwajskiej GATT, czemu towarzyszyła także liberalizacja przepływu inwestycji bezpośrednich korporacji transnarodowych,

• zniesienie przez państwo kontroli nad zaciąganiem kredytów przez sektor prywatny, który może decydować o tym tylko na podstawie kryteriów ekonomicznych (wysokość stóp procentowych i marż w kraju i zagranicą),

• deregulacja, czyli zniesienie urzędowego ustalania stóp procentowych i oddania tego w gestię banku centralnego i banków komercyjnych,

• reforma systemu bankowego przez nadanie mu szerokiej autonomii i prywatyzację,

• rozwój banków międzynarodowych w wyniku powstania możliwości inwestowania w zagraniczny sektor bankowy i finansowy,

• liberalizacja w szerokim tego słowa znaczeniu, tj. odnosząca się do wszystkich transakcji rachunku kapitałowego bilansu płatniczego.

Inwestycje portfelowe

Inwestycje portfelowe polegają na zakupach akcji lub innego typu papierów wartościowych zagranicznych przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych w celu uzyskiwania określonych dochodów, które przesyłane są do macieżystego kraju w formie procentów i dywidend.

Różnią się od zagranicznych inwestycji portfelowych tym, iż nie umożliwiają zagranicznemu inwestorowi sprawowania kontroli nad firmą emitującą te papiery.

Formy inwestycji portfelowych:

• bezpośredni zakup akcji przez inwestorów zagranicznych na rynkach papierów wartościowych krajów lokaty;

• udziały w funduszach krajowych;

• udziały w funduszach powierniczych;

• emisje praw poboru akcji posiadanych przez instytucje depozytowe w formie certyfikatów depozytowych.

Główny motyw wywozu kapitału w formie inwestycji portfelowych to:

• różnica stopy zysku między dwoma krajami;

• dywersyfikacja ryzyka inwestycyjnego.

Zgodnie z teorią portfolio inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku inwestycyjnym lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanym w ściśle określony sposób, tj. gdy spadkowi stopy zysku części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych, w myśl zasady, że złe informacje są rekompensowane napływem dobrych.

Konieczność dywersyfikacji portfela inwestycyjnego wynika ze zróżnicowania koniunktury w różnych krajach.

Kredyty finansowe

Kredyty finansowe polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorcy określonych środków finansowych bez ograniczenia co do sposobu ich dysponowania.

Formy pożyczek finansowych według kryterium rodzaju stopy procentowej:

• kredyty udzielane według stałej stopy procentowej;

• kredyty udzielane według zmiennej stopy procentowej, najczęściej na podstawie LIBOR (stopa procentowa stosowana w odniesieniu do pożyczek eurowalutowych udzielanych innym bankom przez banki zlokalizowane w Londynie).

Inwestycje bezpośrednie

Inwestycje bezpośrednie definiowane są jako:

• forma międzynarodowego przepływu kapitału (chodzi tu głównie o przyczynę i kierunek tego zjawiska, tj. zróżnicowanie stóp procentowych między krajem macierzystym a krajem goszczącym);

• zewnętrzne źródło finansowania (ujmowane w bilansie płatniczym i odzwierciedlające strumień kapitału zagranicznego zainwestowanego w ciągu roku w danym kraju);

• źródło finansowania korporacji transnarodowych (lokata kapitału podejmowana z zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na działalność przedsiębiorstwa, w które się inwestuje, albo dostarczenie nowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor ma już znaczny udział);

• lokata kapitału.

Teoretyczne uzasadnienie determinant zagranicznych inwestycji bezpośrednich jako zjawiska finansowego

Teoria międzynarodowego przepływu kapitału - zakłada występowanie zróżnicowanego wyposażenia w kapitał w poszczególnych krajach, co znajduje odzwierciedlenie w kształtowaniu się stóp procentowych. Kapitał reaguje na międzynarodowe zróżnicowanie ich poziomów, przepływając z krajów o niższych stopach do tych, gdzie poziom ich jest wyższy. W rezultacie przepływu kapitału dochodzi do jego optymalnej alokacji i do wyrównywania się stóp procentowych w skali międzynarodowej.

Teoria międzynarodowego zróżnicowania stóp zysku, zgodnie z tą teorią przedsiębiorstwa lokalizują zagraniczne inwestycje bezpośrednie w krajach, w których oczekiwana stopa zysku będzie większa od osiąganej w macierzystym, co jest zgodne z podstawowym celem działalności przedsiębiorstwa - maksymalizacją zysku. Oczekiwana wyższa stopa zysku powinna wynagrodzić inwestorowi dodatkowe ryzyko związane z działalnością w „obcym” środowisku oraz ryzyko walutowe, wynikające ze zmiany kursu waluty kraju goszczącego.

Teoria dywersyfikacji portfela inwestycyjnego wskazuje na drugi oprócz zysku czynnik towarzyszący inwestycjom, tj. ryzyko. Kiedy przedsiębiorstwo ma wiele możliwości inwestowania za granicą, charakteryzujących się różnym stopniem ryzyka, to może zmniejszyć niepewność związaną z międzynarodową działalnością przez równoczesne podejmowanie zagranicznych inwestycji w wielu krajach, tj. przez geograficzną dywersyfikację swojego portfela inwestycyjnego. Konieczność dywersyfikacji wynika z następujących przyczyn:

• zróżnicowanie koniunktury na poszczególnych rynkach produktów wytwarzanych i sprzedawanych w różnych krajach, w których korporacje mają swoje filie;

• zróżnicowanie faz międzynarodowego cyklu życia produktu, które powoduje, że ten sam produkt wytwarzany jest w poszczególnych krajach w różnych jego etapach życia;

• przeciwdziałanie destabilizacji politycznej i ekonomicznej, która może pojawić się w poszczególnych krajach.

Teoria obszarów walutowych zakłada, że gospodarka światowa podzielona jest na wiele stref walutowych, charakteryzujących się zróżnicowaną siłą walut. Zgodnie z tym założeniem inwestorzy pochodzą z reguły z krajów o walucie silniejszej i poszukują lokalizacji dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich w takich krajach, gdzie waluta jest relatywnie słabsza. Taki kierunek strumienia inwestycyjnego daje możliwość otrzymania przez inwestora tzw. premii walutowej, która rekompensuje mu ryzyko zmiany kursu.

Teoretyczne uzasadnienie determinant zagranicznych inwestycji bezpośrednich jako zjawiska realnego

Teoria przewag monopolistycznych Kindlerbergera, według tej teorii przedsiębiorstwo dokonujące zagranicznych inwestycji bezpośrednich w warunkach dysponowania przewag nad lokalnymi firmami. Wyróżnia się cztery rodzaje przewag:

• przewaga finansowa korporacji transnarodowych dysponujących ogromnym kapitałem, znacznie większym od lokalnych konkurentów. Korporacje transnarodowe korzystają także z wielu zdywersyfikowanych źródeł finansowania wśród nich przeważają fundusze własne, tj. zyski niepodzielone, fundusze amortyzacyjne oraz wewnętrzne pożyczki od firmy - matki oraz innych filii;

• przewaga technologiczna, która umożliwia międzynarodowy transfer techniki;

• przewaga menedżerska w zakresie wiedzy i umiejętności zarządzania międzynarodowym przedsiębiorstwem;

• przewaga marketingowa na etapie dystrybucji produktu.

Teoria międzynarodowego cyklu życia produktu Vernona wskazuje, że międzynarodowy cykl życia produktu składa się z trzech kolejno po sobie następujących faz, tj.:

• fazy produktu innowacyjnego;

• fazy produktu dojrzałego;

• fazy produktu standaryzowanego.

O ile pierwsza faza decyduje o wyborze miejsca wytwarzania produktu w kraju macierzystym firmy, o tyle dwie kolejne są bodźcem do podejmowania zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Głównym motywem ich powstania na etapie dojrzałego produktu jest konieczność rozszerzenia rynków zbytu. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie mają wtedy charakter poszukujących rynków a firma z reguły lokalizuje je krajach o zbliżonym do macierzystego poziomie dochodów. W trzeciej fazie, gdy produkt staje się standaryzowany, główną przyczyną podejmowania zagranicznych inwestycji jest dążenie do obniżki kosztów produkcji. Inwestycje mają wtedy charakter poszukujących tańszych zasobów i są zlokalizowane przeważnie w krajach o niższych dochodach.

Teoria internalizacji korporacji transnarodowych powstała w rezultacie konieczności wytłumaczenia zjawiska zastępowania rynku zewnętrznego rynkiem wewnętrznym, utworzonym w ramach międzynarodowej struktury organizacyjnej korporacji transnarodowych. Wewnętrzne rynki korporacji powstały i rozwinęły się przez inwestycje bezpośrednie w odpowiedzi na tzw. zawodność rynków zewnętrznych. Zjawisko to jest następstwem dominacji niedoskonałej konkurencji na rynkach światowych, traktowania wiedzy jako dobra publicznego oraz tworzenia efektów zewnętrznych przez rządy krajów goszczących. Wykorzystanie rynków wewnętrznych umożliwia korporacji transnarodowej efektywną alokację nowoczesnych aktywów w ramach jej międzynarodowej struktury organizacyjnej, zabezpieczenie tych aktywów przed tzw. efektem gapowicza oraz omijanie barier handlowych.

Eklektyczna teoria międzynarodowej produkcji Dunninga wykorzystuje dorobek trzech wcześniej scharakteryzowanych teorii. Jest zbiorem determinant warunkujących podjęcie zagranicznych inwestycji bezpośrednich zarówno od strony korporacji transnarodowych, jak i kraju goszczącego i macierzystego firmy. Ujęcie determinant przewag przedsiębiorstwa następuje w trzy grupy, tj.:

• własnościowe (np. wielkość i pozycja firmy, umiejętności różnicowania produktu i procesu produkcyjnego, posiadanie chronionej marki, technologii, potencjału badawczego, kwalifikacji i doświadczenia kadry itp.);

• internalizacji (np. możliwość obniżenia kosztów transakcyjnych, unikanie kosztów związanych z prawną ochroną własności aktywów, zmniejszenie niepewności przy zakupie niektórych czynników wytwórczych itp.);

• lokalizacji (np. przestrzenne rozmieszczenie produkcji i dystrybucji, ceny, jakość, wydajność czynników wytwórczych, koszty transportu i komunikowania się, interwencjonizm państwowy, stan infrastruktury i inne).

Korzyści z migracji kapitału:

W kraju eksportującym kapitał:

• zmniejszenie ilości kapitału i produkcji;

• pogorszenie w krótkim okresie salda bilansu płatniczego, a poprawa w długim okresie;

• zwiększenie krańcowej i średniej produktywności kapitału;

• zwiększenie poziomu stopy procentowej.

W kraju importującym kapitał:

• zwiększenie ilości kapitału i produkcji;

• zwiększenie zatrudnienia;

• zmniejszenie krańcowej i średniej produktywności kapitału;

• obniżenie poziomu stopy procentowej.

Mechanizm kierunków importu kapitału.

Mechanizm rezonansu gospodarczego - jeśli kapitał w formie zagranicznych licencji trafiają do danej branży wywoływany jest m. in. rezonans gospodarczy, czyli dyfuzja know-how do innych branży, a prowadzi to do wzrostu wydajności pracy

Międzynarodowe przepływy siły roboczej (mpsr)

Przepływ siły roboczej to zmiana miejsca pobytu i zamieszkania na okres nie krótszy niż 1 rok.

Różnice między mpk a mpsr:

• mpsr odbywają się na mniejszą skalę i z mniejszym natężeniem niż mpk

• stosunkowo rzadkie są okresy masowego przepływu czy odpływu siły roboczej z lub do danego kraju

• siła robocza nie przemienia się na wzór kapitału krótkoterminowego

• mpsr powstają bez porównania w większym stopniu pod wpływem czynników spozaekonomicznych

W porównaniu do kapitału czynnik praca charakteryzuje się niską mobilnością.

Przyczyny migracji siły roboczej:

• pierwotne i wtórne zawłaszczanie terytoriów

Pierwotne zawłaszczanie terytoriów polegało na wyszukiwaniu przez społeczeństwa najbardziej sprzyjających warunków do osiedlania się.

Wtórne zawłaszczanie terytoriów polegało na poszerzaniu swych terytoriów przez społeczeństwa w drodze przejmowania części lub całości wolnych terytoriów.

Presje ze strony władz danego kraju wobec części własnego społeczeństwa powodują uchodźstwo i przymusową emigrację ze względów ideologicznych, politycznych, religijnych i etnicznych.

Cechą charakterystyczną tej emigracji jest zależność od występowania w różnych krajach zmian ustrojowych opartych na dyktaturze politycznej czy wojskowej, a także realizacji idei państwa rządzonego wg zasad fundamentalizmu ideologicznego lub religijnego, wrogo nastawionego wobec wyznawców innych ideologii lub religii.

Migracja siły roboczej ze względów ekonomicznych ma miejsce, gdy występuje różnica w poziomie płacy między krajem a zagranicą.

Ze względu na niedogodności, a często i ryzyko związane z przemieszczaniem się siły roboczej przez granice, różnica między płacą możliwą do uzyskania w kraju a zagranicą musi być istotna, aby mogła zrekompensować te niedogodności.

Główną przyczyną ekonomiczną zachęcającą ludzi do wyjazdu do innych krajów w celu podjęcia pracy ma charakter nie pozytywne, lecz negatywny w kraju macierzystym, tj. zbyt odbiegające od minimum socjalnego warunki buty ze względu na przeludnienie, bezrobocie i ogólne zacofanie gospodarcze, a w skrajnych przypadkach głód.

Rodzaje migracji siły roboczej

• międzykontynentalna

• wewnątrzkontynentalna

Skutki przepływu siły roboczej dla krajów eksportujących (kraje emigranci)

• uniknięcie kosztów utrzymania nadwyżkowych zasobów siły roboczej

• „drenaż mózgów”

• korzystanie z transferów zarobków do kraju pochodzenia

• powrót wyżej wykwalifikowanej siły roboczej dzięki doświadczeniom i wykształceniu zdobytym za granicą

Skutki przepływu siły roboczej dla krajów importujących:

Pozytywne

• szybszy wzrost dzięki poprawie bilansu zatrudnienia

• likwidacja deficytu siły roboczej oraz poprawa struktury podaży, lepszego dostosowania do struktury zapotrzebowania na pracę,

• uniknięcie kosztów kształcenia

• wzbogacenie usług dla ludności

Negatywne:

• zwiększone bezrobocie w okresach dekoniunktury

• koszty związane z przyjęciem siły roboczej i administrowania nią

• niepożądane zjawiska społeczne

Międzynarodowe transfery wiedzy technicznej

Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej stanowi bezpośrednią konsekwencję cech wiedzy technicznej, która jest w pewnej mierze specyficznym czynnikiem wytwórczym, stosowanym w celu wywołania zmian w środowisku materialnym i społecznym, m.in. przy wytwarzaniu towarów i usług.

Międzynarodowy transfer wiedzy technicznej ma miejsce wtedy, gdy określona wiedza, dostępna w danym momencie w jednym kraju, staje się znana w inny sposób niż całkiem niezależne badania naukowe, poszukiwania, gromadzenie doświadczeń itd.

Najważniejsze kanały przekazywania wiedzy technicznej:

• międzynarodowe operacje licencyjne,

• sprzedaż patentów za granicę,

• konsulting międzynarodowy,

• korzystanie z zagranicznej literatury fachowej,

• sprowadzanie zagranicznych produktów jako wzorców i ich kopiowanie,

• wywiad gospodarczy,

• kształcenie studentów za granicą,

• szkolenie pracowników za granicą lub przez zagranicznych specjalistów,

• międzynarodowe konferencje, sympozja itp.,

• międzynarodowa kooperacja przemysłowa,

• międzynarodowe inwestycje bezpośrednie i współpraca techniczna wewnątrz przedsiębiorstw transnarodowych,

• handel międzynarodowy,

• międzynarodowe targi i wystawy przemysłowe

Temat 7: Ceny międzynarodowe

Ceny międzynarodowe

Cena to wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru lub usługi, wartość waluty zagranicznej (kurs walutowy) lub określonego czynnika wytwórczego (pracy, kapitału, wiedzy technicznej).

Każda wartość powstaje w wyniku zderzenia popytu z odpowiednią podażą. Jest to rezultat: odchodzenia od przewagi podaży danego towaru (usługi, waluty zagranicznej, czynnika wytwórczego) nad popytem na ten towar (usługę, walutę zagraniczną, czynnik wytwórczy), albo na odwrót- wynik odchodzenia od przewagi popytu na dany towar (usługę, walutę, czynnik wytwórczy) nad jego (ich) podażą.

Funkcje cen

• Informacyjna- dostarcza informacji producentom czy dostawcom o sile zapotrzebowania odbiorcy (krajowego czy zagranicznego konsumenta, inwestora lub producenta) na określony towar, usługę, walutę zagraniczną lub czynnik wytwórczy;

• Dystrybucyjna- polega na tym, że przez ceny towarów, usług, czynników wytwórczych dokonuje się w każdym kraju podział dochodu narodowego;

• Agregacyjna- jest pełniona wtedy, gdy cena jest ukształtowana w warunkach normalnie funkcjonujących rynków towarów, usług czynników wytwórczych, można ją wówczas potraktować jako pewną normę oceniającą i umożliwiającą agregację (np. składników dochodu narodowego, produkcji przemysłowej).

Ceny kształtują się na rynku tj. w miejscu spotkania się popytu i podaży. W związku z tym można wyróżnić rynek lokalny, regionalny, krajowy i międzynarodowy.

Ceny międzynarodowe kształtują się w wyniku zetknięcia się podaży z popytem w skali międzynarodowej. Wyrażają międzynarodową wartość towarów, usług, walut i czynników wytwórczych.

Rynek międzynarodowy wyróżnia się specyfiką:

- Nie wszystkie towary, usługi, wiedza techniczna są przedmiotem wymiany międzynarodowej, dlatego nie można mówić o kształtowaniu się ceny międzynarodowej np. budynków, zakładów użyteczności publicznej.

- Ceny międzynarodowe są mniej elastyczne od cen na rynku krajowym, co wynika ze stosowania przez poszczególne kraje odmiennych zagranicznych polityk ekonomicznych oraz rozmaitych praktyk korporacji transnarodowych, połączenia rynków narodowych w jeden rynek międzynarodowy.

- Mechanizmy kojarzące popyt na rynku międzynarodowym są mniej sprawne niż w skali narodowej.

Czynniki kształtujące ceny międzynarodowe towarów:

- strukturalne

- instytucjonalne

- koniunkturalne

- rodzaje dóbr

Towary będące przedmiotem obrotu międzynarodowego dzielą się na towary wystandaryzowane oraz towary zindywidualizowane.

Towary wystandaryzowane są to towary masowe o jednolitym charakterze np. surowce rolne i mineralne.

Towary zindywidualizowane to towary o wysokim stopniu przetworzenia, głównie przemysłowe.

Towary wystandaryzowane w postaci artykułów rolno- spożywczych charakteryzują się niską elastycznością cenową podaży oraz popytu.

Niska cenowa elastyczność podaży spowodowana jest długim cyklem produkcyjnym, wysokimi kosztami produkcji, nietrwałością artykułów żywnościowych, wysokimi kosztami magazynowania, znacznym rozdrobnieniem produkcji, powolnym docieraniem sygnałów rynkowych, a także organizacją zbytu, usztywniającą polityka rządu.

Niska cenowa elastyczność popytu wynika z powoli zmieniającej się struktury konsumpcji, rosnących dochodów ludności (działanie prawa Engla).

Towary wystandaryzowane w postaci surowców naturalnych cechują się w krótkim okresie niską elastycznością cenową podaży i popytu. Niska cenowa elastyczność podaży jest spowodowana długim cyklem nowych inwestycji, wysokimi kosztami wydobycia co utrudnia szybkie zwiększenie jego skali.

Niska elastyczność popytu wynika z uzależnienia się głównych odbiorców surowców, dążących do maksymalizacji zysków i utrzymania produkcji na niezmienionym poziomie, zależy także od systematyczności dostaw, koniunktury gospodarczej oraz wydarzeń politycznych i społecznych.

Towary zindywidualizowane wyróżniają się w krótkim okresie większą stabilnością cenowa co jest wynikiem wysokiej cenowej elastyczności podaży przejawiającej się krótkim cyklem produkcyjnym, możliwością szybkiego dostosowywania się do wahań popytu, większą koncentracją produkcji, dostosowaniem skali produkcji do potrzeb popytu, niskim udziałem kosztów stałych w całości produkcji, niskim udziałem kosztów składowania wyrobów gotowych.

Towary te charakteryzują się także wysoką cenową elastycznością popytu spowodowaną brakiem substytutów, wzrostem dochodów konsumenckich, oddziaływaniem marketingowym.

O poziomie cen towarów zindywidualizowanych bardziej decyduje podaż niż popyt.

W długim okresie ceny towarów zindywidualizowanych wykazują szybszą tendencję do wzrostu niż artykuły surowcowo- rolne.

Międzynarodowa wymiana towarów i usług ma miejsce na różnych rynkach formalnych i nie formalnych.

Rynki formalne to miejsca zetknięcia popytu i podaży organizowane w określonym miejscu i czasie oraz w określonej formie podporządkowanej regulaminowi, np. giełdy towarowe.

Pozostałe formy instytucjonalnej wymiany międzynarodowej, tj. aukcje targi, przetargi są określane mianem rynków formalnych ułomnych, ponieważ nie muszą one tworzyć się w ściśle określonym miejscu.

Regulowane rynki nieformalne tworzą mniej lub bardziej rozproszeni uczestnicy ze wszystkich krajów świata, kontakty mogą być stałe lub sporadyczne, ich miejscem może być cały świat. Mogą być organizowane prywatnie, np. międzynarodowe umowy kartelowe (OPEC), działalność korporacji transnarodowych, a także regulowane przez państwo, np. .porozumienia surowcowe, porozumienia dostawców broni i nowoczesnych technologii. Na tego typu rynkach podmiotem wymiany międzynarodowej mogą być wszystkie dobra produkowane na świecie w tym także wymieniane na rynkach formalnych np. cyna, kawa, miedź.

Terms of trade

Terms of trade- umożliwia badania zmian relacji cen mających miejsce w handlu międzynarodowym. Analiza terms of trade ma na celu określenie, jak z biegiem czasu zmienia się siła nabywcza jednej grupy towarowej w stosunku do innej.

W języku angielskim terminu tego używa się także wtedy, gdy omawiając modele handlu międzynarodowego, mówi się o stosunku, w jakim wymienia się jeden towar na drugi.

W polskiej literaturze przedmiotu przyjęło się natomiast używania polskiego określenia- relacje wymienne (np. miedzi na wino).

Rodzaje terms of trade:

Towarowe terms of trade (commodity lub barter terms of trade) to relacja zmian (indeksu) cen w eksporcie do zmian (indeksu) cen w imporcie danego kraju. Wskaźnik ten dla ułatwienia odczytu mnoży się przez 100.

Formuła algebraiczna

Tot_T= (P_exp1/P_exp0 : P_imp1/P_imp0)x100

Gdzie:

P_exp1- ceny w exporcie danego kraju w roku badanym

P_exp0- ceny w exporcie danego kraju w roku bazowym

P_imp1- ceny w imporcie danego kraju w roku badanym

P_imp0- ceny w imporcie danego kraju w roku bazowym

Towarowe terms of trade poprawiają się, jeśli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie (zazwyczaj dla roku) rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez dany kraj.

Dochodowe terms of trade (income terms of trade) jest to wskaźnik zmian cen w obrotach handlowych danego kraju otrzymany w wyniku pomnożenia wskaźnika towarowych terms of trade przez indeks wolumenu eksportu. Formuła dochodowa terms of trade przybiera następującą postać:

Tot_D= Tot_T x Q_exp

Gdzie:

Tot_D- dochodowe terms of trade

Q_exp- indeks exportu w cenach stałych

Dochodowe terms of trade dają odpowiedź na pytanie, czy w porównaniu z okresem wyjściowym dany kraj może sprowadzić z zagranicy więcej czy mniej dóbr. Analizując formułę tego wskaźnika, można zauważyć, że może on być większy od 100, a więc wskazywać na zwiększone możliwości importu także w sytuacji, gdy cenowe terms of trade spadają (pod warunkiem, że spadek ten będzie rekompensowany odpowiednio szybkim wzrostem eksportu).

Możliwa jest także oczywiście sytuacja, gdy niekorzystne zmiany wolumenu eksportu będą rekompensowane poprawą towarowych terms of trade.

Dochodowe terms of trade są bardzo przydatne, zwłaszcza do analizy sytuacji gospodarczej krajów rozwijających się. W wielu tych krajach odczuwana jest ogromna presja na import, którego wielkość jest ograniczona wpływami z eksportu. Stąd kształtowanie się dochodowych terms of trade jest w tych krajach informacją o warunkach rozwoju całej gospodarki.

Cechą charakterystyczną czynnikowych terms of trade jest to, że starają się odnosić wahania cen w eksporcie i imporcie do zmian w kształtowaniu się niektórych tendencji wewnątrz gospodarki danego kraju.

Najprostszym z tych wskaźników jest jednoczynnikowe terms of trade (single factoral terms of trade). Jest to wskaźnik, w którym towarowe terms of trade są ważone indeksem wydajności w przemyśle produkującym na eksport.

Formułę jednoczynnikowego terms of trade można przedstawić za pomoca następującego wzoru:

Tot_C= Tot_T x W_exp

Gdzie:

Tot_C- jednoczynnikowe terms of trade

W_exp- indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym

Wzrost wskaźnika oznacza, że za jednostkę pracy zastosowaną w sektorze produkującym na eksport można kupić więcej dóbr importowanych. Podobnie jak w przypadku dochodowych terms of trade, także i ten wskaźnik jest szczególnie przydatny w przypadku krajów rozwijających się. Jego wzrost może być bowiem interpretowany jako sygnał o wychodzeniu tych krajów z zacofania gospodarczego.

Dwuczynnikowe terms of trade są zmodyfikowaną wersją jednoczynnikowych terms of trade, novum polega na tym, że towarowe terms of trade są ważone nie tylko indeksem wydajności sektora eksportowego danego kraju w kraju partnerskim (czyli w sektorze eksportowym kraju partnerskiego).

Formuła dwuczynnikowa terms of trade:

Tot_C= Tot_T x W_exp/ W_imp

Gdzie:

Tot_C- dwuczynnikowe terms of trade

W_exp- indeks wydajności pracy w sektorze eksportowym

W_imp- indeks wydajności w sektorze eksportowym kraju partnerskiego (lub indeks wydajności
w imporcie danego kraju)

Wzrost wskaźnika dwuczynnikowych terms of trade oznacza, ze wymiana czynników produkcji zaangażowanych w wytwarzanie dóbr produkowanych na eksport na czynniki produkcji zaangażowane w wytwarzanie dóbr sprowadzanych przez dany kraj odbywa się obecnie z większą korzyścią dla kraju eksportera niż w okresie wyjściowym.

Temat 8: Kurs walutowy i polityka kursowa.

Kurs walutowy to cena jednej jednostki waluty krajowej wyrażona w walucie obcej.

Kurs walutowy są to proporcje ilościowe, w jakich wymieniane są wzajemne waluty różnych krajów.

Kurs walutowy to cena na rynku walutowym, podobnie jak stopa procentowa na rynku pieniężnym, płaca na rynku pracy czy cena towarów i usług.

Kurs walutowy może być podany w ujęciu brytyjskim i europejskim.

Definicja brytyjska oparta jest na określeniu ceny jednego funta (waluty kraju, którego gospodarkę analizujemy) w walucie obcej, np. 0,25 Euro/1PLN.

Definicja europejska określa cenę każdej waluty w stosunku do 1USD, np. 4,1455PLN/1USD.

Funkcje kursu walutowego:

• Funkcja instrumentu polityki pieniężnej, tj. instrumentu w kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu monetarnym, wyrównywaniu deficytu bilansu płatniczego, ograniczaniu inflacji oraz ułatwianiu wymiany międzynarodowej;

• Funkcja informacyjno- decyzyjna polega na dostarczaniu producentom, eksporterom i importerom informacji o opłacalności produkcji importu i eksportu, co jest podstawą o podjęcia odpowiednich decyzji dotyczących kierunku eksportu i importu oraz produkcji;

• Funkcja cenotwórcza, kurs walutowy pozwala na wyznaczenie cen eksportu i importu oraz ich wzajemnej relacji; jest on ogniwem pośredniczącym w dokonywaniu rozliczeń w walucie krajowej i zagranicznej;

• Funkcja alokacyjna polega na wpływaniu na rozmieszczenie zasobów w skali światowej.

Funkcje kursu walutowego

*



np. decyzje o opłacalności produkcji eksportu i importu towarów i usług o kierunkach
eksportu i importu

** np. rozmieszczenie zasobów w skali regionalnej i światowej

W każdej transakcji walutowej przedmiotem obrotu (kupna i sprzedaży) są dwie waluty pochodzące z dwóch różnych krajów. Walutami obcymi (dewizami) są nominowane w obcych jednostkach pieniężnych krótkoterminowe należności, które ze względu na swoją płynność mogą być użyte do natychmiastowej zapłaty, tzn. posiadają walor pieniądza zagranicznego.

Popyt na rynku walutowym reprezentuje zagranica, np. zagranica chcąc kupić polskie towary, akcje polskich przedsiębiorstw bądź bony skarbowe, zgłasza najpierw popyt na PLN oddając w zamian swoją walutę.

Podaż na rynku walutowym reprezentują podmioty krajowe, np. polski import towarów i usług (obroty bieżące) oraz m.in. zakup aktywów za granicą (obroty kapitałowe).

Klasyfikacja kursu walutowego:

Podział kursów ze względu na płynność:

• Kursy (systemy) płynne;

• Kursy (systemy) pośrednie;

• Kursy (systemy) sztywne.

Kursy (systemy) płynne:

• Kurs płynny (ang. Independent floating) kształtowany przez mechanizm rynkowy- jego poziom uzależniony jest od podaży i popytu na waluty obce na danym rynku;

• Kurs płynny kierowany (ang. managed float) występuje, gdy poziom kursu poddany jedynie siłom rynkowym od czasu do czasu modyfikowany przez interwencje władz monetarnych na rynku walutowym, bez wcześniejszego zobowiązania się lub określenia ścieżki dla kursu czy też parytetu.

Kursy (systemy) sztywne:

• Kurs sztywny (ang. fixed peg) występuje wówczas, gdy władze monetarne ustalają relację wymienną swojej waluty do głównej waluty lub koszyka walut, składającego się z walut głównych partnerów handlowych lub finansowych, wagi walut z koszyka odzwierciedlają geograficzne rozmieszczenie handlu, usług lub przepływów kapitałowych;

• Zarząd walutą (izba walutowa) (ang. currency board). Na system ten składają się cztery podstawowe elementy:
  1) sztywny kurs krajowej waluty względem waluty zagranicznej (pełniącej funkcję tzw.
  zaczepu, kotwicy), bez możliwości zmiany parytetu;
  2) prawo i pełna swoboda wymiany krajowej waluty na walutę zagraniczną po ustalonym
  kursie
  3) zakaz kreacji pieniądza przez bank centralny danego kraju- wielkość emisji pieniądza
  krajowego przez władze monetarne może tylko w pełni odpowiadać wielkości
  napływu walut zagranicznych (rezerwom walutowym banku centralnego);
  4) długoterminowe zobowiązanie do utrzymywania tego systemu zapisane bezpośrednio
  w ustawie o banku centralnym (a nawet w konstytucji).

• Dolaryzacja (euroizacja) (ang. full dolarization) to system, w którym waluta danego kraju, np. dolar, euro, zostaje przyjęta i znajduje się w obiegu monetarnym jako jedyny środek płatniczy;

• Unia walutowa (ang. currency union) występuje, gdy waluty krajów- członków unii- zostają zastąpione przez jedną wspólną walutę (jest walutą samoistną, np. euro)

Kursy (systemy) pośrednie:

• Pełzające pasmo (ang. crawiling band) oznacza utrzymanie kursu walutowego wewnątrz określonego pasma. Środek pasma jest kursem sztywnym względem jednej waluty lub koszyka walut. Szerokość pasma może być różna, ale nie większa niż +/-1% wokół centralnego parytetu. Kurs centralny jest dostosowywany okresowo wg sztywno określonego tempa (np. 1% miesięcznie) lub w odpowiedzi na zmiany wybranych wskaźników ilościowych;

• Kurs płynny wewnątrz pasma (ang. floating within a band) może się swobodnie zmieniać w pewnym określonym przedziale wokół kursu oficjalnego. Środek pasma jest kursem sztywnym względem jednej waluty lub koszyka walut szerokość pasma nie może być węższa niż +/-1% wokół kursu centralnego;

• Pełzająca dewaluacja (crawling peg) polega na stopniowej i systematycznej zmianie kursu sztywnego np.1% co miesiąc czy 5% kwartalnie- względem jednej waluty lub koszyka walut;

• Kurs nieregularnie dostosowywany, sztywny (ang fixed-but-adjustable) kurs walutowy sztywny, ale bank centralny nie jest zobligowany do ciągłego utrzymania parytetu;

Czynniki determinujące poziom kursów podstawowych walut wymienialnych:

• Ekonomiczne

• Pozaekonomiczne

CZYNNIKI EKONOMICZNE

• Strukturalne

• Techniczne

• Koniunkturalne

CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE

• Polityczne

• Instytucjonalne

• Psychologiczne

CZYNNIKI EKONOMICZNE

1. Czynniki strukturalne

• poziom rozwoju i struktura gospodarki

• poziom konkurencyjności gospodarki (jeśli kraj radzi sobie na rynku
  międzynarodowym to waluta jest silniejsza)

• sytuacja w bilansie płatniczym (im większa nierównowaga w bilansie płatniczym tym
  waluta jest słabsza)

2. Czynniki techniczne

• intensywność i struktura przemian technicznych

• poziom rozwoju zaplecza technicznego funkcjonowania rynków

Czynniki koniunkturalne

• tempo wzrostu PKB (nie zawsze: jeśli PKB ↑ to waluta jest silniejsza, niekiedy
  słabsza)

• tempo inflacji

• zmiany stóp procentowych

CZYNNIKI POZAEKONOMICZNE

1. Czynniki polityczne

• stopień stabilizacji politycznej ( jeśli słaby to słaba waluta)

• stopień ryzyka politycznego

• „szoki polityczne”

• Czynniki instytucjonalne

• stosowane rozwiązania systemowe

• stopień liberalizacji rynków

• stosowana polityka pieniężna, fiskalna itd.

• Częstotliwość i sposoby interwencji banku centralnego

• Czynniki psychologiczne

• oczekiwania społeczeństwa i świata biznesu

• poziom ryzyka finansowego

Według kryterium miejsca powstawania omawiane czynniki dzieli się na:

• czynniki wewnętrzne zależne od danego kraju

• czynniki zewnętrzne, tj. niezależne od danego kraju

Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące poziom kursów walutowych podstawowych walut wymienialnych można podzielić na wpływające bezpośrednio na poziom kursów (ściślej, wpływające bezpośrednio na kształtowanie się popytu i podaży na rynku dewizowym), a także wpływające na poziom tych kursów w sposób pośredni (poprzez zmiany czynników koniunkturalnych, politycznych czy psychologicznych).

POLITYKA KURSOWA

Polityka kursowa stanowi element polityki pieniężnej, a także polityki gospodarczej i może się skutecznie przyczynić do realizacji i ich celów.

Może służyć stabilizacji gospodarczej, jak w Europejskim Systemie Walutowym.

Może przyczyniać się do rozwoju gospodarczego, jak to się stało w Niemczech Zachodnich po II wojnie światowej.

Może też wspomagać rozwój przemysłu i finansów, co widać na przykładzie Japonii.

W Polsce polityka kursowa przyczyniła się do realizacji celów polityki gospodarczej, służąc jako „kotwica” antyinflacyjna w latach 1990-1991.

Niezależnie od celu polityki gospodarczej polityka kursowa powinna reagować na dwa problemy:

• wzrost deficytu bilansu płatniczego,

• nadmierną aprecjację lub deprecjację waluty krajowej.

INSTRUMENTY POLITYKI KURSOWEJ

• ograniczenia walutowe (i/lub wymienialność walut)

• modyfikacje parytetu

• interwencje banku centralnego na rynku walutowym

Ograniczenia walutowe

Pełna wymienialność waluty to prawnie zagwarantowana oraz faktycznie istniejąca możliwość wymiany danej waluty na waluty wymienialne bez względu na cel transakcji.

W praktyce istnieją ograniczenia wymienialności. Mogą mieć one charakter przedmiotowy i podmiotowy.

Ograniczenia przedmiotowe uniemożliwiają dokonywanie transakcji wymiany danej waluty ze względu na cel transakcji walutowej.

Ograniczenia podmiotowe mają miejsce wtedy, gdy prawo wymiany przysługuje jedynie określonym kategoriom podmiotów, np. podmiotom zagranicznym, podmiotom uprawnionym do zakupu walut obcych.

Ograniczenia walutowe

Rodzaj ograniczenia walutowego	Przykłady
Wpływy z eksportu	Zobowiązanie eksporterów do przekazywania należności za eksport do banku krajowego lub nałożenie na eksporterów obowiązku odsprzedaży uzysku walutowego po oficjalnym kursie.
Wydatki na import	Limitowanie zakupu dewiz na import, zabronienie zakupu na kredyt, konieczność korzystania z pośrednika oficjalnego przy operacjach przekraczających określony limit.
Inwestycje zagraniczne w kraju	Restrykcje dotyczące wysokości zainwestowanego kapitału, procedury transferu zysków czy wycofywania kapitału.
Inwestycje krajowe za granicą	Restrykcje dotyczące określonych krajów, udzielanych gwarancji, wysokości inwestowanego kapitału.
Nabywanie zagranicznych papierów wartościowych przez krajowców	Ograniczenia stosowane w celu ochrony krajowego rynku kapitałowego, kontrola przez ministra finansów zagranicznych emisji papierów wartościowych.
Limitowanie wydatków turystycznych za granicą	Określenie ilości walut, jakie można wywieźć lub nabyć po oficjalnym kursie przy wyjazdach zagranicznych.
Unikanie aprecjacji waluty krajowej	W odniesieniu do napływającego kapitału może to być, np. zakaz oprocentowania depozytów w bankach krajowych, stosowanie negatywnej stopy procentowej.
Oddziaływanie (na) wzrost wartości waluty krajowej	Środki faworyzujące przypływ kapitału zagranicznego, zniesienie zakazu lub pułapu oprocentowania depozytów zagranicznych, wzrost stopy procentowej.
Operacje dokonywane przez nierezydentów.	Limitowanie zakresu operacji spekulacyjnych, np. zakaz udzielania nierezydentom kredytów w walucie narodowej czy sprzedaży papierów wartościowych denominowanych w obcych walutach, zakaz lub ograniczenie pożyczek rezydentów dla nierezydentów.

Złoty jest wymienialny (mówi o tym 8 art. MFW złoty jako sto trzecia waluta) w MFW. 1.06.1995- mamy od tego czasu walutę wymienialną.

Korzyści z wymienialności walut:

• podmioty ekonomiczne mogą swobodnie działać na rynku międzynarodowym

• swoboda realizacji kierunków sprzedaży

• wzrost poziomu konkurencji na rynku krajowym

• możliwość utrzymywania lokat za granicą we własnej walucie

• możliwość finansowania importu

• swobodny dostęp do importu co ogranicza pozycję monopolistyczną firm krajowych

• możliwość ograniczenia rezerw dewizowych

• wzrost prestiżu

Koszty wymienialności waluty:

• wzrost podatności rynku wewnętrznego na negatywne zjawiska w gospodarce światowej

• konieczność prowadzenia zdyscyplinowanej polityki budżetowej, kursowej

• niekontrolowane, ruchy kapitału krótkoterminowego ( o charakterze spekulacyjnym)

Polska nie ma waluty całkowicie wymienialnej.

Modyfikacje parytetu (zmiany):

Modyfikacje parytetu (dewaluacje i rewaluacje) są szeroko wykorzystywanym instrumentem do oddziaływania na bilans płatniczy w systemie kursów stałych.

Należy odróżnić dewaluację i rewaluację stosowane w systemie kursów stałych od aprecjacji i deprecjacji waluty wynikającej z sił rynkowych działających w systemie kursów płynnych.

Terminy oznaczające zmiany kursu walutowego.

W systemie płynnego kursu walutowego mamy do czynienia z dwoma rodzajami zmian kursu: aprecjacją i deprecjacją.

Aprecjacja waluty krajowej oznacza zwiększenie jej międzynarodowej wartości (siły nabywczej) w stosunku do innej waluty (walut).

Deprecjacja to zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty krajowej, mierzonej jej relacją wymienną do innych walut.

Zmiany poziomu kursu walutowego w systemie kursu stałego.

Dewaluacja oznacza dokonane przez państwo- w trybie administracyjnym- jednorazowe, często znaczne, zmniejszenie międzynarodowej wartości waluty.

Rewaluacja to dokonane przez państwo jednorazowe zwiększenie międzynarodowej wartości waluty krajowej.

Aprecjację i deprecjację- z jednej strony- oraz rewaluację i dewaluację- z drugiej- różni sposób, w jaki dochodzi do zmiany kursu walutowego.

Pierwsza para pojęć jest związana z systemem kursu stałego.

Jeżeli jednak za kryterium podziału przyjąć ekonomiczny sens i skutki zmian kursu, to do jednej kategorii należałoby zaliczyć aprecjację i rewaluację (oznaczają one zwiększenie międzynarodowej wartości waluty krajowej), do drugiej zaś- deprecjację i dewaluację (zmniejszenie międzynarodowej siły nabywczej waluty krajowej).




Nadwyżki

na rachunkach


obrotów bieżących

Czas

Krzywa J skutków dewaluacji dla bilansu obrotów bieżących.

I 0-1 deficyt pogłębia się na krótką metę (nawet do 1 roku)- poprawa konkurencyjności eksportu, ceny dóbr importowanych będą rosły, rośnie popyt na eksportowane z naszego kraju towary; opóźnienia w dostawach, przywiązanie konsumentów do konsumpcji pewnych dóbr

II 1-3 - pozytywne efekty, bilans obrotów bieżących osiąga równowagę, rośnie popyt zagranicy, rosną zyski producentów, którzy eksportują, rośnie eksport

III może znowu pojawić się deficyt

Wpływ zmian kursu walutowego na handel zagraniczny i gospodarkę krajową

Wyszczególnienie	Dewaluacja waluty krajowej (deprecjacja)	Rewaluacja waluty krajowej (aprecjacja)
1. Ceny wewnętrzne dóbr importowanych	Wzrost	Spadek
2. Ceny zewnętrzne dóbr eksportowanych	Spadek	Wzrost
3. Eksport (wolumen)	Wzrost	Spadek
4. Import (wolumen)	Spadek	Wzrost
5. Terms of trade	Pogorszenie	Poprawa
6. Wpływ na ceny wewnętrzne	Inflacyjny	Deflacyjny
7. Zysk przedsiębiorstw	Wzrost	Spadek
8. Saldo bilansu płatniczego	Poprawa	Pogorszenie
9. Stan zadłużenia zagranicznego w kraju	Wzrost	Spadek
10. Saldo budżetu państwa	Pogorszenie	Poprawa

Interwencje BC na rynku walutowym

Interwencje BC na rynku walutowym polegają na oficjalnych zakupach lub sprzedaży aktywów zagranicznych za walutę krajową na rynku walutowym.

Głównym motywem skłaniającym banki centralne do interwencji na rynku walutowym jest niekorzystny poziom kursu walutowego w świetle przyjętej i realizowanej polityce gospodarczej lub przyjętych zobowiązań międzynarodowych.

Bardziej doraźnym bodźcem skłaniającym BC do takich działań jest nieoczekiwana skala i częstotliwość wahań kursów na skutek spekulacji.

Interwencja BC


BC chce umocnić kurs waluty krajowej.

Efekt

kursowy ↓

Sprzedaje waluty obce za walutę krajową na międzybankowym rynku walutowym.

↓



Efekt Banki komercyjne płacą walutą krajową, znajdującą się na ich rachunkach płynności bieżących w BC.

↓

Spadek płynnych rezerw banków komercyjnych.

↓


Efekt Zmniejszenie dostępności pożyczek na rynku międzynarodowym.

zmiany ↓

stóp % Dodatkowo następuje presja na wzrost krótkoterminowych stóp %.

↓

Wzrost stóp % przyciąga inwestorów zagranicznych.

↓

Wzrost popytu na walutę krajową.

↓

Kurs waluty krajowej umacnia się.

Interwencje BC są mało skuteczne. W Polsce funkcjonuje system płynnych kursów.

TEMAT 9: EWOLUCJA MIĘDZYNARODOWEGO SYSTEMU WALUTOWEGO.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY- zespół reguł, instytucji i zasad określających warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY WG LUTKOWSKIEGO- zestaw zasad, norm, narzędzi regulacyjnych, instytucji mających na celu zapewnienie możliwości swobodnego transferu siły nabywczej pomiędzy odrębnymi obszarami walutowymi, na których cyrkulują odrębne krajowe waluty.

ELEMENTY SKŁADOWE MIEDZYNARODOWEGO SYSTEMU WALUTOWEGO:

(na ich podstawie identyfikujemy dany międzynarodowy system walutowy)

• rodzaje kursów walutowych

• zasady gromadzenia rezerw dewizowych

• zasady tworzenia pieniądza światowego

• stopień wymiany walut

POWSTANTE l ZMIERZCH SYSTEMÓW WALUTOWYCH ŚWIATA:

1797-1821-rozkład systemu walutowego Europy w wyniku wojen napoleońskich

1821-1875-standard waluty złotej w Anglii

1875-1914-globalny system waluty złotej

1914-1924-chaos walutowy

1925-193 -próba powrotu do waluty złotej

1932-1945-rozpad w wyniku II wojny światowej

1947-1971-system z Bretton Woods z sztywnym (stałym) kursem walutowym

1973-powyżej-wielostronny system dewizowy z płynnymi kursami wymiennymi

SYSTEM WALUTY ZŁOTEJ ( GOLD STANDARD )

HISTORIA SYSTEMU:

• w 1821r Anglia dążąc do wzmocnienia i ustabilizowania systemu pieniężnego wprowadziła system waluty oparty na standardzie złota, przyjęcie systemu jednokruszcowego- monometalizm.

• parytet złota-ilość złota, jaką dana jednostka pieniądza była w stanie nabyć

• w 1865r Francja, Belgia, Włochy i Szwajcaria utworzyły Łacińską Unię Monetarną z frankiem jako jednostką monetarną zabezpieczoną rezerwami srebra i złota, ustanowienie systemu dwukruszcowego- bimetalizmu

• w latach 70-tych XIX w. kraje Łacińskiej Unii Monetarnej odeszły od bimetalizmu i przeszły do systemu waluty złotej

• USA przyjęły standard waluty złotej od stycznia 1879r.

• Niemcy wprowadziły system waluty złotej po utworzeniu w 187lr. Cesarstwa Niemieckiego

• Austro- Węgry, Holandia, kraje skandynawskie oraz Rosja przyjęły system waluty złotej między końcem XIX w. a rokiem 1914

• kraje Ameryki Łacińskiej walutę złotą przyjęły w 1900r.

• system waluty złotej wprowadziła Japonia

• jedynie Chiny nie wprowadziły tego systemu (Chiny po wojnach ... były rozdarte)

ZASADY FUNKCJONOWANIA SYSTEMU WALUTY ZŁOTEJ:

• ustawowe ustalenie parytetu pieniądza krajowego w złocie, tj. wagowej zawartości złota w jednostce monetarnej

• ustawowa gwarancja swobody wymienialności banknotów na złoto po starym kursie parytetowym, co zapewniało stabilność cen w złocie, stanowiło gwarancję oszczędności w bankach bez obawy o ich deprecjację

• zagwarantowanie swobodnego przewozu złota do kraju i wymiany go na banknoty krajowe stanowiące prawny środek płatniczy oraz swobodę wywozu złota za granicę

• zobowiązanie BC do regulowania emisji, także obiegu pieniężnego w kraju, tak by jego rozmiary dostosowały się do ustawowo określonej relacji emisji banknotów do posiadanych rezerw złota.

MECHANIZM ( MECHANIZM HUME'A) (ADIUSTACYJNY- dostosowawczy






Kraj posiadający deficyt handlowy doświadczał odpływu swoich rezerw w złocie, co automatycznie powodowało zmniejszenie podaży pieniądza w obiegu w gospodarce. Zmniejszenie podaży pieniądza prowadziło do spadku cen, co przyczyniło się do wzrostu konkurencyjności danego kraju, a w efekcie do poprawy jego bilansu handlowego. Analogicznie tylko na odwrót w przypadku nadwyżki handlowej.


















SKUTKI MECHANIZMU ADIUSTACYJNEGO:

Działania mechanizmu adiustacyjnego przy jednoczesnym zobowiązaniu władz monetarnych do utrzymania parytetów na nie zmienionym poziomie, oznacza podporządkowanie równowagi wewnętrznej równowadze zewnętrznej.

Powyższy kierunek polityki gospodarczej mógł być możliwy do realizowania ze względu na ogólny klimat społeczno- polityczny jaki występował w większości krajów

• niewielka siła oddziaływania związków zawodowych i partii lewicowych (brutalny kapitalizm)

• mobilność siły roboczej (migracje na kierunku Europa - Ameryka ) była stosunkowo wysoka, co ułatwiało dokonywanie procesów adiustacyjnych.

• niezależność BC wówczas niemal powszechna, ułatwiała podtrzymywanie takiej polityki, która preferowała równowagę zewnętrzną nad wymogami równowagi wewnętrznej.

OCENA SYSTEMU:

1. kursy walutowe nie były do końca kursami sztywnymi, ponieważ dopuszczalne było odchylenie od parytetu centralnego wyznaczonego przez władze monetarne (+/- 0.5%)

2. system waluty złotej nie zawsze gwarantował stabilność wszystkich jednostek pieniężnych (w okresie obowiązywania systemu parytet utrzymywały następujące kraje: Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Belgia, Holandia, Szwajcaria, oraz kraje skandynawskie. Perturbacji w systemie nie udało się wyeliminować Portugalii i Włochom, które odeszły z czasem od parytetu złota, natomiast waluty Austro- Węgier, Rosji, a szczególnie Grecji poddane zostały istotnej deprecjacji.

3. szczególną pozycję zajmowała Wielka Brytania, której gospodarka ze względu na siłę ekonomiczną najlepiej znosiła mechanizm adiustacyjny. Szacuje się, że na przełomie XIX i XX w. od 60% do 90% handlu światowego było finansowane i rozliczane w funcie szterlingu (waluta kluczowa systemu, Londyn stał się centrum finansowym). Symbolem roli Wielkiej Brytanii w finansowaniu i rozliczaniu handlu międzynarodowego stał się „weksel ciągniony na Londyn”

4. uzależnienie funkcjonowania systemu od podaży złota, (uzależnienie podaży pieniądza od rezerw w złocie) narażało gospodarki na częste niedobory płynności. Jej przełamywanie, przy jednoczesnym działaniu mechanizmu adiustacyjnego, prowadziło do zmienności poziomu cen. (tego systemu)

5. system waluty złotej załamał się wraz z wybuchem I w. s. W sierpniu 1914r. Kraje zaangażowane w działania wojenne na skutek ogromnych wydatków, decydowały się na dodatkową emisję pieniądza, która nie miała pokrycia w złocie.

SYSTEM WALUTY SZTABOWO-ZŁOTEJ (system międzywojenny)

BARIERY UNIEMOŻLIWIAJĄCE RESTAURACJE SYSTEMU WALUTY ZŁOTEJ PO
I wojnie światowej

1. Wielka Brytania wskutek zniszczeń wojennych była niezdolna do ponownego odgrywania wiodącej roli w międzynarodowym, systemie walutowym. System waluty złotej wymagał lidera gospodarczego.

2. wyłonienie się USA jako kraju pretendującego do zastąpienia Wielkiej Brytanii (ale USA nie były jeszcze przygotowane do stania się podporą międzynarodowego systemu walutowego) okres Pax Brittanica odszedł do historii

PRÓBY WIELKIEJ BRYTANII PRZYWRÓCENIA STATUSU SPRZED 1914R

1. Realne zmiany w gospodarkach europejskich po I wojnie światowej wskazywały, że przywrócenie parytetów przedwojennych było niemożliwe (w samej Wielkiej Brytanii poziom podaży pieniądza w 1919r. wzrósł o ponad 150% w porównaniu z 1914r.)

2. Pomimo tych okoliczności Wielka Brytania dążyła do przywrócenia parytetu przedwojennego, chcąc zapewnić prestiż funtowi, a także Londynowi jako światowemu centrum finansowemu (Winston Churchill), główny architekt powrotu szterlinga do systemu waluty złotej.

3. Podejmowanie działań deflacyjnych przez władze monetarne Wielkiej Brytanii, nawiązanie współpracy banku Anglii z Systemem Rezerwy Federalnej USA, czego rezultatem było przywrócenie wymienialności funta szterlinga na złoto 28.04.1925r. Jest to data restauracji systemu waluty złotej (wcześniej od Wielkiej Brytanii wymienialność jedynie przywróciła Szwecja)

4. Reaktywowany system nie był kopią mechanizmu sprzed I wojny światowej, ponieważ swobodę wymienialności banknotów na złoto zawieszono, a większość BC zniechęcała lub zakazywała obiegu złotych monet. W Wielkiej Brytanii wymienialność była możliwa w odniesieniu jedynie do wielkich kwot, ponieważ Bank Anglii ograniczał wymianę do sztab złota (stąd nazwa systemu sztabowo-złoty)

5. Perturbacje związane z reaktywowaniem systemu w Wielkiej Brytanii deflacyjna polityka W. Churchilla przyczyniła się do obniżki stopy inflacji, jednak i tak poziom cen był wyższy w 1925r. o 80% w porównaniu do 1914r. w rezultacie Wielka Brytania miała walutę przewartościowaną. Jednym z czynników amortyzujących przewartościowanie funta miała być ekspansywna polityka pieniężna realizowana System Rezerw Federalnych Stanów Zjednoczonych w celu zapewnienia przypływu kapitału do Wielkiej Brytanii. Porozumienie to zapewniło w miarę sprawne funkcjonowanie systemu w pierwszych miesiącach po uruchomieniu wymienialności funta na złoto; problemy z systemem pojawiły się w momencie wymienialności franka francuskiego na złoto, Nastąpiło drastyczne obniżenie wartości franka.

Problemy z systemem po wprowadzeniu wymienialności franka francuskiego na złoto, drastyczne obniżenie wartości franka i do jeszcze większego przeszacowania funta, a w konsekwencji do pogorszenia terms of trade WB (pogorszenie w bilansie płatniczym).

6. Kryzys zaufania do funta szterlinga i masowy odpływ kapitału z Wielkiej Brytanii do nowego Jorku.

7. Deflacja, która dotknęła WB w II połowie lat30-tych, wzmożona przez wielki kryzys gospodarczy przyczyniła się do zawieszenia wymienialności funta na złoto. Z dniem 21 września 1931r. funt szterling stał się niewymienialny, a jego kurs uległ gwałtownej deprecjacji (niemal o 30%). Tym samym Wielka Brytania odzyskała konkurencyjność cenową na rynkach zagranicznych. Podobnie postąpiły USA, które w kwietniu 1933r. zawiesiły wymienialność dolara na złoto, waluta amerykańska uległa również deprecjacji (59%).

8. Ostatnie kraje, które pozostały przy mechanizmie waluty złotej to były państwa wchodzące do tzw. bloku złotego, tj. Francja, Belgia, Holandia, Szwajcaria, Włochy, Polska. Jednak i te kraje z początkiem 1936r. również zawiesiły wymienialność swoich walut.

Wielki kryzys gospodarczy, deprecjacja na świecie spowodowały pogorszenie sytuacji gospodarczej na świecie i upadku systemu waluty złotej.

Przyczyny niepowodzenia restauracji waluty złotej

• Nieuwzględnienie zmian przy odtwarzaniu mechanizmów regulujących funkcjonowanie międzynarodowego systemu walutowego jakie zaszły w gospodarce po I wojnie światowej

• Nieodporność systemu na szoki doznawane przez gospodarkę światową w warunkach

załamania gospodarki kraju odgrywającego kluczową rolę w systemie. Zamiast podejmować działania ułatwiające innym krajom odzyskanie stabilizacji, ograniczyły się do konkurencyjnej dewaluacji swoich walut przez co ciężar deflacji przerzucały na inne kraje. Pozostałe kraje w ramach odwetu również dokonywały podobnych zabiegów albo uciekały się do protekcjonizmu. Pojawiła się tzw. „polityka zubożenia sąsiada", co w konsekwencji doprowadziło do gwałtownego załamania wymiany międzynarodowej w latach 30-tych

• Niewłaściwie dobrane parytety

• Posługiwanie się dwiema walutami rezerwowymi

• Brak wystarczającej woli USA do koordynacji działań w celu usprawnienia systemu (poza epizodem jaki miał miejsce po uruchomieniu systemu)

• Rywalizacja o hegemonie w międzynarodowym systemie walutowym miedzy WB a USA, czego wyrazem było utworzenie bloków walutowych. Blok funta szterlinga z czasem przekształcił się w strefę walutową funta (kraje Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, państwa skandynawskie, kraje bałtyckie, a także Portugalia, Węgry, Grecja, Jugosławia, Irak, Egipt oraz Sudan).

Zaburzenia jakie wystąpiły w gospodarce światowej na przełomie lat 20-tych i 30-tych sprawiły, że kraje rozwiązywały problem wyboru między równowagą zewnętrzną a wewnętrzną poprzez ograniczenie powiązań handlowych z resztą świata.

SYSTEM Z BRETTON WOODS

Podstawowe zasady, na których miał się opierać powojenny system rozliczeń międzynarodowych, zostały sformułowane na konferencji Bretton Woods (lipiec 1944r.) i zapisane w statucie Międzynarodowego Funduszu Walutowego (Articles of Agreement of the IMF).

Wnioski z doświadczeń okresu międzywojennego:

• powszechne wśród uczestników konferencji przekonanie, że autarkia i walka o uzyskanie dogodniejszej pozycji w konkurencji na rynku międzynarodowym dzięki wprowadzeniu barier antyimportowych oraz manipulowanie kursem walutowym, to strategie szkodzące wszystkim uczestnikom międzynarodowego obrotu gospodarczego, w tym także krajom, które je stosują;

• opowiedzenie się za wolnym handlem i swobodą wymienialności walut oraz przyjęcie systemu kursu stałego jako powszechnie przyjętego rozwiązania;

• instytucjonalnym wyrazem tych dążeń stały się w sferze rozliczeń- Międzynarodowy Fundusz Walutowy, a w sferze handlu międzynarodowego utworzenie w 1947r. organizacji Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT);

• w odróżnieniu od okresu międzywojennego, kiedy każdy kraj działał w pojedynkę i we własnym wąsko pojętym interesie, po wojnie położono nacisk na wzajemną otwartość i wielostronną współpracę, którą zakłócił nowy podział świata;

• zmiana hierarchii celów polityki gospodarczej, objęcie prymatem równowagi wewnętrznej (walka z bezrobociem), rozwinięcie szeroko zakrojonego interwencjonizmu państwowego, aktywne wykorzystanie pieniądza do pobudzenia dynamiki gospodarczej;

• zerwanie z zasadą wewnętrznego zabezpieczenia obiegu złotem, uznanie złota za „relikt barbarzyństwa”, odsunięcie kruszcu do pełnienia wyłącznie funkcji monetarnych, tj. funkcji pieniądza światowego;

• system kursów stałych pozwala na uniknięcie konfliktu między wewnętrznym celem mobilizacji sił do odbudowy ze zniszczeń wojennych i pełnego zatrudnienia oraz zewnętrznym postulatem utrzymania otwartości gospodarki i swobody płatności pod warunkiem wyposażenia krajów w zasób międzynarodowej płynności. W sytuacji wyczerpania rezerw złota i dewiz większości krajów, jedynym krajem z wymienialną na złoto walutą były Stany Zjednoczone. Gospodarka amerykańska mogła służyć bezpośrednią pomocą i wsparciem kredytowym reszcie świata, istniała także do tego wola polityczna.

Dyskusja nad kształtem powojennego ładu walutowego dotycząca propozycji:

1. brytyjskiej (Plan Keynesa) reprezentującej interes krajów zniszczonych w czasie II wojny światowej

2. amerykańskiej (Plan White'a)

Zwolennicy propozycji brytyjskiej dążyli do:

• przeorientowania światowego systemu pieniężnego w tym samym duchu, w jakim ukształtowano wewnętrzny ustrój poszczególnych krajów;

• stworzenia międzynarodowego „pieniądza kierowanego”, powszechnie akceptowanego na świecie i trzymanego w urzędowych rezerwach, który umożliwiłby zaistnienie mechanizmu pozwalającego odpowiednio dozować dodatkową płynność międzynarodową stosownie do potrzeb rozwijającej się gospodarki światowej;

• powołanie banku centralnego świata (unii clearingowej), jako instytucjonalnej bazy systemu opartego na zasadzie wielostronnego clearingu sald z szeroko zakrojonym limitem finansowania deficytu w drodze automatycznego kredytu udzielonego przez tą instytucję;

• zobowiązania dłużników i należności wierzycieli w stosunku do unii clearingowej byłyby denominowane w umownej walucie międzynarodowej (bancor), która zastąpiłaby złoto w rozrachunkach międzynarodowych.

Stanowisko amerykańskie:

• propozycja powołania do życia międzynarodowej instytucji, która miała być tylko „funduszem”, tj. pula wydzielonych środków pochodzących z wpłat członkowskich (Międzynarodowy Fundusz Walutowy);

• obdarzenie tej instytucji uprawnieniami nadzoru nad przestrzeganiem przyjętych zasad systemu tj. stabilność kursów walut oraz powstrzymywanie przed stosowaniem ograniczeń walutowych

Zasady systemu z Bretton Woods:

1. Przyjęcie systemu kursu stałego, opartego na relacji urzędowych parytetów walut. Parytet miał być określony w złocie albo w stosunku do dolara amerykańskiego. Bieżący kurs rynkowy mógł się wahać ±1% od kursu parytetowego. Bank centralny przy głębszych odchyleniach zobowiązany był do kupna lub sprzedaży obcych dewiz w celu niedopuszczenia do wyjścia kursu poza wyznaczone pasmo wahań;

2. Zmiany kursu parytetowego były dopuszczalne wyłącznie w przypadku tzw. fundamentalnego braku równowagi przez co rozumiano nierównowagę długotrwałą, nieodwracalną, wyrosłą na podłożu strukturalnym. W tym przypadku zmiana kursu w granicach do 10% wymagała powiadomienia Międzynarodowego Funduszu Walutowego;

3. Przywrócenie pełnej wymienialności wzajemnej walut krajów członkowskich w zakresie obrotów bieżących, przy zachowaniu prawa do tymczasowego utrzymywania w mocy istniejących już ograniczeń, bez wprowadzania nowych. Obroty kapitałowe mogły podlegać reglamentacji.

4. W zasadzie wszystkie wymienialne i szerzej akceptowane jednostki pieniężne dopuszczone zostały do pełnienia roli walut międzynarodowych, jednak wprowadzenie systemu parytetów określonych w złocie i dolarach amerykańskich spowodowało, że przyrost światowej płynności finansowej stawał się funkcją bilansu płatniczego USA. Ponadto USA mogły dokonywać transakcji wyrównawczych za pomocą własnej waluty i odnosić korzyści seigniorage. Dolar amerykański stał się kluczową walutą świata.

Funkcje dolara amerykańskiego w międzynarodowym systemie walutowym:

• rezerwowa

• lokacyjna

• interwencyjna

• transakcyjna

Funkcjonowanie systemu:

• bezpośrednio po II wojnie światowej wszystkie kraje europejskie miały niewymienialne waluty, niewielkie strumienie wzajemnego handlu rozliczane były w ramach dwustronnego clearingu. Wyjątek to Wielka Brytania silnie powiązana z terenami zamorskimi;

• wprowadzenie clearingu multilateralnego w ramach Europejskiej Unii Płatniczej, który opierał się na zasadzie równoważenia obrotów każdego państwa nie z poszczególnymi krajami partnerskimi, ale z grupą członków Unii jako całością;

• wprowadzenie wzajemnej zewnętrznej wymienialności walut europejskich w 1958r.;

• postępująca odbudowa rezerw dewizowych krajów Europy Zachodniej w warunkach stałych kursów doprowadziła do wzrostu dolarowych zobowiązań Stanów Zjednoczonych. Rozwój handlu i strumieni kapitałowych wymagał jednak stałego powiększenia międzynarodowej płynności. Rezerwy kruszcu były jednak niewystarczające, stała cena była antybodźcem do rozszerzenia produkcji kruszcu;

• powiększenie zasobu międzynarodowej płynności poprzez podwyższanie krótkoterminowych pasywów USA podważyło zaufanie do systemu oraz rozbudziło obawy związane ze zbliżającym się kryzysem płynności międzynarodowej (ryzyko masowej konwersji dolarów na złoto i obawa, że dolar stanie się niewymienialny na złoto);

• środkiem zaradczym na grożący kryzys płynności miało być utworzenie systemu specjalnych praw ciągnienia (Special Drawing Rights- SDR), SDR- miał według oczekiwań- stać się głównym aktywem rezerwowym świata i zastąpić w tej funkcji dolara amerykańskiego. Był to pieniądz zasadzający się na konwersji, nie mający wsparcia zabezpieczającego. Spodziewany kurs płynności międzynarodowej nigdy nie nastąpił, a rola SDR-ów jest marginalna w strukturze rezerw dewizowych poszczególnych państw.

Ocena działania systemu z Bretton Woods:

• system z Bretton Woods skonstruowany został pod kątem potrzeb gospodarki Stanów Zjednoczonych, zaraz po zakończeniu II wojny światowej, a także z chęci uniknięcia wydarzeń, jakie miały miejsce w latach trzydziestych;

• przyczynił się do intensyfikacji międzynarodowych powiązań handlowych;

• zapewnił on gospodarce światowej pieniądz międzynarodowy tj. dolar amerykański;

• zapewnił stabilność kursów walutowych;

• słabość systemu z Bretton Woods wynikała z niezapewnienia odpowiedniej podaży płynności międzynarodowej oraz skutecznych i neutralnych wobec równowagi wewnętrznej środków przywrócenia równowagi płatniczej;

• oficjalne zawieszenie (15 sierpnia 1971r.) wymienialności dolara na złoto przy wprowadzeniu przez władze Stanów Zjednoczonych środków zaradczych celem poprawy sytuacji w bilansie handlowym;

• przeprowadzenie tego samego dnia, pierwszej od lat trzydziestych dewaluacji dolara
  (o 8%) a w konsekwencji rewaluacja innych podstawowych walut tj. marki niemieckiej i guldena holenderskiego;

• na mocy porozumienia w Smithsonian Instituda zwiększenie amplitudy dopuszczalnych wahań oficjalnych kursów walut w stosunku do dolara USA od ±1% do ±2,25%;

• dokonanie w marcu 1972r. drugiej oficjalnej dewaluacji dolara (o ok. 10%);

• upłynnienie kursów walut 19 marca 1973 w większości krajów członkowskich Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

WSPÓŁCZESNY MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY

Przesłanki powstania systemu dewizowego:

1. Słabości systemu z Bretton Woods;

2. Upłynnienie kursów walut najważniejszych uczestników MFW umożliwiło przełożenie na system walutowy procesów, jakie zachodziły w gospodarce światowej od lat 60-tych, tj. spadek znaczenia walut anglosaskich oraz usankcjonowanie wzrostu prestiżu marki niemieckiej i jena japońskiego;

3. Przekonanie, że rynek będzie najlepszym arbitrem w ustalaniu wzajemnych parytetów kursów walut.

Okresy w funkcjonowaniu systemu wielo dewizowego:

1. Trwający od 1973r do II połowy lat 80-tych (dalsza erozja znaczenia walut anglosaskich);

2. Trwający od początku lat 90-tych do dnia dzisiejszego (stopniowe odwrócenie tendencji z poprzedniego okresu, tj. wzrostu znaczenia waluty amerykańskiej i do pewnego stopnia także waluty brytyjskiej).

Charakterystyka i funkcjonowanie systemu wielodewizowego

1. System wielodewizowy nie stawiał w uprzywilejowanej pozycji żadnej z walut MSW;

2. W sytuacji ostatniego wstrząsu podażowego (kryzys naftowy pod koniec 1973r), priorytetem władz monetarnych poszczególnych krajów stała się równowaga wewnętrzna, wprowadzenie kursów zmiennych miało ułatwić zwalczanie skutków tego zjawiska;

3. Zmiana podejścia do wymienialności walut, w myśl tradycyjnego podejścia liberalizacja dewizowa powinna zostać poprzedzona ustabilizowaniem gospodarki, osiągnięciem przez nią odpowiedniej siły; nowe podejście - liberalizacja dewizowa stała się narzędziem do osiągania stabilnej gospodarki;

4. Brak entuzjazmu dla nowego podejścia ze strony krajów EWG; ograniczenia dewizowe stanowiły istotne narzędzie koordynacji polityki pieniężnej tych krajów oraz krajów rozwijających się z powodu obrony przed odpływem kapitału, nauki z przeszłości związane z szokami naftowymi;

5. Przełom w tradycyjnym podejściu do wymienialności nastąpił w latach 80-tych (szybki postęp technologiczny, globalizacja rynków finansowych powodowały, że istniejące ograniczenia można było łatwo ominąć, w rezultacie kontrola kapitału krótkoterminowego stała się mniej skuteczną, ponadto zmiana percepcji ograniczeń, uniemożliwiły one pełne zdyskontowanie korzyści z wymiany międzynarodowej);

6. Zmiana podejścia do problemu wymienialności ułatwiła rozwiązanie problemu braku płynności, w jakim znalazła się gospodarka światowa na skutek kryzysu zadłużeniowego (1982);

7. Zamiast oczekiwanego ustabilizowania kursów walutowych w pierwszym okresie systemu wielodewizowego doszło do największych w historii msw wahań, amplituda wahań często przekracza 100%;

8. Szeroka amplituda wahań zmusiła władze monetarne krajów najwyżej rozwiniętych do współpracy, przykładem jest porozumienie Plaza Agreement z września 1985r krajów G-7 (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Kanada, USA, Japonia) i dewaluacja kursów dolara na przełomie 1985/86r o około 25%, następnie porozumienie w Luwrze w lutym 1987r i wprowadzenie podziałów kursowych, w których waluty głównych walut mogły fluktuować;

9. Niechęć do skoordynowanych interwencji walutowych ze względu na wysoki ich koszt, słaba skuteczność;

10. Tendencje do regionalizacji we współczesnych msw, współpraca walutowa UE, funkcjonowanie strefy dolara amerykańskiego, (a może w przyszłości jena japońskiego?);

TEMAT 10: BILANS PŁATNICZY I RÓWNOWAGA PŁATNICZA

Bilans płatniczy- to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej w przeciągu jednego roku.

Rodzaje transakcji ujmowanych w bilansie płatniczym:

1. Transakcje odpłatne

• sprzedaż i zakup towarów i usług,

• zamiana towarów i usług na inne towary i usługi, (eksport i import towarów i usług),

• zamiana jednego waloru finansowego na inny walor finansowy (np. restrukturyzacja zadłużenia).

2. Transakcje nieodpłatne

• otrzymywanie lub dostarczanie towarów i usług bez ekwiwalentu pieniężnego lub rzeczowego,

• otrzymywanie lub dostarczanie walorów finansowych bez ekwiwalentu

Uwagi metodyczne:

1. Każda transakcja zagraniczna jest zapisywana w bilansie płatniczym dwukrotnie: raz po stronie „winien”, drugi raz po stronie „ma”;

2. Każde zwiększenia rzeczowych czy finansowych składników majątkowych kraju ma odpowiednik w zmniejszeniu innego ze składników majątkowych lub wzroście zobowiązań (pasywów);

3. W zakresie transakcji nieodpłatnych dla zachowania określonego zapisu w bilansie płatniczym stosuje się rozwiązanie umowne: drugą stroną transakcji są pozycje „transfery” w bilansie;

4. Dwukrotny zapis każdej transakcji w bilansie płatniczym, raz po stronie „winien”, drugi po stronie „ma” powoduje, że bilans płatniczy w sensie rachunkowym jest zawsze zrównoważony, natomiast nie oznacza to jednak, że bilans płatniczy zawsze wykazuje równowagę w sensie ekonomicznym;

5. Rodzaj danych statystycznych: możliwe jest ewidencjonowanie danych o obrotach towarowych z zagranicą na podstawie danych urzędów celnych (SAD- Single Administrative Document, dokument odprawy celnej), lub też na podstawie danych bankowych o zrealizowanych płatnościach za towary eksportowane i importowane oraz zawartych umowach kredytowych;

6. Ceny towarów i usług w obrotach zagranicznych: według MFW transakcje w bilansach płatniczych powinny być ujmowane w cenach fob (free on board), natomiast transakcje importowe powinny być ujmowane w cenach cif (cost insurance fraight);

7. Waluta ewidencjonowana obrotów w bilansach płatniczych, w zasadzie bilans powinien być ujmowany w walucie narodowej kraju, pod warunkiem, że dana waluta jest wymienialna w skali międzynarodowej;

8. Zakres przedmiotowy transakcji obejmowanych bilansem płatniczym, ajbardziej rozpowszechniony jest system rozliczeń wolnodewizowych, w którym płatności są dokonywane w walutach swobodnie wymienialnych, w przypadku braku walut wymienialnych narzucona jest wymiana pieniężna (barter).

Podstawowe części bilansu płatniczego

Bilans obrotów bieżących danego kraju obejmuje, wszelkie jego płatności związane z międzynarodową wymianą towarów i usług oraz koszt (dodatnie lub ujemne) obsługi kapitału zagranicznego.

Elementy składowe bilansu obrotów bieżących:

1. bilans handlowy

2. bilans obrotów usługami

3. bilans procentów i dywidend

4. bilans wydatków rządowych nie uwzględnionych gdzie indziej (transfery rządowe). (ambasady, placówki konsularne)

Do bilansu obrotów kapitałowych zaliczane są przepływy kapitału we wszystkich formach

tzn. kredyty finansowe, kapitał portfolio i kapitał inwestycyjny (produkcyjny).

Bilans ten obejmuje:

1. bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi - wartości udzielanych i otrzymywanych kredytów krótkoterminowych

2. bilans obrotów kapitałami średnio i długookresowymi - kredyty kapitał portfelowy o charakterze średnio i długookresowym, zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Poza podstawowymi składnikami w strukturze bilansu płatniczego wyróżnia się ponadto pozycję „błędy i opuszczenia" jako pozycje korygującą oraz w przypadku systemu stałego kursu walutowego obroty wyrównawcze określamy mianem obrotów dewizowych banku centralnego danego kraju.

Operacje (transakcje) wyrównawcze są miarą salda bilansu płatniczego. W przypadku dodatniego salda bilansu płatniczego operacje wyrównawcze zwiększają rezerwy dewizowe kraju, w przypadku ujemnego zmniejszają rezerwy dewizowe. Po uwzględnieniu operacji wyrównawczych saldo bilansu płatniczego musi zawsze równać się zero.

Nadwyżka (deficyt bilansu płatniczego) odzwierciedla napływ (odpływ) netto środków pieniężnych do danego kraju.

Brak równowagi w bilansie płatniczym i w rezultacie operacje wyrównawcze są konsekwencją odchyleń kursu walutowego ustalonego przez bank centralny od jego rzeczywistego poziomu, który wyznacza rynek walutowy.

W systemie kursu płynnego bilans płatniczy jest zawsze zrównoważony, ponieważ saldo na rachunku obrotów bieżących ma zawsze tę samą wartość absolutną co saldo na rachunku obrotów kapitałowych, tyle, że ze znakiem przeciwnym. Ponieważ bilans płatniczy jest sumą salda obrotów bieżących i salda obrotów kapitałowych, w warunkach płynnego kursu walutowego deficytowi na rachunku obrotów bieżących odpowiada jednakowa co do wielkości nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych, i na odwrót.

Wyjaśnienia na przykładzie gospodarstwa domowego i gospodarki narodowej

Jeśli nasze wydatki przekraczają dochody, to nasz bilans obrotów bieżących, obejmujący transakcje z innymi ludźmi jest ujemny. Deficyt ten pomniejsza stan naszych aktywów. By rozliczyć się z otoczeniem musimy sięgnąć do oszczędności zmniejszając stan konta lub sprzedać dom czy samochód. Wielkość zmniejszonych aktywów równa jest zwiększonym wydatkom ponad rozmiary dochodów. Saldo obrotów bieżących równa się saldu obrotów kapitałowych.

Podobnie jest w przypadku kraju, jako sumy zachowań wszelkich pojedynczych podmiotów ekonomicznych, prowadzących transakcje z zagranicą. Jeśli nie zmienia się stan rezerw dewizowych, to wzrost posiadanych w kraju aktywów zagranicznych musi znaleźć odzwierciedlenie w nadwyżce na rachunku obrotów kapitałowych. Nadwyżka na rachunku obrotów kapitałowych pokazuje, że napływ kapitału z zagranicy przewyższa odpływ kapitału za granicą

.

Równowaga w bilansie płatniczym

Minus na rachunku obrotów bieżących = plusowi na rachunku obrotów kapitałowych. Bilans płatniczy jest zatem w równowadze.

Z rachunkowego punktu widzenia bilans płatniczy (BP) - z uwzględnieniem bilansu obrotów wyrównawczych (BOD) -jest zawsze równy zero

BP = BOB + BOK + BOD = 0

Z ekonomicznego punktu widzenia bilans płatniczy często jest niezrównoważony, szczególnie krótki okres np. miesiąca, kwartału czy roku czy nawet 2-3 lata, kiedy występują również transakcje nie obsługujące realnych procesów gospodarczych.

Bilans płatniczy jest zrównoważony gdy nie występują transakcje wyrównawcze.

Transakcje wyrównawcze tj. transakcje, których celem jest zrównoważenie bilansu płatniczego tj. wszelkie ruchy kapitałów krótkoterminowych prowadzące do zmian krótkoterminowego zadłużenia kraju wobec zagranicznych organów oficjalnych i międzynarodowych organizacji finansowych oraz przepływy złota monetarnego i dewiz.

Wg. J. Meade'a z równowagą bilansu płatniczego (w sensie ekonomicznym) mamy do czynienia w sytuacji równoważenia się transakcji autonomicznych tj. obrotów towarowych i usługowych, bilansu procentów i dywidend oraz pozostałych pozycji bieżących a więc przepływów nie rekompensowanych oraz wydatków rządowych.

Do operacji autonomicznych zalicza się przepływ kapitałów długoterminowych zarówno w

formie pożyczek jak i lokat bezpośrednich i pośrednich.

Równowaga rzeczywista ma miejsce wtedy gdy należności i zobowiązania z tytułu rozwoju działalności gospodarczej podejmowane są bez ograniczeń i nie towarzyszą im utrzymujące się przez dłuższy okres nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań,

Równowaga pozorna ma miejsce wtedy gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej.

Przyczyny nierównowagi w bilansie płatniczym:

• zmiany wielkości PKB

• zmiany krajowego poziomu cen

• krótkookresowe zmiany terms of trade

• zmiany poziomu kursu walutowego

• zmiany wysokości stopy procentowej i stopy zysku w stosunku do stóp krajowych

• strukturalne zmiany w popycie zagranicznym na towary eksportowane przez dany kraj

• klęski naturalne

Konsekwencje nierównowagi w bilansie płatniczym

W gospodarce otwartej występuje ścisła współzależność miedzy równowagą zewnętrzną (równowagą bilansu płatniczego), a równowaga wewnętrzną. Zakres tej współzależności jest tym większy im bardziej otwarta jest gospodarka narodowa, zgodnie z równaniem:

(Exp- Imp)/kurs walutowy=(S-I) +(T-G)= - obroty kapitałowe

(S-I)- prywatne

(T-G)- podatki

Wynika stąd, że nierównowaga pomiędzy krajowymi oszczędnościami i inwestycjami prywatnymi i publicznymi znajduje odzwierciedlenie w nierównowadze rachunku bieżącego oraz w przepływach kapitałowych.

Ujecie współzależności w powyższym równaniu pozwala równowagę wewnętrzną i zewnętrzną rozpatrywać z punktu widzenia:

1. równowagi wewnętrznej kształtowanej w dużej mierze przez zmianę relacji oszczędności i inwestycji prywatnych oraz poziomu oszczędności i inwestycji publicznych.

2. równowagi rachunku obrotów bieżących i wpływu na nią bilansu handlowego

3. przepływów kapitałowych z zagranicy

Równowaga wewnętrzna i zewnętrzna mogą zostać zachowane tylko wtedy, gdy wzrostowi gospodarczemu towarzyszy w dłuższym okresie wzrost krajowych oszczędności i napływ oszczędności zagranicy. Jeśli będzie on zbyt niski to równowagę wewnętrzną będzie można utrzymać przez nadwyżkę importu nad eksportem finansowaną z malejących rezerw dewizowych.

Istotny wpływ na równowagę długookresową kraju mają system podatkowy i budżetowy, stosunki własnościowe i związany z tym zakres i formy interwencjonizmu państwowego, a także konkurencja. Określają one system podziału produktu narodowego, system podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie, stosunek do ryzyka i w konsekwencji wpływają na elastyczność i innowacyjność techniczną oraz organizacyjną warunkujące międzynarodową zdolność konkurencyjną przedsiębiorstw.







Konsekwencją krótkookresowej nierównowagi bilansu płatniczego wywołanej brakiem równowagi bilansu obrotów bieżących może być inflacja, która wywołuje:

• niepewność, w ten sposób wpływa na osłabienie stopy oszczędności, stopy inwestycji i tempa wzrostu gospodarczego, a w konsekwencji prowadzi do wzrostu stopy bezrobocia

• zmniejszenie międzynarodowej konkurencyjności cenowej, co z reguły prowadzi do

pogorszenia w bilansie płatniczym

Dodatnie saldo obrotów kapitałowych prowadzi do wzrostu rezerw dewizowych banku centralnego, zwiększenia płynności systemu bankowego, wzrostu ilości pieniądza w obiegu monetarnym i w ostatecznym rezultacie wywołany jest impuls inflacyjny z szeregiem konsekwencji z tym związanych.

Diagram Swana




















































Równoważenie a wyrównywanie bilansu płatniczego.

Istota równoważenia bilansu płatniczego polega na podejmowaniu działań ukierunkowanych na usuwanie przyczyn nierównowagi w oparciu o:

• środki polityki ekonomicznej

• procesy dostosowawcze

Środki polityki ekonomicznej:

• zmiany kursu walutowego (dewaluacja i rewaluacja),

• polityka pieniężno - kredytowa (zmiany podaży pieniądza i stóp %),

• polityka fiskalna (zmiany w podatkach poziomie i strukturze wydatków budżetowych),

• polityka dochodowa (system kształtowania płac w przedsiębiorstwach publicznych i państwowych),

• środki administracyjno - prawne (wzrost lub ograniczenie roli państwa).

Alternatywne procesy przywracania równowagi obrotów bieżących (w oparciu o siły rynkowe) działają przy zmianach:

• rozmiarów globalnych wydatków,

• podaży pieniądza.

TEMAT 11: ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA (zpe)

ZAGRANICZNA POLITYKA EKONOMICZNA- świadome oddziaływanie państwa na wymianę gospodarczą z zagranicą sprowadzające się, z jednej strony do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie, a z drugiej określonych narzędzi (instrumentów), które

przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych celów.

ZPE stanowi część ogólnej polityki gospodarczej każdego kraju, jest ściśle powiązana z pozostałymi dziedzinami tej polityki tj. polityką rolną, przemysłową, naukowo-badawczą, technologiczną i innymi. U podstaw tego związku leży ścisła współzależność między sytuacją w wymianie gospodarczej z zagranicą, a sytuacją w gospodarce wewnętrznej każdego kraju.

Istnieje ścisła współzależność między ZPE a ogólną polityką danego kraju wykorzystywaną w stosunkach z partnerami zagranicznymi, tzn. ZPE wpływa w danej mierze na kształtowanie ogólnej polityki zagranicznej i odwrotnie- kształtowanie się ogólnej polityki zagranicznej wpływa na ZPE.

PODZIAŁ ZPE:

1. Polityka autonomiczna- prowadzona przez dany kraj samodzielnie, bez uzgodnień z partnerami zagranicznymi.

2. Polityka umowna (polityka konwencyjna)- realizowana przez różnorodne uzgodnienia z partnerami. Może ona być polityką, sensu stricte międzynarodową, lub też ponadnarodową.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna- to ZPE większej liczby krajów, uzgodniona na zasadach równości i wzajemnego poszanowania WTO.

Ponadnarodowa polityka ekonomiczna- polega na dobrowolnym oddaniu przez dany kraj części swoich suwerennych uprawnień w zakresie ZPE odpowiedniemu organowi (organom) ponadnarodowemu; w ramach tej polityki uwzględnia się szeroko rozumiane interesy większej liczby krajów, w mniejszym lub większym stopniu przy uwzględnieniu kontekstu ogólnoświatowego, np. UE.

Główny cel ZPE każdego kraju to sprzyjanie osiągnięciu możliwie najwyższego poziomu szeroko rozumianego dobrobytu społeczeństwa.

CELE CZĄSTKOWE ZPE:

• osiągniecie możliwie największego poziomu zatrudnienia

• zapewnienie stabilności poziomu cen

• zapewnienie możliwie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego

• zapewnienie możliwie sprawiedliwego podziału dochodu narodowego

• dążenie do osiągnięcia równowagi w wymianie gospodarczej z zagranicą (równowagi zewnętrznej)

DŁUGOOKRESOWE CELE ZPE:

• osiągniecie równowagi bilansu płatniczego

• zapewnienie stabilności kursu walutowego

• zapewnienie równowagi bilansu handlowego, bilansu obrotów bieżących, czy też kapitałowych

KRÓTKOOKRESOWE CELE ZPE:

• zmiany poziomu importu czy eksportu

• zwiększenie zaopatrzenia w określone produkty

• zmniejszenie rozmiarów zaciąganych kredytów krótkoterminowych

Cele ZPE nie zawsze są ze sobą zgodne, czasem konkurencyjne np. dążenie do poprawy sytuacji w bilansie płatniczym w przypadku trudności z rozwijaniem eksportu może wywołać tendencje do ograniczenia importu, co prowadzi do zmniejszenia udziału danego kraju w międzynarodowym podziale pracy i do zmniejszenia rozmiarów związanych z tym korzyści.

ZPE sprowadza się do wyboru stosowania określonych instrumentów służących osiągnięciu wytyczonych przez państwo celów tej polityki. O kształcie i stosowanych instrumentach decyduje ogólny model, na który zorientowana jest ZPE.

Wyróżnia się dwa skrajne modele zorientowania zpe:

1. model pełnego wolnego rynku (całkowitej liberalizacji obrotów wewnętrznych i zewnętrznych- pełny Leseferyzm)

2. model totalnej autarkii gospodarczej

Ad. 1 model pełnego wolnego rynku:

Państwo powstrzymuje się od bezpośredniego wpływu na obroty zagraniczne towarami i usługami oraz czynników wytwórczych, a także nie podejmuje żadnych przedsięwzięć lub też krajowy BC nie podejmuje żadnych interwencji na rynku walutowym. ZPE sprowadza się do tworzenia norm prawno-instytucjonalnych dla rozwoju transakcji zagranicznych, które gwarantują pełną swobodę działania.

Ad. 2 model totalnej autarkii gospodarczej:

W modelu tym każdy import powinien być eliminowany, jeśli tylko znajdzie się możliwość zastąpienia go przez produkcję krajową; towarzyszy temu stosowanie rygorystycznych restrykcji w obrotach zagranicznych towarami i usługami oraz czynnikami wytwórczymi, a także na rynku walutowym.

Polityka wolnego handlu i wolnego rynku w skrajnej postaci prowadzona była przez Anglię w drugiej połowie XVIII w. Zwolennikami tego typu polityki byli klasycy ekonomii A. Smith, D. Ricardo, J. St. Mill;

ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW WOLNEGO RYNKU I WOLNEGO HANDLU:

1. wolny handel powoduje zwiększenie rozmiarów rynków zbytu i przyczynia się do osiągnięcia korzyści skali

2. wolny handel umożliwia rozwój kierunków specjalizacji międzynarodowej zgodnych z relatywnym wyposażeniem krajów w czynniki wytwórcze

3. wolny handel sprzyja rozwojowi międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej (transferowi techniki)

4. wolny handel wraz ze związaną z nim swobodą konkurencji powoduje występowanie tendencji do wyrównywania się cen czynników wytwórczych i produktów oraz do występowania równowagi bilansów handlowych

Idea wolnego handlu nigdy nie była w pełni przestrzegana. W praktyce przejawiało się to w tym, że nawet w Anglii na przełomie XVIII i XIX w stosowano:

• cła fiskalne

• państwo zawierało nierównoprawne umowy międzynarodowe, które ułatwiały dostęp własnym przedsiębiorcom i handlowcom do zagranicznych rynków zaopatrzenia i zbytu.

ARGUMENTY ZWOLENNIKÓW PROTEKCJONIZMU:

1. argumenty ogólne

2. argumenty sektorowe

3. argumenty pozostałe

Argumenty ogólne wskazują na mniej lub bardziej powszechne wyjątki od zasady wolnego handlu, ich występowanie uzasadniane jest potrzebami całej gospodarki i/lub całego społeczeństwa:

Wśród argumentów ogólnych można wyszczególnić:

• potrzeba ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu (infant industries)

• potrzeba i celowość poprawy cenowych TOT

• potrzeba ochrony bilansu płatniczego i krajowego zatrudnienia

• potrzeba zapewnienia sprawiedliwego podziału dochodu narodowego

• potrzeba przeciwdziałania występowaniu zakłóceń na krajowych rynkach czynników wytwórczych

• inne; ochrona przed nieuczciwym handlem, potrzeba zapewnienia obronności i bezpieczeństwa kraju; potrzeba ochrony nowo tworzonych rządów

Rachunek obrotów bieżących, największe nadwyżki (2001r.)

Kraj	mln$
1. Japonia	106 870
2. Francja	36 580
3. Szwajcaria	29 119
4. Rosja	25 302
5. Korea Południowa	24 477
6. Singapur	21 254
7. Holandia	17 275
8. Chiny	15 667
9. Malezja	12 606
10. Tajlandia	12 428

Rachunek obrotów bieżących, największe deficyty (2001r.)

Kraj	mln$
1. Stany Zjednoczone	-331 480
2. Brazylia	-25 073
3. Australia	-23 175
4. Niemcy	-19 310
5. Wielka Brytania	-15 980
6. Meksyk	-14 166
7. Hiszpania	-12 621
8. Polska	-12 487
9. Argentyna	-12 312
10. Portugalia	-12 169

Argumenty o charakterze sektorowym na rzecz protekcjonizmu

• potrzeba ochrony gałęzi przechodzących restrukturyzację i/lub upadających

• potrzeba ochrony nowo powstających gałęzi przemysłu

• potrzeba ochrony gałęzi tzw. strategicznych (np. dotyczą spraw wojskowości, obronności)

Inne argumenty na rzecz protekcjonizmu

Wysuwane są przez tzw. strukturalistów, którzy nie negując zasady kosztów komparatywnych i jej reinterpretacji w postaci zasady obfitości zasobów, wskazują na powstawanie okoliczności uzasadniające odchodzenie od tych zasad.

Zagraniczna polityka ekonomiczna

Zpe to świadome oddziaływanie państwa na wymianę gospodarczą z zagranicą sprowadzające się z jednej strony do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie, a z drugiej określonych instrumentów, które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczynić się do osiągania tych celów.

W zależności od przyjętej filozofii działania, założonych celów oraz stosowanych instrumentów zpe może być bardziej liberalna lub protekcjonistyczna. Kryteria wyboru przez rząd określonej opcji są tworzone przez warunki wewnętrzne kraju, jak też zjawiska zewnętrzne zachodzące w krajach partnerskich, na rynkach międzynarodowych oraz w całej gospodarce światowej.

Warunki wewnętrzne

• ogólny poziom rozwoju gospodarczego (stopień industrializacji),

• struktura produktu narodowego,

• struktura rynków produktów i czynników wytwórczych,

• podział dochodu,

• bieżąca sytuacja makroekonomiczna (ożywienie, recesja),

• poziom dobrobytu społecznego

• struktura społeczna, struktura i organizacja systemu politycznego

Uwarunkowania zewnętrzne

• porozumienia prawno- instytucjonalne o charakterze wielostronnym, dwustronne lub regionalne, zawierane przez poszczególne kraje lub grupy krajów: do porozumień tych należą Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), umowy handlowe, strefy wolnego handlu, unie celne;

• globalna współzależność gospodarcza;

• układ sił gospodarczych i politycznych w gospodarce światowej;

• tworzenie ośrodków grawitacji i obszarów peryferyjnych;

• charakter zpe krajów partnerskich.

INSTRUMENTY ZPE;

1. podział ze względu na kryterium sfery ich oddziaływania na międzynarodowe przepływy gospodarcze

2. podział wg kryterium ich oddziaływania na ceny, dochody, wolumen obrotów międzynarodowych

3. podział wg mechanizmu ich działania

Podział instrumentów zagranicznej polityki ekonomicznej według kryterium ich oddziaływania na ceny, dochody i wolumen obrotów międzynarodowych

Rodzaje instrumentów	Przykłady
Cła	cła importowe, eksportowe i tranzytowe
Bariery pozataryfowe (działające podobnie jak cła)	zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, ustalanie cen minimalnych i maksymalnych, subwencje eksportowe, zmiany kursu waluty
Bariery pozataryfowe	zakazy importu i eksportu, zakazy migracji czynników wytwórczych, kwoty (kontyngenty) wartościowe lub ilościowe, kontyngenty dewizowe, regulowanie stopy %, stawek płac, ograniczenia eksportu, przepisy ..., normy techniczne i sanitarne, normy ekologiczne

Podział instrumentów zagranicznej polityki ekonomicznej według mechanizmu ich działania

Wyszczególnienie	Przykłady
Instrumenty o charakterze cenowym	cła, zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, subwencje eksportowe, zmiany kursu waluty, regulowanie stopy % i cen innych czynników wytwórczych
Instrumenty o charakterze dochodowym	j. w. oraz podatki i stawki amortyzacji, regulowanie wydatków budżetowych, określenie obowiązujących rezerw dewizowych, rabaty oraz ulgi dochodowe i podatkowe
Instrumenty administracyjne (nakazy, zakazy)	kontyngenty ilościowe i wartościowe, kontyngenty dewizowe, normy techniczne, sanitarne, normy ekologiczne
Instrumenty polityczne	embargo, bojkot i propaganda, polityka motywowania, udzielanie różnych koncesji, ...
Instrumenty traktatowe	uzgodnienia między krajami zasobów wzajemnego traktowania, uzgodnione zasady ustalania ceł i ich redukcji, uzgodnione zasady opodatkowania

INSTRUMENTY TARYFOWE ZPE:

Instrumenty taryfowe obejmują różnego rodzaju cła, za pomocą, których państwo osiąga cele

postawione przed częścią ZPE, tj. polityką celną.

Cło to rodzaj podatku nakładanego przez państwo na towary przewozowe przez granicę celną kraju.

Polityka celna państwa zależy od zobowiązań i uprawnień traktatowych, które wynikają z klauzul stosowanych w handlu międzynarodowym.

Najważniejsze klauzule stosowane w handlu międzynarodowym.:

1. Klauzula największego uprzywilejowania (KNU)

2. Klauzula narodowa

3. Klauzula ochronna

4. Klauzula antydumpingowa

5. Klauzula standstill

KLAUZULA NAJWIĘKSZEGO UPRZYWILEJOWANIA (KNU)

KNU stosowana jest w celu przeciwdziałania dyskryminacji w stosunkach międzynarodowych; zawiera zobowiązania państwa do traktowania swego partnera w okresie obowiązywania umowy nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego kraju.

W praktyce oznacza to, że nie może przyznać preferencyjnych stawek celnych żadnemu

krajowi bez ich rozciągnięcia na wszystkich partnerów korzystających w tym państwie z

KNU.

KNU obejmuje oprócz powiązań handlowych także żeglugę morską i śródlądową oraz tranzyt.

Wyjątki od KNU wprowadzone przez GATT/WTO:

• preferencje przyznawane w umowie o otworzeniu strefy wolnego handlu;

• ustępstwa w ruchu przygranicznym;

• preferencje przyznawane krajom rozwijającym się w ramach Powszechnego Systemu Preferencji

KLAUZULA NARODOWA

Oznacza zobowiązanie kraju, że na swym terytorium nie będzie traktował towarów swego partnera gorzej niż własnych, głównie w zakresie obciążeń podatkowych.

Klauzula narodowa dotyczy, oprócz wymiany handlowej, również żeglugę i tranzyt oraz przedsiębiorstwa zagraniczne (tj. zasady ich tworzenia, funkcjonowania i likwidacji).

KLAUZULA OCHRONNA

Stwarza państwu prawo do zastosowania specjalnych środków ochronnych, w tym głównie podwyższenia stawek celnych lub wprowadzenia kontyngentów, jeżeli import danego towaru powoduje poważne zakłócenia w gospodarce. Zakres takich zakłóceń powinien być udokumentowany, a zakres specjalnej ochrony i czas jej trwania dostosowany do stopnia i zakresu tych zakłóceń.

KLAUZULA ANTYDUMPTNGOWA

Na jej mocy państwo ma prawo do wprowadzenia środków ochronnych (cła dumpingowe) wobec dostawcy danego towaru, gdy import jest dokonywany po cenach dumpingowych, tj. niższych od wartości normalnej.

Wartość normalna - cena, po której podobny produkt jest sprzedawany na rynku wewnętrznym kraju eksportera w normalnym obrocie handlowym.

Wykorzystanie tej klauzuli w praktyce możliwe jest w drodze specjalnego indywidualnego postępowania antydumpingowego przeciwko konkretnym dostawcom.

KLAUZULA STANDSTILL (całkowite unieruchomienie)

Oznacza ona niezmienność poziomu ochrony (stawek celnych), a dokładniej niepogarszania warunków dostępu do rynku w zakresie określonych towarów. Partnerzy w ramach tej klauzuli zobowiązują się do niewprowadzania wobec siebie żadnych nowych ceł i ograniczeń ilościowych, lecz utrzymują poziom ochrony istniejącej w określonym momencie (dniu). Przykład: Układ Europejski

„cła, które będą stosowane w Polsce wobec towarów wymienionych w załączniku III począwszy od dnia wejścia w życie umowy do dnia 31 XII 94r, to cła będące w mocy w dniu 29 II 92r.” przeciętna stawka celna - kilka %

INSTRUMENTY TARYFOWE ZPE

Regulacja taryfowa jest preferowaną i zalecaną przez GATT/WTO formą ochrony rynku, ponieważ- w odróżnieniu od środków pozataryfowych- znajduje bezpośrednie odzwierciedlenie w cenach, a tym samym zapewnia przejrzystość rachunku opłacalności

transakcji.

Cło- podatek pośredni nakładany przez władze administracyjne

KLASYFIKACJA CEŁ

1. wg kryterium rodzaju operacji handlowych

2. wg kryterium celu zastosowania ceł

3. wg kryterium statusu partnerów

4. wg kryterium stopnia ochrony rynku krajowego

WG KRYTERIUM RODZAJU OPERACJI HANDLOWYCH

1. Cła importowe - mają charakter cenotwórczy, w sensie zwiększenia cen krajowych, aż do zrównania z cenami światowymi lub ich przekroczenia.

2. Cła eksportowe - umożliwiają utrzymanie cen krajowych poniżej cen światowych, ograniczą one wywóz towarów krajowych, tym samym przeciwdziałają zmniejszeniu podaży krajowej.

3. Cła tranzytowe - zostały zaniechane zgodnie z zaleceniem Konwencji Brukselskiej z 1921r. obecnie w transporcie międzynarodowym obowiązują opłaty nakładane na pojazdy, głównie samochodowe, celem uzyskania części nakładów poniesionych na infrastrukturę transportową oraz środków na ochronę środowiska naturalnego.

WG KRYTERIUM CELU ZASTOSOWANIA CEŁ

1. Cła ochronne - wpływają na rozwój gospodarki i jej strukturę,

2. Cła fiskalne - przysparzają dochodów zasilających budżet państwa

3. Podatek graniczny - stosowany obok ceł fiskalnych mający charakter instrumentu parataryfowego, lecz szerszy zakres niż cła fiskalne

1. Cła ochronne ograniczają konkurencję zagraniczną; obejmują;

• Cła prohibicyjne - czyli całkowicie blokują import np. na pewne gatunki alkoholu

• Cła retorsyjne(odwetowe):

• Antydyskryminacyjne - mające naprawić skutki gorszego traktowania kraju niż innych partnerów

• Antydumpingowe - nie może być niższe od marży dumpingu, może obowiązywać do 5 lat od jego wprowadzenia lub ostatniej weryfikacji, jest wykorzystywane przez kraje o większym potencjale gospodarczym i większej pozycji przetargowej aniżeli kraje eksportujące

• Wyrównawcze - ich celem jest zneutralizowanie skutków subsydiowania eksportu przez partnera

Cła






Ochronne Fiskalne





Zwykłe Dodatkowe Prohibicyjne






„Czyste” Retorsyjne





Antydyskryminacyjne Wyrównawcze Antydumpingowe

WG KRYTERIUM STATUSU PARTNERÓW

1. Cło podstawowe (konwencyjne, umowne) - dotyczy krajów eksporterów korzystających z KNU, stawki tych ceł są znacznie niższe od stawek autonomicznych.

2. Cło autonomiczne - dotyczy krajów eksporterów nie korzystających z KNU.

3. Cło preferencyjne - dotyczy krajów, które z krajem importującym mają zawarte porozumienie o wolnym handlu lub unię celną, a także krajów rozwijających się korzystających z Powszechnego Systemu Preferencji

WG KRYTERIUM STOPNIA OCHRONY RYNKU KRAJOWEGO

1. Cło zwyczajne - zawarte na taryfie celnej, jeśli nie jest wyraźnie podana informacja, że elementem stawki jest cło dodatkowe.

2. Cło dodatkowe - np. cło na cukier zawarty w towarach przetworzonych stosowane w UE i Polsce; cło na mąkę zawartą w towarach przetworzonych UE, element rolny zawarty w towarach przetworzonych

Na podstawie nazw rodzajów stawek celnych można mówić o następujących rodzajach ceł:

• Cło ad valorem (od wartości)

• Cło specyficzne

• Cło mieszane

• Cło minimalne

• Cło maksymalne

Cła ad valorem - nakładane jako % od wartości towarów

Cła specyficzne- nakładane jako określona kwota na import jednostki towaru, dotyczą także objętości produktu

Główną zaletą ceł specyficznych jest prostota ich nakładania, wymierzania. Wadą tych ceł jest to, że poziom protekcji zależy od ruchu cen, i są wymierzane w walutach krajowych i przez to są trudniejsze od porównań międzynarodowych.

Cła mieszane - stanowią połączenie ad valorem i specyficznych np. 15+50 euro/hl. + 0,50 euro/%1.





INSTRUMENTY POZATARYFOWE (14.05.2003)

Instrumenty pozataryfowe zpe można podzielić na dwie grupy:

1. Instrumenty bezpośrednie (tzw. właściwe bariery pozataryfowe)- służą przede wszystkim celom ZPE, wpływają na handel w sposób bezpośredni. Ich funkcją jest kontrola rynku wewnętrznego, zapewnianie dostępu do rynku, wzmacnianie pozycji krajowych producentów wobec dostawców zagranicznych na rynku krajowym i światowym, hamowanie importu lub pobudzanie eksportu. Stanowią one z reguły bezpośrednią alternatywę ceł. Instrumenty bezpośrednie dzielą się na ilościowe, fiskalne i administracyjne.

2. Instrumenty pośrednie(tzw. quasi (niby)- bariery pozataryfowe )- ich celem nie jest bezpośrednie regulowanie handlu, lecz oddziaływanie w sposób pośredni. Środki te mogą dotyczyć strony importowej lub eksportowej, stają się barierami w handlu jako produkt uboczny różnych działań rządowych, podejmowanych nie dla celów ZPE, lecz dla innych wewnętrznych potrzeb. Instrumenty pośrednie można podzielić na: fiskalne, związane z budżetem państwa oraz administracyjne, mające źródło w przepisach prawno- instytucjonalnych.

Instrumenty bezpośrednie:

Ilościowe:

• ograniczenia ilościowe (kwoty, kontyngenty);

• kontyngenty celne;

• dobrowolne ograniczenia eksportu VER-y;

• porozumienia dotyczące sprzedaży, np. o uporządkowanym marketingu;

• zmienne opłaty, np. opłaty wyrównawcze w handlu rolnym, minimalne ceny importowe, specyficzne opłaty od importu.

Fiskalne:

• subwencje eksportowe;

• subsydiowane kredyty eksportowe;

• subsydiowane ubezpieczenia handlowe;

• promocja eksportu;

• dyskryminacyjne zamówienia rządowe;

• handel państwowy;

• promocja zakupu dóbr krajowych;

• podatek graniczny.

Administracyjne:

• licencje importowe;

• licencje eksportowe;

• embargo;

• obowiązkowe procedury celne.

Instrumenty pośrednie:

Fiskalne:

• subwencje regionalne;

• subwencje produkcyjne;

• subsydiowanie przedsiębiorstw państwowych;

• opodatkowanie pośrednie dóbr importowanych, zwolnienia z podatków od dóbr eksportowych;

• pomoc wiązana.

Administracyjne:

• regulacje dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa (techniczne standardy, normy, wymogi sanitarne, wymogi w zakresie opakowania lub oznakowania produktów);

• kontrola środowiska naturalnego (wymogi w zakresie ochrony środowiska);

• standardy pracy;

• regulacje dotyczące ochrony praw handlowych i przemysłowych;

• przepisy chroniące konkurencję;

• reguły pochodzenia towaru;

• ograniczenia dewizowe;

• wymogi depozytów bankowych;

• dumping, procedury antydumpingowe;

• kontrola cen importowych i eksportowych.

Kwoty importowe

Kwoty importowe (kontyngenty) są to ilościowe ograniczenia importu, nakładane przez rząd kraju importera w celu bezpośredniej kontroli handlu międzynarodowego. Ustalona kwota decyduje o tym, ile towaru można legalnie importować, każde jej przekroczenie jest zabronione i traktowane jako przestępstwo (import nielegalny). Kwota importowa może być narzędziem alternatywnym wobec cła i działa wtedy jako ekwiwalent stawki celnej. Może być również stosowana łącznie z cłem, tworząc bardzo restrykcyjne bariery w handlu. Współcześnie kwoty importowe są stosowane przede wszystkim jako środek ochrony przed szkodą wyrządzoną w wyniku nadmiernego wzrostu importu.

Specyficzną odmianą kwoty importowej jest kontyngent (pułap) celny, określający dozwoloną wielkość importu, którą można sprowadzić bez cła lub przy specjalnych preferencjach celnych. Import przekraczający wielkość kontyngentu jest obłożony cłem lub pozbawiony preferencji taryfowych. Kontyngent celny działa bardziej jako instrument taryfowy niż jako pozataryfowa bariera handlu.

Ograniczenia ilościowe

Ograniczenia ilościowe tworzą potrzebę wprowadzenia określonego systemu podziału i wykorzystania legalnego kontyngentu. Najczęściej stosowanym systemem są licencje importowe. Podział licencji może dokonywać się w różny sposób:

• Rząd może ogłosić przetarg na wolną sprzedaż licencji na zasadach w pełni konkurencyjnych, co oznacza swobodny dostęp do licencji dla wszystkich zainteresowanych.

• System wydawania licencji importowych może być oparty na zasadzie, kto pierwszy ten lepszy, przy której opłata za licencję nie kształtuje się na wolnym rynku, lecz jest ustalana jednostronnie przez rząd lub w drodze negocjacji.

• Czasami rząd dokonuje podziału licencji miedzy importerów w proporcji odpowiadającej ilościom sprowadzanym przez nich przed wprowadzeniem kwot.

• Specyficzną formą podziału licencji jest przydzielanie kontyngentów różnym firmom bez wolnej sprzedaży i negocjacji, lecz na podstawie rządowych preferencji.

• Podział licencji importowych może być również przedmiotem lobbingu i nacisków na rząd przez różne grupy interesu, szukające dodatkowych korzyści z zakupu tańszych towarów, które w kraju są sprzedawane po wyższych cenach.

Dobrowolne ograniczenia eksportu

Dobrowolne ograniczenia eksportu (Voluntary Export Restraints- VER ) należą do ilościowych narzędzi pozataryfowych, opartych na porozumieniach między krajem imponującym i eksportującym, w których eksporter „dobrowolnie" ogranicza dostawy określonego dobra do kraju importera. Dobrowolność, w tym przypadku, jest negatywna, gdyż negocjowane ograniczenie jest z reguły alternatywą wprowadzenia przez kraj importujący ceł lub kwot importowych. Administrowanie uzgodnioną kwotą przypada krajowi eksportera, który musi wprowadzić określony system podziału kontyngentu międzykrajowych dostawców (np. licencje eksportowe).

Dumping

To praktyki cenowe eksporterów, polegające na sprzedaży produktów za granicą po cenach niższych niż ceny kształtujące się na rynku krajowym w analogicznych warunkach. W skrajnym przypadku dumping może oznaczać sprzedaż zagraniczną po cenach niższych od kosztów produkcji. Dumping należy do praktyk określanych w ekonomii, jako dyskryminacja cenowa, mająca na celu maksymalizację zysków przez różnicowanie cen oferowanych różnym grupom odbiorców. Różnicowanie cen eksportowych i krajowych jest strategią służącą zdobywaniu obcych rynków zbytu bez groźby zniszczenia rynku krajowego. Dumping jest, wykorzystywany do hamowania rozwoju nowych gałęzi produkcji w kraju importera, co sprzyja utrzymaniu przewagi technologicznej eksportera i opóźnia proces naśladownictwa przez kraj importujący.

Dumping może być sporadyczny, wyniszczający, łupieżczy lub trwały.

Dumping sporadyczny- stosowany okazjonalnie, gdy producent, dysponujący nadwyżką zdolności wytwórczych lub zapasem dóbr, dąży do ich upłynnienia na rynku zagranicznym przez oferowanie niższych cen. Sprzedaż za granicą pozwala na utrzymanie niezmienionej podaży i cen na rynku krajowym, a więc zabezpiecza ten rynek przed zakłóceniami, a w skrajnym przypadku- przed zniszczeniem.

Dumping wyniszczający- oznacza dyskryminację cenową prowadzoną w celu eliminacji konkurencji na rynku importera. Obniżając cenę poniżej poziomu oferowanego przez konkurentów, eksporter podejmuje próbę zniszczenia innych firm obecnych na rynku zagranicznym. Celem długookresowego tego typu dumpingu jest uzyskanie pozycji monopolistycznej, która pozwoli na podniesienie cen do poziomu zawierającego element renty monopolowej. Dumping ten jest stosowany tymczasowo, do momentu ograniczenia lub zniszczenia konkurencji na rynku kraju importera.

Dumping trwały jest to polityka cenowa realizowana systematycznie przez producentów dysponujących pewnym zakresem władzy monopolistycznej i możliwością różnicowania cen krajowych i zagranicznych w celu maksymalizacji zysków. Warunkiem trwałości tego typu polityki jest silniejsza pozycja monopolistyczna w kraju niż za granicą, co pozwala na utrzymanie przez dłuższy okres relatywnie wysokiej ceny na rynku krajowym. Dumping trwały wymaga również separacji rynku krajowego od rynków zagranicznych po to, aby krajowi konsumenci nie mogli kupić dóbr na rynkach obcych, gdzie ceny są niższe od krajowych. Separacja rynków może być osiągnięta przez wysokie koszty transportu, wysokie cła, bariery pozataryfowe, niedoskonałe informacje rynkowe, przepisy administracyjne, ograniczenia dewizowe. Itd.

1. Sumowania krzywych podaży.





2. Skutki wprowadzenia cła w dużym kraju w ramach równowagi cząstkowej.





Temat 12: Międzynarodowa polityka ekonomiczna.

PODZIAŁ ZPE:

1. Polityka autonomiczna- prowadzona przez dany kraj samodzielnie, bez uzgodnień z partnerami zagranicznymi.

2. Polityka umowna (polityka konwencyjna)- realizowana przez różnorodne uzgodnienia z partnerami. Może ona być polityką, sensu stricte międzynarodową, lub też ponadnarodową.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna- to ZPE większej liczby krajów, uzgodniona na zasadach równości i wzajemnego poszanowania WTO.

Ponadnarodowa polityka ekonomiczna- polega na dobrowolnym oddaniu przez dany kraj części swoich suwerennych uprawnień w zakresie ZPE odpowiedniemu organowi (organom) ponadnarodowemu; w ramach tej polityki uwzględnia się szeroko rozumiane interesy większej liczby krajów, w mniejszym lub większym stopniu przy uwzględnieniu kontekstu ogólnoświatowego, np. UE.

Wielostronne uwarunkowania zpe

Ze względu na fakt, że zpe poszczególnych krajów wywiera istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarki światowej, podejmowane są działania na rzecz koordynacji i harmonizacji zasad i instrumentów zpe.

Szczególne znaczenie ma w tym względzie Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) i powstała na jego bazie Światowa Organizacja Handlu (WTO).

Zpe może być czynnikiem zakłócającym wolny handel przez tworzenie barier w dostępie do rynku krajowego lub udzielanie przywilejów krajowym producentom w celu poprawy ich pozycji konkurencyjnej wobec zagranicy. Tworzone przez rząd bariery są z reguły silniejsze niż przeszkody wynikające ze struktur rynkowych i funkcjonowania samych podmiotów ekonomicznych. Z tego też względu podejmowane są liczna próby ich ograniczania w formie porozumień i negocjacji międzynarodowych.

Szczególne znaczenie mają porozumienie wielostronne zapoczątkowane po zakończeniu I wojny światowej utworzeniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF), Banku Światowego (WB) oraz przygotowywaniem Karty Hawańskiej.

Karta Hawańska była skutkiem trwającej w latach 1947-1948 Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Handlu i Zatrudnienia, zmierzającej do utworzenia Międzynarodowej Organizacji Handlu (ITO).

Podstawowym zadaniem ITO miała być działalność na rzecz wielostronnej liberalizacji i współpracy w dziedzinie handlu. Karta Hawańska nie została podpisana, nie doszło do podpisania ITO, ale powstał jej substytut w postaci GATT.

GATT został podpisany w 1947r. i wszedł w życie w 1948 r. Przejął znaczną część zadań, które miała spełniać ITO.

Idea utworzenia ITO wróciła w trakcie Rundy Urugwajskiej GATT, której dokument końcowy, podpisany w 1994r. przewidywała utworzenie WTO z dniem 1 stycznia 1995r.

WTO zastąpił GATT, który powstał jako rozwiązanie tymczasowe, lecz funkcjonował prawi 60 lat i doprowadziła do wszechstronnej współpracy krajów zakresie handlu dobrami i usługami.

Podstawowe założenia GATT/WTO

Podstawowym założeniem GATT i powstałej na jego bazie WTO jest wielostronna liberalizacja handlu i przeciwdziałania dyskryminacji w stosunkach między krajami.

Cele szczegółowe:

• GATT/WTO tworzy i nadzoruje system reguł postępowania w zakresie międzynarodowych stosunków handlowych;

• prowadzi wielostronne negocjacje handlowe w ramach rund negocjacyjnych (najważniejsze to: Runda Kennedy'ego 1964-1967; Runda Tokijska 1973-1979; Runda Urugwajska 1986-1994);

• modyfikuje przepisy i kodeksy w celu przeciwdziałania nowym barierom w handlu;

• rozstrzyga spory dotyczące zobowiązań wynikających dla krajów członkowskich z podpisania układu.

Do podstawowych zasad należą:

• zasada niedyskryminacji i równości traktowania;

• zasada, iż interwencji w handlu dokonuje się tylko przez cła, które są najłagodniejszym instrumentem zpe;

• zasada ograniczania interwencji rządowych w handlu przez zakaz stosowania subwencji eksportowych oraz kwot importowych;

• zasada traktowania narodowego, polegająca na tym, że importowy produkt nie powinien być traktowany gorzej niż analogiczny produkt pochodzenia krajowego (klauzula narodowa);

• wszystkie sporne sprawy dotyczące interpretacji zasad GATT powinny być rozwiązane drogą konsultacji.

Efekty rund negocjacyjnych GATT- redukcja stawek celnych, przyjęcie nowych kodeksów dotyczących usuwania barier pozataryfowych.

Runda Kennedy'ego obniżyła cła średnio o 35%.

Runda Tokijska

doprowadziła do tego, że średnia ważona stawka celna na wszystkie dobra przemysłowe spadła o 33%, tj. z 7,2% do 4,9%.

Runda Urugwajska

przewidziała obniżkę stawek celnych na artykuły przemysłowe średnio o 40% (w Polsce 36%, w UE o 38%), co doprowadziło do redukcji średnich ceł do wysokości ok. 3,9% (w Polsce do 9,5%).

Temat 13: Międzynarodowa integracja gospodarcza. (MIG)

Międzynarodowa integracja gospodarcza oznacza scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy.

Kryteria definiowania integracji

• Kryterium horyzontu integracji

Chodzi to o odpowiedź na pytanie, czy integracja jest niekończącym się procesem, czy też osiąga stan optymalnego nasycenia, a więc ma swój kres.

Przeważa pogląd, że integracja jest długotrwałym procesem tworzenia jednakowej struktury gospodarczej w obrębie grupy krajów. Proces integracji nie może mieć końca ze względu na nieprzerwany rozwój produkcji, techniki i nauki, a w ślad za tym form i metod powiązań międzynarodowych.

Istnieje również pogląd, że integracja jest stanem (zjawiskiem), które ma swój kres, polegający na wytworzeniu pożądanej struktury ekonomicznej, wyodrębniającej grupę krajów z całokształtu gospodarki światowej. Dalszy rozwój integracji wymaga rozszerzenia jej zakresu lub zmian form. W taki sposób integracja regionalna zainicjowana przez niewielką grupę krajów powinna obejmować coraz szersze regiony geograficzne aż do skali globalnej włącznie.

• Kryterium mechanizmu funkcjonowania integracji

W tym przypadku chodzi przede wszystkim o to, czy powinien to być mechanizm wolnej konkurencji i wolnego handlu czy też efekt określonej polityki integrujących się państw

Przeważa pogląd, że integracja międzynarodowa powinna być kształtowana przez mechanizm wolnego handlu. Proces integracji powinien polegać na likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, usług i innych czynników wytwórczych. Niewidzialna ręka rynku jest najlepszym regulatorem procesów integracyjnych.

Postęp w procesie integracyjnym powinien być mierzony zakresem koordynacji i następnie unifikacji celów, środków i narzędzi wewnętrznych, a zwłaszcza zagranicznej polityki ekonomicznej zainteresowanych państw. Koordynacja i unifikacja polityki ekonomicznej nie powinny być przy tym traktowane tylko jako etap na drodze do wolnej konkurencji i swobodnego rynku międzynarodowego, lecz jako trwały element procesu międzynarodowej integracji gospodarczej.

• Kryterium korzyści z integracji

Chodzi o to, czy korzyści te powinny być dzielone równo między integrujące się kraje, czy tez mogą im przypadać w nierównych częściach.

Zwolennicy I podejścia mają na uwadze stopę korzyści. Masa korzyści czerpanych z integracji zależy bowiem od potencjałów ekonomicznych krajów członkowskich i z założenia nie może być identyczna. Mechanizm funkcjonowania ugrupowania integracyjnego powinien być podporządkowany kryterium równych korzyści. W przypadku integracji równych potencjałów może to być mechanizm wolnej konkurencji i wolnego handlu. W przypadku integracji nierównych potencjałów warunkiem zapewnienia identycznej stopy korzyści krajów członkowskich jest identyczna polityka integrujących się państw.

Zwolennicy II podejścia na plan pierwszy wysuwają sam fakt czerpania przez zainteresowane kraje korzyści z integracji w porównaniu z możliwymi do osiągnięcia w przypadku braku integracji. Sprawę identycznej stopy korzyści traktują oni jako drugorzędną. Wykluczają jednak integrację przynoszącą niektórym krajom straty w porównaniu z sytuacją, kiedy były one członkami ugrupowania integracyjnego. Byłaby to integracji typu kolonialnego, trudna do dobrowolnego zaakceptowania.

Są również poglądy, które z międzynarodową integracją wiążą liczne korzyści niewymierne ilościowo (postęp cywilizacyjny, społeczny, polityczny, itp.). Sprawę korzyści ekonomicznych zwolennicy takich poglądów odsuwają na dalszy plan.

Cele integracji i jej przyczyny

Cele międzynarodowej integracji gospodarczej są formułowane zarówno w ujęciu ogólnym (sensu largo) jak i w ujęciu szczegółowym (sensu stricto).

Cel ogólny integracji

W ujęciu ogólnym, w wyniku integracji ludzie zbliżają się do siebie, zaczynają myśleć i działać podobnie, znikają bariery językowe, konflikty narodowościowe, pojawiają się wspólne interesy w miejsce konfliktowych, granice państwowe przestają dzielić narody i państwa, a swoboda poruszania się obywateli, brak ograniczeń w przepływie towarów, usług oraz czynników produkcji i pozwalają osiągnąć wspólne cele gospodarcze.

Cele szczegółowe integracji

Do celów gospodarczych sensu stricto międzynarodowej integracji gospodarczej należy zaliczyć przede wszystkim:

• Zwiększenie efektywności gospodarowania. Służy temu zwłaszcza unowocześnienie gospodarki przez strukturalne zmiany w produkcji (zaniechanie bądź ograniczenie działań o relatywnie niskiej efektywności oraz zwiększenie znaczenia dziedzin uznanych za specjalizacyjne);

• Ułatwienie dostępu do zewnętrznych zasobów produkcyjnych, tj. surowców, wiedzy technicznej, zasobów pracy, kapitału;

• Rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji w produkcji. W efekcie zwiększają się serie wytwarzanych wyrobów wzrasta skala produkcji i w ślad za tym- korzyści z tytułu obniżki kosztów jednostkowych;

• Międzynarodowa integracja gospodarcza ma także ważne znaczenie dla rozwoju nauki i techniki. Jej efektem jest obniżka kosztów postępu technicznego i szybsze jego tempo. Prowadzi do tego z jednej strony, koordynacja badań nad postępem technicznym i rozwój wspólnych badań, z drugiej zaś łatwiejszy dostęp do tego postępu wszystkich integrujących się państw.

Integracja ma szczególnie duże znaczenie dla krajów małych i średnich, które pojedynczo nie są w stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i technicznego.

Warunki rozwoju MIG

1. Położenie geograficzne

Chodzi tu o maksymalne skrócenie czasu przepływu towarów i usług oraz czynników produkcji między integrującymi się krajami, a także zmniejszenie kosztów tego przepływu;

2. Infrastruktura gospodarcza

Odpowiednia infrastruktura, w tym zwłaszcza rozwinięte połączenia kolejowe, drogowe, morskie, telekomunikacyjne, informatyczne. Stworzenie jednolitego organizmu gospodarczego nie jest możliwe bez takiej infrastruktury. Z tego właśnie względu w najkorzystniejszej sytuacji są kraje sąsiedzkie, tradycyjnie rozwijające ze sobą handel zagraniczny, kooperację w produkcji, czy też inne formy współpracy międzynarodowej.

3. Komplementarność struktur

Komplementarność międzygałęziowa może ułatwić rozwój integracji międzynarodowej, nie jest jednak jej warunkiem koniecznym i wystarczającym. Przykładem tego były próby tworzenia ugrupowań integracyjnych, w krajach słabo rozwiniętych, a także w Europie Środkowej i Wschodniej (w ramach RWPG), zakończone niepowodzeniem.

W krajach rozwiniętych gospodarczo brak międzygałęziowej komplementarności struktur gospodarczych a nawet ich konkurencyjność nie przekreślają możliwości międzynarodowej integracji gospodarczej.

Warunkiem niezbędnym jest w tych krajach wewnątrzgałęziowa komplementarność struktur gospodarczych. Komplementarność wewnątrzgałęziowa powinna być przy tym pojmowana w sposób dynamiczny, co oznacza, iż sprawą decydującą dla udziału danego kraju w ugrupowaniu integracyjnym, nie jest brak komplementarności wewnątrzgałęziowej w okresie początkowym, lecz możliwość jej ukształtowania w przyszłości w przypadku zbliżonych poziomów rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego stworzenie komplementarności wewnątrzgałęziowej w przemyśle jest możliwe w relatywnie krótkim czasie. Natomiast wzajemne dopasowanie innych dziedzin gospodarki wymaga znacznie dłuższego okresu.

Polityka sprzyjająca integracji

Wyraża się we wzajemnym udzielaniu preferencji taryfowych i pozataryfowych, wprowadzaniu swobody przepływu kapitału pracy i innych czynników produkcji koordynacji politycznej ....

Formy międzynarodowej integracji gospodarczej

	Zniesienie ceł i barier ilościowych	Wspólna zewnętrzna taryfa celna	Swobodny przepływ czynników wytwórczych	Harmonizacja polityki ekonomicznej, instytucje	Unifikacja polityczna, instytucje ponadnarodowe
STREFA WOLNEGO HANDLU	•
UNIA CELNA	•	•
WSPÓLNY RYNEK	•	•	•
UNIA EKONOMICZNO- WALUTOWA	•	•	•	•
UNIA EKONOMICZNO- POLITYCZNA	•	•	•	•	•

Przykłady

1. Strefa wolnego handlu: CEFTA, NAFTA, ASEAN, APEC

2. Unia celna: Unia celna Beneluksu, EWG też zaczynała od unii celnej

3. EWG/UE

4. UE zaszła najgłębiej w procesach ekonomicznych

Temat 14: GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Globalizacja to postępujący proces silnego umiędzynarodowienia działalności gospodarczej, trwający od czasu rewolucji przemysłowej w Europie Zachodniej, w szczególności czasu rewolucji w transporcie międzynarodowym (parostatki) i komunikacji (telegraf). Za okres wielkich postępów globalizacyjnych przyjmuje się lata 1870 - 1914, kiedy to system waluty złotej, wolny handel i wysoka mobilność ludności w skali międzynarodowej przyczyniła się do znacznego umiędzynarodowienia życia gospodarczego. Obie wojny światowe i wielki kryzys gospodarczy lat 1928 - 1933 to regres w rozwoju globalizacji.

Współcześnie aktualność problematyki globalizacji wiąże się z jakościowymi, nowymi przyczynami i objawami globalizacji. Obecny etap globalizacji „to coś więcej niż przepływ pieniędzy i towarów - to wzrastająca zależność ludzi na całym świeci wskutek kurczącej się przestrzeni i czasu oraz zanikanie granic", za sprawą szybkiego rozwoju i gwałtownego rozprzestrzeniania się technologii teleinformatycznych, zmieniających zasadniczo życie gospodarcze, jak i wiele elementów systemu społeczno-ekonomicznego.

Globalizacja dokonuje się na wszystkich szczeblach agregacji ekonomicznej, tj. na szczeblu makro, mezo i mikroekonomicznym.

W wymiarze makroekonomicznym globalizacja jest procesem integrowania się gospodarek coraz większej liczby krajów ponad ich granicami, dzięki rozszerzaniu oraz intensyfikowaniu wzajemnych powiązań (inwestycyjnych, produkcyjnych, handlowych i kooperacyjnych), w wyniku, czego powstaje ogólnoświatowy system ekonomiczny o dużej współzależności i znacznych reperkusjach działań podejmowanych lub toczących się nawet w odległych krajach. Konsekwencją tak rozumianego procesu jest tworzenie się globalnej gospodarki integrującej gospodarki.

Globalizacja w sferze mezo (przemysły, branże) ma miejsce wówczas, gdy pozycja konkurencyjna danego przedsiębiorstwa na jednym rynku kształtowana jest w dużym stopniu pod wpływem jego pozycji na innych rynkach a tworzące się globalne przemysły nie są już zbiorem oddzielnych gałęzi, lecz stanowią ciąg powiązanych gałęzi i rynków, stanowiących teren rywalizacji firm konkurujących ze sobą przy użyciu globalnych strategii.

Globalizacja w aspekcie mikroekonomicznym, odnosząca się głównie do działalności korporacji transnarodowych (KTN) polega na zintegrowaniu rozproszonych międzynarodowo działań/funkcji realizujących je jednostek w ramach ich globalnych strategii.

FAZY UMIĘDZYNARODOWIENIA, JAKO GŁÓWNE SIŁY SPRAWCZE PROCESU GLOBALIZACJI

• pierwsze dekady po zakończeniu II wojny światowej wskazują na dominującą rolę handlu w umiędzynarodowieniu gospodarki,

• w latach 70-tych i 80-tych, zaś główną siłą sprawczą stały się przepływy kapitałowe w skali międzynarodowej,

• od połowy lat 80-tych podstawowego znaczenia nabrała działalność inwestycyjna KTN oraz przepływ technologii.

Handel międzynarodowy w ostatnim półwieczu wzrastał w tempie średnio rocznie 2 razy szybszym niż wynosił wzrost światowego PKB, dzięki czemu udział tego handlu w tworzeniu światowego produktu wzrósł z 5,5% w 1950 r. do 10,5% w 1973 r. i do 17,2% w 1998 r.

Z kolei liberalizacja rynków kapitałowych doprowadziła do tego, że startując z podobnych poziomów wartości 50 lat temu, co wartość obrotów towarowych poziom przepływów kapitałowych przekroczył w latach 80-tych kilkakrotnie, jeśli nie kilkunastokrotnie wartość wymiany towarowej. Aktualnie wartość transakcji kapitałowych zawieranych w skali międzynarodowej dochodzi do 1500mld $ dziennie, co oznacza ponad 50-krotnie większą wartość od wartości transakcji handlowych zawieranych w tym samym czasie!

Wzrost znaczenia KTN w życiu gospodarczym świata. KTN są już właścicielem 40% majątku produkcyjnego mierzonego jego udziałem w tworzeniu światowego PKB. Wartość dóbr sprzedanych przez filie KTN wyniosła w 1999 r. 14 bilionów USD (w 1980 r. wynosiła 3 biliony USD), przekraczając niemal dwukrotnie wartość światowego eksportu w tymże roku. Z kolei udział KTN w handlu międzynarodowym osiągnął poziom 75% tego handlu przy czym trzeba dodać, że podstawę tego udziału, tj. 37,5% handlu światowego stanowił obrót wewnątrz KTN.

Efektem wzrostu znaczenia KTN w gospodarce światowej (proces ten rozpoczął się już w latach 30-tych, ale został zahamowany przez II wojnę światową) oraz deregulacji rynków finansowych był szybki wzrost bezpośrednich inwestycji zagranicznych (FDi). W latach 60. wzrastały one w tempie 2 razy szybszym niż rósł światowy PKB, jednakże w chwili obecnej różnica ta wzrosła już do 6-8 razy, ponieważ średnioroczne tempo przyrostu FDI wynosiło w ostatnich latach rzędu 27% rocznie, osiągając poziom 1 biliona (1000mld) USD w 1999 r.

Dane te świadczą o dominującej roli kapitału międzynarodowego (lub umiędzynarodowionego) także w zakresie inwestycji. Warto dodać, że kapitalizacja giełd światowych wynosi 30.000mld USD, czyli ponad 3-krotność produktu narodowego USA lub przekracza ponad 120-krotnie PKB Rosji w 2000 r.

WPŁYW DECYZJI POLITYCZNYCH NA PRZEBIEG PROCESÓW GLOBALIZACYJNYCH

Pomiędzy obiektywnymi procesami umiędzynarodowienia działań gospodarczych, a działaniem państw i organizacji międzynarodowych w kwestiach gospodarczych, istnieje silne wzajemne sprzężenie zwrotne czy też zależność o charakterze synergicznym. Z jednej strony obiektywne tendencje wymuszają procesy dostosowawcze w zakresie działań rządów i/lub międzynarodowych organizacji gospodarczych. Dotyczy to takich istotnych dziedzin międzynarodowego życia gospodarczego, jak handel międzynarodowy, przepływy kapitałowe, zagraniczne inwestycje bezpośrednie czy procesy integracyjne. Z drugiej zaś decyzje rządów dotyczące deregulacji rynków finansowych, wielostronna liberalizacja handlu międzynarodowego w ramach GATT/WTO, czy też decyzje dotyczące kwestii inwestycji bezpośrednich, znacznie ułatwiły i przyspieszyły rozwój procesów globalizacyjnych. Podobne efekty przynoszą decyzje dotyczące integracji regionalnych, które nie są procesem tylko samym w sobie, lecz powinny być traktowane także jako element procesów globalizacyjnych.




Powrót do przerwanych czy wyhamowanych w latach 1914-1945 procesów globalizacyjnych możliwy był dzięki doniosłym decyzjom politycznym z roku 1944, które przeszły do historii pod nazwą systemu Bretton Woods. Stworzenie klarownych zasad działania oraz instytucji wyposażonych w recepty i środki a odpowiedzialnych odpowiednio za: odbudowę gospodarki światowej (Bank Światowy), stabilność i wymienialność walut (Międzynarodowy Fundusz Walutowy) oraz usuwanie barier w handlu światowym (GATT) niewątpliwie ułatwił (choć stopniowo) rozwój tendencji globalizacyjnych. Najbardziej widocznym efektem są dokonania GATT/WTO -8 rund GATT pozwoliło obniżyć stawkę celną ad valorem z poziomu 40% dla artykułów przemysłowych w 1948 r. do poziomu 3,9% obecnie, a więc ponad 10-krotnie. Decyzje zaś ostatniej, zakończonej w 1994 r. Rundy Urugwajskiej rozszerzyły zakres liberalizacji o artykuły rolne, usługi, inwestycje i prawa autorskie torując drogę dla dalszych poczynań w tym zakresie, czego efekty powinna uwidocznić odbywająca się w nienajlepszej jak dotąd atmosferze Runda Milenijna.

Także dokonania Banku Światowego i MFW, mimo wielu zastrzeżeń pod ich adresem, można uznać za sprzyjające stabilizacji rozwoju gospodarczego i handlu międzynarodowego dzięki umożliwieniu wielu krajom powrotu do antyinflacyjnego wzrostu i wprowadzeniu wymienialności walut.

Proces usuwania barier w przepływie czynników wytwórczych nie jest zakończony i dlatego rola tych organizacji w sprzyjaniu procesom globalizacyjnym będzie dalej potrzebna. Tym bardziej, że główny uczestnik tych procesów, kraj o największym wpływie na działalność tychże organizacji, czyli Stany Zjednoczone, są żywotnie zainteresowane dalszą liberalizacją wymiany we wszystkich jej aspektach, czego dowodzą poczynania rządu tego kraju w ostatnich dekadach ubiegłego stulecia a także i obecnie. W latach 90-tych USA zawarły i/lub doprowadziły do podpisania ok. 300 takich porozumień dotyczących liberalizacji różnych form międzynarodowego obrotu gospodarczego.

Coraz bardziej otwarta gospodarka światowa, wspierana przez w/w inicjatywy stymuluje innowacje i integrację rynków. Szybszy rozwój technologii, większa skala produkcji i niższe koszty stymulują handel i czynią rozwój szybszym i bardziej efektywnym, zachęcając z kolei rządy do dalszej liberalizacji wymiany. Przemianom ulegają więc systemy społeczno-ekonomiczne.

WPŁYW PROCESÓW GLOBALIZACYJI NA WYBÓR POLITYKI EKONOMICZNEJ RZĄDU

Procesy globalizacyjne wywierają ogromny wpływ na politykę ekonomiczną państw. Stosunek państw do wielu z tych procesów uległ znacznej a czasem wręcz gruntownej metamorfozie. Przemiana ta dotyczy przede wszystkim stosunku rządów do działalności KTN. Początkowo, szczególnie w latach 70-tych była to polityka restrykcyjna, wynikająca z negatywnej oceny tej nowej formy umiędzynarodawiania gospodarki. Dopiero w latach 80-tych, a niemal już powszechnie w latach 90-tych zmieniło się to nastawienie i coraz większa grupa państw otwierała się na działalność KTN na ich terytorium, widząc w napływie obcego kapitału produkcyjnego także transfer technologii, nowych form zarządzania, nowych miejsc pracy i lepszego połączenia z międzynarodowymi rynkami zbytu. Rządy wielu krajów zaczęły wręcz prześcigać się w tworzeniu lepszych warunków działania dla KNT, obniżając lub zamrażając na jakiś czas podatki, przygotowując infrastrukturę techniczną czy lub przede wszystkim stwarzając im gwarancje instytucjonalne (umowy, zmiana prawa itp.) dla długookresowego i stabilnego działania.

Wzrost znaczenia KTN w życiu gospodarczym wielu państw, podobnie jak znaczna redukcja barier w przepływie towarów i usług oraz praktycznie całkowita liberalizacja przepływów kapitałowych stawia jednak pod znakiem zapytania rolę rządu w kształtowaniu polityki ekonomicznej w sposób samodzielny.

K. Ohmae w swym słynnym dziele o zaniku państwa narodowego, wskazuje na proces przesuwania się decyzji niegdyś zarezerwowanych dla rządu na szczebel ponadnarodowy (międzynarodowe instytucje finansowe czy organy regionalne) lub na szczebel korporacyjny.

Inaczej mówiąc, zawężeniu ulegają obszary działalności państwa w gospodarce i maleje ilość instrumentów, które one mają w swym posiadaniu, aby móc istotnie wpływać na kierunek i tempo procesów ekonomicznych. Zjawiska te, przynajmniej w Europie Zachodniej są jeszcze bardziej spotęgowane, ponieważ obok lub raczej równolegle do obiektywnych tendencji globalizacyjnych dyktowanych przez politykę międzynarodową i postęp techniczno-technologiczny dochodzą świadome decyzje o charakterze integracyjnym.

Nie znaczy to jednak, że rola państwa w działalności gospodarczej ulega znacznemu osłabieniu. Państwo może odegrać ogromną rolę koncentrując się na usprawnianiu instytucji obniżających koszty transakcyjne, warunek niezbędny w prawidłowym, prokonkurencyjnym otoczeniu ekonomicznym, który potrzebny jest zarówno krajowym jak i zagranicznym podmiotom gospodarczym. Państwo powinno zagwarantować stabilną politykę makroekonomiczną i zmniejszać obciążenia dla podmiotów gospodarczych i ludności. Resztę załatwi sektor prywatny, jeśli tylko otoczenie instytucjonalne (zagwarantowana własność, klarowne i stabilne prawo, skuteczna jego egzekucja, sprawny system finansowy itp.) będzie zapewnione przez odpowiednią politykę państwa. W obecnych warunkach ten wymiar działalności państwa więcej może uczynić dobrego gospodarce i społeczeństwu niż próby bezpośredniej ingerencji w działania operacyjne.

ROZWÓJ REGIONALNEJ INTEGRACJI GOSPODARCZEJ l JEJ WPŁYW NA POLITYKĘ EKONOMICZNĄ RZĄDU

Obecnie istnieje w świecie około 100 mniej lub bardziej istotnych ugrupowań czy porozumień integracyjnych. Wiele z nich, choć nakierowanych na interes grupowy, wspiera jednak integrację szerzej rozumianą poprzez znoszenie barier w regionalnej wymianie międzynarodowej, przyczyniając się, jako uzupełnienie i w sposób pośredni, procesy globalizacyjne.

Najbardziej rozwiniętą formą i najbardziej pogłębionym ugrupowaniem integracyjnym jest oczywiście Unia Europejska. Warto jednak wymienić także kilka innych inicjatyw integracyjnych, takich jak NAFTA obejmująca USA, Meksyk i Kanadę; APEC i ASEAN w regionie Azji i Pacyfiku oraz MERCOSUR w Ameryce Łacińskiej.

Udział wielu krajów w ugrupowaniach integracyjnych, szczególnie o pogłębionych charakterze, takim z jakim mamy do czynienia np. w UE, ogranicza pole działania i możliwość korzystania z wielu narzędzi także w polityce wewnętrznej. Dla przykładu kraje UE muszą zachować określoną dyscyplinę w takich podstawowych dla polityki gospodarczej kwestiach jak chociażby: wysokość deficytu budżetowego, wielkość długu publicznego, wysokość inflacji czy nawet stopy procentowej, nie mówiąc już o równym traktowaniu podmiotów gospodarczych o różnym pochodzeniu kapitału czy charakterze własności.

Proces „ubezwłasnowolnienia" władzy gospodarczej zainicjowany i kontynuowany na własne życzenie wydaje się więc nieodwracalny, a w każdym razie jest bardzo daleko posunięty. Towarzyszy mu wzrost znaczenia władzy centralnej ponadnarodowej (Bruksela) oraz znaczna polaryzacja o charakterze regionalnym (także o charakterze ponadnarodowym oraz lokalnym). Zawężanie opcji w polityce ekonomicznej na szczeblu państwa narodowego staje się powoli faktem.

Podobne ograniczenia w wewnętrznej polityce ekonomicznej państw wynikają także z uzgodnień, jakie zawarły one z międzynarodowymi instytucjami finansowymi czy organizacjami, w których członkostwo narzuca im pewien kodeks postępowania w wielu istotnych kwestiach dotyczących polityki makro czy mikroekonomicznej, a nawet zagranicznej polityki gospodarczej, np. w kwestii pomocy dla krajów słabiej rozwiniętych.

Funkcja instrumentu polityki pieniężnej.

Funkcje cenotwórcze w międzynarodowej wymianie towarów i usług.

Funkcje informacyjne
(o zasięgu mikroekonomicznym)*

Funkcja alokacyjna
(o zasięgu makroekonomicznym)**

poprawa bilansu handlowego

wzrost cen pogorszenie konkurencyjności towarów za granicą

spadek cen krajowych, poprawa konkurencyjności towarów za granicą

zmniejszenie podaży pieniądza

odpływ części rezerw w złocie

deficyt handlowy

poprawa bilansu handlowego

zwiększenie podaży pieniądza

przypływ rezerw w złocie

nadwyżka handlowa

Deficyt bilansu handlowego

Spadek kursu pieniądza krajowego

Ubytek rezerw dewizowych

Zmniejszenie ilości pieniądza w obiegu monetarnym

Impuls deflacyjny

E

R₃

II

NADWYŻKA PŁATNICZA

INFLACJA

LRP

Impuls inflacyjny

Nadwyżka bilansu handlowego

Wzrost rezerw dewizowych

Wzrost ilości pieniądza w obiegu monetarnym

Wzrost kursu pieniądza krajowego

Kurs walutowy

Zmiana struktury cen

D

I

NADWYŻKA PŁATNICZA

BEZROBOCIE

O

III

DEFICYT

INFLACJA

R₂

C

Popyt, wydatki; Inwestycje; Eksport

Wydatki budżetowe

R₁

LRR

IV

DEFICYT

BEZROBOCIE

D₁

D₂

D₃

c)

b)

a)

=

+

p

p

p

ŁĄCZNA KRZYWA PODAŻY DWÓCH POPRZEDNICH










KRZYWA PODAŻY RESZTY ŚWIATA

KRZYWA PODAŻY KRAJU DUŻEGO

F

F

F

b)

a)

t

P_{w +t}

P_w

P*_{w + t}

b

e

d




c

a

t

t


































cena

cena

ilość

ilość







B+D

E

C

0

m₂

B+D

D_M

P_w

P_w+t

b


a


d

q₃''

q₁'

q₂'

q₃'

q₄'

q₁

q₂

q₃

q₄

q₄''

m _t

C

S_X

P_A

c


p

m

S

D

0

q

p

Import kapitału

(oszczędności zagraniczne)

Wzrost inwestycji

Nowe zdolności

produkcyjne

Wzrost zatrudnienia

Wzrost dochodu narodowego

Wzrost wydajności pracy

Wzrost poziomu wiedzy

technologicznej i poprawa

technicznej sprawności

majątku produkcyjnego

Import zagranicznych technologii

(w formie czystej lub uprzedmiotowionej)

Mechanizm

rezonansu gospodarczego

Mechanizm mnożnika inwestycyjnego

Efekt ilościowy napływu kapitału

Efekt jakościowy napływu kapitału

EUROPA

APEC

EAEC AFTA CER

PAŃSTWA

MORZA

BAŁTYCKIEGO

NAFTA

USA

PAŃSTWA

MORZA

SRÓDZIEMNEGO

EUROMED

FTAA

MERCOSUR

CEFTA

---