89. Nietzscheańska filozofia poza dobrem i złem
(z Tatarkiewicza, t. 3.)
…nieco ciekawostek:
Friederich Nietzsche (1844 - 1900)
choroba umysłowa w 1889 r.
Niemiec polskiego pochodzenia (ze zniemczonej rodziny Nickich)
zdolność do genialnych pomysłów, ale nie do ciągłości myślenia - dlatego większość jego pism to zbiory aforyzmów
cierpienia fizyczne nie pozwalały mu na dłuższe skupienie myśli
Filozofia Nietzschego dzielona jest na trzy okresy:
kult sztuki
kult nauki
kult życia, siły, indywidualności
Przewartościowanie wartości u Fryderyka Nietzschego nastąpiło w trzecim okresie jego filozofii; na ten okres datuje się również jego dzieło „Poza dobrem i złem” (1886 r.).
Relatywistyczna teoria wartości według Nietzschego:
wszelkie wartości i dobra, a zwłaszcza wartości moralne, są względne, subiektywne
nie ma moralności obiektywnej - każdy przyjmuje taką, jaka odpowiada jego celom i jaką on sam ma naturę. Z tym poglądem wiąże się stanowisko Nietzschego dotyczące różnic między ludźmi: jedna natura jest silna (moralność panów), inna słaba (moralność niewolników)
w pojęciu Nietzschego dawniej „silni”, wytworzyli pojęcie dobra jako dostojności, dzielności. Następnie „niewolnicy” zbuntowali się, sprawiając, iż zaczęło dominować ich rozumienie dobra, jako miękkiego serca, altruizmu, pokory, łagodności, zaparcia się siebie (a były to właściwości, do których zmuszeni są słabi, podniesione do godności cnót).
początkowo Nietzsche starał się być obiektywny, akceptując oba sądy nt. dobra, czuł jednak w sobie rasę „panów” i stanął po stronie ich moralności („jedna jest tylko właściwa moralność - moralność panów”)
Nietzsche twierdził, iż współcześnie dominuje moralność niewolników, dlatego był jej przeciwnikiem. Wywodził ją od Sokratesa i Platona i jego zgubnej, jak sądził, idei dobra.
Założenie wartości moralnej:
wartość moralna jest bezwzględna i zbędne jest jej uzasadnianie, wskazując, że jest potrzebna do życia czy zdrowia - nie jest środkiem bowiem, lecz celem ostatecznym
przekonanie, że życie cielesne, fakt biologiczny, jest osnową ludzkiej egzystencji, a życie duchowe stanowi jedynie jego odrośl
koncepcja przewartościowania wszystkich wartości, ich wyjście poza dobro i zło moralne, oparte na zasadach altruizmu, prymatu ducha, ogółu, intencji, wychowania
nazywał siebie „amoralistą”
życie pierwszą i bezwzględną wartością, moralność oparta na instynktach
Tyle znalazłam u Tatarkiewicza, dołączam jeszcze krótką notatkę na ten temat z Wikipedii:
Friedrich Wilhelm Nietzsche (ur. 15 października 1844 w Röcken w okolicach Naumburg (Saale), zm. 25 sierpnia 1900 w Weimarze) - filozof, filolog klasyczny, pisarz i poeta. Punkt orientacyjny topografii filozofii nietzscheańskiej stanowi radykalna krytyka chrześcijaństwa oraz współczesnej autorowi zachodniej kultury. Istotny jest także szacunek wobec wartości obecnych w antycznej kulturze greckiej, wraz z postulatem powrotu do niej.
Moralność panów i moralność niewolnicza
Nietzscheańska analiza moralności wyróżnia dwa zasadnicze jej typy. Dla moralności panów pierwotnym jest pojęcie dobra, pojmowanego jako wszystko, co wzmaga poczucie mocy jednostki. Dobre jest to, co mi służy, wzmacnia mnie, daje poczucie siły. Dobry jest wróg, bo mogę z nim walczyć, dobry jest ból, bo mogę go znosić, dobry jest wysiłek, dobre jest cokolwiek, co napina moją wolę mocy. "Zło" jest pojęciem wtórnym i nie oznacza zła "metafizycznego", a jedynie to, co wolę mocy osłabia. Moralność niewolnicza bazuje z kolei na pojęciu zła jako pierwotnym, które rozumiane jest jako cierpienie i wysiłek. Złe jest to, co zadaje mi ból, co zmusza mnie do wysiłku i walki. Dobro jest ulgą w cierpieniu, spokojem. Cechą charakterystyczną moralności niewolniczej jest resentyment, uraza wobec świata, żal do życia, które nie spełnia oczekiwań.
Resentyment jest także formą świadomości, strategią działania i postawą względem świata jednocześnie. Resentyment jest wreszcie w Z genealogii moralności zalążkiem historycznego myślenia. Myślenia, którego komponentem jest poczucie małości względem Boga lub ponadludzkich „wielkich procesów dziejowych” a także (stłumione, lecz realne) pragnienie panowania, czyli „czynienia sobie Ziemi poddaną”.
Moralność człowieka jest zawsze wypadkową obu tych typów, nie ma typów czystych, a różnice występują jedynie w przewadze jednego nad drugim.
Przewartościowanie wartości
Nietzsche nie ukończył dzieła, które miało być propozycją przewartościowania wartości. O tym, że miało powstać, wiadomo jedynie z luźnych zapisków odnalezionych w spuściźnie filozofa. Są podstawy, by sądzić, że przymiarkami do niego były książki Poza dobrem i złem oraz Zmierzch bożyszcz, być może także Antychryst. Wolno wszakże domyślać się, że chodziło o przywrócenie wartości temu, co w kulturze Zachodu od dawna uchodzi za "złe" - wyniosłości, uznaniu naturalnej nierówności między ludźmi oraz "niesprawiedliwości", polegającej na faktycznym zaprzeczeniu idei równych praw.