Toksykologia wykład 1

Rodzaje zatruć i przyczyny zatruć . pierwsza pomoc w zatruciach ostrych.

Toksykologia - nauka o zatruciach

Substancja toksyczna - substancja, która po wchłonięciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenia jego funkcji lub śmierć

Ksenobityk - substancja chemiczna, która nie jest naturalnym składnikiem żywego organizmu, ani też nie jest wykorzystywana przez organizm do podtrzymywania funkcji życiowych.

Narażenie / ekspozycja/ - fizyczny kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym wyrażony stężeniem lub natężeniem i czasem trwania.

Substancja toksyczna organizm zatrucie, brak zmian lub efekty odległe

Rodzaje zatruć : ostre , podostre, przewlekłe

Zatrucie- proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywołany przez

substancję chemiczną pochodzenia endo- lub egzogennego

zatrucie ostre - szybki rozwój szkodliwych zmian w organizmie duże nasilenie objawów klinicznych lub

zgon objawy ujawniają się w krótkim czasie / na ogół w ciągu 24 h/, po dostaniu się substancji toksycznej do organizmu / dożołądkowo, inhalacyjnie, i. v., i. m, ....... na skórę/ w jednorazowej dawce lub w kilku dawkach, ale w niewielkim przedziale czasowym.

Zatrucie podostre - szkodliwe zmiany po dostaniu się do organizmu substancji toksycznej / w dawce

jednorazowej lub kilkakrotnej/ rozwijają się mniej gwałtownie niż w przypadku zatrucia ostrego.

Zatrucie przewlekłe - rozwija się /w formie utajonej/ na skutek długotrwałego narażenia na małe dawki

substancji toksycznej i jej kumulacji materialnej / lub metabolitów/ lub kumulacji efektów jej działania / kumulacja czynnościowa/

Zatrucie wtórne - spowodowane gwałtownym wzrostem stężenia substancji toksycznej w krwi na skutek

jej uwolnienia w dużych ilościach z miejsca kumulacji w organizmie

Rodzaje zatruć - rozmyśle / samobójcze, zbrodnicze, egzekucyjne/,

- przypadkowe / zawodowe, pozazawodowe / ostre, podostre, przewlekłe//

Przyczyny zatruć ostrych

leki /40-60%/

• nasenne

• psychotropowe

• niesteroidowe leki przeciwzapalne

• działające na układ krążenia

alkohole i glikole

• alkohol etylowy

• alkohol metylowy

• glikol etylenowy

substancje odurzające

narkotyki

• „ kompot”

• amfetamina

• marihuana

środki halucynogenne

• grzyby halucynogenne

inne

• grzyby

• rozpuszczalniki organiczne

• pestycydy

• substancje żrące

• metale i ich związki

• Schemat postępowania przy udzielaniu pierwszej pomocy w zatruciach ostrych

Usunąć osobę z miejsca narażenia - zabezpieczyć funkcje życiowe - leczyć przyczynowo :wezwać pogotowie, zawieźć do szpitala, zebrać wywiad, zabezpieczyć materiał do badań toksykologicznych

• Elementy prawidłowej diagnostyki zatrucia

Obraz kliniczny zatrucia - wywiad - laboratoryjne badania toksykologiczne

• Zasady leczenia zatruć ostrych

• leczenie objawowe - zapewnienie wydolności układu oddechowego i układu krążenia

- leczenie zmian chorobowych, które występują podczas zatrucia / np.

zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej i kwasowo - zasadowej,

niewydolność nerek, obrzęk płuc/.

• leczenie przyczynowe - przerwanie kontaktu z substancją toksyczną / usunięcie substancji nie

wchłoniętej i zapobieganie dalszemu jej wchłanianiu/

- zmniejszenie efektu działania substancji toksycznej poprzez podanie

odpowiednich odtrutek

- przyspieszenie eliminacji substancji wchłoniętej z organizmu

LECZENIE OBJAWOWE

• ocenić stan osoby zatrutej - stan świadomości , wydolność układu oddechowego i krążenia

• przywrócić funkcje życiowe - udrożnić drogi oddechowe, sztuczne oddychanie + zewnętrzny masaż serca / 30 ucisków klatki piersiowej + 2 wdmuchnięcia powietrza/

• monitorować funkcje życiowe

POSTĘPOWANIE PRZYCZYNOWE

1. zatrucia przez skórę i błony śluzowe

2. zatrucia przez drogi oddechowe

3. zatrucia doustne

1. Dekontaminacja skóry / zabezpieczyć funkcje życiowe/ - zdjąć odzież z zakażonej skóry

- dokładnie zmyć skórę strumieniem letniej bieżącej wody / 15 min/ lub wody z mydłem / tylko przy nieuszkodzonym naskórku/

2. Oblanie skóry substancją żrącą - postępowanie przyczynowe

- szybko zmyć dużą ilością letniej bieżącej wody, zdjąć odzież

- rany oparzeniowe osuszyć jałowymi gazikami

- założyć jałowy opatrunek

- oparzenia chemiczne leczy się tak jak oparzenia chemiczne

Nie stosować neutralizacji roztworami słabych kwasów i zasad !!!

3. Dekontaminacja oczu

• substancje drażniące / pary , gazy, areozole/ - oczy płukać izotonicznym roztworem soli fizjologicznej lub pod bieżącą wodą / 15 min/

• ciała stałe - usunąć / po ew. znieczuleniu miejscowym/, płukać

• woda wapienna / ryzyko zmętnienia rogówki lub odłożenia się związków Ca/ - płukać roztworem 0.35 -1.85% wersenianu disodowego, następnie usunąć osady soli Ca

4. Zatrucia inhalacyjne

• wyprowadzić / wynieść/ z zanieczyszczonego pomieszczenia

• zdjąć odzież / może być przesiąknięta substancją /

• zapewnić spokój i dostęp świeżego powietrza, przykryć kocem, ułożyć w bezpiecznej pozycji /boczna ustalona/ , monitorować / zabezpieczyć/ funkcje życiowe

5. Zatrucia doustne /zabezpieczyć funkcje życiowe/

• usunąć substancję nie wchłoniętą z p. pokarmowego i zapobiegać jej wchłanianiu :

• wymioty,

• płukanie żołądka,

• płukanie jelita grubego

• podanie odtrutek niespecyficznych / działających miejscowo/

• podanie środków przeczyszczających

prowokowanie wymiotów

wskazania:

- krótki czas od spożycia substancji / największa skuteczność do 1 h od spożycia/

- spożycie dużej ilości substancji toksycznej

przeciwwskazania:

kliniczne- zaburzenia świadomości, oddechu, krążenia,

-zaburzenia odruchu kaszlowego i połykania

związane z rodzajem substancji toksycznej - zatrucia substancjami żrącymi /kwasy, zasady, lizol,

perhydrol/,oleistymi / lipofilne rozpuszczalniki org./, i

pieniącymi się / detergenty/

- zatrucia środkami powodującymi drgawki/ strychnina/

- przyczyna zatruć nieznana

wykonanie - mechaniczne

- podawać kilkakrotnie po 200-300 ml osolonej wody do wypicia - 1-2 łyżki soli na szklankę

ciepłej wody / max. 12g w 250 ml wody/

Nie podawać środków farmakologicznych celem sprowokowania wymiotów. W wielu zatruciach wymioty występują samoczynnie. Zabezpieczyć próbę / 1-sza partia/ wymiocin do badania toksykologicznego

środki przeczyszczające

• siarczan sodu / sól glauberska/ - 20-30g / szklankę wody, 1-2 łyżki stołowe na szklankę wody / ciepłej/

• płynna parafina - 3ml/ kg m.c.

• olej rycynowy - 40g jednorazowo

Nie podawać środków przeczyszczających w przypadku

• zatrucia substancjami żrącymi

• przy zaburzeniach gospodarki elektrolitowej

ODTRUTKI

Odtrutka - substancja, która trwale lub czasowo znosi lub zmniejsza efekty działania substancji toksycznej

Niespecyficzne / nieswoiste/ - ogólne /woda, powietrze, tlen/ i ogólne ochronne

Specyficzne / swoiste/

Odtrutki niespecyficzne działające miejscowo

Mechanizm działania - wiązanie fizyczne /adsorbcja/ lub chemiczne / tworzenie trudno rozpuszczalnych soli/ , co zapobiega wchłanianiu substancji z p. pokarmowego/ lub zmniejsz wchłanianie/; Przekształcenie w związki niedziałające ; zapobieganie miejscowym uszkodzeniom p. pokarmowego.

• Węgiel aktywowany

• Ziemia okrzemkowa Fullera

• Bentonit

• Białko jaja

• Mleko

• Skrobia /mąka/

• Tanina

• Tlenek magnezu

• Nadmanganian potasu

• Parafina ciekła

• Płyn lugola

• Sylikony

• Chlorek sodu

Podawanie odtrutek działających miejscowo w zatruciach doustnych

• po sprowokowaniu wymiotów lub ich samoistnym wystąpieniu

• po płukaniu żołądka - zawiesina węgla aktywowanego / 30-40 tabletek w 150 ml wody/

- acidum tanicum 1.5 g/ 200 ml wody w zatruciach solami metali ciężkich

- 150-200 ml płynnej parafiny - w zatruciach substancjami lipofilnymi /np.

rozpuszczalniki organiczne/

-gdy nie wystąpiły wymioty/ i nie płukano żołądka/ w niektórych zatruciach / substancje żrące/ możliwie najszybciej od spożycia substancji toksycznej

ODTRUTKI OGÓLNE

• Węgiel aktywowany

Absorbuje liczne substancje organiczne i nieorganiczne.

Bardzo skuteczny: amfetamina, atropina, fenobarbital, fenol, kwas acetylosalicylowy, opiaty, pochodne benzodiazepiny, sulfonamidy

Skuteczny: chinina, chinidyna, leki nasenne

Średnio skuteczny: rozpuszczalniki organiczne /alkohol etylowy i metylowy, glikol etylenowy/ kwas cyjanowodorowy i cyjanki, insektycydy / fosforoorganiczne, karbaminianowe, DDT/

Nieskuteczny: kwasy mineralne, zasady, substancje nierozpuszczalne w wodzie

Dawkowanie: dzieci do 1 roku życia 1g/kg m.c.; 1-12 r.ż. 25-50g

Młodzież i dorośli 0.5-1g/kg mc, 40 - 80 g co 4-12 godzin, w postaci papkowatej

zawiesiny wodnej

• Ziemia okrzemkowa Fullera -parakwat, dikwat

200-500ml 30% zawiesiny wodnej, dawkę powtórzyć 2-krotnie co 2h

• Bentonit / koloidalny krzemian glinu, kaolin/

100-150 g w postaci zawiesiny wodnej 1% zawiesina wodna

• Białko jaja - metale ciężkie z wyjątkiem talu,

substancje żrące /kwasy, zasady, fenole/

3-4 białka jaj w 0,5 szklanki wody lub mleka

• Mleko - substancje żrące,

metale ciężkie,

fluorki,

kwas szczawiowy, szczawiany

Nie podawać w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tłuszczach!

• Skrobia / mąka/ - substancje żrące,

kwasy organiczne i nieorganiczne,

jod i jego związki / jodyna/

Wodna zawiesina - 1-2 łyżki na 2 szklanki wody / 15g skrobi lub maki w 0,5 l wody/

Pierwsza pomoc w zatruciach doustnych substancjami żrącymi - oparzenia chemiczne

• natychmiast podać zawiesinę jaj kurzych w wodzie lub mleku

• można podać wodę - rozcieńczenie substancji

• nie prowokować wymiotów

• tanina / kwas taninowy/- sole metali ciężkich,

glikozydy nasercowe,

alkaloidy

5g w 0.5l wody /łącznie podaje się węglan lub octan sodu w celu neutralizacji kwasu solnego w żołądku/

• tlenek magnezu - kwasy nieorganiczne,

arseniany i arseniny

3g w 0.5l wody

• nadmanganian potasu - alkaloidy/nikotyna/,

opiaty /morfina i jej pochodne/,

fosfor i fosforek cynku

0.05 lub 0.1% roztwór wodny

• parafina ciekła - lipofilne rozpuszczalniki organiczne

inne substancje rozpuszczalne w tłuszczach / fosfor/

3ml na kg m. c.

• Płyn lugola - alkaloidy

Roztwór: 2g jodu, 5g KI, 250 ml wody - 1łyżka na szklankę wody

• Silikony - detergenty/ środki myjące i piorące/

Zmniejszają pienienie substancji tworzących pianę

• Chlorek sodu - azotan srebra

Cl- +Ag+ =AgCl

ODTRUTKI SPECYFICZNE

1. związki chelatujące

• dimerkaprol / BAL/ - arsen, rtęć/ związki nieorganiczne/

• dimerkaptopropanosulfon / Unithion, DMPS/ -rtęć, /związki niorganiczne i organiczne/

• kwas dimerkaptobursztynowy - rtęć, ołów, arsen, złoto

• chelaton / CaNa2EDTA/, wersenian disodowo-wapniowy - ołów, żelazo, cynk, miedź, wapń

• desferal / deferoksamina/ - żelazo, glin

• cuprenil / penicylamina/ - miedź, arsen, ołów, rtęć, cynk, kobalt

• kwas dietylenotriaminopentaoctowy /DTPA/ - cez, pluton, ołów cyn , żelazo, mangan

Odtrutki przeprowadzające substancje toksyczną w związki nierozpuszczalne

• Związki wapnia / glukonian, glukolaktobionian/ - szczawiany fluorki, glikol etylenowy

• Siarczan protaminy / heparyna/

3. Reaktywatory

Reaktywatory oksydazy cytochromowej

• Azotyn amylu /lub azotyn sodu, dimetyloaminofenol - 4- DMAP/

+ tiosairczan sodu - blokery oksydazy cytochromowej: cyjanowodór i cyjanki

zw MetHbtwórczy + HB→ MetHb

MetHb + oksydaza cytochromowaCN →CN-MetHb + oksydaza cytochromowa

CN-MetHb →/wolno/ MetHb + CN-

Na₂S₂O₃ + CN^- →/rodanki/ SCN^- + Na₂SO₃

• Wersenian dikobaltowy /Kelocyanor/ - cyjanki , cyjanowodór

• Witamina B12 / wspomaga leczenie/ - cyjanki, cyjanowodór

Reaktywatory cholinoesterazy

• Obidoksym / Toksobidin/ - blokery cholinoesterazy insektycydy fosforoorganiczne

• Serum - cholinoesteraza

Reaktywatory cholinoesterazy należy podawać łącznie z atropiną / antagonista farmakologiczny acetylocholiny/. Oksymów nie podaje się w zatruciach karbaminianami.

Związki redukujące

• Błękit metylenowy związki methemoglobinotwórcze / azotany III, anilina, chlorany,

• Błękit toluidyny nitraty, fenacetyna

• Tionina

• Kwas askorbinowy / wspomaga leczenie/

4. Związki blokujące receptory

• Nalokson / Narcan/ -opiaty/ morfina, heroina, apomorfina, kodeina, metadon,

pentazocyna. Petydyna i inne/

współzawodnictwo o receptory opioidowe

Opiaty - agoniści receptorów

Naloksan - antagonista

• Flumazenil / Anexate/ - benzodiazepiny /agoniści receptorów benzodiazepinowych/

Antagonizm w stosunku do benzodiazepin wobec receptora sprzężonego z receptorem GABA.

5. Odtrutki w zatruciach grzybami

• Penicylina krystaliczna / benzylopenicylina potasowa/ -muchomor sromotnikowy

/ substancje czynne amatoksyny -

amanityna i falotoksyny/

Mechanizm działania penicyliny krystalicznej

- Amatoksyny i falotoksyny są bardziej toksyczne w połączeniu z albuminą ; penicylina krystaliczna blokuje receptory albumin

- Wyjałowienie przewodu pokarmowego z bakterii- ograniczenie syntezy GABA

Gaba syntetyzowany przez bakterie jest rozkładany w wątrobie, uszkodzenie wątroby przez amanitynę powoduje że GABA nie jest rozkładany, dostaje się do mózgu i jako „ fałszywy” neurotransmiter hamuje działanie fizjologicznych neurotransmiterów.

6. Odtrutki blokujące przemianę metaboliczną substancji toksycznej

• Alkohol etylowy - alkohol metylowy, glikol etylenowy

Alkohol etylowy ma większe powinowactwo do dehydrogenazy alkoholowej

• Antizol / Fomepizol, 4- metylpyrazol-4 - MP/ - alkohol metylowy, glikol etylenowy

Hamuje aktywność dehydrogenazy alkoholowej

7. Odtrutki zmieniające szlak metaboliczny substancji toksycznych

• Kwas foliowy - metotreksat

• Tymidyna - 5- fluorouracyl

• Puryna - 6-merkaptopuryna

8. Odtrutki działające na zasadzie antagonizmu farmakologicznego

• Acetylocysteina / N- acetylocysteina, NAC/ - paracetamol/ acetaminofen/ ,gazy drażniące,

muchomor sromotnikowy, tetrachlorek węgla

NAC dostarcza cysteiny / do regeneracji glutationu/ i grup -SH / unieczynniają toksyczny metabolit paracetamolu - N- acetylo - p -benzochinonoiminę „ wymiata” wolne rodniki.

• Metionina - paracetamol

Dostarcza grup -SH

9. Odtrutki działające w tzw. zespole cholinergicznym

• Atropina / siarczan atropiny/ - insektycydy fosforoorganiczne i karbaminianowe, grzyby

grupy muskarynowej / muskaryna zawarta w muchomorze

czerwonym/, fizostygmina

atropina - antagonista fizostygminy

• Pilokarpina - atropina, środki parasympatykolityczne

10. Odtrutki oparte na działaniu przeciwciał

• Digitalis - antidot /przeciwciała Fab/ - glikozydy nasercowe /digoksyna, digitoksyna/

• Antytoksyna przeciwko jadowi żmii zygzakowatej - ukąszenie żmii zygzakowatej

Żmija zygzakowata - jedyny wąż jadowity w Polsce / zygzakowata linia wzgłuż całego ciała, zależnie od środowiska jest zabarwiona szaro, brunatnie, czerwono- brunatnie - prawie czarno/

Pierwsza pomoc przy zatruciu jadem żmii

Ukąszenie żmii:

• unieruchomić kończynę

• założyć opaskę uciskową powyżej rany - hamuje dopływ krwi żylnej i chłonki z naczyń powierzchniowych

• wyssać mechanicznie jad z rany / ewentualnie nacisnąć ranę na głębokości ok. 1 cm/

• jad można wyssać ustami, ale tylko przy nieuszkodzonej błonie śluzowej jamy ustnej

• odtrutka swoista - antytoksyna przeciwko jadowi określonego gatunku żmii

Pierwsza pomoc w zatruciach jadami zwierzęcymi

Ukąszenie przez owady błonkoskrzydłe:

Osy, pzczoły

• natychmiast usunąć żądło

• miejsce ukąszenia schłodzić - obłożyć lodem

Ukłucie kolcami jadowymi ryb

• miejsce ukłucia na tułowiu - ogrzać termoforem

• w przypadku ukłucia palców dłoni lub stóp - wielokrotnie zanurzyć w wodzie o temp. na granicy oparzenia. Toksyny ryb są wrażliwe na działanie wyższych temperatur.

11. Odtrutki witaminowe

• witamina B₆, PP - izoniazyd / hydrazyd kwasu izonikotynowego, INH/

witamina B₆, PP oraz INH - wiązki o pierścieniu pirydynowym INH wypiera wit. B₆ z komórkowych układów enzymatycznych oraz blokuje jej syntezę

• Witamina K - związki przeciwzakrzepowe będące antagonistami wit. K /pochodne

kumaryny i fenyloindandionu/

Wit. K - niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia krwi / prokonwertyny, czynnika IX, X, protrombiny.

• Witamina B₁₂,C

Czynniki szkodliwe

/zewnątrz i wewnątrz ustrojowe/

Chemiczne / substancje toksyczne/

Fizyczne

biologiczne

Organizm człowieka

Zmiany czynnościowe i strukturalne na poziomie komórek tkanek i narządów

Zmiany chorobowe / śmierć/

-szybki rozwój zmian

- rozwój w formie utajonej

---