24. ELEMENTY KOMPOZYCJI URBANISTYCZNEJ

Kompozycja urbanistyczna

• - arch. świadomy proces organizowania przestrzeni zespołu urbanistycznego.

Rodzaje kompozycji urbanistycznej:

• kompozycja urbanistyczna geometryczna;

• kompozycja urbanistyczna swobodna;

• kompozycję urbanistyczna osiowa;

• kompozycję urbanistyczna wieloplanowa, w której forma organizowania przestrzeni harmonizuje lub kontrastuje ze sobą zarysy brył architektonicznych widoczne w planie bliższym lub dalszym.

Podstawowe elementy identyfikujące kompozycję urbanistyczną wg. Lyncha

• Ścieżki,

• krawędzie,

• węzły,

• rejony,

• punkty orientacyjne

Identyfikatory przestrzeni urbanistycznej

a) elementy krystalizujące plany zabudowy (w koncepcjach oraz projektach zagospodarowania terenów): place, osie kompozycyjne, pasma zieleni oddzielające poszczególne ogniwa struktury układu, struktury osadnicze - układy skupione, pasmowe, rozproszone,

b) drogi - wprowadzające element zmienności, architekturę ruchu, elementy symbolu w otoczeniu,

c) rejony o charakterze dzielnic o odmiennych rysach strukturalnych, znaczeniowych, społecznych: rejony osadnicze o lokalnej tradycji i nazewnictwie (przysiółki),

Identyfikatory przestrzeni urbanistycznej

d) linie i pasma graniczne - lokalne zjawiska przestrzenne, granice współżycia grup społecznych (przerwy pomiędzy poszczególnymi zespołami zabudowy, ograniczenia przestrzeni): rzeki i potoki, naturalne wzniesienia terenu, granice administracyjne gminy i miejscowości, drogi, obszary leśne, jary i wąwozy,

e) dominanty układu przestrzennego:

• architektoniczne o wartościach symbolicznych i znaczeniu społecznym w danej miejscowości,

• krajobrazowe w obrębie naturalnych wzniesień.

f) wybitne elementy krajobrazu, w tym:

krajobraz osadniczy, perspektywy widokowe,

Identyfikatory przestrzeni urbanistycznej

g) punkty węzłowe - skrzyżowania ważnych dróg, miejsca wnikania odmiennego krajobrazu (dalekie, ciekawe widoki),

h) znaki szczególne - pomniki, formy i detale architektoniczne, wybitne lub istotne cechy krajobrazu naturalnego (tradycyjne systemy budowlane, drobna skala zabudowy, regionalne formy architektoniczne i układy osadnicze) i kulturowego (osadnictwo w dolinach rzek i na wzniesieniach oraz tereny leśne i wynikające z tego układu perspektywy widokowe), cechy społeczne (tradycje lokalne).

Wnętrze - podstawowa jednostka kompozycji przestrzennej.

DEFINICJA WNĘTRZA KRAJOBRAZOWEGO

• Enclosure (wnętrze)-to rezultat kompozycji planu, dający poprzez wprowadzenie odpowiednich przegród wrażenie wnętrza, bez względu na położenie obserwatora, zaś kadrowanie widoków to kompozycja odbierana z określonego miejsca. (Hubbarda ,Kimbal „An intoduction to the study of Landscape Design.”)

• „najpotężniejszy i najbardziej oczywisty środek wpajania sensu miejsca i tożsamości otoczenia” (Gordona Cullen”The Concise Townscape”)

DEFINICJA WNĘTRZA KRAJOBRAZOWEGO cd.

• „otoczenie jakie obejmujemy wzrokiem jest wnętrzem krajobrazowym” a zatem wnętrze jest „zasadniczą komórką w planowaniu przestrzenno- organicznym” a „kształtowanie form tych wnętrz to w mniejszym lub większym stopniu dzieło człowieka” (1950- skrypt Zygmunta Nowaka)

• „jest to całe fizjonomiczne otoczenie miejsca, z którego oglądamy krajobraz” a zatem „miejsc takich może być nieskończona ilość”. (1968-. Janusz Bogdanowski)

• „ wnętrze jest to przestrzeń zamknięta określona granicami , różnie wyodrębniona od otoczenia i posiadająca różne cechy”. (1971-72 -Jan Bruzda)

Elementy wnętrza

Wnętrze składa się z:

• „płaszczyzny poziomej” - stanowiącej niejako podłogę

• „ścian”

• „elementów wolnostojących”

• „sklepienia” (1968- Janusz Bogdanowski)

• Tworzywo wnętrza to : ściany-konkretne, obiektywne, subiektywne oraz niekonkretne (1976- Janusz Bogdanowski)

PODZIAŁY WNĘTRZ

• z racji swojej jednoznaczności:

- Konkretne (do 30% otwarć)

- Subiektywne (ponad 60 % otwarć)

- Obiektywne (ok. 30-60% otwarć) (J. Bogdanowski)

• w zależności od ścian i otwarć:

proste i sprzężone, podłużne, poprzeczne i przytykowe

PODZIAŁY WNĘTRZ

• ze względu na napięcia emocjonalne wywołane u obserwatora:

• obojętne, kierunkowe, z dominantą i agresywne ( 1974- Kazimierz Wejchert)

• podział ze względu na kształt i formę otwarć

• długie, szerokie, centralne, zamknięte i otwarte widokowo, osiowe, niesymetryczne, kulisowe, proste ,złożone, umowne (1976- Janusz Bogdanowski)

• wnętrza Weicherta

• spiętrzone, sprzężone, dośrodkowe (1950- Kazimierz Weichert)

Pojęcia zw. z kompozycją urbanistyczną

Detal architektoniczny pojedynczy obiekt będący fragmentem wyposażenia, wystroju budynku, budowli bądź ź zespołu architektonicznego a także urbanistycznego, a nawet fragmentem krajobrazu. Obiekty te określane są często jako ruchome, pomimo, że nie zawsze posiadają tę właściwość (stanowią fragmenty stałe wbudowane w strukturę). 

Oś urbanistyczna - linia prosta, będąca główną osią kompozycji przestrzennej zespołu urbanistycznego jego fragmentu lub indywidualnego założenia urbanistycznego (zespołu architektonicznego) często zakończona akcentem urbanistycznym.

Pojęcia zw. z kompozycją urbanistyczną

Akcent urbanistyczny - rzeźba, pomnik, fontanna lub inny podobny obiekt;

Dominanta urbanistyczna - obiekt budowlany lub jego część, wyróżniająca się rozmiarem lub bogactwem formy architektonicznej, która koncentruje uwagę obserwatorów;

 Rozróżnia się w zasadzie trzy rodzaje dominant:

• dominanta przestrzenna - wysokościowa;

• dominanta przestrzenna - płaszczyznowa;

• dominanta funkcjonalno - użytkowa (dominująca funkcja i sposób użytkowania). 

Subdominanta - podobnie wyróżniający się przestrzennie element, lecz z uwagi na bliskie sąsiedztwo z innym, bardziej okazałym, robiący wrażenie wyraźnie mniejszego.

Pojęcia zw. z kompozycją urbanistyczną

PROPORCJA - określone stosunki wielkości poszczególnych części jakiejś określonej całości pomiędzy sobą.

Ich harmonijne powiązanie w obiekcie (zespole architektonicznym bądź urbanistycznym) stanowi jeden z podstawowych elementów jego kompozycji wpływających na pojęcie wartości architektonicznej czy artystycznej dzieła architektonicznego względnie urbanistycznego.

ZESPÓŁ URBANISTYCZNY - kilka lub wiele zespołów architektonicznych łączących się ze sobą (np. osiedle, miasteczko, miasto, przysiółek, wieś, centrum, śródmieście, dzielnica, okolica). 

Kompozycja urbanistyczna

arch. świadomy proces organizowania przestrzeni zespołu urbanistycznego (bądź jego pojedynczego fragmentu - zespołu architektonicznego), poszukujący rozwiązania najlepszego pod względem użytkowym, społeczno-gospodarczym i plastycznym; w węższym znaczeniu proces organizowania przestrzeni, w którym główny nacisk jest położony na walory estetyczne i plastyczne rozwiązania.

Rozróżnia się m.in.:

• kompozycję urbanistyczną geometryczną;

• kompozycję urbanistyczną swobodną;

• kompozycję urbanistyczną osiową;

• kompozycję urbanistyczną wieloplanową, w której forma organizowania przestrzeni harmonizuje lub kontrastuje ze sobą zarysy brył architektonicznych widoczne w planie bliższym lub dalszym.

---