Przedmiot opodatkowania

PODATEK

Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej

Publicznoprawny charakter podatku oznacza, że jest on pobierany na rzecz organizacji publicznoprawnych tzn. Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego.

Nieodpłatność świadczenia polega na tym, że ze świadczeniem podatku nie wiąże się bezpośrednio żadne wzajemne świadczenie państwa lub samorządu na rzecz podatnika. Podatki pobiera się nie według zasady ekwiwalentności świadczeń lecz według zdolności podatkowej. Miarą tej zdolności może być np. osiągany dochód, posiadany majątek, konsumpcja.

Przymus wynika z zabezpieczenia poboru podatku przymusem państwa. Bezzwrotność oznacza, że podatek raz wpłacony w należnej wysokości nie podlega zwrotowi na rzecz podatnika .

To, że podatki wynikają z ustawy podatkowej oznacza, że podatki mogą być nakładane tylko w drodze aktów uchwalanych przez parlament i mających formę ustawy.

PRZEDMIOT PODATKU

Przedmiot podatku jest nieodłącznym dopełnieniem podmiotu podatkowego i wiąże się z określeniem:

a) sytuacji faktycznej lub prawnej (osiągniecie przychodu, dochodu, dokonania obrotu, nabycie majątku, posiadanie nieruchomości, posiadanie gospodarstwa rolnego), z którą łączy się powstanie obowiązku podatkowego;

b) zdarzenia (zawarcie umowy, udzielenie pożyczki, przyjęcie spadku), z którym łączy się powstanie obowiązku podatkowego.

Od sposobu ujęcia przez ustawodawcę zakresu przedmiotowego zależy zarówno powstanie obowiązku podatkowego jak i wysokość zobowiązania podatkowego.

Przedmiotem podatku jest nie tyle tzw. przedmiot fizyczny co sytuacja finansowa lub prawna podmiotu, z którą prawo wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Dlatego przedmiot podatku jest stopniem pośrednim, który prowadzi od „idei podatku" do podstawy opodatkowania.

Ponieważ podatki wynikają z ustawy podatkowej wyodrębnić można trzy rodzaje podatku dochodowego oraz ustawy, które go regulują:

I. Podatek dochodowy od osób fizycznych unormowany Ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych;

II. Podatek dochodowy od osób prawnych unormowany Ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych;

III. Zryczałtowany podatek dochodowy unormowany Ustawą o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

I. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB FIZYCZNYCH

W art. 9 ustawy przedmiot opodatkowania podatku dochodowego od osób fizycznych został zdefiniowany jako wszelkie­go rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21 ustawy (liczne zwol­nienia przedmiotowe) i zwolnionych od podatku na podstawie odrębnych przepisów. Inaczej można stwierdzić, że ustawodawca w tym przepisie postanowił, iż przedmiotem opodatkowania są wszelkie dochody rozumiane jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym, z wyjątkiem wyraźnie zwolnionych od opodatkowania. Wynika z tego, iż ustawodawca przy określaniu zakresu przedmiotowego podatku dochodowego od osób fizycznych uwidacznia z jednej strony źródła przychodów, z drugiej natomiast koszty pozyskania tych przychodów.

Wyliczone w art. 10 ustawy źródła przychodów polskiego podatku dochodowego od osób fizycznych wahają się miedzy dwoma głównymi i możliwymi źródłami osiągania dochodu, a mianowicie pracą i majątkiem. Różność tych dochodów do­tyczy nie tylko samego źródła, ale i ich natury. Czerpanie dochodu tylko i wyłącznie z pracy jest bardzo rzadkie . W mniejszym lub większym stopniu dochód pochodzący z własnej pracy uzależ­niony jest od majątku posiadanego przez osobę fizyczną (np. ubrania czy samochodu, pracownika, warsztatu chałupnika czy rzemieślnika, wkładu rzeczowego członka spółdzielni, gabine­tu lekarza wykonującego prywatną praktykę). Również sporadyczne są przypadki czerpania dochodu wyłącznie z majątku osoby fizycznej, bez jakiegokolwiek udziału pracy własnej, po legającej np. na administrowaniu posiadanym majątkiem.

Rozróżnianie źródeł przychodów pochodzących głównie z pracy albo głównie z majątku wiąże się z róż­nym ich postrzeganiem przez pracodawcę. Dochody płynące z pracy związane są bezpośrednio z samym człowiekiem, jego życiem i narażone są na ryzyko, jakie za sobą niesie życie. Majątek natomiast znajduje się na końcu cyklu produkcyjnego i z reguły jest nienaruszalny, dochody zaś stałe i regularne. Dochody z pracy to dochody z majątku z reguły reprezentują też inną zdolność płatniczą. Powoduje to, że w wielu przypadkach dochody z pracy są opodatkowane w sposób mniej dotkliwy dla podatnika.

Polska ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie definiuje przedmiotu opodatkowania tylko za pomocą abs­trakcyjnego pojęcia dochodu, lecz w art. 10 ust, l ustawy wy­licza w sposób przykładowy katalog dochodów z dziewięciu źródeł przychodów, których suma tworzy w zasadzie dochód globalny, podlegający opodatkowaniu. Źródłami przychodu, z których dochód podlega opodatkowaniu są zatem:

1) stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym również spółdzielczy stosunek pracy, członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub innej spółdzielni zajmującej się produkcją rolną, praca nakładcza, emerytura i renta;

2) działalność wykonywana osobiście (np. z tytułu osobistego wykonywania usług na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło albo wykonywania wolnego zawodu przy spełnieniu określonych jednak warunków, wynagrodzenia biegłych oraz inkasentów należności publicznoprawnych, a także wynagrodzenie otrzymywane przez członków organów osób prawnych, działalność duchownych);

3) pozarolnicza działalność gospodarcza, w tym również wykonywanie wolnego zawodu (do wolnych zawodów ustawodawca zalicza wykonywaną osobiście działalność, w szczególności: lekarzy wszystkich specjalności, prawników, ekonomistów, architektów, geodetów, rzeczników patentowych, tłumaczy oraz księgowych);

4) działy specjalne produkcji rolnej (np. uprawy szklarniowe roślin i warzyw w większych rozmiarach, uprawa grzybów i grzybni, hodowla drobiu i zwierząt; futerkowych, prowadzenie pasiek)

5) nieruchomości lub ich części (także odstąpionych bezpłatnie w całości lub w części do używania innym osobom);

6) najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa oraz inne umowy o podobnym charakterze (np. leasing), w tym również dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej;

7) kapitały pieniężne i prawa majątkowe (za przychody z kapitałów pieniężnych ustawodawca wskazuje m. in. odsetki od pożyczek, wkładów oszczędnościowych i środków na rachunkach wartościowych, dywidendy czy przychody z ty­tułu udziału w dochodach funduszy powierniczych oraz przy­chody z odpłatnego przeniesienia tytułu własności udziałów w spółkach, akcji oraz innych papierów wartościowych; za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności ren­tę, której tytuł prawny stanowi darowizna lub rozporządzenie ostatniej woli, przychody z praw autorskich i praw pokrewnych, w tym również ze sprzedaży lub zamiany tych praw);

8) sprzedaż lub zamiana nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości; spółdzielczego własnościowego pra­wa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz wynikającego z przydziału spółdzielni mieszkaniowej prawa do domu jedno­rodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym; prawa wieczystego użytkowania gruntów; innych rzeczy - je­żeli sprzedaż nie następuje w wykonywaniu działalności gospodarczej i została dokonana w okresach 5 lat lub pół roku od ich nabycia;

9) inne źródła (za przychody z innych źródeł ustawa w szczególności uważa kwoty wypłacanych przez zakład pracy lub organ rentowy zasiłków chorobowych, wyrównawczych, macierzyńskich, opiekuńczych oraz świadczeń rehabilitacyj­nych; alimenty, z wyjątkiem alimentów na dzieci, stypendia, dotacje, nagrody oraz przychody nie znajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach).

II. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA W PODATKU DOCHODOWYM OD OSÓB PRAWNYCH

Podatek dochodowy od osób prawnych został wprowadzony ustawą z dnia 31. 01. 1989 r. Z uwagi na uchwalenie ustawy z dnia 26. 07. 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - ustawodawca zdecydował się na ujednolicenie zasad ustalania dochodu podatkowego osób fizycznych i prawnych prowadzących działalność gospodarczą.

Ujednolicenia nie dokonano przez nowelizacje ustawy z 1989 r. o podatku dochodowym od osób prawnych, lecz poprzez uchwalenie w dniu 15. 02. 1992 r. nowej ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Również ta ustawa, od momentu jej uchwalenia jest wielokrotnie zmieniana, często w trakcie roku podatkowego.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich ten dochód został osiągnięty. Zgodnie z art. 9 ust. l ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych - ewidencja rachunkowa ma dostarczyć jedynie danych zapewniających ustalenie wysokości dochodu (straty), podstawy opodatkowania i należnego podatku. Sam dochód jest definiowany jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku podatkowym. Ustawa wprowadza wyjątek od zasady, iż rokiem podatkowym jest rok kalendarzowy. Dozwala ona na przyjęcie, że rokiem podatkowym jest okres kolejnych, pełnych 12 miesięcy, a podatnik może wybrać dowolny miesiąc roku kalendarzowego, jako pierwszy miesiąc roku podatkowego.

Ustawa ta nie wymienia źródeł przychodów, definiuje natomiast przychód. Przychodem są zatem wszystkie otrzymane przez podatnika pieniądze, wartości pieniężne, wartość otrzymywanych nieodpłatnie świadczeń, wartość przychodów w naturze, wartość umorzonych zobowiązań, wartość zwróconych wierzytelności. Za przychody związane z działalnością gospodarczą i z działami spe­cjalnymi produkcji rolnej uważa się przychody należne, a nie osiągnięte.

Opodatkowaniu podatkiem dochodowym nie podlegają jednak następujące przychody: z działalności rolniczej, z wyjątkiem dochodów z działów specjalnych produkcji rolnej; z gospodarki leśnej oraz z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

W celu ustalenia dochodu podlegającego opodatkowaniu od przychodów odlicza się koszty ich uzyskania. Zgodnie z art. 15 ust. l omawianej ustawy, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. następnym.

W przypadku, gdy osoba prawna ze swej działalności poniesie stratę, ma możliwość pokrycia jej w równych częściach z dochodu uzyskanego w najbliższych kolejno po sobie następujących trzech latach podatkowych.

III. PRZEDMIOT OPODATKOWANIA W ZRYCZAŁTOWANYM PODATKU DOCHODOWYM

Część drobnych podatników może korzystać z przywileju polegającego na uproszczonym opodatkowaniu swych dochodów. Przywileje tego rodzaju polegają na zwolnieniu podatników od dokumentowania za pomocą ksiąg swej działalności gospodarczej. Wymiar podatku dochodowego opiera się na pewnych czynnikach zewnętrznych lub podczas realizowania należności od swych kontrahentów.

Jedną z takich tradycyjnych form opodatkowania uproszczonego i zryczałtowanego jest instytucja karty podatkowej. Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej mogą płacić przede wszystkim osoby zajmujące się usługami, drobnym handlem, sprzedażą posiłków domowych czy wolnymi zawodami w zakresie służby zdrowia pod warunkiem m. in. nie zatrudniania u siebie więcej niż 5 osób na podstawie umowy o pracę, nie prowadzący innej pozarolniczej działalności gospodarczej. Wysokość podatku dochodowego w formie karty podatkowej jest niezależna od rzeczywistych rozmiarów prowadzonej działalności i płacona miesięcznie według stawek kwotowych wynikających z tabeli załącznika do rozporządzenia Ministra Finansów. Wielkość tego podatku uzależniona jest od rodzaju wykonywanej działalności, miejsca jej wykonywania oraz ilości zatrudnionych pracowników. Opodatkowanie dochodów jest przywilejem podatnika przyznanym na jego wniosek przez organ podatkowy.

Uproszczona forma opodatkowania wynika również z rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 10. 08. 1992 r. w sprawie zryczałtowania podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych oraz od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. Opodatkowaniu zryczałtowanym podatkiem dochodowym od niektórych przychodów podlegają:

1) rolnicy ze sprzedaży minerałów wydobywanych z ich gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego oraz usług polegających na przywozie mleka do punktów skupu, wywozu drewna z lasu oraz przewozu uczniów do szkół, czy usług agrotechnicznych;

2) osoby fizyczne z tytułu usług hotelarskich, gdy liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza 12;

3) osoby fizyczne z działalności gospodarczej w zakresie wytwórczości ludowej i artystycznej, wykonywanej osobiście lub z udziałem członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym pod pewnymi warunkami.

Pobór zryczałtowanego podatku dochodowego odbywa się za pośrednictwem płatników, na rzecz których jest wykonywana działalność gospodarcza. Zryczałtowany podatek wynosi od 3,3 do 9, 5% przychodów ze sprzedaży wyrobów lub świadczenia usług.

---