Stosunki międzynarodowe Historia, nurty


Część I

Stosunki międzynarodowe

Przedmiot nauki o stosunkach międzynarodowych

Tukidydes - prekursor realistycznego oglądu świata. „Historia jest łańcuchem wydarzeń pozostających w związkach przyczynowo skutkowych, wykluczających tym samym wpływ czynników nadprzyrodzonych na bieg zdarzeń w świecie.

4 cywilizacje: arabska, perska, indyjska, bizantyjska.

Traktat z Tordesikkas (Hiszpania, Portugalia) 1449 r.

Pięć państw które tworzyły społeczność międzynarodową:

Renesans

Oświecenie

XVIII XIX wiek

XIX w

Klasycy prawa naturalnego i realistycznego oglądu świata:

Nurt liberalny: Grocjusz, S. Pufendorf

Początek XX w - powstanie nauki o stosunkach międzynarodowych jako odpowiedzi na gwałtownie zmieniający się system międzynarodowy, pojawienie się nowych aktorów polityki międzynarodowej, nowych zagrożeń i wyzwań, konieczności budowy nowego ładu światowego.

III tradycje historyczno-filozoficzne (nurty)

M. Wight określał teorię międzynarodową jako:

Polityka państwa (wg M. Wigta)

Podejście teoretyczne w stosunkach międzynarodowych:

Dynamika zmian badanej rzeczywistości:

„byty ontologiczne” - stosunki rzeczywiste między ich uczestnikami.

Stosunki międzynarodowe szeroko pojmowane (Polityka Światowa) - obejmują relacje między państwami, jednostkami, ruchami społecznymi, organizacjami międzynarodowymi oraz rodzaje więzi jakie powstają w następstwie tych relacji.

Stosunki międzynarodowe w węższym znaczeniu (Stosunki międzynarodowe) - w centrum uwagi są państwa jako autonomiczne podmioty i interakcje międzypaństwowe.

Paradygmat - modelowe rozwiązanie, wzorzec uporządkowanych desygnatów ważnych w procesie budowy teorii stosunków międzynarodowych.

Dominujące nurty badawcze:

Trójfazowy proces

  1. powstanie paradygmatu i przyjęcie go za podstawę badań (tzw. okres nauki normalnej)

  2. wykrycie zjawisk lub faktów niezgodnych z danym paradygmatem

  3. powstanie nowego paradygmatu

NURT KLASYCZNY

  1. paradygmat idealistyczny - najwcześniej rozwinął się w USA po I wojnie światowej. Dwie przesłanki:

  1. polityczna - potrzeba przeniesienia na Stary Kontynent wartości uznawanych w USA za podstawę porządku międzynarodowego

  2. pragmatyczna - uzasadnienie nowej roli USA w świecie, roli mocarstwa światowego

Program przebudowy stosunków międzynarodowych wg WILSONA - 8 stycznia 1918:

Państwo w paradygmacie idealistycznym - jest podstawowym aktorem w stosunkach międzynarodowych, jego polityka zagraniczna i wewnętrzna jest prowadzona zgodnie z normami etycznymi i uznanym katalogiem wartości moralnych. Może działać dobrze lub źle, moralnie lub amoralnie ale zawsze podlega procesowi moralnego doskonalenia się.

System międzynarodowy w paradygmacie idealnym - panuje właściwa harmonia, państwa postępują moralnie, istnieje zbieżność interesów a nie ich rozbieżność. Wojny są wyrazem złych narodów a nie właściwością społeczności międzynarodowej.

Hasło idealizmu to „ pokój przez prawo”

Słabość idealizmu - opis rzeczywistości w jej wyidealizowanej postaci, wiele myśli graniczących z utopią polityczną.

Przedstawiciele: Wilson, Grocjusz, Vittoria, Suarez

  1. paradygmat realistyczny - krytyka idealizmu, zdecydowane postrzeganie świata w sposób statyczny, wojna jest grą o sumie zerowej

Państwo wg realizmu - najważniejszy uczestnik systemu, zorientowany na siebie, swoje interesy i cele.

Triada realizmu:

  1. państwo (utożsamiane z władzą i jej możliwościami),

  2. równowaga sił

  3. struktura systemu międzynarodowego

Zasada powściągliwości - inne narody też mają własne interesy i są gotowe o nie walczyć.

O pozycji państwa w świecie decyduje skala jego możliwości, a o pokoju i jego trwałości równowaga sił.

Hasło realizmu to „model kuli bilardowej”. Kule bilardowe to państwa, ich interesy narodowe zaś wyznaczają nie tylko tory po których się poruszają ale i szerokość (autonomia) oraz długość (zasięg interesów).

Anarchiczność środowiska międzynarodowego - to nie chaos siła i zniszczenie, lecz system międzynarodowy sam wypracowuje mechanizmy regulacyjne państw lub są wypracowywane przez suwerenne państwa.

Dylemat wyboru:

System międzynarodowy - tworzą państwa wchodzące w różnego rodzaju wzajemne interakcje, celem ich działań jest realizacja interesów narodowych czyli maksymalizacja siły i maksymalizacja niezależności w środowisku międzynarodowym.

Kategorie określające siłę państwa:

Cel działań państw:

Przedstawiciele: R. Niebuhr, E. Carr, R. Reinhold, H. Morgenthau, A. Wolters, K. Waltz, I. Hertz, H. Kissinger, R. Gilpin

NURT MODERNISTYCZNY (koniec lat 50 i 60)

Metody dedukcyjne - punktem wyjścia w procesie budowy teorii jest poznanie zasad ogólnych by na ich podstawie wnioskować o zjawiskach i zachowaniach szczegółowych

Indukcja - przechodzenie od faktów szczegółowych do praw ogólnych metoda opiera się na : doświadczeniu, eksperymencie, gromadzeniu danych i ich przetwarzaniu.

Przedstawiciele szkoły systemowej : D. Easton, M. Kaplan, G. Modelski, R. Rosencranse, S. Hoffman

J. Burton - świat jako pajęczyna zależności

Analiza systemowa - odnosi ona badane zjawisko i proces do szerszego kontekstu zdarzeń i procesów, postrzega je kompleksowo, przedstawiając badany obiekt jako złożoną całość konkretyzując jego obraz poprzez analizę sprzężeń między elementami składowymi.

Paradoks całościowości - niemożność sprawdzania cech systemu do sumy cech elementów, a także niemożność wyprowadzenia cech całości z cech elementów

Paradoks hierarchiczności - każdy element jest elementem jedynie w danym systemie, a jednocześnie dany system jest lub może być elementem szerszego nadsystemu.

System - całość powiązanych ze sobą elementów, między którymi występują określone sprzężenia systemotwórcze.

Teoria pola (analiza czynnikowa - Q. Wright, R.C. Snyder, S. Hoffman) - rozwijała się w USA pod koniec lat 50. Główne przesłanie to poznanie sił sprawczych modelujących stosunki międzynarodowe.

Wg Q. Wrighta pole stosunków międzynarodowych:

6 współrzędnych możliwościach:

6 współrzędnych wartości:

Analiza czynnikowa wg. R. Snyder'a - umieszczał on w polu badawczym też niepaństwowych uczestników stosunków międzynarodowych, ich atrybuty, warunki, typy interakcji.

Analiza czynnikowa wg S. H. Hoffmana - postrzegał pole stosunków międzynarodowych przez pryzmat specyfiki środowiska międzynarodowego, reguł zachowań uczestników stosunków międzynarodowych oraz umiejscowienie interesów aktorów w środowisku międzynarodowym i jego w nim relacjach

Teoria więzi (K. Deutch, D. Singer) - polemika z twórcami analizy systemowej w jej czystej postaci, zwrócono uwagę że uczestnicy stosunków międzynarodowych są połączeni różnego rodzaju zależnościami. Cechą charakterystyczną współczesnych stosunków międzynarodowych jest przenikanie się i zazębianie wielości i różnorodności subsystemów międzynarodowych, zjawisk politycznych, ekonomicznych, ekologicznych z jakimi są konfrontowani uczestnicy stosunków międzynarodowych.

Hasło to „kaskadowa współzależność”- gwałtownie zmieniający się wzorzec interakcji między nierównomiernym rozłożonym bogactwem naturalnym, różnica potencjałów, transnarodowe powiązania. Wielopoziomowy proces dystrybucji władzy i powiązań między państwami oraz wielością subsytemów międzynarodowych którego efektem są wzajemne powiązania.

„The Globus Model” - (H. Alker, S.A. Bremer, K. Deutch) - model systemu światowego który przedstawił wizję rozwojową świata do roku 2004. Jako jedyny zwrócił uwagę na wzajemne powiązania ekonomiczne, ekologiczne, surowcowe oraz na ich oddziaływanie na państwa i system globalny.

Kaskadowa współzależność” J. Rosenau - fragmentaryzacja świata wyrażająca się w różnicowaniu grup społecznych, pogłębianiu i poszerzaniu ekonomicznych współzależności oraz powiązań międzynarodowych a często transnarodowych sprawia że powstaje wielopoziomowy proces dystrybucji władzy i powiązań między państwami oraz wielością subsystemów międzynarodowych, którego efektem są wzajemne powiązania.

behawioralizm - (hollizm, uniwersalizm, indukcja)

słabość - nadmierny empiryzm, niedocenianie nieprzewidywalności zachowań państwa, rola czynników kulturowych, narodowościowych i etnicznych.

Różnice między realistami a behawiorystami:

POSTMODERNISTYCZNY NURT - ze względu na wewnętrzną różnorodność zarówno co do przedmiotu i metod badawczych bardzo skomplikował status nauki o stosunkach międzynarodowych. Wytworzył się stan chaosu i brak dominującego paradygmatu wokół którego rozwijały się teorie cząstkowe

Strukturalny realizm - koncentruje się głównie na strukturze systemu nie odwołuje się do analogii historycznych

Neorealizm - bardziej otwarty na ruch i zmiany

Strukturalny realizm - (K. Waltz) centralne miejsce zajmują takie pojęcia jak struktura systemu międzynarodowego i anarchia.

Istnieje zależność między zachowaniem się państwa a jego umiejscowieniem w strukturze systemu międzynarodowego.

Trzy podstawowe elementy:

Trzy warstwy ułożone wertykalnie:

Struktura systemu międzynarodowego - deterministyczny układ uwarunkowań wymuszający na państwach ten typ zachowań który miał mu zapewnić bezpieczeństwo i przetrwanie

Usytuowanie państwa w określonym miejscu w systemie powoduje -

  1. symbolizuje ono potencjał jakim dysponuje, wymusza na nim postępowanie w środowisku międzynarodowym wedle specyficznych zasad

  2. określa funkcje jakie państwo realizuje

Uczestnicy systemu międzynarodowego różnią się od siebie wyłącznie potencjałem jakim dysponują funkcje jakie spełniają a także i reguły zachowań są podobne.

Słabość - daleko posunięta autonomizacja państwa w środowisku międzynarodowym, niedocenianie wewnętrznych determinant (społecznych, ekonomicznych, kulturowych) jego polityki zagranicznej.

Siłą wg Waltza -

  1. sposób ułatwiający kontrole nad środowiskiem

  2. zdolność do kontroli innych państw i rezultatów ich zadań

Różnica w stosunku do neorealistów - eksponuje zależność między „potęgą” państwa a skalą jego „niezależności”. Ta pierwsza jest najwłaściwszą gwarancją niezależności oraz możliwości wpływania na inne podmioty i środowisko międzynarodowe. Skala niezależności państwa w środowisku międzynarodowym mówi o tym w jakim stopniu inni aktorzy sprawują władzę nad nim czy jego terytorium. Wpływ informuję o możliwościach i skali sprawowania przez to państwo władzy nad terytorium czy środowiskiem w którym funkcjonuje.

Neorealizm (R. Gilpin, G. Snyder, J. Mearsheimer) - mniejszy determinizm w postrzeganiu systemu międzynarodowego, roli aktorów, czy czynników oddziałujących na ich zachowania w stosunkach międzynarodowych.

R. Gilpin:

  1. państwa są głównymi aktorami w stosunkach międzynarodowych ale nie można pominąć aktorów niepaństwowych

  2. państwa dążąc do maksymalizacji zysków starają się postępować racjonalnie wybierając zachowanie najlepsze

  3. wytworzony w systemie międzynarodowym podział władzy jest gwarantem stabilności i bezpieczeństwa.

  4. Układ stosunków międzynarodowych jest dynamiczny

System międzynarodowy wg R. Gilpin:

  1. system jest stały jeżeli państwo nie widzi korzyści dla siebie wynikającej z jego ewentualnej zmiany

  2. system dąży do zmiany jeżeli spodziewa się że korzyści przewyższą ewentualne straty

  3. zmiany mogą być dokonane na wiele sposobów

  1. osiągnięcie stanu równowagi miedzy stratami i korzyściami dalszej ekspansji sprawia że wzrasta tendencja do utrzymania status quo

  2. system przekształca się jeśli państwa nie są zdolne utrzymać równowagi. Tworzy się nowa równowaga odzwierciedlająca nowy podział władzy.

Gilpinowski scenariusz „funkcjonalnej teorii wojny”: ekspansja, hegemonia, upadek.

Czynniki które czynią państwo mocarstwem:

Źródło zmian w stosunkach międzynarodowych wg Gilpona to potencjał ekonomiczny i technologiczny.

Neoliberalizm - nawiązuje do tradycji klasycznego idealizmu i t. behawioralnych.

Uczestnicy debaty interparadygmatycznej: J. Nye, R. Koehane, H. Alker, J. N. Rosenau. Trzy kwestie:

  1. w warunkach „kompleksowej współzależności” obok stosunków międzypaństwowych ważne są zachowania podmiotów niepaństwowych,

  2. zanikanie hierarchii problemów,

  3. siła militarna jest mniej skutecznym instrumentem polityki zagranicznej

Pluralizm - rywalizacja i walka ustępują współpracy międzynarodowej i woli kompromisu, bezpieczeństwo ekonomiczne staje się ważniejsze od fizycznego, przetrwania, ład międzynarodowy buduje się na normach prawnych, reżimach międzynarodowych i międzynarodowych instytucjach. Wzrasta rola grup interesu i ich przedstawicieli. Wskazuje na nowy typ politycznych zależności.

Model ośmiornicy O. Waerer - państwo jest ważnym uczestnikiem stosunków międzynarodowych, choć oplata je sieć zależności i powiązań z innymi państwowymi i niepaństwowymi aktorami sceny politycznej.

Globalizm (I. Wallerstein, D.I. Elkins, S. Strange, A.G. Frank- podstawowe nośniki transformacji globalnego systemu międzynarodowego to walka klas i ekonomiczne centra dominacji.

Dwa rodzaje interakcji określające charakter systemu światowego:

Ekonomiczny determinizm - uniemożliwienie państwom peryferyjnym przejście do centrum tegoż systemu

System międzynarodowy wg Wallersteina:

Część II

Cel nauki o stosunkach międzynarodowych - poznanie mechanizmów funkcjonowania podmiotów stosunków międzynarodowych w poliarchicznym i policentrycznym środowisku międzynarodowym.

Metody dedukcyjne - (nurt klasyczny) uwaga badaczy koncentruje się na procesach zachodzących w rzeczywistości międzynarodowej, by poznać szczegóły np. zachowanie się państwa w środowisku międzynarodowym. Opis systemu międzynarodowego i jego subsystemów , gdzie wnioski wynikają logicznie z przesłanek.

Metody indukcyjne - (nurt behawioralny, postbehawioralny) badania całościowe najczęściej systemu międzynarodowego lub jego różnych subsystemów. Dochodzenie do praw ogólnych osiąga się dzięki eksperymentom, duzym ilościom danych. Przesłanki wynikają z wniosków.

Podejście systemowe - umożliwia całościowe przedstawienie badanego przedmiotu w kategoriach systemowych. Jego istotą jest konstruowanie modelu pojęciowego badanego zjawiska politycznego, jego struktury, powiązań między strukturą a rodzajem zachowań oraz wychwytywanie prawidłowości pozwalających wyodrębnić system od innych elementów rzeczywistości. Jego zaletą jest to że otrzymujemy odpowiedź dlaczego tak, a nie inaczej funkcjonuje system międzynarodowy i poszczególne jego elementy, co o tym decyduje. Wadą jest wysoki stopień ogólności osiągniętych rezultatów .

Model teoretyczny - zastosowany w podejściu systemowym kształtuje się wg schematu element+interakcje+struktura. Państwo podobnie jak struktura jest elementem stałym systemu międzynarodowego.

Struktura systemu międzynarodowego - zespół sprzężeń miedzy jego elementami a systemem jako całością, jest tylko dla danego systemu, a ściślej jednej z jego faz.

System międzynarodowy na poziomie globalnym charakteryzuje się :

Najprostsza forma systemu międzynarodowego - rok 1648.

Wg Kukułki systemowe podejście do badań stosunków międzynarodowych ma wartość :

Zaleta: otrzymujemy odpowiedź „dlaczego tak a nie inaczej” funkcjonuje system międzynarodowy i poszczególne jego elementy, co o tym decyduje itp.

Wada: wysoki stopień ogólności osiągniętych rezultatów, dowolność kategorycznie formułowanych tez.

Analiza systemowa wg Pietrasia jest wartościowym narzędziem badawczym na różnych poziomach stosunków międzynarodowych.

Analiza systemowa:

System międzynarodowy:

Wg G. Modelskiego - system społeczny charakteryzujący się właściwymi sobie strukturalnymi i funkcjonalnymi mechanizmami działania, który tworzą elementy, interakcje między nimi oraz ich atrybutami.

Wg R. Aaron - grupa państw utrzymujących regularne stosunki zdolnych do wspólnych działań w przypadku zagrożenia.

Rodzaje systemu międzynarodowego:

Definicja systemu międzynarodowego wg nurtu realistycznego i neorealistycznego - to przede wszystkim „całość” której części składowe są ze sobą odpowiednio powiązane w ramach określonej struktury. Zachowania państw, strategie i cele są uzależnione od ich możliwości względem innych uczestników systemu.

System globalny (międzynarodowy) - podstawa uniwersalnych interakcji dla wszystkich lub większości jego uczestników.

Subsystemy - wydzielone ze względu na zasięg, lub przedmiot zorganizowane całości o charakterze integracyjnym lub dezintegracyjnym względem systemu globalnego. Istniejące między nimi współzależności i określone oddziaływania sprawiają, że można mówić o systemie międzynarodowym:

Można też podzielić system międzynarodowy na podsystemy wg:

Podział systemu międzynarodowego ze względu na klasy systemów:

Stosując kryterium koncentracji potencjałów systemy międzynarodowe dzielimy na:

  1. jednobiegunowe, - jedno z najpotężniejszych supermocarstw jest zdolne do określania i narzucania pozostałym uczestnikom pewnych reguł zachowań, występują relacje podporządkowania ale i współpraca.

  2. dwubiegunowe, - status supermocarstw mają dwa państwa, są one zdolne kontrolować lub wpływać na zachowania i politykę państw, utrzymywać stan równowagi, oba mocarstwa są zorientowane na zniszczenie jednego z nich, dominują reguły gry o sumie zerowej

  3. wielobiegunowe, - istnieje wielość niezależnych centrów zdolnych do określania owych reguł oraz dystrybucji i redystrybucji władzy. Powinno go tworzyć co najmniej 5 potęg które łączy wspólny system wartości, określony rodzaj sprzężeń, interesy oraz wola utrzymywania istniejącego status quo.

System międzynarodowy zbudowany na sztywnej strukturze zależności: (hegemoniczny)

System międzynarodowy o luźnej strukturze zależności: (skonsolidowanego przywództwa)

Struktura systemu

Równowaga systemu międzynarodowego - państwa postrzegają istniejący w nim ład jako korzystny dla siebie zarówno pod względem ekonomicznym, terytorialnym i politycznym jak też cywilizacyjnym

Decydujące wyznaczniki w procesie powstawania, rozwoju i przekształceń, wreszcie upadku każdego systemu międzynarodowego są:

  1. Zmienne niezależne - uczestnicy stosunków międzynarodowych, struktura systemu (sformalizowana i luźna, hierarchiczna lub anarchiczna) oraz czynniki środowiskowe systemu (ekonomiczne, strategiczne, geopolityczne, surowcowe i inne)

  2. Zmienne zależne - pozycja i rola aktora w systemie międzynarodowym, stabilność systemu lub jej brak, zdolność kontrolowania środowiska, funkcje jakie spełnia system.

Teoria turbulencji - (J. Rosenau) chaos jaki istnieje w systemie międzynarodowym, jest przejawem poszukiwań ładu i tworzenia nowych form powiązań na różnych poziomach systemu międzynarodowego.

Współzależność - wzrastającą zależność oddziałujących na siebie różnych subsystemów

Cechy współzależności wg K. Knorra:

Według G. Mally:

  1. globalna - regionalna

  2. symetryczna - asymetryczna

  3. funkcjonalna - ideologiczna

  4. dobrowolna - przymusowa

Czynnikiem decydującym o skali niezależności lub zależności państwa w środowisku międzynarodowym jest jego kondycja. Określa ją:

Model kompleksowej współzależności (R. Keohane, I. Nye) - przedstawia świat polityki międzynarodowej jako system wielostronnych kontaktów dokonywanych za pośrednictwem państw oraz transrządowych i transnarodowych podmiotów z zamiarem scalenia społeczności w jedną całość.

Transgraniczność - ponadnarodowy wymiar interakcji miedzy różnymi aktorami polityki światowej.

Interakcje transgraniczne - nowy rodzaj interakcji które dokonują się z zamiarem ominięcia państwa jako bezpośredniego i najważniejszego aktora polityki światowej.

Trzy poziomy przestrzennego charakteru współczesnego systemu międzynarodowego:

  1. państwo - środowisko,

  2. państwo - inni uczestnicy,

  3. państwo - system międzynarodowy

Globalizacja

Wg W. Anioła - zespół sprzężeń między ładami: ekonomicznym, prawnym, technicznym, moralnym, naukowym i artystycznym których celem jest dążenie do ujednolicenia podstaw życia społeczno-ekonomicznego i politycznego świata.

Wg B. Rosamonda - sytuacja łączenia się przestrzennego państw, wymuszonego koniecznością

Wg S. Arzeni - przesunięcie procesu integracji o stopień wyżej, ponad i poza zwykłą współzależność. Jej następstwem jest stapianie się gospodarek narodowych w jedną funkcjonalną całość.

Typ definicji negatywnej G. H. Buendi:

Siedem dziedzin wyzwalających największe skutki i tendencje wg G. H. Buendii

Glokalność - myśl globalnie, ale działaj lokalnie.

Kin-country syndrom - dążenie do zwiększenia identyfikacji i solidarności z rodem, narodowością czy plemieniem.

Struktura zależności w subsystemie międzynarodowym:

W literaturze neorealistycznej podkreśla się że anarchia i dystrybucja siły w systemie międzynarodowym sprawiają że państwa dążą do:

System hegemonii pośredniej - w interakcjach międzypaństwowych zachodzi sprzężenie między preferencjami państw i celami strategicznymi systemu określanymi pośrednio przez mocarstwo dominujące, jest bardziej otwarty na zmiany i skuteczniej dostosowuje się do nowych warunków, dąży się do znalezienia kompromisu między różnymi preferencjami państw i różnymi ich interesami. Mamy do czynienia z systemem wzajemnych powiązań, struktur formalnych i nieformalnych, wzajemne powiązanie reguł i instytucji po to by system sprawnie funkcjonował a jednocześnie wzmacniał szczególną pozycję mocarstwa.

Model hierarchiczny - preferencje hegemona bezpośrednio wpływają na strategiczne interakcje z pominięciem lub marginalizacją preferencji pozostałych państw, podporządkowanie się woli państwa dominującego, ograniczona autonomia państwa w jego stosunkach z państwami, zhierarchizowana piramida władzy, maksymalizacja wpływów państwa dominującego w systemie, siła i stopień identyfikacji interesów poszczególnych państw z interesem hegemona i systemu jako całości nie jest konsekwencją negocjacji i kompromisu ale przymusu zastosowanego przez hegemona.

Ch. Reus-Smith uważa że w poszukiwaniu modelu współpracy międzynarodowej państwa konfrontowane są:

R. O. Keohane wskazuje na 2 typy strategii racjonalnych w poliarchicznym i policentrycznym środowisku:

Postawy niekooperacyjne wg Pietrasia: rywalizacyjna, egoistyczna, konfliktowa, zdradziecka, twarda, jastrzębia czy męska.

Strategia kooperacji - zakłada się możliwość osiągnięcia rozwiązania drogą negocjacji, kompromisów nawet kosztem własnych racji. Pietraś przypisuje jej cechy „kobiecej miękkości” - kierowanie się emocjami a nie chłodną kalkulacją i podstępem.

Strategia walki - celem jest pokonanie strony przeciwnej albo jej znaczne zranienie przykład to zimna wojna w jej szczytowej fazie.

Teoria współzależnych decyzji (trudnego partnerstwa, niepełnego konfliktu) Th. C. Schelling - strony konfliktu stymulują się do działań dających szansę na minimalne choćby porozumienie. Podstawą powodzenia tego rodzaju strategii jest minimum zaufania i łączący je interes.

Reżim międzynarodowy - specyficzna kombinacja rozwiązań pozaformalnych inicjowanych przez państwa lub instytucje międzynarodową aspirującą do wypełnienia luki, jaka istnieje w systemie regulacji zachowań w anarchicznym środowisku międzynarodowym, pomiędzy normą prawa międzynarodowego obowiązującą podmioty stosunków międzynarodowych a ich prawem do niezależności i swobody działania. Samo pojęcie reżimu pozostaje w bezpośrednim związku z teorią „hegemonicznej stabilności” R. Keohane. Mówi ona o tym że - państwa traktują swe działanie i wzajemne oddziaływanie niezależnie od tego czy mają one kooperatywny czy konfliktowy charakter jako rodzaj transakcji która pozwala znaleźć rozwiązanie pozytywne najbardziej złożonego problemu międzynarodowego bez użycia siły. Ponieważ żadna ze stron nie może w pełni kontrolować sytuacji, decydują się przestrzegać reguł.

Reżim międzynarodowy - zasady, normy, reguły które pozwalają narodom/państwom być powściągliwymi w ich międzynarodowych zachowaniach w przekonaniu, że inni będą stosować zasadę wzajemności.

Normy konstytuujące - przesądzają o istnieniu określonego rodzaju porządku społecznego lub instytucjonalnego w systemie lub subsystemach międzynarodowych.

Normy regulujące - wzmacniają system przez legitymizowane sankcje a pośrednio wskazują na ich kreatora czyli dominujący element systemu.

Teoria reżimów:

Pozycja państwa w systemie międzynarodowym wg Pietrasia - zjawisko istniejące obiektywnie, podczas gdy jego rola stanowi połączenie elementów obiektywnych ze świadomościowymi.

Pozycję państwa określają: wielkość PNB, wielkość i jakość zasobów surowcowych, ekonomika, wysoka technologia, struktura ludności, dynamika i mobilność gospodarcza, udział w międzynarodowym podziale pracy, aktywność w organizacjach międzynarodowych.

Metody pomiaru pozycji międzynarodowej państwa:

  1. behawioralno-syntetyczna (Rosen, Jons) - koncentruje się na czynniku demograficzno-ekonomicznym lub PNB.

  2. behawioralno-analityczna - tworzy rozwinięty indeks potencjałów państwowych i je sumuje.

  3. tradycyjna - wykorzystuje do pomiaru pozycji państwa w rankingu międzynarodowym czynników jakościowych.

12 potęg światowych : Holandia, Szwecja, Hiszpania, USA, Wielka Brytania, Francja, Rosja, Niemcy, Włochy, Japonia, Austro-Węgry, Chiny.

Na początku XX w zostało 8: Wielka Brytania, Francja, USA, Zjednoczone Niemcy, Rosja, Japonia, Austro-Węgry, Włochy.

Teoria długich cykli (Modelski, Mansbach, Vasquez) - proces transformacji systemu międzynarodowego, któremu towarzyszy zjawisko upadania i powstawania supermocarstw. Fazy:

Pięć długich cykli:

  1. portugalski 1491 - 1580

  2. holenderski 1580 - 1688,

  3. brytyjski pierwszy 1688 - 1792,

  4. brytyjski drugi 1792 - 1914

  5. amerykański 1914 - 2000.

Prawo nierównego wzrostu (R. Gilpin) - redystrybucja siły ma znaczenie zasadnicze, i ma swe źródła w technologicznych, przemysłowych, komunikacyjnych, populacyjnych i ekonomicznych możliwościach państwa oraz jego zdolności przejścia z fazy państwa do fazy państwa dobrobytu.

Tranzycja potęg (Organski):

  1. faza inicjacyjna, powolny czasem szybki wzrost potęgi państwa,

  2. faza przejściowa, wzrost potęgi państwa,

  3. faza pełnego wzrostu, pojawiają się symptomy zmniejszania się potencjału państwa

Cykl pokoju (Modelski i Thompson):

Teoria cykli gospodarczych i politycznych (Kondratiew) - historia zatacza koło powtarzając się w cyklach rozwojowych średnio co 50 - 60 lat. W każdym cyklu jest

które powtarzają się w kolejnym cyklu. Schyłek cyklu Kondratiewa nie musi prowadzić do wojny - prowadzi raczej do nowej fazy, do ponownego rozkwitu.

Część III

Różne odmiany ładów światowych: westfalski, koncert europejski, ład wersalski, zimnowojenny i współczesny, niepewny ład pozimnowojenny.

Uczestnik stosunków międzynarodowych - formalnie zorganizowana całość, nie podlegająca żadnemu innemu podmiotowi, działająca samodzielnie z zamiarem wpływania na stosunki międzynarodowe i zachowania innych aktorów.

Atrybuty uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych:

  1. zdolność do samodzielnego działania w skali międzynarodowej,

  2. zdolność do wywierania wpływu na stosunki międzynarodowe,

  3. określony stopień zorganizowania.

Traktat Westfalski 1648 r. to kształtowanie się nowożytnego systemu międzynarodowego którego podstawę tworzą: Hiszpania, Niemcy, Francja, Szwecja i Wenecja.

Pozycja i rola państwa w stosunkach międzynarodowych:

  1. Nurt klasyczny (realiści - Carr, Morgenthau, Waltz oraz idealiści - Grocjusz, Kant, Rousseau, Monteskiusz)

  1. Nurt behawioralny: (badania systemowe - Kaplan, Knorr, Verb, Galtung, Modelski oraz teoria więzi Deutsch, Singer oraz teoria czynnikowa inaczej pola Wright)

  1. Nurt postbehawioralny (neorealiści i neoidealiści)

  1. neorealiści:

  1. neoidealiści;

Wg Sorensena są 2 podstawowe typy państw:

  1. Przedwspółczesne - takie które są zdolne zapewnić swoje bezpieczeństwo ekonomiczne i militarne oraz interesy narodowe a tożsamość narodowa jest na tyle silnie ugruntowana w społeczeństwie, że nie zagraża jej alokacji na różnych poziomach władzy.

  2. Powspółczesne - możliwości w zapewnieniu bezpieczeństwa i terytorialności są ograniczone, a tożsamość narodowa i państwowość w fazie kształtowania się.

  3. Typ westfalski - pomiędzy tymi dwoma wcześniejszymi.

Teza o zanikaniu państwa lub osłabianiu jego roli w systemie:

Te czynniki prowadzą w konsekwencji do:

Zasada subsydiarności - art. 3b Traktatu z Maastricht mówi że decyzje polityczne UE powinny być podejmowane na najniższym poziomie organizacyjnym i przechodzić na struktury unijne tylko wtedy, gdy władze lokalne same nie są w stanie poradzić sobie z problemem. Ta zasada ma wzmocnić role państwa i jego zwierzchnią władzę nad terytorium, ludnością i jej problemami.

Potrzeba uaktualnienia systemu międzynarodowego którego podstawą są państwa terytorialne (G. Gottlieb)

  1. system międzynarodowy od XVII w. budowany na jedności terytorium, ludności i suwerennej władzy, w obliczu postępującej integracji o charakterze ponadnarodowym oraz internacjonalizacji polityki wewnętrznej państw jest jak za ciasny gorset,

  2. w obecnym kształcie systemu globalnego, nie ma miejsca dla narodów bez terytoriów.

Suwerenność - samowładność i całowładność państwa w jego polityce wewnętrznej i zewnętrznej oraz jego interakcjach z innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych.

Poglądy relatywizujące suwerenność wg Jellinka, Kelsena czy Austina

Polityka zagraniczna

Odejście od polityki izolacjonizmu zostało podyktowane:

Model teorii międzynarodowej (M. Wright) wg przemyśleń Machiavellego, Grocjusza i Kanta:

Polityka zagraniczna

  1. wg nurtu realistycznego

Wg Pietrasia - proces formułowania i realizacji celów zewnątrz państwowych odzwierciedlających interesy narodu i jego części składowych.

Koncepcja „narodowego interesu”(Morgenthau) - cały proces decyzyjny wyraża dążenie do maksymalizacji „siły” bo tylko ona daje gwarancje zabezpieczenia interesu narodowego. Siła jest warunkiem skutecznej polityki zagranicznej i ważnym elementem procesu decyzyjnego.

  1. wg nurtu behawioralnego

  1. wg nurtu neoliberalnego

Polityka zagraniczna - dynamiczny proces formułowania i realizacji interesów narodowych w poliarchicznym i policentrycznym środowisku międzynarodowym.

Siły sprawcze (stymulatory) polityki zagranicznej

1 wewnątrzpaństwowe:

2 zewnętrzne:

Albo inaczej

  1. obiektywne (zmienne niezależne) - trendy ewolucji środowiska międzynarodowego, pozycja państwa w systemie międzynarodowym, jakość reżimów międzynarodowych, struktura i zasięg powiązań międzynarodowych

  2. subiektywne (zmienne zależne) - koncepcje polityki zagranicznej innych państw, percepcja środowiska międzynarodowego przez elity i społeczeństwo, jakość służby dyplomatycznej innych państw.

Typologia celów polityki zagranicznej

  1. wg A. Wolfer

  1. wg K. Holstiego

  1. wg J. Kukułki

Interes narodowy - siła motorowa i główna kategoria motywacyjna działań państw na arenie międzynarodowej. Przez ten pryzmat formułowane są cele, metody działania i środki niezbędne do jego realizacji.

Typy interesów państw:

Wg J. Kukułki

Wg Dobroczyńskiego i Stefanowicza

Interes narodowy a racja stanu.

Typy interesów państwa:

Typologia Kukułki:

Typologia Dobroczyńskiego i Stefanowicza

tabela

Siła państwa wg Konorra

Metoda - sposób działania

  1. dyplomatyczne (pozytywne)

  1. niedyplomatyczne (negatywne)

Drabina wpływów wg Holsti:

Obok klasycznych środków dyplomatycznych są też dyplomacja dolarowa, tajna, cicha, prewencyjna, i antydyplomacja.

Zespół środków ekonomicznych pozytywnych:

Zespół środków ekonomicznych negatywnych:

Polityka zagraniczna:

  1. nurt klasyczny - skupiający się na państwie i jego reżimie politycznym, traktuje państwo i jego interesy podstawowe jako zmienną niezależną, polityka zagraniczna to funkcja jego interesów

  2. nurt współczesny - akcentujący zależność między zachowaniem się państwa a środowisku międzynarodowym a miejscem w systemie międzynarodowym oraz mechanizmami współdziałania i rywalizacji w środowisku międzynarodowym. Środowisko międzynarodowe jako zmienna niezależna polityki zagranicznej.

  3. nurt badań komparatywnych - odrzucenie prymatu polityki wewnętrznej nad zewnętrzną, jak i ich niezależność, zakładając istnienie współzależności i uwarunkowań między tymi dwoma obszarami.(Snyder, Rosenau, Holsti)

Nurt klasyczny

Trzy klasy podmiotów biorących udział w tworzeniu polityki zagranicznej

Źródła zmiany w reżimach i polityce zagranicznej:

  1. stabilnych i usatysfakcjonowanych, państwa akceptują zasady współpracy międzynarodowej jako korzystne dla siebie, a w polityce zagranicznej wprowadzają zmiany kosmetyczne, mające na celu ulepszenie istniejącego stanu po to by mógł jeszcze lepiej funkcjonować

Proces realizacji polityki zagranicznej państwa wg modelu Rosatiego - usztywnienie treści polityki tzn. nie są uwzględnienie żadne korekty,

- zmiany kosmetyczne,

- umiarkowane reformy

- restrukturyzacja

Polityka zagraniczna państw ustabilizowanych ustrojowo wykazuje dużą zdolność do odpierania nacisków płynących z zewnątrz

  1. w fazie załamania, zmian

Dwa typy układów charakteryzujących wewnętrzną strukturę reżimu (J. D. Hagan)

Podejście komparatywne (Rosenau, Holsti, Walker, Hagan, Vasquez, Kegley, Starr, Papadatkis)

  1. podejście adaptacyjne (wpływ środowiska międzynarodowego na proces konceptualizacji i realizacji polityki zagranicznej)

  2. teorie ról (atrybuty narodowe i ich postrzeganie są wyznacznikami podstawowymi)

  3. model środowiskowy (Papadakis, Starr)

Ad 1. Model adaptacyjny Rosenau

Próby określenia jak i w jakim zakresie wyznaczniki środowiskowe oddziałują na państwa i jego politykę zagraniczną oraz jaka jest jego zdolność adaptacyjna do zmieniającego się środowiska

Typy adaptacji:

  1. bierna - przekształcanie struktur wewnętrznych państwa dokonuje się pod wpływem nacisków środowiska międzynarodowego,

  2. nieprzejednana - ignorowanie wpływu środowiska międzynarodowego na kształtowaną politykę wewnętrzną i zewnętrzną

  3. promocyjna - dominuje wola współdziałania ze środowiskiem międzynarodowym

  4. zachowawcza - konserwatywna polityka zagraniczna, utrzymanie stabilnej równowagi między środowiskiem wewnętrznym a zmianami w jego zewnętrznym otoczeniu.

Wg Pietrasia

  1. strategia adaptacyjna pasywna - przystosowanie się państwa do wpływów zewnętrznych,

  2. strategia adaptacyjna kreatywna - dynamiczne zachowania państwa, których istotą jest aktywne kształtowanie obu środowisk a jednocześnie uleganie naciskom pochodzącym z obu stron

  3. strategia adaptacyjna aktywna - odmowa przystosowania się do jakichkolwiek nacisków

Zachowanie typu kompensacyjnego - przyzwolenie na czasową fragmentaryzację racji i interesów państwa, wymuszoną ogólną sytuacją międzynarodową lub istnieniem wewnętrznego oporu przed radykalizacją zmian.

Analityczny model adaptacyjny

Strategie zachowań państw w środowisku międzynarodowym:

  1. model polityki konserwatywnej, (zbudowany na adaptacji nieprzejednanej) - państwo ze względu na swój status stara się przekształcić środowisko w którym funkcjonuje bez uwzględnienia jego oddziaływania na swą politykę zewnętrzną i wewnętrzną, model dominacji,

  2. model aktywnej polityki (zbudowany na adaptacji negatywnej) - wewnętrzne przyzwolenie na zmiany pod wpływem oddziaływań środowiska międzynarodowego

  3. model polityki wyważonej (adaptacja kompensatywna) - postawy zakładające równoważenie wpływów z zewnątrz

Ad. 2 Teoria ról Holstiego - łączy w sobie doświadczenia trzech dominujących nurtów i odzwierciedla system wartości politycznych, ideologicznych utożsamianych z konkretnym państwem.

Rola międzynarodowa - zmieniający się w czasie zespół oczekiwań, zachowań i postaw państwa w stosunkach międzynarodowych.

Ad 3. Model środowiskowy (Papadakis, Starr) - pozwala postrzegać politykę zagraniczną jako proces przetwarzania zmiennych zależnych i niezależnych, pochodzących ze środowiska międzynarodowego i wewnętrznego

  1. polityka zagraniczna - to jej treść działania,

  2. polityka zagraniczna - to skomplikowany proces formułowania i realizacji

  3. polityka zagraniczna - to jej skutek i efekt określonego działania

Rola organizacji międzynarodowych we współczesnym świecie

  1. marginalny wpływ - redukcja roli organizacji międzynarodowych zaledwie do instrumentów w rękach polityków, bezsilność w świecie zdominowanym przez państwa (nurt neorealistyczny),

  2. wyolbrzymianie ich znaczenia, możliwości - organizacje międzynarodowe są postrzegane jako autonomiczni aktorzy, lub instytucje międzynarodowe współpracujące z państwami (nurt neoliberalny)

Fazy powstawania pierwszych organizacji międzynarodowych:

  1. początek XVIII w. utworzono Międzynarodową Komisję ds. Żeglugi na Renie aż do końca I wojny światowej

  2. lata międzywojenne do wybuchu II wojny światowej

  3. od rozmów angielsko amerykańskich nad utworzeniem ONZ - a jej zakończenie na koniec lat 50

  4. od lat 60 aż do chwili obecnej

Konkwistadorzy XX w. - organizacje ponadnarodowe i transnarodowe jako instrumenty polityki państwa, ale też podmioty zdolne do samodzielnych działań w stosunkach międzynarodowych.

Organizacje międzynarodowe:

  1. organizacje rządowe - struktury tworzone przez państwa w celu rozwoju wzajemnej współpracy. Potrzeba minimum 3 kraje, określona struktura działania, zasady i mechanizmy współpracy oraz prawa i obowiązki zawarte w statucie. Organizacja musi odbywać regularne sesje, mieć stały sekretariat i władze zarządzające np. ONZ, UE

Podział org. rządowych:

I konwencjonalne międzynarodowe organizacje

  1. federacje międzynarodowych organizacji np. ONZ

  2. organizacje o członkostwie uniwersalnym np. wyspecjalizowane agendy ONZ

  3. organizacje międzykontynentalne np. Biuro Wystaw Międzynarodowych

  4. organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie

II pozostałe organizacje

  1. organizacje semiautonomiczne np. UNCTAD

  2. organizacje specjalistyczne np. Globalny System Usług

  3. organizacje nieaktywne lub rozwiązywane

  1. organizacje pozarządowe - organizacje których powstanie nie jest następstwem umowy międzynarodowej. Uczestniczą w niej podmioty niepaństwowe, polityczno-prawne, fizyczne. Co najmniej 3 członków, jest otwarta, stale działający sekretariat, nie są nastawione na zysk np. Międzynarodowy Komitet Olimpijski

  2. organizacja transnarodowa - tworzą ją podmioty fizyczne lub prawne z co najmniej dwóch państw, z których przynajmniej jeden nie może być państwem. Nie są one zorientowane na bezpośrednie oddziaływanie na zachowanie państw oraz ich politykę. Dysponują pośrednimi instrumentami wpływania na państwa. prowadzą działalność gospodarczą w skali przekraczającej granice jednego państwa, są nastawione na zysk.

Organizacje nierządowe dzielą się:

Organizacje międzynarodowe wg Keohane, Nye, Hoffmann

Organizacje międzynarodowe zdaniem neorealistów

Organizacje międzynarodowe zdaniem neoliberałów

Funkcje organizacji międzynarodowych - proces osiągania celów i zadań uznanych za ważne i wymagające skoordynowanych działań.

Wg Morawieckiego

  1. regulacyjne, udział w tworzeniu międzynarodowego prawa umownego,

  2. kontrolne, kontrola polityczna postępowania członków organizacji międzynarodowych

  3. operacyjne, uznane przez jej członków metody działania

Inna klasyfikacja ze względu na typ zadań i celów

  1. strategiczne - przygotowanie i rozwiązywanie najważniejszych problemów w skali systemu międzynarodowego, lub jego podsystemów

  2. adaptacyjne - wzorce zachowań państw, obowiązujące normy i regulacje prawno-międzynarodowe, traktowane jako warunek członkostwa,

  3. stymulujące - pobudzenie i wspomaganie działania państw w obszarach symbolizujących wspólne wartości.

1

26


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
socjologia-sciaga, Nauki społeczne: socjologia, ekonomia, psychologia, pedagogika, politologia, stos
Historia stosunków międzynarodowych, RS
Historia stosunków miedzynarodowych konspekt wiedzy
Kukułka J Historia Współczesnych Stosunków Międzynarodowych
Historia stosunków międzynarodowych, wykład 1
Historia stosunków międzynarodowych, System wiedeński
Historia stosunków międzynarodowych, koferencja pokojowa w Paryżu.
Tablice historyczne - 1815-1914, Stosunki międzynarodowe
Historia stosunków międzynarodowych, odpowiedzi na pytania
Historia stosunków międzynarodowych, k1
Historia stosunków międzynarodowych, Zachodnia hemisfera
Historia stosunków miedzynarodowych konspekt wiedzy uzupełniającej 2013 2014
Historia stosunków międzynarodowych, IWS
5 HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH[1] 12 04
8 HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH[1] 01 05
9 HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH[1] 01 05
HISTORIA STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH wykład 20 12 07
Historia stosunków międzynarodowych, II wojna światowa aspekty militarne

więcej podobnych podstron