| Traktat lizboński (oficj. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską; w wersji roboczej określany jako traktat reformujący) – umowa międzynarodowa zakładająca reformę instytucji Unii Europejskiej, podpisana 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie, opublikowana w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej Seria C Nr 306 z 17 grudnia 2007. Ma wejść w życie 1 stycznia 2009 roku, o ile zostanie ratyfikowana przez wszystkie strony, a dokumenty ratyfikacyjne zostaną złożone w depozycie rządu Włoch. |
|---|
Historia
Ogłoszony w czerwcu 2005 "okres refleksji" nad traktatem konstytucyjnym pokazał, że przyjęcie TKE w kształcie uzgodnionym w 2004 będzie praktycznie niemożliwe. W związku z tym Niemcy, od 1 stycznia 2007 sprawujące prezydencję w Unii, zaproponowały przyjęcie nowego traktatu, mającego włączyć większość postanowień traktatu konstytucyjnego do dotychczasowych traktatów unijnych: traktatu z Maastricht i traktatu rzymskiego.
Przedstawiony w czerwcu 2007 roku projekt nowego traktatu liczył 11 stron i był częściowo zgodny ze wskazówkami grupy Amato, która zalecała zastąpienie obecnego Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) przez część I TKE oraz włączenie postanowień III części TKE do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE)[1].
21 i 22 czerwca 2007 w Brukseli odbył się szczyt Rady Europejskiej, na którym miano uzgodnić zakres możliwych zmian w przyszłym traktacie. Po długich negocjacjach, które przeciągnęły się aż do 23 czerwca, wypracowano kompromis określający szczegóły mandatu negocjacyjnego dla konferencji międzyrządowej mającej przygotować ostateczny projekt traktatu reformującego. Konferencja rozpoczęła prace od spotkania ministrów spraw zagranicznych 23 lipca 2007 w Brukseli.
Tekst traktatu opracowany przez konferencję został przedstawiony państwom Unii podczas szczytu UE w Lizbonie w dniach 18-19 października 2007. Traktat reformujący UE został podpisany 13 grudnia 2007 r. w lizbońskim Klasztorze Hieronimitów.
Ratyfikacja
Proces ratyfikacyjny rozpoczął się od chwili podpisania przez wszystkie strony w Lizbonie 13 grudnia 2007.
Stosownie do art. 6 traktatu, wejdzie on w życie:
1 stycznia 2009 roku - pod warunkiem, że zostaną złożone wszystkie dokumenty ratyfikacyjne;
lub pierwszego dnia miesiąca następującego po złożeniu dokumentu ratyfikacyjnego przez państwo-stronę, które jako ostatnie dopełni tej formalności.
Ratyfikacja traktatu odbywać się będzie według wewnętrznego ustawodawstwa państw-stron traktatu. Jedynym krajem, w którym planuje się referendum w sprawie ratyfikacji traktatu lizbońskiego, jest Irlandia.
Odrębna ratyfikacja odbędzie się również w Parlamencie Wysp Alandzkich (terytorium autonomiczne Finlandii) i w Parlamencie Gibraltaru (brytyjskie terytorium zamorskie), jako że te terytoria są częścią Unii Europejskiej. Nieprzyjęcie Traktatu nie spowoduje jego odrzucenia na całym terytorium UE, a jedynie niestosowanie jego zapisów na tych terytoriach specjalnych.
Traktat został ratyfikowany przez Parlament Europejski 20 lutego 2008 roku.
Ratyfikacja w Polsce
Proces ratyfikacji Traktatu lizbońskiego zostaje przeprowadzany w trybie artykułu 90 Konstytucji RP i podjętej w związku z nim uchwały Sejmu z dnia 28 lutego 2008 wybierającej ustawowy, a nie referendalny, tryb wyrażenia zgody dla Prezydenta RP na ratyfikację.[2]
1 kwietnia 2008 roku Sejm RP uchwalił Ustawę o ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r., która upoważnia Prezydenta do dokonania ratyfikacji. 2 kwietnia 2008 roku ustawa została przyjęta przez Senat RP, a 9 kwietnia 2008 została podpisana przez Prezydenta RP. 15 kwietnia 2008 została opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 62 w pozycji 388. Wejdzie w życie 30 kwietnia 2008[3]. Na jej mocy Prezydent RP zostanie upoważniony do ratyfikacji tej umowy międzynarodowej.
Postanowienia traktatu
Zgodnie z uzgodnionym w Brukseli mandatem negocjacyjnym dla Konferencji Międzyrządowej[29], traktat lizboński nie uchyli dotychczas obowiązujących traktatów, a jedynie wprowadzi do nich odpowiednie rewizje. Do Traktatu o Unii Europejskiej zostanie inkorporowana większość postanowień I części TKE, natomiast w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską znajdą się szczegółowe zasady polityk unijnych (część III TKE).
Tak jak przewidywał traktat konstytucyjny, Unii Europejskiej zostanie nadana osobowość prawna; zlikwidowana zostanie Wspólnota Europejska (jej następcą prawnym będzie Unia). W związku z tym nazwa TWE zostanie zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Zniesiony zostanie także system filarowy, jednak pewne odrębności dawnego II i III filaru zostaną zachowane. Kompetencje Unii w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zostały poszerzone, chociaż Trybunał Sprawiedliwości nie będzie sprawować jurysdykcji w tym obszarze. W wyniku przyjęcia traktatu nastąpi podział kompetencji na trzy obszary, zarezerwowany wyłącznie dla Unii (polityka zagraniczna, bezpieczeństwo i realizacja celów Unii), obszar współdzielony, gdzie prawo Unii nadal jest nadrzędne nad prawem państw członkowskich, ale obszary nie regulowane prawem unijnym i obszary, z których zrezygnowała Unia, np. poprzez wycofanie dyrektyw, pozostają pod kontrolą prawa krajowego, oraz obszar, nad którym wyłączną władzę i pierwszeństwo ma prawo krajów członkowskich. Do traktatu dołączono liczne wyłączenia i uszczegółowienia kompetencji w obszarach polityk współdzielonych, w tym Karty Praw Podstawowych.
Usunięte zostały wszelkie zapisy sugerujące państwowość Unii Europejskiej, takie jak nazwa "konstytucja" czy też artykuły o symbolach Unii (flaga, hymn, dewiza). Zrezygnowano również z nowego nazewnictwa aktów prawnych (ustawa, ustawa ramowa) na rzecz dotychczasowych nazw (rozporządzenie, dyrektywa).
Na mocy traktatu ma zostać powołany wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który ma za zadanie kierować Europejską Służbą Działań Zewnętrznych[30].
Traktat likwiduje rotacyjne, półroczne przewodzenie w Radzie Unii Europejskiej kolejno przez szefów państw i rządów krajów UE i ustanawia stanowisko Przewodniczącego Rady Europejskiej[31], wybieranego na 2,5 letnią kadencję[32]. Zmienia się również sposób przewodniczenia w Radzie Unii Europejskiej, które wraz z wejściem w życie Traktatu ma trwać 18 miesięcy i być sprawowane przez 3 kraje członkowskie.
Na mocy traktatu obywatele po raz pierwszy zyskają prawo inicjatywy w sprawie uchwalenia nowego prawa UE. Traktat głosi, że jeśli uda się uzbierać podpisy miliona obywateli ze znacznej liczby państw członkowskich, mogą poprosić Komisję Europejską o przedstawienie projektu w jakiejś sprawie.
Ponadto traktat lizboński zawiera szereg drobniejszych modyfikacji, m.in. Polska i Litwa uzyskały zapis o solidarności energetycznej krajów Unii, a w wyniku nacisków Holandii dalszemu zwiększeniu ulegnie rola parlamentów narodowych w stanowieniu unijnego prawa.
W traktacie po raz pierwszy określono procedurę wyjścia kraju z Unii.
Ujednolicona wersja traktatu zostanie opublikowana po jego wejściu w życie. Nieautoryzowana, skonsolidowana wersja dotychczasowych traktatów została wydana w Polsce w marcu 2008 w postaci książki[33] oraz w formie elektronicznej[34].
System głosowania w Radzie
Nicejski system głosowania większością kwalifikowaną w Radzie Unii Europejskiej będzie obowiązywać do 31 października 2014 r. Później wprowadzony będzie nowy system głosowania podwójną większością (55% państw reprezentujących co najmniej 65% ludności Unii), ale do 31 marca 2017 każde państwo będzie mogło zażądać powtórzenia danego głosowania, zgodnie z nicejskim systemem głosów ważonych.
Od 2017 r. będzie obowiązywać wyłącznie system podwójnej większości, jednak traktat lizboński ma wprowadzić także mechanizm bezpieczeństwa, podobny do kompromisu z Joaniny: jeśli grupie członków Rady nie wystarczy głosów do zablokowania określonej uchwały, będą mogły mimo to odwlekać podjęcie decyzji w tej sprawie. Warunkiem będzie odpowiednia wielkość tej grupy (do 2017 r.: kraje reprezentujące co najmniej 75% ludności lub 75% liczby państw niezbędnych do utworzenia mniejszości blokującej; od 2017 r.: 55% ludności lub 55% liczby państw niezbędnych do utworzenia mniejszości blokującej). Projekt traktatu mówi o możliwości odwlekania podjęcia decyzji przez "rozsądny czas".
Karta Praw Podstawowych
Traktat lizboński nadaje prawny charakter Karcie Praw Podstawowych, będącej zbiorem fundamentalnych praw człowieka. Składa się z preambuły i siedmiu rozdziałów (Godność człowieka, Wolność, Równość, Solidarność, Prawa Obywatelskie, Wymiar sprawiedliwości, Postanowienia Ogólne). W 54 artykułach określa prawa (społeczne, polityczne, ekonomiczne) przysługujące obywatelom państw Unii.
Kartę zaakceptowały wszystkie kraje UE z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Polski, które zastrzegły ograniczenie jej ochrony dla swoich obywateli poprzez zapisy w protokole 7 zw. protokołem brytyjskim następującej treści:
| „ | Artykuł 1 Artykuł 2 |
” |
|---|---|---|
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali - podpisany w Paryżu 18 kwietnia 1951, wszedł życie 23 lipca 1952. Był on rezultatem pomysłu i debaty nad powołaniem organizacji regulującej przemysł wydobywczy i stalowy. Traktat ten, zwany Paryskim powołał do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Układ zawarło sześć państw - Francja, RFN, Włochy, Belgia, Holandia i Luksemburg. Obowiązywał on 50 lat, w 2002 roku kompetencje EWWiS przejęła Wspólnota Europejska.
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Traktaty rzymskie) - dwie umowy międzynarodowe zawarte 25 marca 1957 przez sygnatariuszy Traktatu Paryskiego. Obie weszły w życie 1 stycznia 1958. Dotyczyła powołania nowych organizacji - Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Pierwsza zapoczątkowała integrację gospodarczą, druga - współpracę nad wykorzystywaniem energii jądrowej w celach pokojowych. Traktaty rzymskie zostały w dużej mierze zastąpione w 1993 przez traktat z Maastricht ustanowiony rok wcześniej.
Traktat ustanawiający Jedną Radę i Jedną Komisję Wspólnot Europejskich (Traktat fuzyjny) - ustanowiony 8 kwietnia 1965 w Brukseli wszedł w życie od 1 lipca 1967. Na jego mocy utworzono jedną Komisję Europejską i jedną Radę Ministrów dla wszystkich trzech Wspólnot. Traktat fuzyjny został formalnie uchylony poprzez traktat amsterdamski w 1999 roku.
Akt dotyczący wyboru przedstawicieli do Zgromadzenia w powszechnych wyborach bezpośrednich
Traktat zmieniający Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie w odniesieniu do Grenlandii
Jednolity Akt Europejski - umowa międzynarodowa zawarta w 1986 dotycząca kwestii Europejskiej Współpracy Politycznej, utworzenia Rady Europejskiej, wzmocnienia roli Parlamentu Europejskiego oraz utworzenia rynku wewnętrznego (zasada swobodnego przepływu osób, towarów, kapitału i usług). Wszedł w życie w lipcu 1987.
Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht) - podpisany 7 lutego 1992 w holenderskim Maastricht, wprowadzony w 1993. Zadecydował o pogłębieniu integracji, m.in. poprzez ustanowienie Unii Gospodarczej i Walutowej. Poszerzono też dotychczasową formułę integracji, opartą odtąd o trzy filary - Wspólnoty Europejskie, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych - tworzące razem nową organizację Unię Europejską.
Traktat Amsterdamski zmieniający Traktat o Unii Europejskiej. Traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie i niektóre związane z nimi akty - podpisany 2 października 1997, obowiązujący od 1 maja 1999. Wprowadził możliwość sankcji dla państw członkowskich łamiących standardy demokratyczne, wzmocnił pozycję Trybunału Sprawiedliwości i Parlamentu Europejskiego oraz uprościł traktaty założycielskie. Podjęto też w nim próbę koordynacji polityki zatrudnienia w krajach UE.
Akt zmieniający protokół w sprawie Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego
Traktat z Nicei zmieniający Traktat o Unii Europejskiej. Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz niektóre związane z nimi akty prawne (Traktat z Nicei) - reforma struktur UE przed jej rozszerzeniem o kolejne 10 państw. Traktat podpisano 26 lutego 2001 w Nicei, wszedł on w życie 1 lutego 2003. Dotyczy przede wszystkim zasad ustalania składu Komisji Europejskiej, podziału miejsc w rozbudowanym PE oraz sposobu podejmowania decyzji w Radzie Unii Europejskiej.
Deklaracja z okazji 50. rocznicy podpisania Traktatów Rzymskich - ustanowiona 25 marca 2007 w Berlinie w czasie nieformalnego szczytu przywódców państw Unii Europejskiej. Dotyczy zobowiązania do poszukiwania konsensusu w kwestii konstytucji europejskiej.
Traktat reformujący - ma zastąpić nieratyfikowany Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy. Zawiera wiele elementów z nieprzyjętego traktatu. Modyfikuje organizację Unii Europejskiej. Przywódcy państw UE złożyli na nim swe podpisy w dniu 13 grudnia 2007.
Traktat o Przystąpieniu z 1972 - ustanowiony 22 stycznia 1972 w Brukseli - dotyczył przystąpienia Dania, Irlandii oraz Wielkiej Brytanii do Wspólnoty Europejskiej w 1973.[1]
Traktat o Przystąpieniu z 1979 - ustanowiony 28 maja 1979 w Atenach - zadecydował o włączeniu Grecji w struktury WE w 1981.
Traktat o Przystąpieniu z 1985 - ustanowiony 12 czerwca 1985 w Madrycie i Lizbonie - decyzja o akcesji Hiszpanii i Portugalii.
Traktat o Przystąpieniu z 1994 - ustanowiony 24 czerwca 1994 w Korfu - rozszerzenie Unii Europejskiej o Austrię, Finlandię i Szwecję.[2]
Traktat o Przystąpieniu do Unii Europejskiej Republiki Czeskiej, Estonii, Cypru, Łotwy, Litwy, Węgier, Malty, Polski, Słowenii i Słowacji (Traktat Akcesyjny 2003, Traktat ateński) - ustanowiony 16 kwietnia 2003 w Atenach - dotyczył przystąpienia wymienionych 10 państw.
Traktat dotyczący przystąpienia Republiki Bułgarii i Rumunii do Unii Europejskiej - ustanowiony 13 kwietnia 2005 w Luksemburgu - umożliwił rozszerzenie UE o Rumunię i Bułgarię.
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Obronną - zawarty 27 maja 1952 przez sześć państw EWWiS, został jednak usunięty z porządku obrad francuskiego Zgromadzenia Narodowego przed ratyfikacją. Oznaczało to rezygnację z utworzenia EWO.
Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy - traktat opracowywany w latach 2001-2003 przez Konwent Unii Europejskiej. Z założenia miał składać się z czterech części i nadawać UE osobowość prawną. Zastąbiłby Traktaty Rzymskie i Traktat z Maastricht. Tzw. Konstytucja UE została jednak odrzucona w referendach we Francji i Holandii. Proces ratyfikacji traktatu w obecnej formie został zawieszony, trwają natomiast prace nad zmianą projektu.
Układ z Schengen - umowa z 14 czerwca 1985 roku dotycząca zniesienia kontroli na granicach, w zamian wzmacniający współpracę w polityce bezpieczeństwa i polityce azylowej. Do Strefy Schengen należą obecnie 22 państwa Unii Europejskiej (bez Wielkiej Brytanii, Irlandii, Bułgarii, Rumuni i Cypru) oraz Islandia i Norwegia.
II: Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
III: Współpraca Policyjna i Sądowa
Instytucje Europejskie
Jurysdyk.
ETS
Rewizja finansów
Instytucje finansowe
Europejski Fundusz Inwestycyjny
Ciała doradcze