Przełom odcinek doliny rzecznej o wąskim dnie i stromych zboczach, w którym ciek wodny pokonuje przeszkodę obecną na jej drodze
• antecedentny - powstaje wówczas gdy w poprzek biegu rzeki wypiętrza się na tyle powoli wzniesienie że rzeka może je rozciąć na dwie części.
• odziedziczony - gdy rzeka wykorzystuje dolinę lodowcową płynąc jednak w kierunku przeciwnym niż płynęła rzeka lodowcowa
• strukturalny - ciśle związany z budową geologiczną obszaru, powstaje, gdy rzeka natrafia na osady o większej odporności co powoduje wyraźne przewężenie doliny
• przelewowy - powstanie przez rozcięcie zapory spiętrzającej wodę rzeczną
• regresyjny - powstaje w wyniku erozji wstecznej źródeł rzeki, co doprowadza do przecięcia działu wodnego i połączenia się dwóch rzek
• epigenetyczny - powstaje wtedy gdy rzeka płynąca po płaskim terenie zbudowanym z osadów mało odpornych na erozję dotrze w wyniku erozji gruntu do skał twardych, zasypanych przez te osady, a następnie wyrzeźbi w nich dolinę
• pozorny - powstaje poprzez odpreparowanie rowu zapadliskowego na obszarze o rzeźbie zrębowej
PROGI RZECZNE poprzeczny stopień skalny w korycie rzeki, powstały w wyniku różnic w prędkości przebiegu zjawiska erozji skał, przez które przepływa rzeka, utworzony jest ze skał o większej odporności na erozję. Rzadziej pochodzenia tektonicznego
KORYTO ROZTOKOWE –  stanowią system rzeki jednokorytowej z wieloma nurtami; cechą charakterystyczną tego typu koryt jest występowanie nietrwałych łach (poprzecznych lub podłużnych), nieznacznie wznoszących się ponad średni poziom wody i zalewanych nawet podczas mniejszych wezbrań. W wyniku niestabilności łach koryta roztokowe mogą stale zmieniać swój wygląd.
Rzeki roztokowe charakteryzują się dużą zdolnością transportową co wynika z dużego spadku doliny rzecznej.
KORYTO RZEKI MEANDRUJĄCEJ  składa się z tzw. meandrów, czyli odcinków złożonych z dwóch zakoli o dużej krzywiźnie połączonych ze sobą odcinkami prostymi. Posiada charakterystyczny przekrój poprzeczny , gdyż jego dno w miejscu płynięcia nurtu jest przegłębiane, a na przeciwległym brzegu następuje akumulacja materiału.
TERASA RZECZNA to fragmenty dawnych rozciętych den dolinnych. Zaznaczają się w obrębie zboczy dolin oraz w obrębie szerokich den dolinnych. Terasa składa się z 3 elementów: równiny terasowej stanowiącej fragment płaskiego dna doliny rzecznej; stoku terasy stanowiącej zbocze odmłodzonej części doliny oraz załomu oddzielającego równinę od stoku ówczesnej, starej doliny.
Wyróżniamy: • terasa akumulacyjno-osadowa powstaje w wyniku cyklu dwufazowego:
a) faza agradacji- zasypanie do określonej wysokości
b) faza erozji dennej
• terasa skalno-osadowa - są na nich zachowane fragmenty osadów fluwialnych nawet bardzo zerodowanych i zwietrzałych
TERASA ROLNA
• Poziome pola w formie schodkowo ułożonych stopni tworzone na stokach górskich w celu zwiększenia powierzchni uprawnych i utrzymania wody na polu.
• Pola tarasowe, na których uprawia się ryż, są charakterystycznym elementem krajobrazu Chin.
• Poprzeczny w stosunku do stoku układ tarasów zapobiega także erozji gruntu wywoływanej
przez spływającą po pochyłych stokach wodę.
CZYNNIKI MORFOGENETYCZNE W KLIMACIE UMIARKOWANYM:
fluwialne, procesy erozji i akumulacji rzecznej, abrazja, akumulacja jeziorna, spełzywanie, spłukiwanie, procesy antropogeniczne, procesy krasowe, niwacja, procesy eoliczne.
Procesy na stokach zalesionych:
• spływy gruzowo-błotne
• powstawanie nisz źródliskowych
• osuwiska skalne, procesy sufozyjne
Procesy na stokach wylesionych:
• spłukiwanie powierzchniowe i linijne
• obrywy spływy ziemne
• sufozja
• spełzywanie spływanie płatów torfowisk
ŻLEBY SKALNE Głębokie rynny wycięte w urwistych stokach, zazwyczaj założone są na liniach szczelin i spękań. Charakteryzuje je spadziste dno z licznymi progami, Głębokość i szerokość żlebów rośnie wraz z biegiem formy, Na stokach młodych mogą to być poj. formy lub całe systemy żlebów,
ASYMETRIA GÓR ŚREDNICH I WYSOKICH:
Asymetria w górach spowodowana jest przez zróżnicowanie klimatu i naświetlenie stoku.
W górach wysokich asymetria jest związana z różną dostawą energii słonecznej – asymetria północpołudnie lub ze zróżnicowanym napływem wilgotnych mas powietrza.
SPŁYWANIE spowodowane jest najczęściej silnym przepojeniem wodą pokrywy ziemnej lub zwietrzelinowej, zwłaszcza utworów gliniastych, piaszczysto gliniastych, pylastych budujących lub
okrywających stoki. W wyniku uwodnienia terenu następuje spływanie ciekłej masy z duża szybkością w dół stoku.
OSUWISKO Polega na zsuwaniu się materiałów (np. skał, ziemi) tworzących wzniesienia pod wpływem grawitacji i innych sił. Osuwiska powstają pod wpływem następujących czynników:
• Erozja podnóża wzniesienia pod wpływem działania rzek, jezior i mórz
• Zwiększenie nacisku na zbocze przez zewnętrzne siły np. budowa, trzęsienia ziemi
• Ulewne deszcze i nagłe roztopy
• Wzrost poziomu wód gruntowych
• Erupcja wulkanu
• Działalność człowieka - wykopaliska,
• Wycinanie lasów.
DOLINA ASYMETRYCZNA Może być efektem:
• rozwoju stożków napływowych u wylotów dolin bocznych
• różnego przebiegu ruchów masowych na obu zboczach
• siły odśrodkowej we wklęsłych odcinkach meandrowych
• ułożenia lub odporności warstw skalnych
• siły Coriolisa
Wyróżnia się grupy przyczyn asymetrii:
• asymetria fluwialna- podcieranie zboczy (siła związana z działalnością erozyjną rzek)
• asymetria strukturalna- związana z odpornością warstw skalnych
• klimatyczna
• tektoniczna- zróżnicowana intensywnością procesów tektonicznych
POKRYWA ZWIETRZELINOWA Jest produktem wietrzenia skał, pozostającym w miejscu swego powstania, np. pokrywy laterytowe, Zależy od procesów denudacyjnych, erozyjnych, składu, budowy, grubości, klimatu, nasyceniem wodą
PROCESY SEKULARNE: Degradują stok i obniżają jego powierzchnię, Zaliczamy do nich: spłukiwanie, spełzywanie, deflacja
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA EROZJĘ LODOWCA miąższość lodowca, zawartość rumoszu, odporność podłoża
KRZYWA EROZYJNA wykres przedstawiający zależność miedzy rozmiarami erozji a masą wody
ORICANGAS zagłębienia związane z mechanicznym i chemicznym działaniem korzeni
RÓŻNICE MIĘDZY KLIMATEM SUCHYM I WILGOTNYM
SUCHY wietrzenie fiz, formy ostrokrawędziaste, duża rola spłukiwania duża erozja stoków, działaność wiatru duża WILGOTNY wietrzenie chem, formy łagodne owalne, mała rola spłukiwania, mała erozja stoków, mała działalność wiatru
PROCESY DENUDACYJNE: procesy grawitacyjne spłukiwanie spływy procesy fluwialne procesy litoralne sufozja denudacja chemiczna, solucja krasowienie niwacja procesy mrozowe
TYPY DEGLACJACJI:• subakwalna - gdy lądolód uchodzi do morza lub jeziora, odrywają się od niego wielkie bryły stając się górami lodowymi
• frontalna – na lądach, cofanie się od czoła
• arealna – lodowiec rozpada się na boki które się topią
• z oscylacjami i nasunięciami – lodowiec cofa się by później ponownie się nasunąć
AŁASY obszerne zagłębienia w wieloletniej zmarzlinie
TYPY KORYT RZECZNYCH
- proste- kręte- meandrujące- anasomozujące - roztokowe
GDZIE ZACHODZI:
• pełznięcie – strefa klimatu umiarkowanego
• cieczenie – strefa klimatów ciepłych
• soliflukcja – strefa klimatów zimnych
PINGO formy powierzchni ziemi, występujące w obszarach polarnych, na skutek zamarzania wody gruntowej Powstający lód zwiększa swoją objętość i powoduje pęcznienie nadległej warstwy gruntu. W efekcie powstaje pagór, w którego wnętrzu znajduje się jądro lodowe.
MUTON, BARANIEC Forma ukształtowania powierzchni ziemi: rodzaj pagórka, wyniosłości skalnej o wysokości od kilkunastu centymetrów do kilkudziesięciu metrów, powstająca w wyniku egzaracji podłoża skalnego przez poruszający się po nim lodowiec. Mutony odznaczają się charakterystycznym podłużnym kształtem, co związane jest z kierunkiem ruchu lodowca
FORMY EROZYJNE POWODOWANE PRZEZ RZEKI W KLIMACIE UMIARKOWANYM
Rezultatem erozyjnej działalności rzek są doliny rzeczne. w każdej dolinie wyróżniamy dno które jest formowane przez procesy fluwialne wspomagane przez procesy stokowe.
W obrębie dna doliny występują:
• koryto- terasy, starorzecza, formy akumulacyjne (stożki napływowe, krasowe)
• zbocze- kształtowane przez procesy stokowe (denudacyjne)
WAŁ MORENOWY Podłużne wzniesienie moreny czołowej, moreny bocznej lub moreny środkowej. Tworzy się przez wytapianie materiału niesionego przez lód lodowcowy. Wały morenowe mogą łączyć się w ciągi.
RZEKA MEANDROWA rzeka o krętym korycie o dużej liczbie zakoli. Meandry to zakola, czyli pętlowate, wygięte odcinki rzeki zawarte między jej dwoma zakrętami o tym samym kierunku
STOŻEK USYPISKOWY Nagromadzenie bloków i gruzu skalnego w kształcie stożka lub wachlarza u podnóża ściany skalnej, lub skalistego zbocza. Powstające w wyniku skoncentrowanego osypywania się materiału ze zbocza i jego
akumulacji na powierzchni nachylonej pod kątem naturalnego zsypu
ŁACHA KORYTOWA nagromadzone luźne osady, głównie piasków i żwirów, w korycie rzecznym;
SPŁUKIWANIE Spłukiwanie wiąże się z wypłukiwaniem z podłoża związków mineralnych oraz różnego rodzaju osadów o frakcjach bardzo drobnych (iłów, mułów) przez wodę i przenoszeniem ich w inne miejsce. W efekcie tego,
że związane jest ono ze spływem wody wyróżnia się trzy rodzaje spłukiwania:
• Liniowe
• Warstwowe
• Rozproszone
MORENA CZOŁOWA powstaje przy czole lodowca i ma charakter wału biegnącego wzdłuż niego. W skład moren czołowych wchodzą utwory środowiska glacjalnego (głównie gliny spływowe) oraz utwory środowiska fluwioglacjalnego, transportowane, a następnie osadzane przez wody wypływające z lodowca.
OD CZEGO ZALEŻY INTENSYWNOŚĆ PROCESU SPLUKIWANIA
• natężenia i czasu trwania opadów
• przebiegu zanikania pokrywy śnieżnej
• charakteru podłoża
• szaty roślinnej, sposobu uzytkowania
• nachylenia,długosci i kształtu stoku
granit , bazalt , less, łupek ,wapień.
GRANICE FIZYKOGEOGRAFICZNE W GÓRACH WYSOKICH
granica suchości (dolna granica lasu), górna granica lasu, granica wieloletniego śniegu
4 PIĘTRA KLIMATYCZNO- ROŚLINNE pustynne (stepowe), leśne, subniwalne, niwalne