PRAWO PODMIOTOWE
Prawo podmiotowe to złożona sytuacja prawna określonego podmiotu, wyznaczona w podstawowym zakresie przez normę prawną i dookreślana zdarzeniami prawnymi, umożliwiająca podmiotowi uprawnionemu podejmowanie określonych zachowań, będąca elementem stosunku prawnego, zapewniająca ochronę i zaspokojenie interesu majątkowego lub niemajątkowego podmiotu uprawnionego, chroniona przez normę prawną z reguły przez nadanie prawu podmiotowemu cechy zaskarżalności i egzekwowalności.
Należy odróżniać prawa podmiotowe w postaci wzorców ustawowych (prawa abstrakty- jne), modelowo ukształtowane przez normy prawne od praw podmiotowych w realnie istniejących stosunkach prawnych (prawa konkretne). Prawo podmiotowe realnie istniejące i przysługujące indywidualnie oznaczonemu podmiotowi, zachowując cechy konstytutywne danego typu prawa (np. prawa własności, służebności, użytkowania, najmu, dzierżawy itp.) jest zindywidualizowane cechami podmiotu i przedmiotu, ewentualnymi terminami i obciąże- niami.
RODZAJE PRAW PODMIOTOWYCH
Poszczególne rodzaje praw podmiotowych wyróżnione są z uwzględnieniem różnych kryteriów, na przykład – zakresu ich skuteczności wobec osób trzecich, intensywności ochrony, funkcji, rodzaju chronionego przez nie interesu, samoistności lub związania z innymi prawami podmiotowymi.
Prawa bezwzględne i względne. Kryterium rozróżnienia jest zakres skuteczności prawa wobec osób trzecich.
Prawa bezwzględne są skuteczne wobec wszystkich. Uprawniony może domagać się od wszystkich nieingerencji w sferę jego prawa podmiotowego i od każdej osoby, która nie wypełni tego obowiązku, może domagać się przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania dalszych naruszeń. Jako prawa bezwzględne zostały ukształtowane w szczególności: prawa rzeczowe, a wśród nich najważniejsze – prawo własności, oraz prawa podmiotowe, których przedmiotem są dobra osobiste.
Prawa względne są skuteczne tylko wobec niektórych indywidualnie określonych podmiotów, a więc między stronami oznaczonego stosunku prawnego. Prototypem praw względnych są wierzytelności będące elementem stosunków zobowiązanych.
Prawa majątkowe i niemajątkowe. Kryterium podziału jest rodzaj interesu, który bezpośrednio chronią. Interes ekonomiczny podmiotu uprawnionego chronią podmiotowe prawa majątkowe. Są to np.: prawo własności, bez względu na rynkową wartość rzeczy, inne prawa rzeczowe, wierzytelności (roszczenia) o spełnienie świadczeń majątkowych.
Interes osobisty (niegospodarczy) chronią prawa podmiotowe niemajątkowe (np.: prawa osobiste na dobrach osobistych – uprawnienia tworzące treść władzy rodzicielskiej lub opieki, uprawnienia małżonków do współdecydowania o istotnych sprawach rodziny, a więc pewna część praw podmiotowych ze stosunków rodzinnych). Prawa niemajątkowe są zwykle ukształtowane jako prawa bezwzględne, niezbywalne i niedziedziczne, a to ze względu na ścisły związek z osobą uprawnioną.
Prawa przechodnie i nieprzechodnie. Kryterium podziału jest możliwość zmiany podmiotu prawa.
Prawa przechodnie to prawa zbywalne, będące z reguły także dziedzicznymi. Prawami przechodnimi są zwykle prawa majątkowe.
Prawo zbywalne to prawo, które może przejść z jednego podmiotu na drugi na podstawie czynności prawnej.
Prawo dziedziczne to takie, które po śmierci uprawnionego przechodzi na inne podmioty w trybie dziedziczenia ustawowego lub testamentowego.
Prawa nieprzechodnie to prawa, których związek z osobą uprawnioną jest tak ścisły, że wykluczone jest przejście prawa na inną osobę. Prawa nieprzechodnie to te, które są zarazem niezbywalne, niedziedziczne i nie podlegają przejściu na inne osoby, także wskutek zajścia innych zdarzeń niż czynności prawne lub otwarcie spadku.
Prawa niezbywalne to takie prawa, których według przepisów prawa nie można zbyć (sprzedać, podarować, wynająć, pożyczyć itd. np. prawa wynikające z dóbr osobistych).
Prawa akcesoryjne i prawa samoistne.
Prawa akcesoryjne ustanawia się dla zabezpieczenia wierzytelności (niesamoistne, nie występują samodzielnie w obrocie np. hipoteka, zastaw, poręczenie).
Prawa samoistne mają swój samodzielny byt prawny. Ich ustanowienie oraz dalsze istnienie jest niezależne od innego prawa. Mają prawo użytkowania, służebności i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Prawa związane i prawa wolne.
Prawa związane przysługują podmiotom określonego prawa np. służebność osobista – przysługuje tylko danej osobie, natomiast służebność gruntowa jest prawem związanym – przysługuje posiadaczowi danego prawa ze względu na to, że posiada prawo.
Prawa tymczasowe i prawa aktualne.
Prawa tymczasowe funkcja tego prawa polega, na przygotowaniu i zabezpieczeniu jakiegoś prawa przyszłego, prowadzącego dopiero do ostatecznego zaspokojenia określonych interesów podmiotu uprawnionego. Chronią więc one oczekiwanie podmiotu na uzyskanie owego prawa ostatecznego.
SPOSOBY NABYWANIA PRAW PODMIOTOWYCH
1.Nabycie pochodne i pierwotne. Kryterium rozróżnienia jest zajście lub nie następstwa prawnego.
Nabycie prawa jest pochodne, gdy nabycie jest uzależnione od tego, czy nabywane prawo lub prawo o szerszym zakresie treści niż prawo nabywane przysługiwało osobie, od której swe uprawnienia wywodzi nabywca, i która w sposób prawnie doniosły wyraziła wolę nabycia od niej prawa przez inną osobę. Przykładem nabycia pochodnego jest w szczególności przeniesienie własności, cesja (przelew) wierzytelności, ustanowienie użytkowania wieczystego, ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych.
Od tak pojętej zasady prawo przewiduje wyjątki, polegające na tym, że nabywca prawa będący w dobrej wierze nabywa prawo, mimo że takie prawo nie przysługuje „rozporządze- niu” ani nie jest on upoważniony do rozporządzenia cudzym prawem.
Nabycie prawa jest pierwotne, jeżeli nabycie dokonuje się – z mocy postanowienia ustawy – niezależnie od woli (lub nawet wbrew woli) osoby, której, ewentualnie, prawo nabywane dotychczas przysługiwało Do nabycia pierwotnego dochodzi np. przez zasiedzenie zawłaszczenie niczyjej rzeczy ruchomej.
2.Nabycie translatywne i konstytutywne. Kryterium podziału jest istnienie lub nie istnienie nabywanego prawa przed zdarzeniem powodującym nabycie.
Nabycie translatywne zachodzi wówczas, gdy przedmiotem nabycia jest prawo już istniejące, które przechodzi w dotychczasowej postaci na nabywcę (np. przejście prawa własności z majątku dotychczasowego właściciela do majątku nabywcy na podstawie umowy przenoszącej własność lub w następstwie zasiedzenia).
Nabycie konstytutywne polega na uzyskaniu przez nabywcę prawa nie istniejącego poprzednio, tzn. przed zajściem zdarzenia powodującego nabycie. Inaczej mówiąc, prawo nabywane powstaje dopiero w chwili nabycia. Będzie to np. nabycie własności ruchomej rzeczy niczyjej w następstwie jej zawłaszczenia, nabycie rzeczowego prawa ograniczonego w trybie jego ustanowienia przez właściciela obciążanej rzeczy albo nabycie służebności gruntowej w drodze zasiedzenia.
3. Nabycie pod tytułem ogólnym i szczególnym. Kryterium rozróżnienia jest zakres przedmiotowy następstwa prawnego.
Nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) polega na tym, że nabywca wskutek zajścia jednego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw majątkowych poprzednika, nabywając cały jego majątek lub oznaczoną jego część.
Nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna) polega na nabyciu indywidualnie oznaczonego prawa lub indywidualnie oznaczonych praw (np. nabycie własności oznaczonej rzeczy).
OCHRONA PRAW PODMIOTOWYCH
OCHRONA WŁASNA
Ochrona własna praw podmiotowych może przybrać postać samoobrony lub samopomocy.
Samoobrona polega na odparciu zagrożenia, w jakim znalazły się dobra i interesy znajdujące wyraz w prawach podmiotowych, które przysługują podmiotowi dokonującemu aktów dozwolonej samoobrony. Samoobrona zamierza więc do zapobieżenia naruszeniu praw i ma charakter prewencyjny.
Samopomoc polega na przywróceniu własnym działaniem podmiotu uprawnionego stanu zgodnego z treścią przysługującego mu prawa podmiotowego lub chronionego prawem stanu faktycznego albo na pojęciu takich działań, które zabezpieczają zaspokojenie jego praw podmiotowych. Samopomoc ma charakter restytucyjny.
OCHRONA SĄDOWA
Do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy (zasada drogi sądowej; nie są rozpoznawane w postępowaniu sądowym sprawy cywilne, jeżeli przepisy szczególne przekazują je do właściwości innych organów).
Sąd rozpoznaje sprawy w trybie procesowym albo w trybie nieprocesowym.
W procesie występują dwie strony – powód oraz pozwany. Postępowanie nieprocesowe wszczyna wnioskodawca przez złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy. W postępowaniu tym, obok wnioskodawcy, występują uczestnicy postępowania. Orzeczenia, które kończą proces co do istoty sprawy, noszą nazwę wyroków, orzeczenia zaś kończące postępowanie nieprocesowe to postępowania.
CIĘŻAR DOWODU; DOMNIEMANIA; ZARZUTY
Ciężar dowodu. Strony są obowiązane wskazać dowody potrzebne do rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.
Domniemania:
Podstawowe rodzaje domniemań. Domniemania są sposobami wnioskowań o zaistnieniu faktów spornych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Umożliwiają przyjęcie faktu spornego za ustalony w sposób pośredni. Przedmiotem dowodu nie jest bezpośrednio fakt sporny, lecz inny fakt (fakty), którego ustalenie czyni prawdo- podobnym fakt sporny.
Domniemania dzielą się na dwie grupy – domniemania faktyczne i domniemania prawne.
Domniemania faktyczne polegają na wnioskowaniu o zaistnieniu faktu spornego w oparciu o wiedzę logiczną i zasady doświadczenia życiowego.
Domniemania prawne są to domniemania ustanowione przez prawo i wiążą sąd. Mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie zabrania i na tej podstawie domniemania prawne dzielą się na usuwalne (inaczej obalane, są zasadą) i nieusuwalne (inaczej – nieobalane, występują wyjątkowo).
Domniemanie prawne polega na tym, że ustawa nakazuje sędziemu, aby w razie ustalenia pewnego faktu uznał za ustalony inny fakt.
Ustawowe domniemanie dobrej wiary. Jest to domniemanie prawne mające ogólne znaczenie w prawie cywilnym, które w szeregu wypadkach uzależnia powstanie skutku prawnego, w szczególności – w postaci skutecznego nabycia prawa podmiotowego od dobrej wiary nabywcy.
Zarzuty (ekscepcje). Jednym ze sposobów obrony przed cudzymi roszczeniami i żądaniami jest podniesienie zarzutów. W prawie procesowym mianem zarzutów określa się twierdzenia uczestników postępowania zmierzające do korzystnego dla podnoszącego zarzut rozstrzygnięcia danej sprawy.
W sensie materialno prawnym zarzut jest rodzajem prawa (w normatywnej postaci prawa kształtującego), które polega na uprawnieniu do odmowy zaspokojenia roszczenia. Wyróżnia się zarzuty trwałe i przejściowe.
Zarzuty trwałe (peremptoryjne) – niweczą zaskarżalność i egzekwowalność roszczenia.
Zarzuty przejściowe (dylatoryjne) – zawieszają zaskarżalność i egzekwowalność roszczenia.
SKARGA KONSTYTUCYJNA
Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Skarga konstytucyjna może więc być instrumentem ochrony także podmiotowych praw cywilnych i interesów osobistych lub majątkowych gwarantowanych przez normy ustanawiające prawa podmiotowe.
OCHRONA MIĘDZYNARODOWA – EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW CZŁOWIEKA
Polska przystąpiła do umów międzynarodowych o ogólnym znaczeniu dla ochrony podstawowych praw i wolności człowieka i obywatela, które w szeregu postanowień gwarantują ochronę rodziny i dziecka, a w szczególności – do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Konwencja chroni w szczególności prawo każdego człowieka do życia, prawo wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu sądowego, prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania, prawo do zawarcia małżeństwa, zakazuje dyskryminacji wynikającej w szczególności z takich powodów, jak płeć, pochodzenie społeczne i urodzenie. Każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego.
W celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających dla Stron z Konwencji i jej protokołów utworzony został Europejski Trybunał Praw Człowieka, który działa w sposób stały.
Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną ze stron Konwencji praw gwarantowanych w Konwencji lub jej protokołach. Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty pojęcia ostatecznej decyzji.
Bibliografia
- „PRAWO CYWILNE ZARYS CZĘŚCI OGÓLNEJ” Aleksander Wolter, Jerzy Ignatowicz,
Krzysztof Stefaniuk
- INTERNET