Alain Badiou

Tylko komunizm uratuje lewicę przed upadkiem

Odrodzenie komunistycznych idei może uchronić lewicowców od klęsk w rodzaju tej, którą zadał im Sarkozy

Po wyborczym zwycięstwie Sarkozy’ego we Francji zapanowała wyczuwalna atmosfera przygnębienia. Mówi się, że najgorsze są ciosy niespodziewane, ale spodziewane czasem osłabiają w inny sposób. Wygrana kandydata, który od początku prowadził w sondażach, może być zniechęcająca, tak jak zwycięstwo faworyta wyścigów konnych. Każdy, kto lubi hazard, ryzyko czy sensacje, wolałby, żeby jakiś czarny koń sprawił wszystkim psikusa. Dezorientującym ciosem dla francuskiej lewicy z pewnością jednak nie było tylko to, że w maju 2007 roku Nicolas Sarkozy został prezydentem. W grę chodziły skomplikowane czynniki, których słowo "Sarkozy" jest jedynie emblematem. Jak je rozumieć?

Upadek socjalistów

Czynnik pierwszy: wynik wyborów potwierdził, że system wyborczy nie daje szans autentycznie emancypacyjnym programom. Rejestruje preferencje na biernej zasadzie sejsmografu, ale ze swojej natury wyklucza wszelkie emanacje dysydenckiej woli politycznej. Czynnik drugi: przypływ historycznej nostalgii. Porządek polityczny ukształtowany po drugiej wojnie światowej - z jednoznacznymi odnośnikami dla takich terminów jak "lewica" i "prawica" oraz wspólnym poglądem gaullistów i komunistów na bilans okupacji, ruchu oporu i wyzwolenia - zawalił się. To jeden z powodów, dla których Sarkozy urządza iście bizantyńskie bankiety, wakacje na jachcie itd. - chce w ten sposób powiedzieć, że lewicy nikt już się nie boi.

Sarkozy ostatecznie dobił strupieszałą formę gaullizmu, którą zarządzał Chirac. Natomiast zapowiedzią upadku socjalistów była już klęska Jospina w wyborach prezydenckich w 2002 roku (a w jeszcze większym stopniu katastrofalna decyzja o przerzuceniu głosów na Chiraca w drugiej turze). Obecny rozkład Partii Socjalistycznej nie jest jednak wyłącznie kwestią jej politycznej mizerii, widocznej od wielu lat, ani skali poparcia - 47 procent głosów oddanych na Ségole`ne Royal nie oznacza istotnego spadku. Zwycięstwo Sarkozy’ego zadało cios całej strukturze symbolicznej francuskiego życia politycznego: przegrał cały system orientacyjny. Ważnym objawem dezorientacji jest liczba socjalistów, którzy przyjęli posady od Sarkozy’ego czy lewicowych publicystów wyśpiewujących peany na jego cześć. Szczury tłumnie uciekają z tonącego okrętu. Kryje się za tym oczywiście "filozofia jednopartyjna": skoro wszyscy akceptują logikę istniejącego porządku kapitalistycznego, gospodarki rynkowej itd., to po co podtrzymywać fikcję opozycyjnych wobec siebie partii?

Trzeci składnik dezorientacji wynikał ze stylu kampanii wyborczej, która opierała się na zderzeniu dwóch rodzajów strachu. Rodzaj pierwszy to strach uprzywilejowanych, że ich pozycja może być zagrożona. We Francji jest to strach przed cudzoziemcami, robotnikami, młodzieżą z przedmieść, muzułmanami, czarnymi Afrykanami. To zasadniczo konserwatywne uczucie rodzi tęsknotę za silnym obrońcą, nawet jeśli miałby on zaostrzyć represje i doprowadzić do dalszej pauperyzacji. Dzisiaj ucieleśnieniem tej postaci jest oczywiście nadpobudliwy szef policji Sarkozy. W kontekście wyborczym reakcją na to zjawisko nie jest głośna afirmacja autonomicznej odmienności, lecz strach przed tym strachem: strach przed postacią gliniarza, którego drobnomieszczański elektorat socjalistyczny nie zna i nie lubi. "Strach przed strachem" jest emocją wtórną, w gruncie rzeczy pozbawioną jakichś pozytywnych treści. Obóz Royal nie miał żadnej wizji sojuszu z wykluczonymi społecznie i prześladowanymi. Stać go było jedynie na wykorzystywanie tego strachu. Obie strony wyborczej barykady były całkowicie zgodne w kwestii Palestyny, Iranu, Afganistanu (gdzie walczą wojska francuskie), Libanu (jak wyżej) czy Afryki (gdzie roi się od francuskich "administratorów" wojskowych). Żadnej partii nie zależało na publicznej dyskusji o alternatywnych rozwiązaniach.

Konflikt między strachem pierwotnym i wtórnym rozstrzygnął się na korzyść tego pierwszego. Zagrały tutaj instynktowne odruchy, widoczne na twarzach tych, którzy świętowali zwycięstwo Sarkozy’ego. U ludzi ogarniętych "strachem przed strachem" wystąpił skorelowany negatywny odruch kulenia się w sobie - to trzeci składnik depresyjnej dezorientacji z 2007 roku. Proces wyborczy doprowadził do osłabienia kontaktu z rzeczywistością, w wypadku wtórnego "strachu przed strachem" nawet w większym stopniu niż w wypadku reakcyjnego strachu pierwotnego. Reagujemy na realne sytuacje, a "strach przed strachem" wynika ze skali tej reakcji, czyli jest o jeden szczebel bardziej oddalony od rzeczywistości. To oderwanie znajdowało doskonały wyraz w egzaltowanym pustosłowiu Ségole`ne Royal.

Jeśli zdefiniujemy politykę jako "zorganizowane wokół pewnych zasad zbiorowe działania zmierzające do realizacji nowych możliwości, które obecnie są blokowane przez dominujący porządek", to dojdziemy do wniosku, że mechanizm wyborczy jest zasadniczo niepolityczny. Znajduje to wyraz w przepaści między imperatywem głosowania a chwiejnością czy wręcz nieistnieniem przekonań politycznych i ideologicznych. Dobrze jest zagłosować, nadać formę własnym lękom, ale trudno uwierzyć, że to, za czym głosuję, jest dobre samo w sobie. System elektoralno-demokratyczny jako taki nie jest represyjny. Proces wyborczy stanowi element ustroju państwowego, który można nazwać kapitalo-parlamentaryzmem, podtrzymującego ugruntowany porządek, a zatem pełniącego funkcję konserwującą. Pogłębia to poczucie bezsilności: skoro wpływ zwykłych obywateli na decyzje państwa ogranicza się do udziału w wyborach, to nie widać szans na realizację emancypacyjnej polityki.

Skoro mechanizm wyborczy nie jest procedurą polityczną, lecz państwową, to jakie pociąga za sobą skutki? Jak pokazały wybory w 2007 roku, włącza on strach oraz "strach przed strachem" w struktury państwowe - daje państwowym instytucjom narzędzia podporządkowywania mas, aby lepiej uprawomocnić państwo jako przedmiot strachu, odpowiednio wyposażony do stosowania terroru i przymusu. Światowy horyzont demokracji jest bowiem w coraz większym stopniu wyznaczany przez wojnę. Zachód walczy na coraz większej liczbie frontów: obrona obecnego porządku z jego gigantycznymi nierównościami wymaga użycia siły wojskowej, podobnie jak utrzymanie podziału na świat biednych i świat bogatych. Wytwarza to swoistą dialektykę wojny i strachu. Nasze rządy tłumaczą, że toczą wojnę za granicą, aby uchronić nas przed nią w kraju. Jeśli zachodnie wojska nie uśmiercą terrorystów w Afganistanie bądź Czeczenii, to ci ostatni przyjdą tutaj, by zorganizować sfrustrowany motłoch.

Strategiczny neopetainizm

We Francji sojusz strachu i wojny tradycyjnie nazywany jest petainizmem. Ideologia petainizmu, która odnosiła sukcesy w latach 1940 - 1944, opierała się m.in. na strachu zrodzonym podczas pierwszej wojny światowej: marszałek Pétain miał obronić Francję przed katastrofalnymi skutkami drugiej wojny, nie angażując w nią kraju. Mówiąc słowami samego marszałka, należało bardziej bać się wojny niż porażki. Ogromna większość Francuzów zaakceptowała relatywny spokój, jaki dała kapitulacja. Dzisiejszy projekt opiera się na analogicznym przekonaniu, że jeśli Francuzi zaakceptują zasady amerykańskiego modelu, wszystko będzie dobrze: Francja będzie chroniona przed katastrofalnymi skutkami wojny i globalnych nierówności. Tę formę petainizmu jako ideologii dla mas proponują dzisiaj obie partie. Zamierzam pokazać, że stanowi to najważniejszą przesłankę analityczną pozwalającą zrozumieć dezorientację, której na imię Sarkozy.

Nie twierdzę oczywiście, że dzisiejsze okoliczności przypominają klęskę w 1940 roku ani że Sarkozy przypomina Pétaina. Chodzi o bardziej formalną kwestię: podświadomych narodowo-historycznych korzeni zjawiska, któremu na imię Sarkozy, należy szukać w tej petainistycznej konfiguracji, w której dezorientacja jest propagowana z wyżyn władzy państwowej i przedstawiana jako historyczny punkt zwrotny.

Możemy dziś obserwować w działaniu liczne elementy tradycji neopetainistycznej. Kapitulację i posłuszeństwo przedstawia się jako reformę i regenerację. Takie były główne wątki kampanii Sarkozy’ego: burmistrz Neuilly dokona transformacji francuskiej gospodarki i zapędzi kraj z powrotem do pracy. Prawdziwy przekaz brzmi oczywiście tak, że polityka to realizacja potrzeb świata finansów w imię odnowy narodowej. Drugi element to "kryzys moralny", który uzasadnia stosowanie represyjnych środków. Odwołania do moralności jak zwykle mają zastąpić politykę i zahamować mobilizację społeczną. Głosi się takie wartości, jak: pracowitość, dyscyplina, rodzina, merytokracja. Grunt pod to wyparcie polityki przez moralność przygotowali wszyscy ci, którzy dążyli do nadania wymiaru moralnego ocenom historycznym. Cel jest w rzeczywistości polityczny: wzbudzić w społeczeństwie przekonanie, że kryzys narodowy nie ma nic wspólnego z wysokimi funkcjonariuszami kapitału, lecz winę za niego ponoszą pewne kierujące się złymi intencjami grupy ludności - zagraniczni pracownicy i młodzież z przedmieść.

Trzecia charakterystyczna cecha neopetainizmu to paradygmatyczna funkcja doświadczeń zagranicznych. Przykład sanacji zawsze przychodzi z zewnątrz, z krajów, które dawno przezwyciężyły kryzysy moralne. Dla Pétaina świetlanymi przykładami były Włochy Mussoliniego, Niemcy Hitlera i Hiszpania Franco. To polityczna estetyka imitacji: niczym platoński demiurg państwo musi kształtować społeczeństwo z oczami utkwionymi w zagranicznych wzorach. Dzisiejsze przykłady do naśladowania to, rzecz jasna, Ameryka Busha i Wielka Brytania Blaira.

Widmo komunizmu

Na pierwszy rzut oka może wydawać się dziwne, że według nowego prezydenta rozwiązaniem problemu kryzysu moralnego i celem procesu "odnowy", jest "pozbycie się raz na zawsze dziedzictwa Maja ’68". Większość z nas miała wrażenie, że dziedzictwo to już dawno umarło. Jaki koszmar dręczy obecny reżim pod nazwą Maja ’68? Można sądzić, że to "widmo komunizmu" w jednym ze swoich ostatnich realnych objawień. Prezydent powiedziałby na to: "Nie pozwolimy się dręczyć żadnym koszmarom. Nie wystarczy, że empiryczny komunizm zaniknął. Chcemy wytępić wszystkie jego możliwe formy. Nawet hipoteza komunistyczna musi stać się niewypowiadalna".

Co to jest hipoteza komunistyczna? W swoim sensie rodzajowym, podanym w kanonicznym "Manifeście", słowo "komunistyczny" oznacza, że logika systemu klasowego - zasadnicze podporządkowanie klasy pracującej klasie dominującej, układ utrzymujący się od starożytności - jest możliwa do przezwyciężenia. Hipoteza komunistyczna głosi, że można wypracować inną organizację życia zbiorowego, która wyeliminuje nierówności majątkowe, a nawet podział pracy. Zniknie gromadzenie gigantycznych prywatnych fortun i przekazywanie ich drogą dziedziczenia. Istnienie państwa opartego na aparacie przymusu, odrębnego od społeczeństwa obywatelskiego, przestanie się wydawać konieczne. W wyniku długiego procesu reorganizacji opartego na dobrowolnym stowarzyszaniu się producentów państwo to zaniknie.

Pozostaje tylko określić historyczny moment rozwoju hipotezy komunistycznej, w którym się obecnie znajdujemy. Schematyczny obraz okresu nowożytnego pokazałby dwie wielkie sekwencje jej rozwoju oddzielone czterdziestoletnią przerwą. Pierwsza z nich to sformułowanie hipotezy komunistycznej, a druga - wstępne próby jej realizacji. Sekwencja pierwsza trwała od rewolucji francuskiej do Komuny Paryskiej, czyli w latach 1792 - 1871. Masowy ruch ludowy próbował przejąć władzę drogą obalenia istniejącego porządku. Rewolucja ta miała zlikwidować dawne formy społeczne i zaprowadzić "wspólnotę równości". Z upływem stulecia przywództwo na tym ruchem ludowym, złożonym z mieszczan, rzemieślników i studentów, w coraz większym stopniu przejmowała klasa robotnicza. Uwieńczeniem tej sekwencji była klęska Komuny Paryskiej. Komuna pokazała zarówno ogromny potencjał tego połączenia ruchu ludowego, robotniczego przywództwa i zbrojnego powstania, jak i jego ograniczenia: komunardzi nie zdołali ani rozszerzyć rewolucji na cały kraj, ani obronić jej przed wspieranymi zza granicy siłami kontrrewolucyjnymi.

Sekwencja druga przypada na okres 1917 - 1976: od rewolucji październikowej do końca rewolucji kulturalnej i okresu ogólnoświatowego buntu w latach 1966 - 1975. Wszyscy skupiali się wtedy na pytaniu, jak wygrać. Jak uniknąć losu Komuny Paryskiej i nie dać się stłamsić zbrojnej reakcji klas posiadających? Jak zorganizować nową władzę, żeby zabezpieczyć ją przed atakami wroga? Nie była to już kwestia sformułowania i sprawdzenia hipotezy komunistycznej, lecz jej realizacji: XX wiek miał osiągnąć to, o czym XIX jedynie marzył. Skupienie się na zwycięstwie znalazło swój główny wyraz w "żelaznej dyscyplinie" partii komunistycznej - charakterystycznego tworu drugiej sekwencji. Partia skutecznie rozwiązała kwestię odziedziczoną po pierwszej sekwencji: rewolucja zwyciężyła w Rosji, Chinach, Czechosłowacji, Korei, Wietnamie i na Kubie, ustanawiając nowy porządek.

Druga sekwencja stworzyła jednak dodatkowy problem, którego nie umiała rozwiązać metodami opracowanymi pod kątem problemów pierwszej. Partia była dobrym narzędziem do obalenia osłabionych reakcyjnych reżimów, ale okazała się źle przystosowana do budowy "dyktatury proletariatu" w znaczeniu zamierzonym przez Marksa - czyli tymczasowego państwa, które zarządza procesem swojego dialektycznego zaniku. W rzeczywistości z państwa partyjnego wyrosła nowa forma autorytaryzmu. Niektóre z tych reżimów dokonały istotnego postępu w dziedzinie szkolnictwa, służby zdrowia, sytuacji ludzi pracy itd., jak również nałożyły międzynarodowe wędzidło arogancji mocarstw imperialistycznych. Z drugiej strony zasada etatystyczna okazała się korupcjogenna i na dłuższą metę nieefektywna. Przymus policyjny nie mógł uratować "socjalistycznego" państwa przed biurokratyczną inercją. Po 50 latach było oczywiste, że państwo to przegra zaciekłą rywalizację z kapitalistycznymi przeciwnikami. Ostatnie wielkie konwulsje drugiej sekwencji - rewolucję kulturalną i Maj ’68 w szerokim sensie tego pojęcia - należy rozumieć jako próby rozwiązania problemu nieprzystawalności partii do warunków tej fazy.

Reakcyjne interludia

Między sekwencjami wystąpiła czterdziestoletnia przerwa, kiedy hipotezę komunistyczną uznano za obaloną: w latach 1871 - 1914 imperializm zatriumfował na całym świecie. Od zakończenia drugiej sekwencji mamy kolejną przerwę, w której przeciwnik znowu rośnie w siłę. Walka toczy się o to, czy nadejdzie następna sekwencja hipotezy komunistycznej. Nie ulega jednak wątpliwości, że nie może to być kontynuacja fazy drugiej. Marksizm, ruch robotniczy, demokracja masowa, leninizm, partia proletariatu, państwo socjalistyczne - wszystkie te XX-wieczne wynalazki są już nieprzydatne. Warto je dalej badać na poziomie teoretycznym, ale w praktycznej polityce straciły znaczenie. Druga sekwencja dawno dobiegła końca i nie ma sensu próbować jej wskrzeszać.

Podczas przerwy zdominowanej przez wroga, który rygorystycznie ogranicza możliwości eksperymentowania, bardzo trudno powiedzieć, jaki charakter przybierze trzecia sekwencja, ale można chyba dostrzec ogólny kierunek: zmienią się stosunki między ruchem politycznym a warstwą ideologiczną - tym, co znalazło swój wyraz w pojęciu "rewolucji kulturalnej" czy określeniu "rewolucja umysłu" stosowanym przez Maj ’68. Zachowamy teoretyczne i historyczne wnioski z pierwszej sekwencji oraz nadrzędność zwycięstwa z drugiej, ale rozwiązaniem nie będzie ani wielonurtowy ruch ludowy kierowany przez inteligencję mas - jak uważa Negri i alterglobaliści - ani odnowiona i zdemokratyzowana masowa partia komunistyczna, na co liczą niektórzy trockiści i maoiści. XIX-wieczny ruch i XX-wieczna partia stanowiły specyficzne tryby realizacji hipotezy komunistycznej. Nie da się już do nich powrócić. Po negatywnych doświadczeniach z państwami "socjalistycznymi" i niejednoznacznych wnioskach z rewolucji kulturalnej i Maja ’68 naszym zadaniem jest uruchomienie innego trybu realizacji hipotezy komunistycznej, aby mogła się ona wyłonić z nowych form doświadczenia politycznego. Jest to zadanie niezwykle skomplikowane i ma eksperymentalny charakter. Musimy się skupić na warunkach jej zaistnienia, a nie na poprawie jej metod.

Upadek muru berlińskiego miał zwiastować nadejście jednego świata wolności i demokracji. 20 lat później widać wyraźnie, że mur stanął gdzie indziej: nie oddziela już Wschodu od Zachodu, lecz bogatą kapitalistyczną Północ od biednego i zdewastowanego Południa, Palestyńczyków od Izraelczyków, Meksyk od Stanów Zjednoczonych, Afrykę od hiszpańskich enklaw, rozkosze bogatych od pragnień biednych - tych ze wsi i tych z faweli, przedmieść, blokowisk, squatów i slumsów. Ceną za rzekomo zjednoczony świat kapitału jest brutalny podział ludzkiego istnienia na regiony odseparowane od siebie przez psy policyjne, biurokratyczne kontrole, patrole marynarki wojennej i drut kolczasty. "Problem imigracji" w rzeczywistości polega na tym, że warunki, w jakich żyją pracownicy z innych krajów, dobitnie pokazują, iż w kategoriach ludzkich "zjednoczony świat" globalizacji jest fikcją.

Performatywna jedność

Problem polityczny trzeba zatem postawić w inny sposób. Nie możemy wyjść od zgody co do istnienia świata i przystąpić do normatywnych działań związanych z jego cechami charakterystycznymi. Spór nie dotyczy przymiotów, lecz samego istnienia. W obliczu sztucznego i zabójczego podziału świata na dwie części - znajdującego odbicie w pojęciu "Zachodu" - musimy od początku potwierdzić istnienie jednego świata, jako aksjomat i zasadę. Ma to charakter performatywny: uznajemy, że tak jest. Następnie trzeba sprecyzować konsekwencje, jakie płyną z tej prostej deklaracji.

Konsekwencja pierwsza to uświadomienie sobie, że wszyscy należą do tego samego świata co ja: afrykański pracownik, którego widzę w restauracyjnej kuchni, Marokańczyk, który kopie dziurę w drodze, kobieta w chuście opiekująca się w parku dziećmi. W tym właśnie miejscu odwracamy dominującą ideę świata zjednoczonego przez przedmioty i znaki: jedność musi występować w kontekście żywych istot, które działają tu i teraz. Ludzie ci, różni ode mnie pod względem języka, stroju, religii, zwyczajów kulinarnych czy wykształcenia, istnieją dokładnie tak samo jak ja. A skoro istniejemy w tym samym świecie, to mogę z nimi dyskutować i zgadzać się z nimi bądź nie, tak jak ze wszystkimi innymi.

W tym miejscu ktoś mógłby podnieść kwestię różnic kulturowych: w "naszym" świecie żyją ci, którzy akceptują "nasze" wartości - demokrację, poszanowanie godności kobiet, prawa człowieka. Kultura wyznająca przeciwstawne wartości nie należy do tego samego świata. Jeśli tamci chcą zamieszkać w naszym świecie, muszą podzielać nasze wartości, "zintegrować się". "Jeśli cudzoziemcy chcą pozostać we Francji, muszą kochać Francję. W przeciwnym wypadku powinni wyjechać". Ale stawianie warunków oznacza rezygnację z zasady "jest tylko jeden świat żyjących mężczyzn i kobiet". Można powiedzieć, że trzeba uwzględniać system prawny każdego kraju. Owszem, ale prawo nie stawia warunków, które trzeba spełnić, żeby należeć do świata. I nikomu nie każe się kochać prawa, wystarczy go przestrzegać. W jednym świecie żywych mężczyzn i kobiet może istnieć prawo, ale nie może być subiektywnych czy "kulturowych" warunków koniecznych do spełnienia, aby można było w nim żyć - nie wolno żądać od ludzi, żeby byli tacy sami jak wszyscy inni. Jeden świat jest miejscem, w którym współistnieje ze sobą nieskończona gama różnic. Z filozoficznego punktu widzenia różnice te nie podważają jedności świata, lecz są zasadą jego istnienia.

Polityczne konsekwencje aksjomatu "jest tylko jeden świat" wzmocnią to, co uniwersalne w tożsamościach. Za przykład może posłużyć lokalny eksperyment: niedawne spotkanie w Paryżu, na którym cudzoziemcy pracujący na czarno i obywatele Francji wspólnie zażądali zniesienia represyjnych przepisów oraz uznania, że każdy, kto pracuje, robi to legalnie.

Czas i odwaga

"Cóż ci pozostaje w tak wielkim nieszczęściu?" - pyta Medeę Corneille’a jej powierniczka. "Ja! Ja, powiadam ci, i to wystarczy". Medea nie traci odwagi decydowania o swoim losie, a odwaga jest moim zdaniem kardynalną cnotą w obecnych czasach dezorientacji.

Po pierwsze, utrzymałbym status odwagi jako cnoty - czyli nie wrodzonej predyspozycji, lecz czegoś, co buduje się i jest przez nas budowane w praktyce. Odwaga przejawia się wytrwałością w sytuacjach niemożliwych. Nie chodzi o chwilowe spotkanie z niemożliwym: to byłby heroizm, ale nie odwaga. Heroizm zawsze jest przedstawiany nie jako cnota, lecz jako postawa w obliczu niemożliwego. Cnota odwagi powstaje za sprawą wytrwania w niemożliwości. Jej budulcem jest czas. Odwagi wymaga funkcjonowanie w innym wymiarze czasowym niż ten narzucany przez prawa świata. Musimy znaleźć punkt, który pozwoli nam połączyć się z innym porządkiem czasowym. Ludzie uwięzieni w ramach czasowych narzuconych nam przez dominujący porządek zawsze będą skłonni zawołać, tak jak to zrobiło wielu aparatczyków Partii Socjalistycznej: "12 lat Chiraca, a teraz musimy czekać na następne wybory. 17 lat, może nawet 22. To przecież całe życie!". Ci ludzie w najlepszym razie wpadną w przygnębienie i dezorientację. W najgorszym zaś zdezerterują.

Pod wieloma względami bliżej nam dzisiaj do pytań XIX-wiecznych niż do rewolucyjnej historii ubiegłego stulecia. Ponownie pojawia się cały szereg zjawisk z XIX stulecia: ogromne obszary nędzy, narastające nierówności, polityka jako "służenie bogatym", nihilizm wśród młodzieży, lokajstwo znacznej części inteligencji, oblężony eksperymentalizm nielicznych grup, które próbują wyrazić hipotezę komunistyczną. I dlatego podobnie jak w XIX wieku nie chodzi o zwycięstwo hipotezy komunistycznej, lecz o warunki jej istnienia. Takie jest nasze zadanie na czas obecnego reakcyjnego interludium: poprzez połączenie procesów myślowych (o globalnym bądź uniwersalnym charakterze) z doświadczeniem politycznym (lokalnym bądź partykularnym) odnowić istnienie hipotezy komunistycznej w naszej świadomości i w społeczeństwie.

Copyright © Alain Badiou
"The Communist Hypothesis"
New Left Review 49, pp. 29 - 42

przeł. Tomasz Bieroń

Dziennik, 2009