cykl lekcji poświęconych omówieniu lektury w klasie V
/z wykorzystaniem kart czytelniczych/
„Tajemniczy ogród” stanowi cenne doświadczenie czytelnicze dla uczniów, przede wszystkim ze względu na odkrywane przez bohaterów książki wartości, które decydują o ich losach. Szczególnie ważne okazują się: przyjaźń, rodzina, praca, zdrowie, radość życia. Dzięki kolejnym wydarzeniom, w które uwikłani są Mary, Dick, Colin, czytelnik ma szansę konfrontować swoje odczuwanie świata, ludzi z doświadczeniami trójki sympatycznych bohaterów. Dostrzega w ten sposób uniwersalność pewnych problemów związanych z życiem człowieka, a zarazem nabywa przeświadczenia, że „(...) komunikowane myśli, podsuwane wrażenia, refleksje, sugerowane uczucia – wszystko to rodzi się w nim samym”.1
By wyzwalać w uczniach gotowość autentycznego angażowania się w recepcję utworu literackiego, konieczne jest „stworzenie osobistej perspektywy czytania”,2 gdyż „(...) uczeń to istota ludzka, mająca prawo do przeżycia wartości estetycznych, duchowych, z którymi związane jest całe życie moralne człowieka”.3 Chodzi o to, by kontakt z utworem epickim wyzwolił przekonanie, „że dotyczy on nas i świata, w którym żyjemy, a jednocześnie należy do literatury pięknej”.4
W przedstawionym niżej cyklu lekcji staram się ową perspektywę zachowywać, co wyraża się m.in. doborem treści lekcyjnych, sposobem aktywizowania uczniów. Zależało mi na tym, by poprzez lekturę „Tajemniczego ogrodu” w młodych czytelnikach zrodziła się wynikająca z refleksji potrzeba udzielenia sobie samemu odpowiedzi na tak istotne pytania, jak np.: Czy potrafię nawiązywać kontakt z innymi? Co mi w tym pomaga a co przeszkadza? Co jest dla mnie ważne? Czy potrafię cieszyć się życiem? Jak to robię? itp.
Doskonałą egzemplifikacją odpowiedzi na tak postawione pytania są doświadczenia bohaterów książki F.H.Burnett. Chodzi o to, by uczniowie zechcieli się z nimi zaprzyjaźnić, by skorzystali z cennych wskazówek „na życie”, które kryje w sobie „Tajemniczy ogród”.
Oto przykładowy cykl lekcji – rozwiązań dydaktyczno-wychowawczych, które w moim przekonaniu dają szansę rozwinąć twórcze zainteresowanie uczniów lekturą, potęgują doznania, wyzwalają pozytywną motywację czytelniczą, pozwalają uniknąć schematycznego, powierzchownego odbioru literatury, reprezentowanej przez jedną ze szkolnych lektur.
Zacznę od przedstawienia pomysłów, które stosuję w celu zachęcenia uczniów do uważnego, refleksyjnego, rzetelnego przeczytania lektury w domu. Mogą temu służyć tzw. „karty uważnych czytelników”, które okazują się dobrym sposobem na to, by wyzwalać pozytywną motywację do samodzielnego, pozalekcyjnego czytania poprzedzającego omówienie lektury w szkole. Oto niektóre przykłady związane z książką „Tajemniczy ogród”, np.:
„Tropem bohaterów”. Uczniowie losują (na miesiąc przed omówieniem lektury) zadania uważnych czytelników. Jedna grupa przygotowuje materiał tj. zaznacza cytaty dotyczące Mary, inna Dicka, jeszcze inna Colina, itd. Później, już na lekcji, można zorganizować konkurs odczytywania cytatów pt. „Co było najpierw, co było potem?”, utrwalając, sprawdzając w ten sposób znajomość lektury.
„Prawda – fałsz”. Uczniowie mogą przygotować dla siebie nawzajem zestaw np. 10 stwierdzeń, sprawdzających znajomość lektury, np.
Mary Lenox urodziła się i wychowywała w Indiach. P – F
Mary pojechała ze swoimi rodzicami do Anglii. P – F itd.
Część jednej z lekcji można by było przeznaczyć na quiz znajomości
lektury. Oceny otrzymaliby zarówno autorzy jak i wykonawcy zadań.
Podczas domowej lektury uczniowie mogliby np. zastanowić się i zapisać np. 10 propozycji innego zatytułowania lektury.
„Tropem wydarzeń”. Na wzór działań „Tropem bohaterów” uczniowie losują odpowiednio wcześniej zadania zwrócenia uwagi na wydarzenia, mające związek z hasłem (zapisane na kartce), np.: klucz, trzęsienie ziemi, kawałek ziemi, gil, wiosna, itp.
„Kto kim”. Uczniowie mogliby zostać postawieni w roli asystentów reżysera filmowego. Ich zadaniem byłoby, po uważnym przeczytaniu książki, wyznaczyć role swoim kolegom z klasy w filmie „Tajemniczy ogród”. Swoje propozycje musieliby uzasadnić.
„W ogniu pytań”. W trakcie lektury uczniowie będą formułowali pytania dotyczące treści, a następnie spiszą je (ilość nieograniczona) i zgłoszą do szkolnego teleturnieju pt. „W kręgu szkolnych lektur”. Autorzy najciekawszych pytań zostaną nagrodzeni..
Zaprojektowanie strony internetowej; plakatu; okładki książki „Tajemniczy ogród”.
Zidentyfikowanie prawdopodobnych przeżyć towarzyszących lekturze „Tajemniczy ogród”. Uczniowie otrzymają od nauczyciela przykładowe ulotki, w których zapiszą wydarzenia (sytuacje związane z odczuwaną podczas czytania reakcją emocjonalną, np.:
wzruszenie . ...................... ....................... . ..................... . ..................... str. .... |
Niepokój . ...................... ....................... ...................... ...................... str. .... |
Współczucie . ...................... ....................... ...................... ...................... str. .... |
radość ....................... ....................... ...................... ...................... str. .... |
podziw . ...................... ....................... ...... …................... .............................. str. .... |
|---|
„Ilustratorzy”. Być może wśród uczniów znajdą się tacy, którzy podczas czytania lektury będą chcieli wejść w role: fotografów, rysowników, kamerzystów. Ich zadaniem będzie przygotować zestaw np. 5 rysunków (fotografii, kadrów) nawiązujących do treści lektury. Zostaną one następnie wykorzystane podczas np. „lekcyjnej listy przebojów szkolnych lektur” (identyfikowanie zdarzeń z lektury).
Opracuj inne pomysły (na wzór wyżej wymienionych), które mogłyby zachęcić twojego kolegę/koleżankę do uważnego czytania szkolnych lektur.
W niżej zamieszczonym cyklu zrezygnowałam ze szczegółowego opisu przebiegu lekcji, chcąc przede wszystkim podzielić się konkretnymi przykładami rozwiązań, które mogłyby pojawić się w toku każdej z nich, zapewniając uczniom twórcze zainteresowanie lekturą i potęgując związane z nią emocjonalne przeżycia.
Temat: Zapraszamy do „Tajemniczego ogrodu”.
Za kluczowe cele tej lekcji można przyjąć:
kształcenie umiejętności wypowiadania się na temat przeczytanej lektury;
wyodrębnienie głównych tematów fabuły;
identyfikowanie i nazywanie przeżyć związanych z lekturą.
I. Ulotka reklamująca książkę.
Zanim uczniowie podzielą się swoimi wrażeniami z lektury, nauczyciel rozda kartoniki z pustymi rubrykami. Zadaniem uczniów będzie narysować bądź naszkicować w każdej z nich rysunek, mający związek z treścią przeczytanej książki. Następnie uczniowie prezentując swoje prace, potwierdzą znajomość lektury, poprzez odpowiedni komentarz do każdego rysunku.
W Indiach urodziła się i spędziła pierwsze lata swego życia główna bohaterka książki Mary Lenox.
Gdy Mary straciła rodziców została odwieziona do Anglii. Tam zamieszkała w zamku swojego wuja.
Dzięki gilowi Mary znalazła klucz i furtkę do zamkniętego od 10 lat ogrodu.
Mary postanowiła przywrócić tajemniczy ogród do życia.
Dziewczynka razem z Dickiem całymi dniami pracowali w ogrodzie pieląc, porządkując, siejąc nasiona.
Okazało się, że niepokojące odgłosy, które zdarzało się słyszeć Mary, to płacz jej chorego kuzyna – Colina. Zanim chłopiec uwierzył, że nie jest kaleką, bał się poruszać o własnych siłach.
II. Sztuka nazywania przeżyć.
Nauczyciel zaproponuje uczniom zestaw czasowników, które pomogą im wyrazić przeżycia związane z lekturą „Tajemniczego ogrodu”. Chodzić będzie o to, by uczniowie w swoich wypowiedziach (ustnych bądź pisemnych) wskazali te fragmenty książki, które mogą czytelnika np.:
|
|
|---|
III. Kolega – koledze o książce.
Ciekawym sposobem inicjującym kontakt z lekturą będzie też zachęcenie uczniów do uzupełnienia tekstu (fragmentu listu), w którym kolega koledze pisze o książce „Tajemniczy ogród”, np.:
Zachęcam Cię do przeczytania książki ........................................................ pisarki F.H.Burnett pt. ............................................................ .
Z pewnością spodobają Ci się przygody jej bohaterów ............................ , ........................... , ............................. . Może to Ci się wyda dziwne, ale chociaż żyli w czasach, gdy nie było ................................... , .................................. , potrafili ...................................... spędzać czas.
Dzięki tej książce przekonałem się, co to znaczy ..................................... przyjaźń. Nie uwierzysz, ale okazuje się, że można oswoić ................................ , ............................. , ............................... , tak jak to się udało ............................ .
Powieść Burnett dostarcza czytelnikowi wielu ................................ .............................. przeżyć. Mnie szczególnie ................................. (Uczniowie dokończą samodzielnie.)
IV. Zadanie domowe, np.:
Samotność, smutek, nadzieja, przyjaźń, szczęście – wskaż ich obecność w powieści „Tajemniczy ogród”. (Np.: samotność – Mary była samotnym i nieszczęśliwym dzieckiem zanim przyjechała do Anglii.)
Naucz się pięknie czytać wybrany fragment książki.
Temat: Mary, Dick, Colin – nasi rówieśnicy z książki F.H.Burnett pt.
„Tajemniczy ogród”.
Omówienie zagadnień związanych z tym tematem zajmie z pewnością dwie jednostki lekcyjne.
I. W roli asystentów reżysera.
Nauczyciel stworzy sytuację motywacyjną poprzez postawienie uczniów w roli asystentów reżysera, którzy mają znaleźć kandydatów na odtwórców ról Mary, Dicka, Colina i udzielić im wstępnych wskazówek, dotyczących każdej z postaci. Ważne jest by uczniowie zwrócili uwagę na to, jak zmieniają się bohaterowie (zwłaszcza Mary i Colin), by wskazali przyczyny tych zmian, przywołując konkretne przykłady z książki. Najlepiej jeżeli klasa będzie podzielona na 3 zespoły, zaś wspólne ustalenia mogłyby stopniowo obejmować następujące treści:
W INDIACH„(...)było mi wszystko jedno(...) Czułam się ciągle chora i zmęczona...” |
W ANGLII„Teraz ten ogród jest mój” |
|---|
brzydka, chuda, blada, drobna, rzadkie włosy, wybredna, rozkapryszona, zamknięta w sobie; samolubna, nieznośna, nie samodzielna; |
brak rodzicielskiej miłości; poczucie samotności; obce otoczenie; przykre dzieciństwo; |
Początkowo nieufna, niechętna otoczeniu; potem – pełna chęci do życia, pracowita, wrażliwa, radosna, rumiana, samodzielna; |
odkrycie ogrodu; przyjaźń z Martą, Dickiem, Colinem, ogrodnikiem, zwierzętami; |
|---|
Pierwszych 10 lat życia |
|
|---|---|
„Ja nie lubię widzieć ludzi i rozmawiać z nimi”(s.108) „Ojciec nie pragnie mnie widzieć” (s.109) „Jeżeli wyżyję, to będę garbaty, ale ja pewnie umrę” (s.120) |
„(...) teraz pragnę widzieć ten ogród” (s.112) „(...) będę żył i wyrosnę na człowieka (...) będę człowiekiem nauki” (s.203) „Nie jestem wcale kolegą!” (s.189) „Chciałbym, żeby ojciec już wrócił” (s.225) |
WIZYTÓWKA – Dick (np.)
pochodził z wielodzietnej, kochającej się rodziny; miał mądrą, czułą, kochającą matkę; sam był 13-letnim pracowitym, wrażliwym, odpowiedzialnym, szlachetnym chłopcem; miłośnik i znawca przyrody, utalentowany muzycznie; zdrowy, zahartowany, rumiany, zadarty nos, okrągłe niebieskie oczy; zaprzyjaźniony z wiewiórką, królikami, lisem, kawką, kucykiem; |
|---|
Dopiero po takiej prezentacji bohaterów nauczyciel zachęci uczniów do zastanowienia się nad tym, co zyskuje czytelnik poznając losy Mary, Dicka i Colina, co może odnieść do swoich życiowych doświadczeń. Przydatne okazać się mogą tzw. zadania niedokończone, które pomogą wyrazić uczniom ich refleksje, np.:
Mary udowodniła nam, że .......... (np. jeżeli się bardzo chce, można pokonać swoje negatywne cechy);
Mary pokazała nam, jak .............. (np. nieść pomoc tym, którzy jej potrzebują);
Dziewczynka dzięki .......... zdołała ...... (np. pracy, wrażliwości – znaleźć szczęście, przyjaciół);
Colin nauczył nas ................................. (np. doceniać zdrowie);
Chłopiec przypomniał nam .................. (np. że wiara czyni cuda);
Los Colina przekonuje nas ................... (np. co to znaczy mieć prawdziwych przyjaciół);
Dick zadziwił nas ................................. (np. tym, jak można obcować z przyrodą).
II. Zadanie domowe, np.:
Ułóż kilkuzdaniową wypowiedź, która potwierdzi, że Mary, Dicka i Colina połączyła prawdziwa przyjaźń.
Zapisz cytaty mówiące o przyjaźni bohaterów książki „Tajemniczy ogród”.
LEKCJA 3
Temat: Dlaczego „tajemniczy”? – ogród w powieści F.H.Burnett.
Wprowadzeniem do lekcji może być zapisany na tablicy cytat: „(...) tajemniczy ogród stawał się kwitnącym gąszczem (...) powracał do życia, a z nim dwoje dzieci (...)”.
Zadaniem uczniów będzie przypomnienie wydarzeń, które odmieniły losy Mary, Colina oraz los ogrodu. Przywołane fragmenty książki opisujące ogród i przeżycia bohaterów, związane z tym miejscem, ujawnią ścisły związek między przyrodą i człowiekiem, prawdę o wzajemnym obdarowywaniu, np.:
| WYDARZENIA | OGRÓD | |
|---|---|---|
| I. | Mary dowiaduje się o ogrodzie. Odnajduje furtkę i klucz. „(...) miała wrażenie, że odkryła jakiś własny świat” Postanawia uratować ogród. Zaprzyjaźnia się z Dickiem. „Teraz ten ogród jest mój” |
zamknięty od 10 lat, otoczony murem, zapomniany, opuszczony, cichy, zaniedbany, dziki; zrudziała trawa, ślady ścieżek, altan, gmatwanina gałązek, bezlistne drzewa pokryte mchem, mnóstwo różanych krzewów, szare, brunatne gałęzie, gdzieniegdzie kiełkujące roślinki; |
| II. | Porządkowanie ogrodu (odchwaszczanie, obkopywanie drzew, sianie nasion). Mary opowiada o ogrodzie Colinowi. Colin marzy, by się tam znaleźć. |
„(...) listki poczynają pękać i rozwijać się (...) szarość gałązek zaczyna zmieniać się z zielonej gazy i pnie się, i pnie się na wszystko” „(...) powódź kwiatów, jabłoni i wisien”; pojawiają się krokusy, pierwiosnki, narcyzy; |
| III. | Colin poznaje tajemnicę ogrodu. Wkrótce Mary i Dick zabierają go tam. Bohaterowie całe dnie spędzają w ogrodzie. Przyjazd ojca Colina. |
„(...) tajemniczy ogród rozkwitał coraz bardziej i co dzień nowe ukazywał cuda”; „(...) pączki zaczęły się rozwijać i ukazywać kolory – wszystkie odcienie błękitu (...) purpury, karmazynu i fioletu (...) klomby zaludniły się całą armią białych, niebieskich i żółtych ostróżek, dzwonków, mieczyków”; |
W następnym etapie lekcji można też przewidzieć ćwiczenie w oparciu o przekład intersemiotyczny. Uczniowie mieliby kolorami wyrazić, jak zmieniał się ogród a wraz z nim bohaterowie – Mary i Colin. Nauczyciel zwróci uwagę na symbolikę barw, np.:
Szary, ciemnozielony, ciemnobrązowy |
jasnozielony, żółty, biały | wielobarwne, wszystkie kolory tęczy |
|---|---|---|
| smutek, przygnębienie, S samotność | wiara, nadzieja, chęć życia | szczęście, radość, entuzjazm, optymizm |
Jeszcze innym sposobem stworzenia sytuacji motywacyjnej byłoby polecenie zapisania (praca w grupach) jak najwięcej przykładów tego, co zyskała Mary dzięki ogrodowi, a ogród dzięki Mary, np.:
| OGRÓD DZIĘKI MARY | MARY DZIĘKI OGRODOWI |
|---|---|
|
|
Lekcję mogłoby też wzbogacić ćwiczenie słownikowe związane z przymiotnikiem „tajemniczy” – dobór określeń bliskoznacznych,
np. tajemniczy – sekretny, zagadkowy, czarodziejski, magiczny, cudowny, itp.
Każdy uczeń zgłosi własną propozycję rozszyfrowania „tajemnicy” ogrodu w powieści F.H.Burnett. Rezultaty ustaleń ujęte zostaną jako notatka lekcyjna, np.:
| Ogród tajemniczy bo | Odmienił losy bohaterów książki, zwłaszcza Mary, Colina i jego ojca, krył w sobie tajemnicę sprzed 10 lat; powrócił do życia po 10 latach zapomnienia; sprawił, że Colin zaczął chodzić; w nim dzieci „odprawiały czary”; sprawia, że czytelnik też chciałby znaleźć się w takim miejscu; udowodnił, jak przyroda odwdzięcza się człowiekowi za dobroć, opiekę; |
|---|
Zadanie domowe do wyboru, np.:
Napisz o swoich kontaktach z przyrodą.
Przekonaj kolegę o zaletach obcowania z przyrodą.
Co twoim zdaniem zagraża przyrodzie w czasach współczesnych?
Wypisz z książki dwa cytaty ukazujące tajemniczy ogród.
Ogród moich marzeń. Zaprojektuj i opisz swój projekt.
R.Handke, Lektura jako poznanie i samopoznanie, Polonistyka 1997, nr1.↩
M.Kwiatkowska-Ratajczak, Literatura w szkole podstawowej a budowanie wartości humanistycznych, [w:] Wartości literatury dla dzieci i młodzieży, red. J.Papuzińska, B.Żurakowski.↩
B.Myrdzik, Rola hermeneutyki w edukacji polonistycznej, Lublin, 1999r.↩
E.Ogłoza, O epice w szkole podstawowej, Język Polski w Szkole. Klasy IV-VIII, Kielce 1990/91, z.VI.↩