PRAWA POKREWNE

1. Pojęcie praw pokrewnych i ich charakter

Inna nazwa praw pokrewnych to prawa sąsiednie, jako że pozostają w koniecznej relacji do twórczości chronionej przepisami prawa autorskiego i umożliwiają zapoznanie się z utworami. Prawa pokrewne przyznają określonym osobom, przy poszanowaniu praw autorskich do utworu, uprawnienia o charakterze monopolistycznym.

W polskiej literaturze najczęściej dzieli się prawa pokrewne na artystyczne wykonania i inne prawa pokrewne, którymi są: prawa do fonogramów i wideogramów, prawa do nadań programów, prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych.

Taki podział jest uzasadniony okolicznością, iż - z uwagi na osobiste zaangażowanie artystów wykonawców w stworzenie wykonania – ustawodawca przewidział także ochronę ich dóbr osobistych. Tak więc poza artystami wykonawcami, treść praw przysługującym podmiotom praw pokrewnych została ukształtowana jako uprawnienia o charakterze majątkowym.

W zakresie praw pokrewnych treść ochrony odnosi się jedynie do pól eksploatacji wyraźnie wskazanych w ustawie.

Prawa pokrewne mają cechy charakterystyczne praw majątkowych na dobrach niematerialnych. Są to prawa bezwzględne, które mogą być przedmiotem obrotu prawnego, jako że są prawami zbywalnymi.

Prawa pokrewne, podobnie jak prawo autorskie, powstają z chwilą stworzenia (zrealizowania) dobra będącego ich przedmiotem, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek formalności.

Ochrona przyznana w ramach praw pokrewnych ma charakter czasowy, a więc jest ograniczona w czasie. Czas ochrony wynosi 50 lat (artystyczne wykonania, prawa do fonogramów i wideogramów, prawa do nadań programów), zaś w przypadku pierwszych wydań - 25 lat, zaś wydań naukowych i krytycznych - 30 lat. Inaczej niż w przypadku praw autorskich majątkowych, liczonych zasadniczo od daty śmierci twórcy, ów termin jest liczony od:

- daty ustalenia (sporządzenia) artystycznego wykonania, fonogramu lub wideogramu;

- daty publikacji - w przypadku pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych;

- daty pierwszego nadania - dla ochrony programów radiowych i telewizyjnych.

Ochrona praw pokrewnych ma charakter terytorialny, obejmuje wyłącznie terytorium Polski. Ochrona za granicą regulowana jest przez ustawy obcych krajów, a o jej dostępności dla Polski utworów przesądzają ustawy tych krajów oraz zawarte przez Polskę umowy międzynarodowe.

Wykonywanie praw do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań programów, a także pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych, podlega odpowiednio ograniczeniom przewidzianym w przepisach o dozwolonym użytku.

Naruszenie praw wyłącznych do przedmiotów praw pokrewnych wiąże się z odpowiedzialnością karną i możliwością dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych.

Do praw pokrewnych stosuje się art. 79 prawa autorskiego, zgodnie z którym uprawniony, którego prawa majątkowe zostały naruszone, ma cztery podstawowe roszczenia. Są to:

-roszczenie o zaniechania naruszania;

-roszczenie o usunięcie skutków naruszenia,

-roszczenie o odszkodowanie;

-roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści.

Ponadto sąd może zobowiązań sprawcę do zapłaty tzw. pokutnego lub nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe. Ponadto sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa, może orzec - uwzględniając wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich - na wniosek uprawnionego o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia.

Niezależnie od wskazanych roszczeń uprawniony ma tzw. roszczenia informacyjne. Spory dotyczące praw pokrewnych należą do właściwości sądów okręgowych.

Poza odpowiedzialnością cywilną, w razie naruszenia praw pokrewnych, powstaje odpowiedzialność karna.

Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Takiej samej karze podlega, kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.

Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przedmiot będący nośnikiem artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom nabywa lub pomaga w jego zbyciu albo przedmiot ten przyjmuje lub pomaga w jego ukryciu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

1. Prawa artystów wykonawców

Już na wstępie prowadzonych rozważań wskazać trzeba, iż prawa artystów wykonawców posiadają najbardziej szczegółową regulację ze wszystkich praw pokrewnych. Do artystycznych wykonań stosuje się odpowiednio przepisy prawa autorskiego dotyczące współautorstwa (współwykonawstwa), utworów połączonych i pracowniczych, możliwości przeniesienia praw lub udzielenia licencji do korzystania z nich, jak również ochrony praw do artystycznych wykonań w zakresie ochrony dóbr osobistych w podobny sposób jak ochrona osobistych praw autorskich.

Zgodnie z art. 85 prawa autorskiego każde artystyczne wykonanie utworu lub dzieła sztuki ludowej pozostaje pod ochroną niezależnie od jego wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Nie są więc objęte ochroną przykładowo występy cyrkowców, gdyż nie polegają na interpretacji utworów. Wykonanie podlegające ochronie ma mieć artystyczny charakter, bez znaczenia pozostają kwalifikacje osobiste artysty, wartość wykonania, przeznaczenie wykonania i sposób wyrażenia.

Ustawodawca wskazuje, iż artystycznymi wykonaniami są w szczególności: działania aktorów, recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy i mimów oraz innych osób w sposób twórczy przyczyniających się do powstania wykonania. Przypomnieć trzeba, iż prawo artysty wykonawcy nie narusza prawa autorskiego do wykonywanego utworu. Artysta wykonawca prezentując (wykonując) utwór nadaje mu nowe oblicze artystyczne.

Często artystyczne wykonania stanowią rezultat działalności zespołowej. Zespołem kieruje wyznaczony w tym celu kierownik i ustawodawca przewidział domniemanie, że kierownik zespołu jest umocowany do reprezentowania praw do zespołowego artystycznego wykonania. Dla jego obalenia wystarczy oświadczenie któregokolwiek członka zespołu, że nie upoważnił kierownika do reprezentowania jego praw.

Artyście wykonawcy, czyli osobie, która w twórczy sposób przyczyniła się do powstania artystycznego wykonania, przysługuje, wyłączne prawo do ochrony dóbr osobistych, co jest uzasadnione istnieniem swego rodzaju więzi miedzy wykonawcą a wykonaniem.

Ustawa przykładowo wymienia, iż uprawnieniami osobistymi artysty wykonawcy są:

- prawo wskazywania go jako wykonawcy, co ma przeciwdziałać przywłaszczeniu autorstwa - np. napis w czołówce filmu czy w programie koncertu, z wyłączeniem przypadków, gdy pominięcie jest zwyczajowo przyjęte (np. przy wykonaniu zbiorowym);

- prawo decydowania o sposobie oznaczenia wykonawcy, w tym zachowania anonimowości albo posłużenia się pseudonimem. Identyfikacja artysty wykonawcy może być realizowana przez odpowiednią adnotację w programie koncertu, wzmiankę w ustnej wypowiedzi czy informację na płycie.

- prawo do integralności, czyli sprzeciwiania się jakimkolwiek wypaczeniom, przeinaczeniom i innym zmianom wykonania, które mogłyby naruszać jego dobre imię (np. nieudolny dubbing lub reżyseria dźwięku przy nagraniach).

Tak więc katalog uprawnień osobistych wykonawcy ma charakter otwarty. W sytuacji, gdy prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, artysta wykonawca może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać zaniechania takiego działania oraz, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Jeżeli naruszenie było zawinione – artysta wykonawca może żądać odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – żądać, aby sąd zobowiązał sprawcę do uiszczenia odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez artystę wykonawcę cel społeczny.

Poza ochroną dóbr osobistych, artyście wykonawcy służy prawo korzystania z artystycznego wykonania i rozporządzania prawami do niego na ściśle wskazanych przez ustawodawcę polach eksploatacji.

Są to:

- w zakresie utrwalania i zwielokrotniania - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy artystycznego wykonania, w tym zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową; w zakresie obrotu egzemplarzami, na których artystyczne wykonanie utrwalono;

- w zakresie obrotu egzemplarzami, na których artystyczne wykonanie utrwalono- wprowadzanie do obrotu, użyczania lub najmu egzemplarzy;

- w zakresie rozpowszechniania artystycznego wykonania w sposób inny - nadawania, reemitowania oraz odtwarzania, chyba że są one dokonywane za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza, a także publicznego udostępniania utrwalenia artystycznego wykonania w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Artyście wykonawcy służy prawo do wynagrodzenia za korzystanie z artystycznego wykonania lub za rozporządzanie prawami do takiego wykonania określone w umowie albo przyznane w przepisach ustawy.

Ponadto w przypadku nadawania, reemitowania lub odtwarzania artystycznego wykonania za pomocą wprowadzonego do obrotu egzemplarza, artyście wykonawcy przysługuje prawo do stosownego wynagrodzenia.

Wskazane prawa majątkowe wygasają z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym artystyczne wykonanie ustalono. Jeżeli jednak w tym czasie nastąpiła publikacja utrwalenia tego wykonania lub jego publiczne odtworzenie, okres ochrony liczy się od tych zdarzeń, a gdy miały miejsce obydwa - od tego z nich, które miało miejsce wcześniej.

3. Pozostałe prawa pokrewne

3.1. Prawa do fonogramów i wideogramów

Prawa do fonogramów i wideogramów służą ochronie rezultatów działalności o bardzo złożonym charakterze - tak organizacyjnym i technicznym, co wiąże się z reguły z dużymi nakładami finansowymi. Ustawodawca uznał zatem, iż należy zrekompensować ów „wysiłek organizacyjny” przyznając prawa na rzecz producenta fonogramu i wideogramu, czyli osoby, pod której nazwiskiem lub firmą (nazwą) fonogram lub wideogram został po raz pierwszy sporządzony.

Zgodnie z art. 94 prawa autorskiego fonogramem jest pierwsze (i tylko pierwsze) utrwalenie warstwy dźwiękowej wykonania utworu albo innych zjawisk akustycznych (przyrody, odgłosy wydawane przez zwierzęta czy urządzenia, przykładowo szum fal, pracujący silnik). Bez znaczenia dla przyznania ochrony pozostaje technika (magnetyczna, czy cyfrowa), jaką dokonano rejestracji oraz nośnik, na którym dźwięki zostały zarejestrowane (przykładowo płyta CD czy taśma magnetofonowa).

Z kolei wideogramem jest pierwsze (tylko to) utrwalenie sekwencji ruchomych obrazów. Bez znaczenia dla przyznania ochrony pozostaje technika, jaką dokonano rejestracji (metody ideograficzne - laserowe, cyfrowe bądź magnetyczne oraz fotograficzne) oraz nośnik, na którym dźwięki zostały zarejestrowane. Utrwalenie może być dokonane z dźwiękiem lub bez. Nie ma także znaczenia dla przyznanej ochrony, czy wideogram stanowi utwór audiowizualny (film fabularny, rejestracja sztuki teatralnej) czy też nie (rejestracja ruchu na skrzyżowaniu czy zachowania bocianów w monitorowanym gnieździe). Prawdziwe jest zatem zdanie, iż każdy utwór audiowizualny jest wideogramem, ale nie każdy wideogram jest utworem audiowizualnym.

Bez uszczerbku dla praw twórców lub artystów wykonawców, producentowi fonogramu lub wideogramu przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z fonogramu lub wideogramu w zakresie:

- zwielokrotniania określoną techniką;

- wprowadzenia do obrotu;

- najmu oraz użyczania egzemplarzy;

- publicznego udostępniania fonogramu lub wideogramu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Sporządzenie kopii fonogramu lub wideogramu i wprowadzenie do obrotu lub udostępnienie w Internecie stanowi piractwo. Celem przeciwdziałania mu ustawodawca przewidział, iż na każdym egzemplarzu fonogramu lub wideogramu producent ma obowiązek umieścić, poza oznaczeniami dotyczącymi autorstwa i artystycznego wykonawstwa, tytułami utworów oraz datą sporządzenia, nazwisko lub firmę (nazwę) producenta oraz, w wypadku utrwalenia nadania, nazwę organizacji radiowej lub telewizyjnej, wprowadzając domniemanie-wzruszalne, iż egzemplarze niespełniające wskazanych wymogów zostały sporządzone bezprawnie.

W przypadku, gdy wprowadzony do obrotu fonogram lub wideogram zostanie nadawy lub publicznie odtworzony (np. na dyskotece), producentowi przysługuje prawo do stosownego wynagrodzenia.

Organizacjom radiowym i telewizyjnym wolno nadawać opublikowane fonogramy wyłącznie na podstawie umowy zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, chyba że nadawanie odbywa się na podstawie umowy z uprawnionym. 

Operatorom sieci kablowych wolno reemitować w sieciach kablowych fonogramy i wideogramy nadawane w programach organizacji radiowych i telewizyjnych wyłącznie na podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.

Prawa producenta fonogramu lub wideogramu mają charakter czasowy i wygasają z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram lub wideogram został sporządzony. Celem dostosowania do praw polskiego postanowień dyrektywy 1993/98/EWG w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych, dodano kazuistyczne regulacje. I tak- jeżeli w tym okresie fonogram został opublikowany, prawo do niego wygasa z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został opublikowany. Jeżeli w tym okresie fonogram nie został opublikowany, ale został rozpowszechniony, prawo do niego wygasa z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym fonogram został rozpowszechniony. Jeżeli zaś w tym okresie wideogram został opublikowany lub rozpowszechniony, prawo producenta wygasa z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku, w którym miało miejsce pierwsze z tych zdarzeń.

3.2. Prawo do nadań programów

Przedmiotem ochrony jest nadanie programu radiowego i telewizyjnego, niezależnie od tego, czy program ten stanowi przejaw działalności twórczej czy jest tego elementu pozbawiony. Jeżeli konkretna audycja czy program będzie stanowić utwór w rozumieniu prawa autorskiego, stacja telewizyjna lub radiowa będzie podmiotem majątkowych praw autorskich.

Podkreślić należy, iż program radiowy lub telewizyjny podlega ochronie jedynie pod warunkiem, że został nadany. Nadaniem jest rozpowszechnianie drogą emisji radiowej lub telewizyjnej prowadzonej w sposób bezprzewodowy lub przewodowy.

Podmiotami praw do nadań programów są:

- organizacje radiowe;

- organizacje telewizyjne.

Mogą to być zarówno osoby fizyczne, jak i prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Domniemywa się, iż organizacją radiową lub telewizyjną jest osoba, której nazwisko lub nazwę w tym charakterze podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób pozostający w związku z rozpowszechnieniem (nadaniem) programu. Przyznanie tym podmiotom prawa pokrewnego znajduje uzasadnienie w organizacyjno - technicznym osiągnięciu w postaci stworzenia nadania, przedstawiającym z reguły znaczną wartość majątkową.

Podstawowym aktem, który dotyczy programów radiowych i telewizyjnych jest ustawa o radiofonii i telewizji z 29 grudnia 1992 r. W rozumieniu znowelizowanej ustawy (t.j. 2011, nr 43, poz. 226 ze zm.) nadawcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub osobowa spółka handlowa, która tworzy i zestawia program oraz rozpowszechnia go lub przekazuje innym osobom w celu rozpowszechniania. Programem, zgodnie z art.4 pkt 6, jest usługa medialna stanowiąca uporządkowany zestaw audycji, przekazów handlowych lub innych przekazów, rozpowszechniony w całości, w sposób umożliwiający jednoczesny odbiór przez odbiorców w ustalonym przez nadawcę układzie. Audycja z kolei jest, jak stanowi art.4 pkt 2, ciągiem ruchomych obrazów z dźwiękiem lub bez niego (audycja audiowizualna) albo ciągiem dźwięków (audycja radiowa), stanowiącym, ze względu na treść, formę, przeznaczenie lub autorstwo, odrębną całość w stworzonym przez dostawcę usługi medialnej programie lub katalogu audycji udostępnianych publicznie.

Bez uszczerbku dla praw twórców, artystów wykonawców, producentów fonogramów i wideogramów, organizacji radiowej lub telewizyjnej przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania ze swoich nadań programów w zakresie:

  1)   utrwalania;

  2)   zwielokrotniania określoną techniką;

  3)   nadawania przez inną organizację radiową lub telewizyjną;

  4)   reemitowania;

  5)   wprowadzania do obrotu ich utrwaleń;

  6)   odtwarzania w miejscach dostępnych za opłatą wstępu;

  7)   udostępniania ich utrwaleń w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Treść prawa powstającego na rzecz organizacji radiowej lub telewizyjnej jest ujęta dość szeroko. Zwrócić należy jednak uwagę, iż węziej niż w przypadku pozostałych praw pokrewnych zostało uregulowane prawo decydowania o odtwarzaniu w miejscach publicznych. Dotyczy ono tylko sytuacji, w których dostęp do odtwarzanego nadania wiąże się z uiszczaniem opłaty wstępu.

Prawa organizacji radiowej lub telewizyjnej mają charakter majątkowy i gasną z upływem pięćdziesięciu lat następujących po roku pierwszego nadania programu.

3.3. Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych

Po wygaśnięciu praw autorskich majątkowych, jak już była o tym mowa, utwór wchodzi do domeny publicznej. Korzystanie z takich utworów jest wolne i nie wymaga zezwolenia podmiotów uprawnionych z tytułu majątkowych praw autorskich. Ustawodawca przyznaje jednak ochronę podmiotom, które poniosły wkład organizacyjny i finansowy polegający na stworzeniu możliwości zapoznania się z niechronionym utworem lub tekstem, który dotychczas nie mógł być powszechnienie znany. Jest to tzw. prawo do pierwszych (pośmiertnych) wydań.

Wydawcy, który jako pierwszy w sposób zgodny z prawem opublikował lub w inny sposób rozpowszechnił utwór, którego czas ochrony już wygasł, a jego egzemplarze nie były jeszcze publicznie udostępniane, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji przez okres dwudziestu pięciu lat od daty pierwszej publikacji lub rozpowszechnienia.

Przedmiotem praw pokrewnych do pierwszego wydania jest pierwsza publikacja lub inne rozpowszechnienie:

- utworu, którego czas ochrony już wygasł a egzemplarze nie były uprzednio publicznie udostępniane;

- utworów i tekstów, które ze względu na czas ich powstania nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego;

-do utworów i tekstów, które ze względu na charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego - przykładowo przyśpiewki ludowe; bajki czy opowieści przekazywane bez podania nazwiska (pseudonimu) autora.

Podmiotem prawa do pierwszych wydań jest wydawca, czyli w rozumieniu ustawy ten, kto jako pierwszy:

- publicznie udostępnił dany utwór, czyli zwielokrotnił i wprowadził do obrotu, czyli dokonał jego publikacji,

- w inny sposób niż opublikowanie rozpowszechnił utwór.

Ustawa o prawie autorskim nie zawiera definicji wydawcy, a jedynie przyjmuje domniemanie prawne, iż jest nim osoba, której nazwisko lub nazwę uwidoczniono w tym charakterze na przedmiotach, na których utwór utrwalono albo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

Aby doszło do objęcia pierwszego wydania ochroną na rzecz wydawcy, musi on dany utwór lub tekst wydać lub rozpowszechnić z pierwszeństwem przed innymi podmiotami, ponadto w sposób zgodny z prawem, co oznacza, iż wydawca musi być uprawniony do dysponowania danym utworem.

Treść prawa do pierwszych wydań została ujęta szeroko, bowiem wydawcy przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania tym utworem i korzystania z niego na wszystkich polach eksploatacji. Jak już wskazano, stanowi to „nagrodę” na rzecz podmiotu, który podjął wysiłek – finansowy i organizacyjny- służący przywróceniu do życia zapomnianych dzieł.

Prawo do pierwszych wydań wygasa z upływem 25 lat liczonych od daty publikacji.

Wydania krytyczne i naukowe zostały uregulowane w art. 99². Przedmiotem ochrony jest świadczenie o charakterze naukowym, służące przygotowaniu krytycznego lub naukowego wydania niechronionego utworu lub tekstu. Jest to związane z nakładami finansowymi, jak również pracą związaną z posługiwaniem się metodami naukowymi,.

Tak więc przedmiotem praw pokrewnych do wydania krytycznego i naukowego jest niebędące utworem wydanie krytyczne lub naukowe dzieła, którego czas ochrony już wygasł. Prawa do wydań naukowych i krytycznych powstają w stosunku do:

- utworu, którego czas ochrony już wygasł;

- utworów i tekstów, które ze względu na czas ich powstania nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego (gdyż powstały przed powołaniem regulacji chroniących prawa autorskie);

-do utworów i tekstów, które ze względu na charakter nigdy nie były objęte ochroną prawa autorskiego (tj. takie, które ustawodawca wyłączył spod ochrony).

Mogą to być przykładowo: naukowe edycje starych listów, manuskryptów dzieł literackich, planów architektonicznych.

Podmiotem praw do wydań naukowych i krytycznych jest ten, kto je przygotował, wniósł do niego wkład naukowy. Przyjmuje się, iż jest to osoba fizyczna, określana jako twórca wydania, autor edycji. Będzie to zatem przykładowo literaturoznawca, muzykolog, teatrolog. Domniemywa się, iż tym, który przygotował wydanie, jest osoba, której nazwisko lub nazwę uwidoczniono w tym charakterze na przedmiotach, na których utwór utrwalono albo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu. Aby nastąpiło przyznanie ochrony do wydania naukowego lub krytycznego, nie jest konieczne opublikowanie lub rozpowszechnienie w inny sposób określonego wydania, a jedynie wystarcza, aby dana osoba takie wydanie przygotowała.

Odnotować jednak należy istnienie poglądu konkurencyjnego, zgodnie z którym podmiotem praw do wydań naukowych i krytycznych jest podmiot, który opublikował wydanie. Przemawia za tym wykładnia językowa, gdyż czas ochrony liczy się od daty publikacji, nie zaś przygotowania wydania.

Temu, kto przygotował wydanie krytyczne lub naukowe, przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania takim wydaniem i korzystania z niego na następujących polach eksploatacji:

- w zakresie utrwalenia i zwielokrotnienia- wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu lub tekstu, w tym zapisu magnetycznego lub techniką cyfrową;

- w zakresie obrotu egzemplarzami, na których utwór lub tekst utrwalono -wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem egzemplarzy.

Prawo do wydania naukowego lub krytycznego trwa przez okres trzydziestu lat od daty publikacji.