Prawo autorskie i prawa pokrewne
Na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej uprawnienia z zakresu własności literackiej i artystycznej uregulowane zostały w Ustawie z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity ustawy: Dz. U. z 2006 r., nr 90 poz. 631 z późni, zmi
Pojęcie utworu
* Zgodnie z art. 1 ust. 1: Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Zgodnie z art. 1 ust. 3: Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Momentem powstania ochrony prawnoautorskiej jest ustalenie utworu.
Ust. 4 stanowi, że: ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności
Katalog utworów w świetle prawa autorskiego
Art. 1 ust. 2 ustawy zawiera otwarty, przykładowy katalog utworów. Lista ta nie jest wyczerpująca.
W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, oraz programy komputerowe).
plastyczne.
fotograficzne
lutnicze.
wzornictwa przemysłowego.
architektoniczne, architektoniczno- urbanistyczne i urbanistyczne.
muzyczne i słowno-muzyczne.
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne.
audiowizualne (w tym filmowe).
Twórczość nie chroniona (art. 1 ust 21)
• Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną:
—odkrycia,
— idee,
—procedury,
—metody i zasady działania,
—oraz koncepcje matematyczne.
Rozdział 2 Art. 8 ust 1:
Prawo autorskie przysługuje twórcy, o ile ustawa nie stanowi inaczej.
• Zasadą jest, że prawo autorskie powstaje
w sposób pierwotny na rzecz twórcy. Odejście od tej zasady wymaga szczególnego przepisu ustawy.
Domniemanie autorstwa (art. 8 ust.2). Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu
• Domniemanie co do faktu autorstwa utworu jest domniemaniem prawnym wzruszalnym i może zostać obalone dowodem przeciwnym w drodze procesu sądowego, w którym należy udowodnić, że osoba, której nazwisko umieszczone jest na utworze, faktycznie twórcą nie jest.
Inne podmioty autorskich praw majątkowych:
Przyznanie autorskich praw majątkowych podmiotom innym niż twórca wymaga szczególnego przepisu ustawy.
Wyjątki od zasady, zgodnie z którą podmiotem prawa autorskiego jest twórca, mogą dotyczyć nabycia pierwotnego i pochodnego autorskich praw majątkowych. Twórca w każdym ze wskazanych przypadków zachowuje autorskie prawa osobiste.
Rodzaje utworów:
Wyróżniamy następujące rodzaje utworów:
utwór zależny - art. 2 - Opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja, jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego.
utwór współautorski - art, 9 - Jest to utwór będący rezultatem współdziałania dwóch lub kilku osób.
utwór połączony - art. 10 - Do powstania utworów połączonych konieczne jest spełnienie następujących przesłanek: istnienie co najmniej dwóch samodzielnych utworów, stworzonych przez różnych twórców, połączenie utworów w celu ich wspólnego rozpowszechniania.
utwór zbiorowy - art. 11 - Ustawodawca nie wprowadził do ustawy legalnej definicji utworu zbiorowego. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że jest to dzieło, na którego zawartość składają się utwory (materiały) przygotowane przez różnych autorów.utwór pracowniczy - art. 12 - Jest to utwór stworzony przez pracownika w wyniku wykonywania przez niego obowiązków ze stosunku pracy.
utwór naukowy - art. 14 - Utworem naukowym jest każdy utwór z zawartością naukową, przy czym dotyczyć on może także przedstawienia zdobyczy techniki.
Autorskie prawa majątkowe - są cywilnymi prawami podmiotowymi o charakterze bezwzględnym.
• Art. 17. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Ustawodawca nie wprowadził do ustawy definicji normatywnej pól eksploatacji. Pola eksploatacji to oddzielne pod względem technicznym i ekonomicznym sposoby eksploatacji utworu.
Art. 50 zawiera otwarty katalog pól eksploatacji, katalog przykładowy, który może być rozszerzony o nowe formy korzystania z utworu.
Autorskie prawa majątkowe są to prawa zbywalne i ograniczone w czasie.
Art. 41 ust. 1 pkt. 1 i 2 Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej:
autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy,
nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej
Art. 36 stanowi, że: z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, autorskie prawa majątkowe gasną z upływem lat siedemdziesięciu:
od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,
w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia, chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,
w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od daty jego ustalenia,
w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od
śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób:
głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej
do utworu audiowizualnego
* Ograniczenia treści autorskich praw majątkowych (tzw. dozwolony użytek). Dozwolony użytek stanowi ograniczenie monopolu autorskiego. Umożliwia on użytkownikom (w czasie gdy trwają autorskie prawa majątkowe) do korzystania z utworu, bez konieczności uzyskania zgody autora i co do zasady bez konieczności zapłaty mu stosownego wynagrodzenia.
Dozwolony użytek obejmuje:
• Użytek osobisty (prywatny) - art. 23 Umożliwia każdej osobie fizycznej oraz osobom pozostającym z nią w związku osobistym (w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa, towarzyskim) korzystanie w zakresie własnego użytku osobistego z utworu, bez konieczności uzyskania indywidualnej zgodny uprawnionego i nieodpłatnie.
* Możliwość eksploatacji utworów w ramach dozwolonego użytku osobistego jest obwarowana kilkoma warunkami:
dotyczy tylko utworów rozpowszechnionych, czyli takich, które ta zgodą twórcy zostały w jakikolwiek sposób udostępnione publicznie,
~ obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów, co oznacza, że nie można sporządzać nieograniczonej liczby kopii utworów z powołaniem się na dozwolony użytek osobisty,
dotyczy korzystania w celach niekomercyjnych (rozrywkowym, naukowym, edukacyjnym, archiwalnym, kolekcjonerskim).
• Dozwolony użytek publiczny - ustawodawca, wprowadzając instytucję dozwolonego użytku publicznego, zdecydował się na kazuistyczne wyliczenie celów i pól eksploatacji, w ramach których dopuszczalne jest korzystanie z utworów w ramach instytucji dozwolonego użytku publicznego.
* Korzystanie z utworów w ramach dozwolonego użytku publicznego:
—w sferze nadawania utworu,
—w zakresie wykonywania utworu,
—w odniesieniu do utworów plastycznych.
W celach:
—państwowych,
—gospodarczych,
—oświatowych i naukowych, —informacyjnych.
Przywilej dozwolonego użytku może odnosić się tylko do utworów już wcześniej rozpowszechnionych.
9 Autorskie prawa osobiste zostały uregulowane w art. 16 Przepis ten wymienia tylko przykładowe kategorie praw osobistych. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
autorstwa utworu;
oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Prawa pokrewne to dziedzina, ściśle powiązana z prawem autorskim - jeden akt prawny, szereg wspólnych przepisów, tożsamy zarówno sposób jak i zestaw środków ich ochrony. Są one uregulowane w prawie autorskim od art. 85 do art. 103.
Przedmiotem praw pokrewnych są dobra intelektualne (niematerialne)
o zróżnicowanej naturze, które nie będąc utworami pozostają z nimi w bliskiej, czasami nawet nierozerwalnej relacji.
• Mają charakterystyczne cechy praw majątkowych na dobrach niematerialnych, tzn. są to prawa podmiotowe bezwzględne, z reguły tylko majątkowe, zbywalne, ograniczone w czasie i powstające na rzecz wskazanych osób bez konieczności spełnienia jakichkolwiek wymogów formalnych.
W rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych prawami pokrewnymi są (jest to katalog zamknięty):
Prawa do artystycznych wykonań (art. 85 - 93),
Prawa do fonogramów i wideogramów (art. 94 - 96),
Prawa do nadań programów (art. 97 - 99),
Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych (art. 991 - 995).
• Cywilnoprawna ochrona autorskich praw majątkowych i autorskich praw osobistych
Naruszenie prawa własności intelektualnej pociąga za sobą skutki dwojakiego rodzaju.
Z jednej strony wiąże się to zazwyczaj z wymiernym uszczerbkiem o charakterze majątkowym, z drugiej, naruszenie takie powoduje także skutki niemajątkowe, np. zniechęcenie autora do dalszej pracy twórczej.
Własność (zarówno intelektualna jak
i w rozumieniu prawa rzeczowego) została objęta ochroną w przepisach Konstytucji RP z 1997r. - art. 64. Gwarantują ją też normy prawa, zwłaszcza cywilnego, ale także karnego, administracyjnego, a nawet celnego.
Ochrona cywilnoprawna jest w tym zakresie szersza od prawno-karnej gdyż możliwość korzystania ze środków ochrony tej gałęzi prawa obejmuje szerszy zbiór istniejących stanów polegających na naruszeniu.
Naruszenie praw autorskich, cudzym działaniem, może dotyczyć zarówno praw osobistych jak
i majątkowych. Może być zawinione (naruszyciel miał świadomość, że wchodzi bezprawnie w prawa autorskie osoby trzeciej) albo niezawinione (nie wiedział, że dopuszcza się naruszenia).
Odpowiedzialność naruszyciela nie jest uzależniona od jego winy, ani jego złej wiary, a fakt naruszenia praw autorskich przez osobę pozostającą w dobrej wierze może co najwyższej skutkować łagodniejszymi sankcjami.
Naruszenie autorskich praw majątkowych:
Roszczenia niemajątkowe:
roszczenie o zaniechanie naruszenia - na podstawie tego roszczenia twórca może żądać zaprzestania naruszeń zarówno gdy stan naruszeń trwa, jak i gdy wprawdzie ustał, ale istnieje możliwość ponownego podjęcia bezprawnych działań lub gdy zachodzi uzasadniona obawa, że prowadzone są przygotowania do działań skierowanych na naruszenie autorskich praw majątkowych,
roszczenie o usuniecie skutków naruszenia - roszczenie to polega na nakazaniu pozwanemu podjęcia pozytywnych działań zmierzających do usunięcia określonego stanu sprzecznego z prawem,
Roszczenia niemajątkowe:
roszczenie informacyjne - przewiduje możliwość żądania udzielenia informacji i udostępnienia dokumentacji określonej przez sąd,
ogłoszenie w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sadu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.
Roszczenia majątkowe:
roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych - dochodzone jest na zasadach uregulowanych w kodeksie cywilnym,
roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody poprzez zapłatę dwukrotności, a w przypadku naruszenia zawinionego, trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu - stanowi alternatywną, zryczałtowaną formę rekompensaty za naruszenie autorskich praw majątkowych,
Roszczenia majątkowe:
roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści - wynika ono z prawa bezwzględnego i dotyczy korzyści uzyskanych bezprawnie,
roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na rzecz Funduszu Promocji Twórczości - roszczenie to powstaje jedynie względem sprawcy zawinionego naruszenia praw autorskich i jednocześnie dokonanego w ramach działalności gospodarczej wykonywanej w cudzym lub I własnym imieniu, choćby na cudzy rachunek.
B
Naruszenie autorskich praw osobistych:
Roszczenia niemajątkowe:
roszczenie o zaniechanie działania - jeżeli autorskie prawa osobiste twórcy zostały zagrożone cudzym działaniem oraz w razie dokonanego naruszenia,
roszczenie o dopełnienie czynności potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia, w szczególności złożenie publicznego oświadczenia o odpowiedniej treści i formie - w razie dokonanego naruszenia,
Roszczenia majątkowe:
roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę - ma na celu wyrównanie w pieniądzu doznanych przez twórcę szkód niematerialnych,
roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej na wskazany przez twórcę cel społeczny.
Plagiat nie jest pojęciem zdefiniowanym w prawie autorskim, a także w żadnym akcie normatywnym. Funkcjonuje jako termin pozaustawowy. W doktrynie brak również jednolitej, powszechnie przyjętej definicji plagiatu.
Z plagiatem mamy do czynienia wtedy, gdy łącznie spełnione są dwie przesłanki:
dochodzi do przejęcia (skopiowania) elementów twórczych z cudzego utworu,
przypisania sobie autorstwa tych elementów (tj. takiego ich oznaczenia, że w odbiorze są one traktowane jako pochodzące od tej osoby, która dokonała przejęcia a nie od rzeczywistego twórcy).
Plagiat stanowi naruszenie podstawowego prawa osobistego przysługującego twórcy jakim jest prawo do autorstwa utworu.
Fakt wygaśnięcia autorskich praw majątkowych nie wyłącza odpowiedzialności z tytułu popełnienia plagiatu.
Konsekwencjami popełnienia plagiatu na gruncie prawa autorskiego są:
ponoszenie odpowiedzialności cywilnej (art. 78) - odpowiedzialność cywilna nie jest uzależniona od wykazania winy naruszycieia (zatem nawet „przypadkowe" dokonanie plagiatu będzie skutkować naruszeniem prawa). Osoba, której autorskie prawa osobiste zostały naruszone z tytułu popełnienia plagiatu może żądać:
zaniechania naruszenia,
dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków (np. wycofania z obrotu książki, która zawiera splagiatowane fragmenty),
złożenia publicznego oświadczenia (przeproszenia twórcy na łamach prasy tradycyjnej i/lub internetowej),
gdyby okazało się, że naruszenie jest zawinione wtedy dodatkowo sąd może zasądzić: odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub odpowiednią sumę na wskazany przez twórcę cel społeczny,
ponoszenie odpowiedzialności karnej (art. 115) - jest uzależniona od wykazania winy sprawcy. Odpowiedzialność kamą
z tytułu plagiatu ponosi ten, kto:
przywłaszcza sobie autorstwo,
wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania.
Przestępstwo plagiatu zagrożone jest alternatywnie:
karą grzywny,
karą ograniczenia wolności
karą pozbawienia wolności od 1 miesiąca do 3 lat.
Konsekwencje popełnienia plagiatu w sferze naukowej i zawodowej/edukacyjnej wynikają ze szczegółowych regulacji zawartych w:
Ustawie z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach
i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595, ze zm.) oraz
Ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164, poz. 1365, ze zm.).
Prawo o szkolnictwie wyższym reguluje szczegółowo odpowiedzialność dyscyplinarną pracowników naukowych, doktorantów oraz studentów.
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej (tekst jednolity: Dz. U. Nr 119, poz. 1117ze zm.) normuje (art. 1 ust. 1): Stosunki w zakresie:
wynalazków (art. 24 - 937),
wzorów użytkowych (art. 94 -101),
wzorów przemysłowych (art. 102 -119),
znaków towarowych (art. 120 -173),
oznaczeń geograficznych (art. 174 -195),
topografii układów scalonych (art. 196 - 221).
Zasady, na jakich przedsiębiorcy mogą przyjmować projekty racjonalizatorskie i wynagradzać ich twórców;
Zadania i organizację Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Wynalazki
W zależności od przedmiotu rozwiązania technicznego wyróżnia się cztery kategorie wynalazków:
Produkty - są to substancje lub mieszaniny (np. lekarstwa, oleje silnikowe), a także podlegające opatentowaniu fragmenty organizmów żywych
Urządzenia - są to np. urządzenia, maszyny, układy.
Sposoby - np. sposób wytopu surówki, sposób wytwarzania lekarstwa.
Zastosowania - polegają na przedstawieniu nowych zastosowań znanych już produktów.
* Patent jest prawem wyłącznym udzielanym na wynalazek - bez względu na dziedzinę techniki - który jest nowy, posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania. Wynalazki charakteryzujące się łącznie tymi czterema cechami spełniają tzw. wymogi patentowalności.
Wynalazki
Pozytywne przesłanki zdolności patentowej (wskazanie jakie cechy powinien posiadać wynalazek).
Zgodnie z przepisami aby uzyskać zdolność patentową wynalazku musi on spełniać szereg wymogów. Zgodnie z art. 24 pwp patenty są udzielane wyłącznie na rozwiązania o charakterze technicznym, bez względu na dziedzinę techniki, które są:
nowe,
posiadają poziom wynalazczy,
nadają się do przemysłowego stosowania.
Negatywne przesłanki zdolności patentowej (poprzez wskazanie kategorii rozwiązań, których ochrona nie jest możliwa).
Ustawodawca polski, wskazując rozwiązania wyłączone spod ochrony patentowej, przyjął podział na rozwiązania niebędące wynalazkami (art. 28) oraz na będące wynalazkami, ale wyłączone spod ochrony patentowej (art. 29).
Rozwiązania będące wynalazkami, wyłączone spod ochrony prawnej - art. 29 ust. 1.
Patentów nie udziela sie na:
Wynalazki, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami.
Odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt.
Sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach.
Rozwiązania nie będące wynalazkami - art. 28.
Za wynalazki nie uważa sie w szczególności:
Odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych,
Wytworów o charakterze jedynie estetycznym,
Planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier,
Wytworów, których niemożliwość wykorzystania może być wykazana w świetle powszechnie przyjętych
i uznanych zasad nauki,
Programów do maszyn cyfrowych,
Przedstawienia informacji.
Udzielanie patentów przyznających wyłączność korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze państwa może następować w dwóch trybach:
W trybie krajowym - na podstawie pwp,
w postępowaniu prowadzonym przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej,
W trybie konwencyjnym - na podstawie
Konwencji o udzielaniu patentów ^
europejskich,
w postępowaniu prowadzonym przez Europejski Urząd Patentowy w Monachium.
Tryb krajowy
Urząd Patentowy wydaje decyzje:
O udzieleniu patentu - jeżeli zostały spełnione ustawowe warunki do jego uzyskania
(art. 52 ust. 1). Udzielenie patentu następuje pod warunkiem uiszczenia opłaty za pierwszy okres ochrony. Dokumentem stwierdzającym udzielenie patentu, wydawanym przez UP jest dokument patentowy.
O odmowie udzielenia patentu - jeżeli stwierdzi, że wynalazek nie spełnia ustawowych warunków wymaganych do uzyskania patentu - (art. 49 ust. i).
Zgodnie z art. 63 Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Patent jest prawem zbywalnym, podlega dziedziczeniu, jest ograniczony czasowo.
* Czas trwania patentu - art. 63 ust. 3 Patent trwa 20 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym. Taki sam czas trwania obowiązuje we wszystkich państwach-stronach Konwencji o patencie Europejskim.
20 letni termin ochrony patentowej biegnie od daty dokonania zgłoszenia, a nie od daty dokonania wynalazku.
Tryb konwencyjny polega na tym, ze na podstawie jednego zgłoszenia i w wyniku jednego postępowania następuje udzielenie patentu europejskiego, skutecznego na terytorium tych państw - stron Konwencji
o Patencie Europejskim, które zostały wyznaczone przez zgłaszającego.
Po udzieleniu patentu europejskiego, stanowiącego wiązkę patentów krajowych „rozpada się on" na patenty krajowe tych państw-stron Konwencji, na których terytorium został przyznany, zgodnie z wyznaczeniem dokonanym przez zgłaszającego.
Po udzieleniu patentu europejskiego staje się on wiązką niezależnych patentów krajowych, wywierając ten sam skutek i podlegając tym samym przepisom, co patenty krajowe udzielone w tych państwach.
Niezwykle istotną kwestią jest to, że unieważnienie patentu europejskiego
w jednym państwie, przez organ tego państwa i na podstawie jego prawa krajowego, nie powoduje nieważności tego patentu w innym państwie.
9 Wzory użytkowe
Zagadnienia związane z wzorami użytkowymi reguluje ustawa Prawo własności przemysłowej w artykułach: od art. 94 do art. 101.
Zgodnie z art. 94 ust. 1 Wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.
Przesłanki zdolności ochronnej wzoru użytkowego to:
nowość
techniczny charakter
użyteczność,
przedmiot o trwałej postaci.
W porównaniu z wynalazkiem zasadnicza różnica polega na tym, że nie wymaga się spełnienia przesłanki „poziomu wynalazczego", a zatem wzór użytkowy nie musi wywoływać zaskoczenia u znawcy.
W związku z ochroną UP pobiera:
opłaty jednorazowe (od zgłoszeń, wniosków oraz oświadczeń),
opłaty okresowe (za poszczególne okresy ochrony).
Udzielenie prawa następuje pod warunkiem uiszczenia opłaty za pierwszy okres ochrony.
Udzielone prawa ochronne podlegają wpisowi do rejestru wzorów użytkowych (art. 98).
Formalnym potwierdzeniem udzielenia prawa ochronnego na wzór użytkowy jest wydanie świadectwa ochronnego.
Zgodnie z art. 97 ust. 3 zgłoszenie wzoru użytkowego może obejmować tylko jedno rozwiązanie.
Urząd Patentowy może podjąć następujące decyzje:
decyzję o udzieleniu prawa ochronnego na wzór użytkowy - decyzja ta jest wydawana przez UP po stwierdzeniu, w ustalonym zakresie, czy są spełnione warunki wymagane do uzyskania prawa ochronnego (art. 52 ust. 1 w zw. z art. 100 ust. 1),
decyzję o odmowie udzielenia prawa ochronnego na wzór użytkowy - decyzja o odmowie udzielenia prawa ochronnego na wzór użytkowy jest wydawana przez UP po stwierdzeniu, że wzór nie spełnia ustawowych warunków wymaganych do uzyskania prawa ochronnego (art. 49 w zw. z art. 100 ust.l).
Na wzory użytkowe udzielane są prawa ochronne.
Prawo ochronne oznacza nabycie prawa wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Prawo ochronne na wzór użytkowy trwa dziesięć lat od daty dokonania zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym RP (art. 95 ust. 2 i 3).
Wzory użytkowe są chronione tylko w niektórych państwach. O ochronę wzoru użytkowego nie można się ubiegać w procedurze regionalnej w Europejskim Urzędzie Patentowym, jak również w procedurze międzynarodowej za pośrednictwem Światowej Organizacji Własności Intelektualnej.
Znaki towarowe
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej normuje stosunki
w zakresie znaków towarowych w art. od 120 - do art. 173.
Ustawodawca definiuje pojęcie znaku towarowego przez pryzmat jego podstawowej funkcji - funkcji odróżniającej, pozwalającej na odróżnianie danych towarów lub usług tego samego rodzaju na podstawie ich pochodzenia.
Zgodnie z art. 120 znak towarowy jest to każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa.
Znakiem towarowym może być w szczególności:
wyraz,
rysunek,
ornament,
kompozycja kolorystyczna,
forma przestrzenna, w tym forma towaru lub opakowania,
a także melodia, i inny sygnał dźwiękowy.
• Dzięki zgłoszeniu do Urzędu Patentowego i uzyskaniu prawa ochronnego na znak towarowy uzyskuje się prawo wyłącznego używania znaku w sposób zarobkowy lub zawodowy na danym obszarze geograficznym (państwo lub region).
• Prawo ochronne na znak towarowy udzielane jest na 10 lat od daty dokonania zgłoszenia. Na wniosek uprawnionego i po wniesieniu stosownej opłaty prawo ochronne na ten znak może być przedłużane na kolejne okresy 10-letnie (bez ograniczeń). Jednym z ważnych warunków utrzymania ochrony znaku jest jego rzeczywiste używanie dla towarów objętych rejestracją w ciągu nieprzerwanego okresu 5 lat każdego z okresów ochronnych, chyba że istnieją ważne powody jego nieużywania.
Używanie znaku towarowego polega w szczególności na:
Umieszczaniu tego znaku na towarach objętych rejestracją lub ich opakowaniu i wprowadzaniu tych towarów do obrotu,
Umieszczaniu znaku na dokumentach związanych z wprowadzaniem towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług,
Posługiwaniu się nim w celu reklamy.
Prawo ochronne na znak towarowy może być udzielone, jeżeli nie wystąpią przeszkody rejestracyjne, które uniemożliwiają uzyskanie prawa ochronnego, a więc gospodarczej wyłączności używania znaku
w obrocie.
Przeszkody rejestracyjne to:
Brak zdolności odróżniającej (art. 129),
Wystąpienie bezwzględnych przeszkód rejestracyjnych (art. 131),
Wystąpienie względnych przeszkód rejestracyjnych (art. 132).
Ad. 1. Brak zdolności odróżniającej - nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, które:
nie mogą być znakiem towarowym (nie spełniają łącznie dwóch cech: nie nadają się do graficznego przedstawienia i nie charakteryzują się zdolnością odróżniającą),
nie mają dostatecznych znamion odróżniających (oznaczenia, które łącznie nie spełniają cech: zmysłowej postrzegalności, jednolitości, samodzielności względem towaru, przedstawialności graficznej).
Ad. 2. Bezwzględne przeszkody rejestracyjne - przeszkody te wykluczają w ogóle możliwość uzyskania praw ochronnych na dane oznaczenie.
Nie udziela się praw ochronnych na oznaczenia, których używanie:
narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich,
jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami,
może wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru towaru, właściwości lub jego pochodzenia geograficznego.
Ad. 3. Względne przeszkody rejestracyjne - ich wystąpienie uniemożliwia uzyskanie ochrony dla oznaczenia dotyczącego tylko określonej grupy towarów (na oznaczenie towarów innego rodzaju istnieje możliwość uzyskania ochrony). Na przeszkody rejestracji o charakterze względnym składają się dwa rodzaje kolizji praw:
kolizja z wcześniejszym prawem do zarejestrowanego oznaczenia geograficznego,
kolizja z wcześniejszym prawem na znak towarowy.
Względne przeszkody w uzyskaniu praw wyłącznych to:
ryzyko pomyłki,
pierwszeństwo zgłoszenia, istnienie wcześniejszego prawa.
Wspólnotowy znak towarowy (CTM) - jest to znak towarowy dla towaru lub usługi, zarejestrowany na warunkach i w sposób przewidziany w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 207/2009 w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. Urz. UE L 78 z 24.03.2009r.).
System wspólnotowego znaku towarowego opiera się na kilku podstawowych zasadach, wśród których wymienić należy:
Zasadę jednolitości - rejestracja, przeniesienie prawa do znaku, unieważnienie lub wygaśnięcie znaku powodują jednakowe skutki prawne na terytorium Unii Europejskiej. Zgłoszenie wspólnotowego znaku towarowego jest dokonywane:
w Urzędzie Harmonizacji w ramach Rynku
Wewnętrznego (OHIM), ^
w centralnym urzędzie zajmującym się ochroną własności przemysłowej w państwie członkowskim,
w Urzędzie Własności Intelektualnej Państw Beneluksu.
• Zasadę autonomii - wspólnotowe znaki towarowe podlegają własnej, autonomicznej regulacji, która jest samodzielnym źródłem prawa, odrębnym od regulacji prawa krajowego państw członkowskich. W wyniku rejestracji powstaje znak wpisywany do jednego rejestru znaków towarowych, skuteczny na terytorium UE,
Prawo wzorów przemysłowych - normuje stosunki związane z ochroną nowych i oryginalnych wzorów zdobniczych, rysunków przemysłowych, zewnętrznych postaci wytworu nadających się do wielokrotnego odtwarzania.
Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 roku Prawo własności przemysłowej normuje stosunki w zakresie wzorów przemysłowych w art. od 102 - do art. 119.
* Wzór przemysłowy jest to nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności poprzez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację (art. 102 ust. 1).
Wzór przemysłowy w celu uzyskania ochrony powinien:
stanowić postać wytworu,
być nowy,
posiadać indywidualny charakter.
* Wzory przemysłowe mogą odnosić się do różnorodnych produktów: od przyrządów technicznych czy medycznych, do zegarków i biżuterii oraz innych artykułów luksusowych; od artykułów gospodarstwa domowego, zabawek, mebli, urządzeń elektrycznych, do samochodów, budowli architektonicznych; od wyrobów tekstylnych do sprzętu sportowego. Wzory pełnią także istotną funkcję w odniesieniu do opakowań, pojemników i aranżacji produktów.
Wzory przemysłowe odnoszą się do wyglądu całości lub części produktu, obejmującego w szczególności:
cechy linii, konturów, kształtów,
ornamentację, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu,
kombinacje powyższych cech.
Zgłoszenie wzoru przemysłowego, w celu uzyskania prawa z rejestracji powinno obejmować:
podanie,
ilustrację wzoru przemysłowego,
opis wyjaśniający ilustrację wzoru przemysłowego.
• Jednym zgłoszeniem wzoru przemysłowego mogą być objęte odrębne postacie wytworu mające istotne cechy wspólne (odmiany wzoru przemysłowego). Liczba odmian jakie mogą być ujęte w jednym zgłoszeniu nie może przekraczać 10, chyba że odmiany te tworzą w całości komplet wytworów.
Urząd Patentowy, w sprawie rejestracji wzoru przemysłowego, może wydać:
decyzję o udzieleniu prawa z rejestracji wzoru przemysłowego - wydanie tej decyzji następuje po sprawdzeniu w Urzędzie Patentowym prawidłowości zgłoszenia tego wzoru oraz pod warunkiem uiszczenia opłaty za pierwszy okres ochrony (art. 111 ust. 1 i 2).
• Po wydaniu decyzji o udzieleniu prawa z rejestracji Urząd Patentowy dokonuje ^ wpisu do rejestru wzorów przemysłowych i wydaje uprawnionemu świadectwo rejestracji. Świadectwo rejestracji jest formalnym potwierdzeniem udzielenia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego,
* decyzję o odmowie udzielenia prawa z rejestracji - wydanie tej decyzji następuje wówczas, gdy Urząd Patentowy stwierdzi, że zgłoszenie wzoru przemysłowego nie zostało sporządzone prawidłowo (art. 110 ust. 1).
* W Polsce prawo z rejestracji udzielane jest na 25 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, i jest podzielone na pięcioletnie okresy, za które należy uiszczać kolejne opłaty.
Przez uzyskanie prawa z rejestracji na wzór przemysłowy, którego udziela Urząd Patentowy, nabywa się prawo wyłącznego korzystania ze wzoru w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (art. 105 ust. 2).
Ponadto na terytorium Polski chronione są unijne wzory przemysłowe, rejestrowane w Urzędzie Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM) w Alicante. Wzory te są chronione na całym k terytorium Unii Europejskiej na podstawie jednolitego prawa wyłącznego udzielanego przez OHIM.
• Zgodnie z art. 174 oznaczeniami geograficznymi, w rozumieniu ustawy, są oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (teren), które identyfikują towar jako pochodzący z tego terenu, jeżeli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru.
Oznaczeniami geograficznymi są:
Nazwy regionalne - są to oznaczenia służące do wyróżniania towarów, które:
pochodzą z określonego terenu,
posiadają szczególne właściwości, które wyłącznie lub w przeważającej mierze zawdzięczają oddziaływaniu środowiska geograficznego, przez co należy rozumieć zarówno czynniki naturalne, jak i też ludzkie, a mianowicie określone umiejętności, tradycyjną wiedzę, których wytworzenie lub przetworzenie następuje na tym terenie (art. 175 ust. 1 pkt.l).
• Oznaczenia pochodzenia — są to oznaczenia służące do wyróżniania towarów:
pochodzących z określonego terenu oraz
posiadających pewne szczególne właściwości albo inne cechy szczególne przypisywane pochodzeniu geograficznemu, czyli terenowi, gdzie zostały one wytworzone lub przetworzone (art, 175 ust. 1 pkt.2).
• Różnica między nazwami regionalnymi a oznaczeniami pochodzenia polega na tym, że nazwy regionalne wskazują na towary, których szczególne właściwości wynikają z oddziaływania środowiska geograficznego (czynnika naturalnego, ludzkiego) natomiast oznaczenia pochodzenia służą do wyróżniania towarów pochodzących z określonego terenu oraz posiadających właściwości lub cechy szczególne, które przypisywane są ich pochodzeniu geograficznemu. Brak tu przesłanki w postaci „czynnika ludzkiego", który odnosi się do nazw regionalnych. Decydujące znaczenie mają „szczególne właściwości towaru".
Przez oznaczenia geograficzne rozumie się także oznaczenia stosowane dla towarów, które są wytworzone z surowców lub półproduktów pochodzących z określonego terenu, większego niż teren wytworzenia lub przetworzenia towaru, jeżeli są one przygotowywane w szczególnych warunkach i istnieje system kontroli przestrzegania tych warunków.
Jedno zgłoszenie może dotyczyć tylko jednego oznaczenia geograficznego i tylko jednego towaru.
Na oznaczenie geograficzne może być udzielone prawo z rejestracji. Ochrona oznaczenia geograficznego jest bezterminowa i trwa od dnia dokonania wpisu do rejestru oznaczeń geograficznych (art. 184).
* Urząd Patentowy wydaje decyzję o udzieleniu prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne po stwierdzeniu, że zgłoszenie zostało sporządzone prawidłowo. Udzielenie prawa z rejestracji następuje pod warunkiem uiszczenia opłaty za ochronę. Udzielone prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne podlegają wpisowi do rejestru oznaczeń
eograficznych. Dokumentem potwierdzającym udzielenie prawa z rejestracji na oznaczenie geograficzne jest świadectwo rejestracji.
* Urząd patentowy udziela ochrony na oznaczenia geograficzne dotyczące wyłącznie artykułów przemysłowych. Przepisy Prawa własności przemysłowej dotyczące oznaczeń geograficznych mają obecnie znikome znaczenie praktyczne. Odnoszą się jedynie do słownych oznaczeń geograficznych innych produktów niż produkty rolne lub środki spożywcze.
• Odmienny tryb ochrony, na podstawie odrębnych od Prawa własności przemysłowej przepisów, przewidziany jest dla produktów rolnych i środków spożywczych a także napojów spirytusowych. W celu umieszczenia produktów rolnych lub środków spożywczych na liście produktów z zastrzeżonym oznaczeniem pochodzenia geograficznego należy zwrócić się do Komisji Europejskiej za pośrednictwem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Natomiast oznaczenia geograficzne dotyczące napojów spirytusowych podlegają wpisowi na krajową listę chronionych oznaczeń geograficznych napojów spirytusowych prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Przykłady zarejestrowanych oznaczeń geograficznych:
W Unii Europejskiej, od 1992r. stosuje się trzy rodzaje oznaczeń pochodzenia geograficznego produktów rolnych i środków spożywczych:
1. Chroniona Nazwa Pochodzenia (ang. Protected Designation of Origin PDO):
Bryndza podhalańska - miękki, podpuszczkowy ser produkowany z owczego mleka
Oscypek - twardy wędzony ser przygotowywany z owczego mleka
2. Chronione Oznaczenie Geograficzne (ang. Protected Geographical Indication PGI):
Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, Wielkopolski ser smażony, Andruty kaliskie
3. Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (ang. Traditional Speciality Guaranteed TSG):
olej rydzowy, Truskawka kaszubska
• W aktualnej strukturze organizacyjnej administracji rządowej Urząd Patentowy jest centralnym organem administracji rządowej w sprawach z zakresu własności przemysłowej (art. 259). Podlega on Radzie Ministrów, a nadzór nad jego działalnością sprawuje, z ramienia Rady Ministrów, minister właściwy do spraw gospodarki. Urzędem kieruje Prezes Urzędu Patentowego.
Urząd wykonuje zadania w sprawach z zakresu własności przemysłowej wynikające z ustawy Prawo własności przemysłowej, z przepisów odrębnych oraz z umów międzynarodowych
Do zadań Urzędu Patentowego należy w szczególności (art. 261 ust. 2):
przyjmowanie i badanie zgłoszeń dotyczących wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych oraz topografii układów scalonych, dokonanych w celu uzyskania ochrony,
orzekanie w sprawach udzielania patentów i dodatkowych praw ochronnych na wynalazki, praw ochronnych na \pzory użytkowe oraz znaki towarowe, a także praw z rejestracji wzorów przemysłowych, oznaczeń geograficznych
i topografii układów scalonych,
rozstrzyganie spraw w postępowaniu spornym w zakresie określonym ustawą,
prowadzenie rejestrów,
wydawanie „Biuletynu Urzędu Patentowego"
wydawanie organu urzędowego pod nazwą „Wiadomości Urzędu Patentowego"
udział w pracach organów międzynarodowych z tytułu zawartych przez RP umów międzynarodowych
w sprawach z zakresu własności przemysłowej,
prowadzenie centralnego zbioru polskich i zagranicznych opisów patentowych.