PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ
1. Zakres przedmiotowy prawa własności intelektualnej
Prawo własności intelektualnej chroni dobra niematerialne, duchowe, intelektualne. Dobra te muszą być wyrażone poprzez jakiś nośnik materialny, inaczej byłyby niedostępne dla osób innych jak tylko autor, twórca, wynalazca.
Do kanonu prawa własności intelektualnej należą: pr. autorskie, pr. prasowe, pr. własności przemysłowej (wynalazki i patenty, wzory przemysłowe, wzory użytkowe, projekty racjonalizatorskie, topografie układu scalonego, znaki towarowe), pr. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
2. Definicja utworu
Art.1 stanowi, że przedmiotem pr. autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiejkolwiek postaci niezależnie od wartości przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
3. Ustalenie i utrwalenie utworu-znaczenie prawne
4. Znaczenie przesłanek utworu
1) Każdy przejaw - dobro, żeby mogło być przedmiotem pr. autorskiego musi się przejawić w jakikolwiek sposób tzn. musi być przekazane ze świadomości twórcy do świadomości choćby jednej osoby poza nim,
2) działalności twórczej - co do dział. twórczej Pr. autorskie chroni tylko takie wytwory intelektualne, które zawierają choćby niewielką dawkę nowości, które są niebanalne czyli nie powielają zupełnie tego co już jest, które choćby minimalnie kreują rzeczywistość,
3) indywidualny charakter - piętno osobowości autora, oryginalność. Pr. autorskie chroni także wytwory umysłu w których zaznacza się indywidualne niepowtarzalne osobowości autora. Im większy twórca tym bardziej indywidualne, charakterystyczne i łatwo rozpoznawalne są jego utwory,
4) ustalone w jakiejkolwiek postaci - ustalenie utworu jest konieczne aby pr. autorskie mogło zacząć działać, np. improwizacja muzyczna czy wykład mówiony. Ustalenie jest to taki rodzaj ustalenia który umożliwia zapoznanie się z utworem komukolwiek, kiedykolwiek w przyszłości,
5) niezależnie od wartości - pr. autorskie nie ocenia wartości utworów, ani wartości estetycznej, ani artystycznej, ani etycznej ani moralnej, chroni wszystkie utwory,
6) niezależnie od przeznaczenia - utwór nie musi spełniać żadnych celów, nie musi nikomu ani niczemu służyć (sztuka dla sztuki),
7) niezależnie od sposobu wyrażenia - każdy utwór może być wyrażony w rozmaity sposób np. utwór architektoniczny, rysunek techniczny. Każda z tych form jest jednakowo chroniona przez prawa autorskie.
5. Status prawny pomysłów i koncepcji ??????
Pr. autorskie nie chroni koncepcji, pomysłów, idei, dobra te muszą pozostać wspólną własnością dostępną dla wszystkich. Pr. autorskie nie chroni samej idei czy koncepcji dopóki nie zostanie jej nadana forma, treść, konkrety. Pr. autorskie nie wymaga aby utwór miał formę ukończoną, chroni wszelkie zarysy, szkice, fragmenty.
6. Opracowanie cudzego utworu jako przedmiot pr. autorskiego
Jest takim utworem, który powstał z wykorzystaniem cudzej twórczości, w oparciu o cudzy utwór. Jest to w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja. Przy przeróbkach łatwo o plagiat. Opracowanie cudzego utworu nie jest plagiatem jeżeli:
korzystanie z cudzego utworu we własnym utworze będącym opracowaniem zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego już wygasły (obecnie 70 lat po śmierci twórcy wygasają prawa)
na egzemplarzach będących opracowaniem cudzego utworu należy umieścić twórcę i tytuł utworu pierwotnego. Ten wymóg jest niezależny od upływu czasu. Wynika on z praw autorskich osobistych
7. Wyłączenie ustawowe z zakresu pr. autorskiego
Wyróżnia się 4 rodzaje utworów które nie są chronione przez pr. autorskie:
1) akty normatywne lub ich urzędowe projekty
Akty normatywne nie są objęte ochroną ze wzgl. na konieczność dostępu wszystkich zainteresowanych obywateli do prawa, w państwie istnieje powszechne domniemanie powszechnej znajomości prawa, na którym opiera się ład państwa prawnego.
Wyłączone są też urzędowe projekty aktów normatywnych dopóki tekst aktu normatywnego pozostaje w stadium tworzenia i prywatności osoby, której powierzono stworzenie tego aktu jest przedmiotem pr. autorskiego. Przestaje nim być z chwilą udostępnienia go do publicznego wglądu,
2) urzędowe:
a)dokumenty np. decyzje admin.- szczególnie ich uzasadnienie, opinie, to co powstaje przy użyciu słowa i mowy,
b) materiały- zestawienia, tabele, wzorce umów, pism procesowych
c) znaki- z sił zbrojnych, lotnictwa, marynarki, znaki olimpijskie,
d) symbole- sym. państwa, orzeł, hymn narodowy, herby.
3) opublikowane opisy patentowe lub ochronne
Prawo do patentu otrzymuje ten kto pierwszy zgłosi wynalazek. Opisy wynalazków na podst. których udziela się patentów są szeroko publikowane przez urząd patentowy po to by, zweryfikować absolutną nowość wynalazku. Prawo autorskie sporządzającego opisu, czyli Rzecznika Patentowego utrudniałyby to działanie. To samo dot. opisów ochronnych sporządzanych dla wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych.
4) proste informacje prasowe- tzn. bez komentarza-tylko opis faktu.
8. Znaczenie prawne noty copyright.
W polskim prawie nie ma wymogu stosowania tej noty, ale w prawie obu Ameryk utwory bez tej noty traktowane są jako publiczna własność ze wzgl. na to (Polacy) wydawcy wprowadzają tę notę na egzemplarzach utworów. Żeby nota copyright była prawnie skuteczna musi składać się z co najmniej 2 elementów:
1) C - P wskazująca na istnienie praw autorskich
2) zwięzłe określenie podmiotu autorskich praw majątkowych
3) data nabycia praw aut. - rok
9. Twórca jako podmiot prawa autorskiego.
Prawo autorskie stanowi, że twórcą jest każda osoba, która jest autorem dzieła, utworu (twórcą może być tylko człowiek, osoba fiz.). Każdemu twórcy przysługuje prawo autorskie. Prawo autorskie nie wprowadza żadnych ograniczeń co do osoby twórcy. Dla pr. aut. nie ma znaczenia stopień zdolności do czynności prawnych, wiek, wykształcenie czy inne kwestie.
10. Regulacje prawne w przypadku współtwórczości ( art. 9)
Wyróżniamy 2 rodzaje współtwórczości:
1) to taka, w której współtwórcy odrębnie stworzyli swoje utwory i następnie połączyli w jedno dzieło, np. tekst i muzyka w piosence albo poszczególne rozdziały w książce
2) to taki, w którym nie da się wyodrębnić wkładów pracy twórczej, np. improwizacja jazzowa.
Co do tego rodzaju twórczości pr. aut. stanowi, że wielkość podziałów autorskich są równe, tzn. że wpływy należy dzielić przez liczbę współtwórców. Mogą jednak żądać ustalenia przez sąd innej wielkości udziałów.
Natomiast co do autorskich praw osobistych to te przysługują wszystkim współtwórcom jednakowo, tzn. każdy z nich może dochodzić roszczeń do całości dzieła w przypadku jego naruszenia, ale uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom stosownie do wielkości udziałów.
11. Status prawny utworów pracowniczych (art. 12)
Jeżeli pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy (np. wygłosił wykład, napisał reportaż, zrobił zdjęcie itd.) utwór jest własnością pracodawcy, tzn. pracodawca ma do niego prawo majątkowe, natomiast pracownik zachowuje autorskie prawa osobiste.
12. Producent, wydawca jako podmiot prawa autorskiego.
Producent to podmiot prawa autorskiego do utworów zbiorowych, a więc takich które powstały w wyniku połączenia wkładów twórczych dwóch lub więcej.
Producent jest organizatorem nowego utworu zw. producenckim i ze wzgl. na jego wkład organizacyjno-finansowy ustawa przyznaje mu prawo do tytułu całości dzieła oraz autorskie prawa majątkowe.
Wydawca ma prawo do tytułu i autorskich praw majątkowych.
13. Organizacje zbiorowego zarządu prawami autorskimi
OZZPA - zastępuje autorów i artystów, wykonawców z wykonywania ich praw tzn. ściągają należne z tytułu wykorzystania utworów i artystycznych wykonań wynagrodzenia z terenu całej Polski i przekazuje je uprawnionym czyli twórcom i artystom. W Polsce działa aktualnie 14 OZZPA wyspecjalizowanych w rozmaitych dziedzinach twórczości. Najważniejsza to ZAIKS czyli związek kompozytorów i autorów sceny. Powst. w 1918 r. i działa do dziś. ZAIKS - mają ceny niezarobione, działają na podt. przepisów o stowarzyszeniach. Siedzibę główną ma w Warszawie i 49 filii. Ściągają zryczałtowane opłaty z tytułu wykonywania utworów.
Do 1995 r. była tylko jedna taka organizacja (ZAIKS), później Związek Filmowców, Związek Polskich Artystów Wykonawców, Zw. Polskich Twórców Audio-Video.
KOPIPOL - kserokopie i kartografie, organizacja ta zastępuje twórców w wykonywaniu ich praw w granicach powierzonych przez (twórców) te podmioty na podst. umów. Z mocy ustawy natomiast organizacje te działają w przypadku gdy twórca jest nieznany.
14. Autorskie prawa osobiste
Aut. pr. osob. są nieograniczone w czasie tzn. nigdy niegasnące. Nawet po śmierci twórcy trwają wieczyście. Druga ich cecha to to, że są niezbywalne. Niepodlegają znaczeniu się, czy jakiemukolwiek sposobowi oddzieleniu od osoby twórcy.
Prawa te nazywa się często pr. ojcowskimi. Z konstrukcji tej wynikają następujące prawa:
!) do autorstwa utworu- tzn. do tego by nikt nie naruszał więzi między autorem i jego dziełem,
2) autor ma prawo do oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem, albo do udostępnienia go anonimowo,
3) do nienaruszalności formy i treści utworu oraz do jego rzetelnego wykonywania. Prawo to nazywa się prawem do integralności utworu,
4) prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Nikt za autora nie ma prawa podejmować decyzji o wprowadzenie utworu w życie społeczne,
5) prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu
15. Autorskie prawo do zachowania anonimowości
Autor ma prawo do udostępnienia utworu anonimowo. Jeżeli utwór nie jest opatrzony nazwiskiem autora cytując ten utwór należy zaznaczyć w przypisie „autor anonimowy”. Zamiast tytułu podajemy 3 pierwsze słowa i stawiamy 3 kropki i podajemy miejsce publikacji (adres www).
16. Prawo do integralności utworu
Inaczej jest to prawo do nienaruszalności formy i treści utworu oraz do jego rzetelnego wykonywania. Nie wolno ingerować z wyjątkiem takich ingerencji, które są technicznym przygotowaniem do publikacji (np. korekta - poprawianie błędów ortograficznych, interpunkcyjnych i językowych). Odnośnie dzieł architektonicznych jego autor ma obowiązek sprawdzania dzieła na budowie w czasie jego realizacji, należy mu się za to odrębne wynagrodzenie określone w umowie.
17. Prawo do decydowania o pierwszej publikacji utworu
Autor ma prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności. Nikt za autora nie ma prawa podejmować decyzji o wprowadzenie utworu w życie społeczne (o publikacji itd.).
18. Czas trwania i sposób obliczania autorskich praw majątkowych
ABM są ograniczone w czasie i zbywalne. Trwają do końca życia autora. Gasną 70 lat po jego śmierci. Termin ten liczy się zawsze w pełnych latach od dnia 1 stycznia roku następnego po śmierci twórcy. W przypadku utworów współautorskich prawa majątkowe gasną zgodnie z ww zasadami po śmierci ostatniego ze współtwórców.
19. Prawo majątkowe droit de suite
Powstało we Francji w drugiej połowie XIX wieku. Art. 19, twórcom i jego spadkobiercom przysługuje prawo wynagrodzenia w wysokości 5% ceny dokonanych zawodowo (aukcje, giełdy, antykwariaty) sprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego oraz rękopisów literackich i muzycznych. Do zapłaty wynagrodzenia zobowiązany jest sprzedawca.
20. Regulacja prawna reprografii ?????
Uszczuplenie praw autorskich to także reprografia w tym kserokopia. Są one dozwolone pod jednym warunkiem, że wykonywanie ich nie narusza normalnego korzystania z utworu przez twórcę.
21. Dozwolony użytek utworów na cele prywatne
Art. 23 stanowi, że bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (np. kształcenie). Użytek ten obejmuje krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczeg. pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego.
22. Dozwolony użytek publiczny w prasie
Dozwolone użytki publ. polegają na tym, że można korzystać z cudzego utworu w określonym w przepisach zakresie z pominięciem zezwoleń twórcy a nawet bez jego wiedzy.
Art. 25 stanowi, że wolno rozpowszechniać w celach informacyjnych w prasie, radiu i telewizji już rozpowszechnione sprawozdania o aktualnych wydarzeniach; aktualne artykuły na tematy polit. gosp. lub relig. chyba że ich dalsze rozpowszechnianie jest zabronione, aktualne wypowiedzi i fotografie reporterskie (nie trzeba zezwolenia ale trzeba zapłacić twórcy). Rozpowszechnianie ww utworów jest dozwolone zarówno w oryginale jak i w tłumaczeniu.
Art. 28 - wolno w sprawozdaniach o aktualnych wydarzeniach przytaczać utwory udostępniane podczas tych wydarzeń, jednak w granicach uzasadnionych celem informacji.
23. Dozwolony użytek biblioteczny
Użytek biblioteczny (dostępność do dóbr kultury, wyższy użytek społeczny)
Art. 28 biblioteki, archiwa, szkoły mogą udostępniać nieodpłatnie w zakresie swoich zadań statutowych egzemplarze utworów rozpowszechnionych. Mogą też sporządzać egzemp. utw. w celu uzupełnienia lub ochrony swoich zbiorów.
Art. 31 wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie opublikowane utwory literackie, muzyczne i słowno muzyczne jeżeli nie łączy się z tym osiąganie korzyści majątkowych np. podczas uroczystości religijnych, państwowych, szkolnych z wyłączeniem imprez reklamowych, promocyjnych i wyborczych.
24. Prawo cytatu
Prawo cytatu art. 29 w związku z art. 34 wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość fragmenty cudzej twórczości lub drobne utwory w całości jeśli jest to uzasadnione wyjaśnianiem, analizą krytyczną, wyjaśnianiem lub prawami gatunku twórczości pod warunkiem wymienienia twórcy i dzieła. Nie ma określonych granic długości cytatu.
25. Dozwolony użytek na cele religijne i patriotyczne
Wolno nieodpłatnie wykonywać publicznie rozpowszechnione utwory podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych, akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych jeśli nie łączy się z tym osiąganie pośrednio lub bezpośrednio korzyści majątkowych. Artyści, wykonawcy nie otrzymują wynagrodzenia. Użytek ten nie dot. imprez reklamowych, promocyjnych lub wyborczych.
26. Umowa o przeniesienie praw autorskich a umowa licencyjna.
Umowy zawierane z twórcami dzielą się na 2 kategorie:
- umowy przenoszące prawo
- umowy upoważniające do korzystania z prawa czyli umowy licencyjne.
W wyniku umów przenoszących prawo autor pozbywa się prawa majątkowego do utworu i pozbawia możliwość majątkowego korzystania z tego utworu w przyszłości.
Umowy licencyjne nie pozbawiają autora władztwa finansowego nad prawem majątkowym jego utworu. Autor upoważnia do korzystania z utworu w określonym czasie po wygaśnięciu którego prawo do niego wraca. Umowy licencyjne są dzisiaj powszechne w prawie autorskim, ale też w prawie wł. przemysłowej i innych dóbr niematerialnych.
Umowa licencyjna musi wskazywać zakres uprawnienia:
1) terytorialny- np. wolno rozpowszechniać na terenie UE. Jeżeli jednak strony w umowie zakresu tego nie podadzą obowiązuje dyspozycja ustawowa, że umowa obowiązuje na terenie RP
2) zakres czasowy - licencja obowiązuje 5 lat od podpisania umowy, jeżeli strony nie zaznaczyły ważności
3) sposób korzystania z utworu - ten musi być sprecyzowany przez strony, nie ma przepisów zastępujących. Bez nich umowa jest z mocy prawa nieważna.
27. Przepisy prawa autorskiego w zakresie umowy licencyjnej. ( jak wyżej)
28. Pola eksploatacji utworu
to sposoby korzystania z utworu - te muszą być sprecyzowane przez strony, nie ma przepisów zastępujących. Bez nich umowa jest z mocy prawa nieważna. Jeśli w umowie jest napisane, że autor udziela licencji na wszystkich polach eksploatacji to taka umowa z mocy prawa jest nieważna. Ta pewna restrykcyjność ma na celu chronienie dobra twórcy bowiem jego wynagrodzenie jest uzależnione od liczby pól eksploatacji. Art. 50 w prawie autorskim mówi o polach eksploatacji.
29. Wynagrodzenie autorskie ryczałtowe
Autorowi nie wolno się zrzec prawa do wynagrodzenia autorskiego. Wynagrodzenie ryczałtowe wiąże się najczęściej z umową rozporządzającą ( przenoszącą prawo).
30. Wynagrodzenie autorskie procentowe
polega na tym, że autor otrzymuje określony w umowie % ceny brutto każdego sprzedanego egzemplarza utworu ( z reguły od 5-15%, przy bardziej znanych 30% ).
33. Zasady ochrony wizerunku
Ochrona wizerunku jest uregulowana w art. 23 Kc.- wizerunek to dobro osobiste pozostające pod ochroną prawa. Art. 81 podstawowa zasada to ta, że właścicielem wizerunku jest osoba na nim przedstawiona dlatego korzystanie z wizerunku wymaga zgody tej osoby. Wyjątki od tej zasady:
1. zezwolenie na publikacji wizerunku nie jest wymagane jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę 2. nie wymaga się zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem funkcji politycznych, społecznych i zawodowych
3. nie wymaga się zezwolenia osoby jeśli ta osoba stanowi jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.
Prawo wizerunku gaśnie 20 lat po śmierci osoby, jeśli nie pozostawiły dyspozycji co do wizerunku.
34. Ochrona adresata korespondencji
Art. 82 właścicielem korespondencji jest adresat, czyli osoba do której korespondencja jest skierowana. Wrzucając list do skrzynki tracimy do niego prawo. Odbiorca listu może go opublikować, pokazać innym. Jeśli w korespondencji są zawarte informacje dotyczące osób trzecich trzeba wziąć to pod uwagę. Prawo trwa przez całe życie, gaśnie z upływem 20 lat po śmierci adresata, czyli właściciela korespondencji, chyba, że postanowił inaczej. Przez 20 lat wymagana jest zgoda spadkobierców małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa.
35. Zakres przedmiotowy praw pokrewnych.
Prawa pokrewne do praw autorskich, bądź pr. sąsiednie do pr. aut.
Chronią one dobra powstające w związku z wykonywaniem utworu. Podmioty i zakres dóbr chronionych przez prawa autorskie pokrewne cały czas się poszerza:
1) prawa pokrewne pierwotnie służyły artystom-wykonawcom, a w szczególności aktorom, recytatorom oraz innym osobom w sposób twórczy przyczyniającym się do powstania wykonania
2) prawa do fonogramów i wideogramów, które przysługują producentom
3) prawa do zadań programów przysługujące organizacji radiowej lub telewizyjnej
4) prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych (nowelizacja w 2000r.)
Prawo do pierwszych wydań dot. utworów, które zostały opublikowane po raz pierwszy już po wygaśnięciu autorskich praw majątkowych. Ustawa przyznaje wówczas pr. pokrewne zw. „prawem do pierwszego wydania” wydawcy i jest to prawo majątkowe, które trwa 20 lat po dacie publikacji.
Prawo do wydań naukowych i krytycznych trwa 25 lat od daty publikacji i służy autorowi przypisów i innych informacji objaśniających czyjś tekst.
36. Przestępstwo plagiatu (art. 115)
Ustawa nazywa tego typu czyn przywłaszczeniem sobie autorstwa albo wprowadzeniem w błąd co do autorstwa. Grozi za to kara pozbawienia wolności do lat 3. W Polsce jeszcze tej kary nie zastosowano (są inne).