„Gospodarka odpadami” rozumie się przez to wytwarzanie, zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.

Gospodarowanie odpadami-

Udziałowcy pośredni:

-władza ustawodawcza

-władza wykonawcza

-instytucje kontrolne

Udziałowcy bezpośredni- wytwórca odpadów/ posiadacz odpadów

-przemysł

-konsumenci (społeczeństwo)

-zakłady rzemieślnicze i usługowe

-infrastruktura (handel, szkolnictwo, służba zdrowia itp.)

-firmy świadczące usługi w zakresie gospodarki odpadami

Zarządzanie gospodarką odpadami w Polsce:

Kompetencje zarządzania gospodarka odpadami zostały przypisane:

-Ministerstwo Środowiska

-Ministerstwo Budownictwa

-Marszałkowi województwa

-Staroście

-wójtowi, burmistrzowi, prezydentowi miasta

-Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska

Zakres działań:

Minister Środowiska:

-Inicjuje, opracowuje i wdraża kierunki polityki w zakresie gospodarowania odpadami

-opracowuje oceny realizacji i aktualizacje Krajowego Planu Gospodarki Odpadami

-realizuje zadania wynikające z ustaw odpadowych

-nadzoruje realizację umów międzynarodowych w zakresie gospodarowania odpadami

Minister Budownictwa:

-nadzoruje realizacje zadań wynikających z ustaw o utrzymaniu czystości i porządku w gminach

-kieruje polityka dotyczącą gospodarki komunalnej

-opracowuje i ocenia realizację programu rozwoju infrastruktury komunalnej

Marszałek Województwa:

-opiniuje przedsięwzięcie gospodarki odpadami mogące znacząco oddziaływać na środowisko

-zbiera dane i przesyła Ministrowi Środowiska i dostarcza NFOŚiGW sprawozdania z informacjami o wielkości wprowadzanych na rynek krajowy opakowań, odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych oraz wpływach z opłat produktowych

Starosta:

-wydaje pozwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów

-zbiera dane o recyklingu odpadów opakowaniowych oraz wpływów z opłat produktowych

Wójt, burmistrz, prezydent:

-nadzorowanie utrzymania czystości na obszarze gminy (miasta)

-organizują gospodarkę odpadami komunalnymi

Główny Inspektor Ochrony Środowiska: prowadzi rejestr:

-odzysku sprzętu elektronicznego

-jednostek wprowadzających sprzęt na rynek, zbierających sprzęt zużyty, prowadzących recykling Lu inne formy odzysku

Funkcje kontrolne w zakresie gospodarki odpadami sprawuje:

-Inspekcja Ochrony Środowiska

-Inspekcja Handlowa

-Najwyższa Izba Kontroli

-Państwowo Inspekcja Sanitarno- Epidemiologiczna

Ocena właściwości morfologicznej odpadów oraz gęstości nasypowej odpadów

Podział odpadów: Komunalne, przemysłowe lub organiczne mineralne

Gęstość nasypowa odpadów jest masą jednostki objętości najczęściej wyrażaną w kg/m3 odpadów swobodnie zasypanych

gęstość = masa/objętość

Funkcje – wykorzystanie: planowanie gospodarki odpadami

*ile pojemników i jak często opróżnić

* jak dużą powierzchnię 9pojemność) potrzebna jest do składowania odpadów

Odpady komunalne

- wskaźnik nagromadzenia odpadów

* masowy kg/M/rok

* objętościowy m3/M/rok

Zawartość i jakość substancji organicznej odpadów

Przy opracowaniu zagospodarowania odpadami poprzez spalenie ważna jest znajomość zawartości w nich popiołu, a także ogólna zawartość substancji organicznej. Substancje organiczną dzielimy na:- rozkładalną substancję organiczna (RSO)- nierozkładalną substancję organiczną (NSO)

Zawartość substancji organicznej w odpadach oznaczamy poprzez spalenie (spopielenie) próbki odpadu w temp 550stC (to co ulegnie spaleniu to subst organiczne).

Aby określić zawartość rozkładalnej substancji organicznej RSO w pierwszej kolejności należy oznaczyć zawartość Corg (np. metodą dwuchromianową) . Wynik przeliczyć przez przelicznik. Przyjmując, że w zw. organ średnio 58% stanowią odpady przelicznik ten wynosi 2,13.

NSO – wyznacza się ją z różnicy między stratami prażenia a rozkładalnymi substancjami organicznymi.

RSO=corg*2,13

SO-RSO=NSO[%] nierozł sub organ

Jest to przydatne do:

- określanie przydatności odpadu do kompostowania (stos C/N optymalny 15-30)

- wykorzystania jako nawóz, materiał do rekultywacji

- oceny przydatności jako materiał energetyczny

Odpady organiczne zawierają pow 50% SO

Pytanie:

jak oznaczyć SO i jakie parametry ja charakteryzują

-ogólna substancja organ

- RSO

- NSO

- współczynnik C/N

Instrumenty i narzędzia zarządzania gospodarką odpadami

Realizacje skuecznej polityki gospodarki odpadami umożliwia odpowiednio dobrany i dostosowany do rozwijającej się gospodarki rynkowej system instrumentów, dzięki którym państwo i agendy rządowe oddziałują na podmioty gospodarcze.

Instrumenty te w zależności od sposobu ich działania możemy podzielić na: instrumenty regulacji bezpośredniej i pośredniej

Do bezpośrednich:

1. normy prawne regulujące dopuszczalną wielkość zanieczyszczeń poszczególnych komponentów środowiska (określony poziom redukcji odp. organ., normy określające obowiązujący poziom recyklingu)

2. przepisy regulujące korzystanie z powierzchni, przestrzeni i zasobów naturalnych (przepisy dot. lokalizacji obiektów infrastruktury zarządzającej odpadami)

3. Akty prawne określające system zarządzania oraz sposób użytkowania i ochrony środowiska w tym:

- uznanie problematyki dotyczącej ochrony środowiska za jedno z zadań które ma na celu realizować samorząd terytorialny

- uznanie prowadzenia przez spółki z udziałem zagranicznych działalności gospodarczej w strefie ochrony środowiska za jeden z preferowanych kierunków zakładania takich spółek i wydawania zezwoleń na podjecie działalności gospodarczej

- uznanie za jeden z celów działania tzw sądów gospodarczych – rozpoznawania przez nie spraw przeciwko podmiotom gospodarczym o zaniechanie naruszenia środowiska i przywrócenia do stanu poprzedniego lub o naprawie szkody z tym związanej oraz o zakazie albo ograniczeniu działalności zagrażającej środowisku.

- nałożenie obowiązku na inwestorów występujących z wnioskami o udzielenie wskazań lokalizacyjnych:

• - do przełożenia we wnioskach informacji dotyczącej wymagań w zakresie zapotrzebowania na wodą i odprowadzania ścieków i odpadów

• - w wypadku inwestycji szkodliwej dla środowiska lub takiej które wykonane mogłyby spowodować pogorszenie stanu środowiska

• - do opracowywania przez rzeczoznawcę OOS

- możliwość podjęcia przez terenowe organy administracji państwowej decyzji :

• - nakazującej wstrzymanie wykonania określonej działalności do czasu zainstalowania urządzeń lub wykonania innych czynności zabezpieczających środowisko

• - o odroczeniu terminu płatności kar ekologicznych gdy ukarana jednostka realizuje inwestycje których wykonanie i oddanie do użytku w okresie nie dłuższym niż 5 lat zapewni usunięcie przyczyny wymierzania kary

Środki prawno- administracyjne w zależności od zastosowania mają podwójny charakter:

- obrony biernej (zachowawcze) celem których jest niepogarszanie stanu środowiska

- obrony czynnej celem której jest zapewnienie obowiązku przywracania utraconych walorów środowiska

Ćwiczenia 5,6 19.04.2013r.

Instrumenty finansowe

Istotny wpływ na właściwą gospodarkę odpadami obok uregulowań prawnych maja stosowane instrumenty finansowe.

Obejmują one ogół bezpośrednich i pośrednich środków i metod oddziaływania na podmioty gospodarcze i mają zapewnić zgodność bieżącej oraz przyszłej działalności produkcyjnej i usługowej z wymogami ekorozwoju.

Cechą odróżniającą je od pozostałych środków zarządzania ochroną środowiska jest ich wpływ na wyniki finansowe podmiotów gospodarczych.

Według definicji przyjętej przez OECD narzędzia są „ekonomicznymi”, gdy na szacunki korzyści i kosztów działań alternatywnych dostępnych dla podmiotów gospodarczych a w efekcie ich stosowania wybrane są te które prowadzą do sytuacji bardziej pożądanej z punktu widzenia środowiska.

Zgodnie z klasyfikacją OECD (Organizacja Współpracy Gospodarki i Rozwoju) instrumenty ekonomiczne możemy pogrupować następująco:

1.Opłaty- „cena” płacona za zanieczyszczenie; zanieczyszczający muszą płacić za swe domniemane prawo do „usług” środowiskowych, które w te sposób stają się przynajmniej częściowo składnikiem rachunku kosztów i korzyści; opłaty mogą pociągać za sobą skutki motywacyjne i redystrybucyjne.

2.Subwencje- termin dla określenia pomocy finansowej, które muszą być dla zanieczyszczających środowisko bodźcem do zmiany postępowania lub też przyznaje się je jednostkom gospodarczym mającym problemy z przestrzeganiem norm.

Formy pomocy finansowej to: dotacje, kredyty preferowane, ulgi podatkowe. Przyznawane są one w celu stymulacji działań proekologicznych podejmowanych…

3.Systemy depozytowe- gdzie dopłata obciąża ceny produktów szkodliwych dla środowiska.

4.Tworzenie rynków na których podmioty mogłyby kupować „pozwolenia” na bieżącą lub przyszłą emisję zanieczyszczeń bądź sprzedawać swe „pozwolenia na emisję” lub odpady (surowce wtórne).

Wyróżnia się tutaj: handel emisjami, interwencje cenowe w działaniach rynku, ubezpieczenia od odpowiedzialności.

5.Bodźce finansowe- dla egzekucji prawa- będące na pograniczu podziału instrumentów ochrony środowiska na instrumenty ekonomiczne i prawne.

Istnieją 2 główne rodzaje bodźców:

-kary za naruszenie warunków użytkowania środowiska gdy zanieczyszczający nie spełnia określonych przepisów;

-zastawy ekologiczne czyli płatności na rzecz organów władzy w sytuacji gdy można oczekiwać naruszenia przepisów; zastosowanie się do przepisów powoduje refundacje;

Instrumenty kompensacyjne (prewencyjne)- opłaty za zanieczyszczenie powietrza, składowanie odpadów, usuwanie drzew i krzewów oraz pobór wody i wprowadzanie do wód (lub do ziemi) ścieków oraz wód kopalnianych zawierających związki chlorków, siarczków, a także opłaty koncesyjne za poszukiwanie i wydobywanie kopalin.

Opłaty te są obecnie…

Instrumenty stymulacyjne (motywacyjne)- subwencje:

-dotacje z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz z wojewódzkich funduszy ochrony środowiska na dofinansowanie przedsięwzięć o charakterze proekologicznym;

-preferencyjne zasady kredytowania przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska;

-ulgi w podatku dochodowym z tytułu realizacji inwestycji proekologicznych.

Instrumenty represyjne- bodźce finansowe w celu egzekucji prawa.

Najistotniejszym zadaniem instrumentów ekonomicznych jest minimum społecznych kosztów ochrony środowiska dzięki efektywnemu zróżnicowaniu wymagań ochronnych czyli podmioty których koszty te są najniższe powinny mieć najistotniejsze wymagania.

W praktyce w sposób bezpieczny dla środowiska zasady te mogą realizować tylko tzw. uprawnienia zbywalne tj. sprzedaż (rynek) praw emisji zanieczyszczeń środowiska przyznawanych w określonej wielkości w formie odpłatnych certyfikatów ekologicznych które stają się przedmiotem obrotu między przedsiębiorstwami.

Istotą tego systemu jest wyznaczenie dla danego obszaru dopuszczalnych wielkości emisji i sprzedaż praw do tej emisji.

Warunkiem tego wprowadzenia tego systemu jest rozwinięty monitoring ekologiczny.

Innym zadaniem którego spełnienia oczekuje się od instrumentów ekonomicznych jest gromadzenie funduszy z przeznaczeniem na ochronę środowiska.

Zadanie to spełniają opłaty ale ponad to dzięki nim przedsiębiorstwa są stymulowane do oszczędnego korzystania z zasobów naturalnych i podejmowania przedsięwzięć ochronnych.

Instrumenty ekonomiczne których wprowadzenie planuje się obecnie w Polsce:

-Depozyty- wprowadzone w obrocie towarami, substancjami i opakowaniami szczególnie uciążliwymi dla środowiska oraz tzw. …..

-Zróżnicowania podatkowe i cele- prowadzą do większego obciążenia towarów o niekorzystnym wpływie na środowisko

-System kompensat- za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska polegający na stworzeniu prawnych możliwości i ekonomicznych warunków do wypłacania odszkodowań ofiarom chorób wywoływanych skażeniem środowiska

-Ubezpieczenia od ryzyka środowiskowego- - głównie od skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska. Negatywną stroną tego instrumentu jest możliwość utworzenia rynku na którym ryzyko ponoszenia kar za wyrządzane szkody ponoszone jest do firm ubezpieczeniowych. Osłabić to może czujność przedsiębiorstwa w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego. Pozytywną stroną jest obligatoryjny przegląd urządzeń ochronnych przez specjalistów z firm ubezpieczeniowych.

Wszystkie te działania wymagają w mniej lub większym stopniu nakładów finansowych.

Według szacunku Banku Światowego dostosowanie Polski do norm unijnych w sferze ochrony środowiska będzie kosztowało co najmniej 22 mln USD a w ramach tzw. Scenariusza maksymalnych kosztów- nawet 43 mld USD z czego 10% w dziedzinie gospodarki odpadami.

Zawartość WWA w odpadach

WWA- należą do grupy trwałych zanieczyszczeń organicznych. Należą do nich także polichlorowane bifenole (PCB), dioksyny, furany, pestycydy, fenole.

Są związkami toksycznymi, wykazują właściwości toksyczne, mutagenne, kancerogenne.

W glebowych ekosystemach rolniczych najbardziej rakotwórcze WWA to te które zawierają 5-6 pierścieni w cząsteczce. Stanowią one ponad 50% ogólnej zawartości tych związków w glebach.

Natomiast 3-pierścieniowe WWA stanowią ok. 10% sumy zawierającej 16 węglowodorów.

Przykałady WWA: bifenyl, antracen, fluoren, inden, fenantren.

Zadanie: zawartość WWA w odpadach.

Odpad Na podstawie tabeli 1 obliczyć

-sumę rzeczywistą WWA w odpadzie (IWWA) oraz sumę WWA z uwzględnieniem zawartości węgla organicznego WWA_org= 2(%)$\frac{\text{IWWA}}{Corg\lbrack\%\rbrack}$

-określić udział procentowy poszczególnych WWA. Podać 3 dominujące WWA w odpadzie.

-ocenić czy odpad spełnia dopuszczalne normy na podstawie IWWA (6mg/kg) (Ace, Fl, Phen, Fln, Pyr, BbF, BkF, BaP, BghiP, lnd)

-ocenić czy odpad spełnia dopuszczalne normy (pod względem zawartości Fln (5,0 mg/kg), BaP (2,5mg/kg), BbF (2,0 mg/kg)

-na podstawie tabeli 2 określić przy jakiej dawce odpadu (wprowadzonego do gleby) może dość do zanieczyszczania gleby przez sumę WWA w stopniu kwalifikującym ją do III i IV kategorii. Zawartość WWA w użyźnianej glebie wynosi 500 µg/kg

Tab.1 Zawartość WWA w [µg/kg]

WWA
Na	31,1±5,3
Ace	15,3±2,7
Ac	28,9±5,1
Fl	38,9±7,9
Phen	15,0±3,1
Ant	5,4±1,0
Fln	74,0±8,7
Pyr	30,7±5,3
BaA	33,9±6,2
Ch	31,5±5,9
BbF	22,1±3,9
BkF	58,1±8,7
BaP	61,9±8,5
DahA	64,2±7,9
BghiP	Nd
Ind	28,8±4,5

Zawartości węgla organicznego 12 %

Tab.2 Kategorie zanieczyszczeń gleb przez WWA

Suma zawartości WWA	Stopień zanieczyszczeń	Ocena gleby
<200	0	Nie zanieczyszczona (zawartośc naturalna)
200-600	I	Nie zanieczyszczona (zawartość podwyższona)
600-1000	II	Mało zanieczyszczona
1000-5000	III	Zanieczyszczona
5000-10 000	IV	Silnie zanieczyszczona
>10 000	V	Bardzo silnie zanieczyszczona

Przyrodnicze wykorzystanie odpadów

Kierunki przyrodniczego wykorzystania odpadów

- w rolnictwie

- do rekultywacji terenów na cele rolne

- do rekultywacji terenów na cele nierolne (zalesienia, tereny rekreacyjne)

- do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarowania odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

- do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu

- do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz

Komunalne osady ściekowe mogą być stosowane jeśli:

- w 100 g osadów nie wyizolowano bakterii z rodzaju Salmonella

- w 1kg s.s. osadów łączna liczba żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichiuris sp., Toxocara sp. stosowanych:

- w rolnictwie – 0

*nie więcej niż 300

- do rekultywacji terenów

- do dostosowania gruntów do określonych potrzeb

- do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu

- do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz

- odczyn pH gleby na terenach użytkowanych rolniczo jest nie mniejszy niż 5,6

- nie spowodują pogorszenia jakości gleby oraz wód powierzchniowych i podziemnych

Zasady wykorzystania osadów komunalnych

- przy stosowaniu komunalnych osadów ściekowych w rolnictwie dawkę osadu ściekowego ustala się dla każdej partii osobno

- wielkość dawki komunalnego osadu ściekowego zależy od rodzaju gruntu, sposobu jego użytkowania, jakości osadu i zapotrzebowania roślin na fosfor i azot

- ilość metali ciężkich, które mogą być wprowadzone z komunalnym osadem ściekowym w ciągu roku do gleby nie mogą przekroczyć:

Pb – 1000g/ha/rok

Hg – 10

Zn – 5000

Cr – 1000

Cd – 20

Ni – 200

Cu – 1600

- w rolnictwie stosuje się komunalne osady ściekowe w postaci płynnej lub ziemistej, a do pozostałych celów mogą być także w postaci mazistej

- komunalne osady ściekowe w postaci płynnej mogą być wprowadzane do gruntów tylko metodą iniekcji (wstrzykiwania) lub metodą natryskiwania, a te w postaci mazistej i ziemistej należy rozprowadzić równomiernie na powierzchni gruntu i niezwłocznie z nim zmieszać

- komunalne osady ściekowe nie mogą być stosowane podczas wegetacji roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi

Badania, którym poddaje się komunalne osady ściekowe

- odczyn (pH)

- zawartość w % s.m.:

* suchej masy

* substancji organicznej

*N ogólnego, w tym N-NH4+

*P ogólnego

* Ca i Mg

* zawartości metali ciężkich: Pb, Cd, Hg, Ni, Zn, Cu i Cr

oraz

- obecności bakterii chorobotwórczych z rodzaju Salmonella w 100g osadu

- liczby żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichiuris sp., Toxocara sp. w 1 kg s.m.

Reprezentatywna próbkę komunalnych osadów ściekowych do badań uzyskuje się przez połączenie i dokładne zmieszanie próbek pobranych w tym samym czasie z różnych miejsc przeznaczonego do badań osadu.

Grunty, na których komunalne osady ściekowe maja być stosowane podlegają badaniom:

- odczynu

- zawartości metali ciężkich: Pb, Cd, Hg, Ni, Zn, Cu i Cr – w mg/kg/s.m.

- zawartości fosforu przyswajalnego w przeliczeniu na P2)5, jeżeli osad będzie stosowany w rolnictwie – w mg/100g gleby

Badania gruntów, na których komunalne osady ściekowe są stosowane w rolnictwie wykonuje się raz na rok, a pozostałych gruntów – raz na 5 lat.

Komunalne osady ściekowe stałe można wykorzystać:

- w rolnictwie – po uprzednim ich kompostowaniu

- do rekultywacji terenów zdegradowanych

Kompostowanie odpadów polega na niskotemperaturowym tlenowym rozkładzie substancji organicznych z udziałem mikroorganizmów.

W kompostowaniu zachodzą 2 równoległe procesy:

- mineralizacja

- humifikacja

Na przebieg tych procesów ma wpływ:

- skład chemiczny odpadów

- temperatura procesu

- wilgotność

- pH masy kompostowej

- napowietrzanie

- stosunek C/N

Kompostowanie umożliwia:

- eliminację zagrożeń sanitarnych związanych z usuwaniem odpadów

- eliminacje uciążliwych odorów

- znaczne zmniejszenie masy ii objętości odpadów

- ograniczenie powierzchnię wysypisk

- poprawę struktury gleby, wzrost plonów, ograniczenie zużycia nawozów mineralnych i organicznych