Depresja i inne zaburzenia psychiczne u osób w starszym wieku.
Depresja – definicja, przyczyny
Termin depresja w języku potocznym używany jest do nazwania wielu doświadczeń - od zauważalnego i przejściowego obniżenia nastroju do zaburzeń głębokich, a nawet zagrażających życiu. Do opisywania nastroju, termin ten oznacza przejściowy stan dysforii, który może trwać kilka chwil, godzin, a nawet kilka dni. W tym znaczeniu słowa depresja (i wyrazów pochodnych) używa się do nazywania normalnej reakcji na trudne wydarzenia, a nawet do ubarwienia opisem zwykłych zdarzeń np. „Ta pogoda jest depresyjna” lub „Chyba wpadnę w depresję” . Termin „depresja” rozumiany jako zespół doświadczeń, obejmujący nie tylko nastrój, ale także doświadczenia fizyczne, psychiczne i behawioralne, które określają bardziej długotrwały, szkodliwy i poważny stan, który może zostać klinicznie rozpoznany jako zespół depresyjny. Cierpiący na depresję mogą doświadczać objawów o odmiennym charakterze i różnym nasileniu, a liczba tych objawów również może być zróżnicowana. Cztery ogólne dziedziny, do których można zaliczyć cechy zespołu depresyjnego, to afekt, poznanie, zachowanie oraz funkcjonowanie fizyczne.
Objawy afektywne.
Depresja jest jednym z poważnych zaburzeń ogólnie zwanych zaburzeniami nastroju. Termin ten odnosi się do przejawów nie typowanych uczuć czy nastrojów, które stanowią podstawowe cechy tego stanu takie jak: przygnębienie, smutek, obniżony nastrój, poczucie pustki i bezradności. Jednak nie wszyscy ludzie, którzy są przygnębieni, odczuwają smutek. Często w zamian mówią o utracie zainteresowań tego, co ich dotychczas ciekawiło, o zaniku odczuwania przyjemności, o zniechęceniu, poczuciu beznadziejności, apatii. Nie cieszy ich czas wolny, kontakty z rodziną, przyjaciółmi. Osoba w depresji może mieć trudności z myśleniem o czymś co powinna zrobić, a w sytuacji, kiedy uda się jej wykonać jakieś zadanie odczuwa niewielką satysfakcję.
Objawy poznawcze
Chorzy w depresji negatywnie myślą o sobie samym, o swoim otoczeniu i o przyszłości. Uważają się za niekompetentnych i miernych, przejawiają bezlitosny krytycyzm wobec własnych czynów i cech. Często czują się winni, dlatego niska samoocena jest powszechnym atrybutem depresji. Człowiek może czuć się niezdolny do kierowania swoim życiem i do rozwiązywania problemów. Spostrzega swoje życie i swoją przyszłość jako szarą pozbawioną przyjemności sytuację, której zmiana jest bezcelowa i nieosiągalna. U ludzi dotkniętych depresją powszechne są przekonania odzwierciedlające brak nadziei dotyczącej własnej zdolności osiągania upragnionych celów. Obok negatywnego myślenia depresję cechują: zaburzenia koncentracji uwagi (czytanie, oglądanie telewizji),podejmowania decyzji i funkcjonowania pamięci.
Objawy behawioralne
Z powodu apatii, obniżonej aktywności osoby w depresji często wycofują się z aktywności społecznej i ograniczają swoje typowe zachowania. Doświadczając ciężkiej depresji chorzy przez długi okres mogą pozostawać w łóżku. Niejednokrotnie unikają interakcji społecznych, głównie z powodu utraty motywacji i zainteresowania światem. Charakterystyczne są zmiany w poruszaniu się, zwane zmianami psychoruchowymi, które przyjmują formę spowolnienia lub też pobudzenia i niepokoju. Chorzy mówią i poruszają się wolniej niż zazwyczaj a na ich twarzy nie widać ożywienia. Mówią monotonnym głosem, nie utrzymują kontaktu wzrokowego. Z kolei inni, wykazują pobudzenie są niespokojni, nie przestają się poruszać, ruszają rękami, kręcą się, dotykają własnego ciała, gestykulują.
Objawy somatyczne
Obok zmian zachowań ruchowych zauważa się także zmiany dotyczące apetytu, snu i energii. Chorzy często skarżą się na obniżony poziom energii narzekają na zniechęcenie, apatię, czują się ociężali i mało ruchliwi. Brakuje im wigoru by podjąć się jakichkolwiek zadań i je zakończyć. Zmiany wzorca snu należą do cech charakterystycznych depresji i mogą przyjmować różne formy: trudności z zasypianiem, niedosytu lub nadmiaru snu. Osoby w depresji przeżywają to, co określa się mianem wczesnego budzenia się. Problem polega na budzeniu się ze snu na godzinę wcześniej, niż zwykle się wstaje, zazwyczaj towarzyszą temu trudności z ponownym zaśnięciem. Podobnie zmiany łaknienia mogą przyjmować formę zwiększonego czy zmniejszonego apetytu z towarzyszącym temu przybraniem na wadze lub utratą masy ciała. Niektóre osoby jedzą więc więcej a inne mniej.
Termin depresja
Ma treść wieloznaczną: w języku potocznym stosowany jest do określenia złego samopoczucia, obniżonego nastroju, przygnębienia, niezależnie od przyczyn tego stanu. W psychiatrii termin ten dotyczy szczególnego rodzaju zaburzeń nastroju i emocji, mianowicie takich, które można uznać za zjawisko chorobowe, a więc wymagające pomocy lekarskiej a granica pomiędzy,, normalnym ” przygnębieniem a depresją jako stanem chorobowym nie jest wyraźna.
Etiologia
Depresja należy do najczęstszych obrazów klinicznych zaburzeń psychicznych wieku podeszłego. Jedną z głównych przyczyn wzrostu rozpowszechnienia depresji jest starzenie się populacji. Depresja jest częstsza wśród kobiet niż wśród mężczyzn, a częstość jej występowania w ciągu całego życia wynosi odpowiednio 20 % i 10 % .
Czynniki ryzyka rozwoju depresji:
zwiększona zachorowalność na choroby somatyczne
czynniki psychospołeczne
proces starzenia się mózgu.
Czynniki sprzyjające występowaniu zaburzeń depresyjnych:
brak aktywności, bezczynność i izolacja związane z przejściem na emeryturę, przerwaniem pracy zawodowej
zmiana warunków mieszkaniowych, miejsca zamieszkania, pobyt w zakładach opiekuńczych itp.
pogorszenie sytuacji materialnej
osamotnienie, brak wsparcia (nie tylko materialnego) osób bliskich
utrata osób najbliższych (zgon współmałżonka, odejście dzieci)
przewlekłe choroby somatyczne
pojawienie się zaburzeń otępiennych.
Depresja u osób starszych, w porównaniu z ludźmi młodymi, cechuje się bardziej zróżnicowaną etiologią. W etiologii depresji wieku podeszłego uwzględnia się trzy grupy czynników:
Socjalne
- ograniczone kontakty społeczne
- osamotnienie
- żałoba, ubóstwo
- choroby somatyczne.
Psychologiczne
- obniżona samoocena
- ograniczenie intymności
- choroby somatyczne.
Biologiczne
- zmniejszenie liczby neuronów
- obciążenia genetyczne
- choroby somatyczne.
Obraz kliniczny depresji wieku podeszłego
Obraz kliniczny depresji wieku podeszłego (chociaż jest spotykany również u osób młodszych) wykazuje jednak pewne odrębności. Charakterystyczna jest znacząco większa liczba skarg na dolegliwości somatyczne (bóle), spowolnienia psychoruchowe i zaburzenia procesów poznawczych.
Klasyfikacja zaburzeń depresyjnych
W klasyfikowaniu zaburzeń depresyjnych wyróżniamy dwa podejścia:
,,nozologiczne’’ - reprezentowane przez psychiatrów europejskich związane z dążeniem do wyodrębnienia i opisania charakterystyki klinicznej licznych stanów depresyjnych, w zależności od ich znanej lub domniemanej przyczyny
„ unitarystyczne ”- mające swoich reprezentantów głównie w Stanach Zjednoczonych, którzy zaburzenia depresyjne traktują całościowo, kładąc nacisk na określenie kryteriów diagnostycznych, podkreślając jednocześnie wieloprzyczynowość (wieloczynnikowość) depresji człowieka.
Klasyfikacja nozologiczna przedstawia następujące przyczyny depresji:
Przyczyny endogenne (hipotetyczne)
Choroby afektywne
Psychozy schizoafektywne.
Przyczyny psychologiczne (zawody emocjonalne, straty)
Depresje reaktywne
Depresje w reakcji żałoby
Depresje w przebiegu zaburzeń nerwicowych
Depresje w przebiegu reakcji adaptacyjnych.
Przyczyny somatyczne, organiczne
Depresje w schorzeniach somatycznych
Depresje związane ze stosowaniem leków i innych
substancji, w przebiegu zatruć, uzależnień
Depresje w chorobach organicznych mózgu.
Ogół stanów depresyjnych dzieli się na trzy duże grupy:
grupę stanów depresyjnych występujących w przebiegu chorób afektywnych (dawna nazwa: „psychoza maniakalno-depresyjna”)
grupę depresji występujących w przebiegu różnych schorzeń: nazywane „depresjami objawowymi”, „depresjami somatycznymi”, „depresjami organicznymi”
depresje psychogenne, będące dużą i niejednorodną grupą stanów depresyjnych związanych z różnorodnymi urazami psychicznymi, zawodowymi, emocjonalnymi.
Jednym z kryteriów klasyfikacji stanów depresyjnych jest ich nasilenie. W depresji wyróżnia się ich następujące stopnie:
Subdepresję
podstawowe objawy i cechy depresji o łagodnym nasileniu
pojedyncze charakterystyczne cechy depresji
( zmęczenie, zniechęcenie, złe samopoczucie, brak zadowolenia, pogorszenie snu, gorszy apetyt ).
Depresje maskowane
dominuje jeden z objawów, bez wyraźniejszych psychopatologicznych objawów zespołu, zwłaszcza smutku, zniechęcenia.
Depresje o średnim nasileniu, depresja umiarkowana
objawy i cechy depresji wykazują średnie nasilenie, zniechęcenie do życia,
wyraźne obniżenie funkcjonowania społecznego, zawodowego.
Depresje o dużym nasileniu, depresje ciężkie
Depresja ciężka bez objawów psychotycznych dominuje smutek lub zobojętnienie, spowolnienie psychoruchowe, niekiedy lęk, niepokój, myśli i tendencje samobójcze, silne zaburzenia funkcjonowania społecznego, niezdolność do pracy zawodowej.
Depresja ciężka z objawami psychotycznymi
urojenia winy, kary, hipochondryczne,
zahamowanie ruchowe, niekiedy osłupienie depresyjne,
podniecenie ruchowe ( depresja „agitowana” ).
Depresja jest najczęściej nawracającym, a czasami przewlekłym schorzeniem. Wraz z każdym epizodem depresyjnym zwiększa się ryzyko kolejnego epizodu. Długość okresu,, zdrowia ” stopniowo się zmniejsza, a każdy nowy epizod może powodować nasilenie upośledzenia czynnościowego i pogorszenie jakości życia.
Z powodu licznych przyczyn i zmienności stanu somatycznego depresje wieku podeszłego są trudnym problemem terapeutycznym.
Wśród leków przeciwdepresyjnych wyróżnia się:
trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
inhibitory oksydazy monoaminowej
selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego
serotoniny
selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego
noradrenaliny
reboksytynę oraz leki przeciwdepresyjne o
podwójnym mechanizmie działania –
wenlafaksynę i mitrazapinę.
Leczenie farmakologiczne zaburzeń depresyjnych w wieku podeszłym wymaga przestrzegania następujących zasad:
stosowanie leków przeciwdepresyjnych należy rozpoczynać od dawek małych (1/3 - 1/2 dawki stosowanej na początku kuracji u osób młodych); dotyczy to również dawek maksymalnych
u chorych z dużym lękiem i niepokojem przydatne są neuroleptyki wykazujące wpływ przeciwdepresyjny (chloroprotiksen, sulpiryd); łączenie leków przeciwdepresyjnych i neuroleptyków lub leków anksjolitycznych wymaga dużej ostrożności.
Odstawienie leków powinno być stopniowe, zbyt szybkie przerwanie leczenia może spowodować wystąpienie objawów somatycznych (zawroty głowy), z przewodu pokarmowego (nudności, wymioty), objawów grypopodobnych (zmęczenie, dreszcze) oraz objawów neurologicznych (dyskinez, objawów pozapiramidowych ) i psychiatrycznych (pobudzenie, lęk, drażliwość, napady płaczu).
leczeniu farmakologicznemu powinny zawsze towarzyszyć oddziaływania psychoterapeutyczne.
Dziękuję za uwagę