„Kiedy kompromis staje się zdradą?”. Odpowiedź na to pytanie rozpocznę od definicji słów w nim przewodnich. Mianowicie, kompromis jest ugodą, porozumieniem osiągniętym wskutek wzajemnych ustępstw. Zdrada zaś, choć ma szerokie znaczenie, zawsze oznacza niedochowanie wierności. Czy człowiek godząc się na ustępstwa zdradza samego siebie? Kiedy ugoda przekracza granicę dobrego smaku i staje się nieuczciwością? Elżbieta Biecka i Zenon Ziembiewicz byli bohaterami, którzy często decydowali się na kompromis, kierując się różnymi zasadami i wartościami, i to właśnie na podstawie ich losów, opisanych w „Granicy” Zofii Nałkowskiej, postaram się odpowiedzieć na powyższe pytania.

Elżbieta Biecka, późniejsza żona Zenona Ziembiewicza, była osobą poważną i rozsądną. Cechowała ją ogromna życzliwość wobec ludzi. Na zewnątrz pozornie zdystansowana, w rzeczywistości była osobą o wielkim sercu.

Aby zaznaczyć formę kompromisu w powieści, należy wspomnieć o rozmowie Elżbiety z Zenonem, w czasie której kobieta dowiaduje się, że ukochany miał romans z Justyną Bogutówną, owocem którego była ciąża. Początkowo Biecka odsunęła się od mężczyzny, ale miłość do niego przezwyciężyła poczucie zdrady. Elżbieta zdecydowała się na kompromis i postanowiła zainteresować się losami kochanki narzeczonego.

Kolejnym wątkiem, o którym należy wspomnieć mówiąc o Elżbiecie, jest jej rozmowa z Justyną. Biecka dowiaduje się wówczas o tym, że Bogutówna darzy Zenona miłością. Postanawia wtedy zerwać zaręczyny i wyjeżdża do Warszawy. Dokonuje kompromisowego wyboru – znika z życia ukochanego i poświęca własną miłość, aby w ten sposób umożliwić mu podjęcie zobowiązań wobec Justyny.

W kolejnych etapach powieści Elżbieta jednak ponownie związuje się z Zenonem – nie wypytuje go o rozwiązanie problemu z Justyną, ufa mu. Po ślubie godzi się na kolejny już kompromis – pomaga mężowi w znalezieniu pracy dla byłej kochanki, bierze część odpowiedzialności za jego czyny. Wraz z upływem czasu Biecka coraz częściej idzie na ustępstwa wobec Zenona i jego żądań – kompromis doprowadza ją do poczucia winy w związku z zaistniałą z Justyną sytuacją…

Analizując zachowanie Elżbiety można stwierdzić, że kolejne ustępstwa pogrążały ją i dawały, odmienny od zamierzonego, skutek. Nie można jednak powiedzieć, że Elżbieta zdradziła samą siebie, przez cały czas, bowiem postępowała zgodnie ze swoimi przekonaniami i wewnętrznymi odczuciami.

Zenon Ziembiewicz, późniejszy mąż Elżbiety Bieckiej, był synem zubożałego szlachcica. Ludzie postrzegali go, jako człowieka przyzwoitego, który ma nowoczesne poglądy, a także błyskotliwego, dowcipnego i elokwentnego. W jego postaci uderza szczególnie dualizm jego zachowania, osobowości i moralności. Z jednej strony można w nim dostrzec człowieka, który tak naprawdę chciał żyć w zgodzie ze sobą, z drugiej – był hipokrytą. Przyjęcie oferty Czechlińskiego (pisanie artykułów do „Niwy”, sprzecznych z jego poglądami, w zamian za pożyczkę) wywołało w nim niesmak i poczucie zaprzedania, lecz był to jedyny sposób, by mógł zakończyć studia w Paryżu.

Choć bardzo wstydził się rozwiązłego życia swojego ojca, jego licznych kochanek, to powielił ten schemat i sam uwiódł Justynę, a potem nie potrafił zakończyć romansu, choć był już zaręczony z Elżbietą. Na wszystko miał usprawiedliwienie, byle tylko nie dostrzegać swojej winy. Wyjaśniając narzeczonej powody zdrady powiedział, że spotkania z Justyną zaspokajały jego potrzeby fizyczne (kompromis pomiędzy miłością idealną do Elżbiety a zaspokajaniem fizyczności). Nie jestem temu winien. Wszyscy to robią, wszyscy tak samo, wszyscy…

Ziembiewicz przyjmuję także posadę redaktora „Niwy”, a potem zostaje prezydentem miasta i staje się pionkiem w rękach Czechlińskiego. Powoduje to poczucie wstrętu do swojej pracy i samego siebie. Zenon robił nie to, co chciał, i inaczej.

Ponadto Zenon nieprzerwanie ulega Justynie, spełnia kolejne jej żądania, co jest kompromisem, który z kolei jest sposobem na utrzymanie wstydliwego związku z dziewczyną z niższych sfer.

Zgoda na ustępstwa powoduje wyobcowanie Zenona i zatracenie poczucia moralnej odpowiedzialności za swoje czyny i decyzje. Ciągłe kompromisy przyczyniły się w jego przypadku do zdrady młodzieńczych ideałów. „Być w porządku ze samym sobą” – cóż to znaczy? Jest to zawsze w jakimś, choćby najbardziej wzniosłym sensie dogadzać swoim chęciom, swoim „wrodzonym instynktom moralnym”.

Jak widać z powyższych przykładów, ustępstwa nie zawsze są korzystne dla osoby, która decyduje się na nie. Elżbieta poprzez kompromis straciła wiarę w siebie i zaczęła się obwiniać o rzeczy, na które nie miała wpływu. Zenon z kolei ewidentnie zdradził sam siebie, stając się hipokrytą, czyli osobą robiącą rzeczy zupełnie niezgodne z jej przekonaniami. wszystko, czego nie chciałeś, jest teraz po tej samej stronie co ty.

Nie można jednak stwierdzić, że kompromis jest złym zjawiskiem. Dopóki nie kłóci się z naszymi wewnętrznymi przekonaniami nie nazwiemy go zdradą. Zdrada jest, bowiem tylko wtedy, gdy nad naszymi szlachetnymi ideałami zapanuje pożądanie, chęć władzy, czy posiadania dóbr materialnych.