Interakcyjny model- Właściwości dziecka(np. mowa, uwaga, myślenie, umiejętności społeczne) traktuje się jako pochodne procesów interakcji dziecka z otoczeniem społecznym- głównie z członkami najbliższej rodziny. Systemowy model-Zakłada, że pomiędzy zachowaniami członków rodziny istnieją wzajemne zależności. Zmiany w zachowaniu jednej z osób wpływa na zachowanie pozostałych Przeżycia emocjonalne rodziców związane z niepełnosprawnością dziecka oraz czynniki warunkujące te przeżycia;Rodzice po uzyskaniu informacji że ich dziecko jest niepełnosprawne przeżywają bardzo silnie negatywnie emocje. Przechodzenie od pyt. „Dlaczego właśnie nas dotknęło to nieszczęście” do pyt. „co i jak możemy zrobić aby pomóc naszemu dziecku”. OKRES SZOKU: okres krytyczny lub okres wstrząsu emocjonalnego.-w przeżyciach rodziców dominują: rozpacz, żal, lęk, poczucie krzywdy, beznadziejności i bezradności. –objawy dominujące: obniżony nastrój, niekontrolowane reakcje emocjonalne(płacz, krzyk, agresja słowna) oraz reakcje i stany lękowe) – pojawiają się nieporozumienia, kłótnie, wzajemna wrogość, agresja –rodzice nie wiedzą jak postępować z dzieckiem. Potrzebują fachowej pomocy z zewnątrz. OKRES KRYZYSU EMOCJONALNEGO: Okres rozpaczy i depresji –rodzice nie potrafią pogodzić się z myślą że ich dziecko jest niepełnosprawne –spostrzegają swoją sytuację jako beznadziejną, są przygnębieni, zrozpaczeni, bezradni –dominujące przeżycia: poczucie klęski życiowej, poczucie osamotnienia, skrzywdzenia przez los i beznadziejności. –Często rodzice przeżywają poczucie winy – Rodzice bardzo pesymistycznie oceniają przyszłość dziecka –Może wystąpić zjawisko odsuwania się ojca od rodziny, np. niezajmowanie się sprawami rodziny i dziecka, ucieczka w alkohol lub pracę zawodową, całkowite opuszczenie rodziny –zakłócenia w relacjach między rodzicami oraz ich negatywne przeżycia wpływają na psychikę niepełnosprawnego dziecka. U dziecka może wystąpić niezaspokojenie potrzeby kontaktu emocjonalnego i potrzeby bezpieczeństwa. OKRES POZORNEGO PRZYSTOSOWANIA SIĘ: Rodzice nie mogą pogodzić się z faktem, że ich dziecko jest niepełnosprawne, stosują mechanizmy obronne: -nieuznawanie faktu niepełnosprawności dziecka –nieuzasadniona wiara w możliwość wyleczenia dziecka. Korzystają z takich metod jak bioenergoterapia, ziołolecznictwo, akupunktura. –poszukiwanie winnych niepełnosprawności dziecka. Oskarżają lekarzy, Boga. Okres ten może trwać bardzo długo. Rodzice dochodzą do przekonania że nic dla dziecka nie można już zrobić. Pogodzeni w ten sposób poddają się apatii, przygnębieniu, pesymizmowi. OKRES KONSTRUKTYWNEGO PRZYSTOSOWANIA SIĘ: - przeżywanie przez rodziców problemu czy i jak można pomagać dziecku –zastanawiają się jakie są realne przyczyny niepełnosprawności, jaka jest przyszłość dziecka –Życie i funkcjonowanie rodziny jest zorganizowane wokół wspólnego celu- niesienie pomocy dziecku –w przeżyciach rodziców dominują uczucia pozytywne –rodzice dostrzegają postępy dziecka i przeżywają z tego powodu radość.CZYNNIKI WARUNKUJĄCE PRZEŻYCIA:1..na jakim etapie rozwoju dziecka pojawi się niepełnosprawność –rodzice dowiadują się w pierwszych dniach życia dziecka (zespół Downa, mózgowe porażenie dziecięce) –niepełnosprawność pojawia się później, spowodowana: procesem chorobowym bądź nieszczęśliwym wypadkiem 2.w jaki sposób rodzice dowiadują się o niepełnosprawności dziecka -jeżeli dowiadują się nagle to szok emocjonalny jest silny i długotrwały -Rodzice powoli odkrywają niepełnosprawność dziecka 3.rodzaj i stopień niepełnosprawności dziecka -niepełnosprawności szczególnie ciężkie np. brak wzroku, padaczka 4. widoczność niepełnosprawności 5. Błędy jakie popełniają lekarze przy informowaniu rodziców o niepełnosprawności dziecka a także błędy psychologów –informacje są: niepełne, ogólnikowe, zbyt optymistyczne np. ”wyrośnie z tego”. sytuacja materialno-bytowa -Niepełnosprawność dziecka pogarsza sytuację ekonomiczną rodziny –większość matek musi przerwać pracę zawodową aby zająć się wychowaniem –obniża się materialny standard życia rodziny –Zwiększają się wydatki ponieważ dziecko wymaga leczenia –rodzina korzysta z bezpłatnych świadczeń, ale ponosi również dodatkowe koszty np. zagraniczne leki kupowane prywatnie, dieta, leczenie prywatne lub spółdzielcze, zakup różnych pomocy i zabawek, sprzętu rehabilitacyjnego, zakup odzieży, terapeuci, zakup obuwia, przedmioty do nauki –zasiłek wychowawczy, dodatek z tytułu wychowania dziecka niepełnosprawnego lub renta nie rekompensują strat finansowych –wydatki są większe na żywność, leczenie dziecka, czynsz, opał, elektryczność a mniej wydaje się na odzież, obuwie, usługi, kulturę i wypoczynek –trudne warunki powodują napięcia i konflikty między małżonkami. Mogą wywołać wzrost agresywnych zachowań dziecka –sytuacja materialna może się poprawić gdy dziecko Pojdzie do przedszkola lub szkoły i gdy matka wraca do pracy bądź gdy dziecko pójdzie do pracy –wiele rodzin nie dysponuje własnym mieszkaniem lub posiada mieszkania o złym standardzie –przeludnienie mieszkania negatywnie wpływa na rozwój dziecka, utrudnia zabawę i naukę, rozprasza je i męczy. funkcjonowanie społeczne Postawy społeczne:1.postawa dyskryminacji i wyniszczenia- starożytność, niepełnosprawność traktowano jako przejaw działania sił nadprzyrodzonych a dotknięte nią osoby skazywano na śmierć.2.Postwa izolacji i opieki –odrodzenie, oświecenie. Osoby upośledzone były umieszczane w przytułkach i zakładach, umieszczanych z dala od miast i osiedli. Panowało przekonanie ze upośledzenie jest kara za grzechy popełnione przez rodziców. Rodzina stawała się obiektem potępień i pogardy 3.Postawa segregacji- wiek xix i pierwsza połowa xx, Osobom niepełnosprawnym przyznano prawo do rozwoju, nauki i pracy. Rehabilitacja powinna być prowadzona w specjalnych instytucjach ponieważ wtedy można zapewnić najwłaściwsze metody i środki oddziaływań wychowawczych i dydaktycznych i odpowiednią kadrę 4.Postawa Integracji-Ostatnie lata. Dążenie do organizowania rehabilitacji dzieci upośledzonych w ich naturalnym środowisku społecznym i masowym, a nie specjalnych placówkach oświatowo-wychowawczych. Na funkcjonowanie rodziny wpływ ma to czy mieszka na wsi czy w mieście. WIEŚ -wzajemna znajomość członków wsi, bezpośrednie kontakty międzyludzkie, duża jednorodność poglądów, zainteresowań, wartości, wspólny charakter wykonywanej pracy. Rodzina posiadająca dziecko nie jest odrzucana i izolowana. Dziecko ma szansę uzyskać akceptację rówieśników i dorosłych. Nie ma barier architektonicznych i komunikacyjnych. Placówki lecznicze, rehabilitacyjne i oświatowe znajdują się w odległych miastach. Niepełnosprawność jest uważana za karę za grzechy. Dziecko pozostawione jest same sobie, jest obciążane różnymi obowiązkami. MIASTO- zanik tradycyjnych więzi sąsiedzkich i zainteresowań drugim człowiekiem, kontakty międzyludzkie są mniej serdeczne, intensywne i pokrzepiające. Obojętny lub niechętny stosunek do rodzin i dzieci niepełnosprawnych organizacja życia rodzinnego rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym; 1.Rodzice muszą wyrzec się planów, zainteresowań, upodobań i większość czasu poświęcić niepełnosprawnemu dziecku. – Zmianie ulegają relacje między małżonkami –obowiązki związane z pielęgnowaniem dziecka, opieką nad nim, jego wychowaniem spadają na matkę która zwykle rezygnuje z pracy zawodowej 2.Obecność niepełnosprawnego dziecka w rodzinie zmienia warunki rozwoju jego pełnosprawnego rodzeństwa –rodzice wymagają od dziecka aby opiekowało się niepełnosprawnym rodzeństwem –jeżeli rodzice akceptują niepełnosprawne dziecko to rodzeństwu jest łatwiej je polubić okazać mu sympatie, pomoc –jeżeli rodzice nie akceptują niepełnosprawnego dziecka to idealizują pełnosprawne dziecko. 3. Wychowanie niepełnosprawnego dziecka modyfikuje życie zawodowe rodziców –matka musi przerwać prace zawodowa –mężowie szukają nowych źródeł dochodu lub starają się znaleźć zajęcie lepiej płatne.4.przekształceniu ulega życie towarzyskie rodziców –Rzadko spotykają się ze swoimi przyjaciółmi i znajomymi, nie wychodzą na przyjęcia, spotkania towarzyskie, prywatki, -przyczyny obiektywne (brak czasu, brak osoby która mogłaby się zaopiekować dzieckiem) –przyczyny subiektywne (poczucie wstydu, obawa przed krępującymi pytaniami, brak ochoty i nastroju na zabawę.) 5.rodzice ograniczają uczestnictwo w życiu kulturalnym –rzadko chodzą do kina, teatru –spowodowane jest to brakiem czasu, ochoty lub możliwości –wolne chwile spędzają na oglądaniu TV, video, słuchaniu radi, czytaniu książek cele wychowania dziecka niepełnosprawnego w rodzinie 1.zapewnienie optymalnego rozwoju intelektualnego Intelektualnego opanowania przez nich możliwie najwyższej dostępnej im rzetelnej wiedzy ogólnej 2.Ukształtowanie u nich opartego na tej wiedzy zróżnicowanej wg odchyleń rozwojowych naukowego poglądu na świat 3.Wychowanie moralne 4. Przygotowanie ich do wykonania dostępnej im, użytecznej pracy zawodowej 5. Wychowanie kulturalne-estetyczne pozwalające tym osobom na dostępny ich udział w życiu kulturalnym społeczeństwa 6. Wych. fiz. gwarantujące zdrowie, sprawność i siły potrzebne do udziału w realizacji powyższych zadań Grupy cech osobowości 1>Dotyczy stosunku dziecka do samego siebie. Ważne jest kształtowanie: samodzielności ( zdolność do samoobsługi i wykonywania prostych czynności dnia codziennego. odporności emocjonalnej- zdolność do sprawnego funkcjonowania (utrzymania kierunkowych sprawności i poziomu organizacji zachowania) mimo pobudzenia emocjonalnego. optymizmu- polega na tendencji człowieka do tego, aby w swoich przewidywaniach ujmować wszystko w kategoriach zgodnych z własnymi życzeniami, jak również na skłonności do dostrzegania w otaczającej rzeczywistości stron dodatnich dających powód do radości. Samoakceptacji rodzaj stosunku(postawy) do samego siebie , zgoda na coś, przyjęcie czegoś, aprobata, pozytywna ocena 2>dotyczy stosunku dziecka do innych osób, uspołecznienie (cechy dziecka z problemem kontaktu: egocentryzm, lękliwość, bierność, wrogość) komunikatywność porozumiewanie się jest podstawowym warunkiem prawidłowego funkcjonowania społ. a zaburzenia komunikowania się jedną z głównych przyczyn zaburzeń emocjonalnych. Prospołeczność i umiejętność współdziałania mogą mieć różną postać: udzielenie pomocy innym, współpraca albo agresja fizyczna, wykorzystywanie dobroci innych, podporządkowanie się. Celem wychowania uspołeczniającego jest ukształtowanie dyspozycji do zachowań zgodnych z obowiązującymi normami współżycia społecznego. Aktywność ruchowa Czynności motoryczne można podzielić na manipulacje i lokomocje. Czynności te rozwijają się już w 1 roku życia dziecka. Wiek poniemowlęcy czyli 2 i 3 r. ż. Jest okresem intensywnego rozwoju aktywności ruchowej. Dziecko oprócz chodzenia zaczyna ćwiczyć umiejętność biegania wspinania się i skoki. W 2 i 3 r.ż. opanowany chwyt obcęgowy pozwala dziecku ćwiczyć jego precyzję oraz rozwijać ruchy manipulacyjne dzięki którym dziecko poznaje cechy przedmiotów rożnymi zmysłami- dotykiem, wzrokiem, smakiem, słuchem, węchem, itp. Ruchy manipulacyjne nazywane sa pierwszymi lekcjami fizyki ponieważ dziecko zaczyna poznawać stosunki przestrzenne, podstawowe prawa przyrody , cały otaczający świat. Praksje – czynności związane z posługiwaniem się przedmiotami codziennego użytku oraz czynności związane z samoobsługą. 2 r.ż.: dziecko umie trzymać kubek dwiema rączkami, pic z niego, posługując się łyżką ale trzyma ja nieprawidłowo, umie przelać wodę z jednego kubka do drugiego 3 r.ż. dziecko samo pije z kubeczka, je samodzielnie łyżką, umie włożyć skarpety, rozpiąć guziki 4 i 5 r.ż. dziecko umie zasznurować buciki, zaciągać suwak przy ubraniu, włożyć spodnie lub rajstopy, posłużyć się chusteczką, próbuje samodzielnie nakładać potrawy na talerz, 6 r.ż. umie sprawnie ubierać się i rozbierać, wieszać okrycia na wyznaczonym miejscu, wycierać buty, umyć się, systematycznie myć zęby, właściwie posługiwać się sztućcami i korzystać z serwetek Rola zabawy w procesie wychowania Zabawa to jedna z form oddziaływania wychowawczego i kształcącego. Odpowiednie i umiejętne jej stosowanie zaspokaja potrzebę ruchu i aktywności dzieci i młodzieży. pełni rolę terapeutyczną i stymulującą, jest formą kulturowej terapii społecznej. jest jedną z podstawowych form działalności człowieka. Człowiek podejmuje się zabawy dla niej samej, dla przyjemności jakiej ona dostarcza. Wyróżniamy kilka odmian zabawy: manipulacyjną, konstrukcyjną, tematyczną, dydaktyczną i ruchową. Podział zabaw ruchowych podaje R. Trześniowski: zabawy ze śpiewem, zabawy orientacyjno - porządkowe, zabawy na czworakach, zabawy z dźwiganiem i mocowaniem, zabawy bieżne, zabawy rzutne, zabawy skoczne, zabawy kopne. Inna klasyfikacja zabaw wyróżnia: zabawy społeczne, zabawy poznawcze, zabawy zespołowe, zabawy ruchowe, zabawy dramatyczne, zabawy tworzywami bezkształtnymi. Rozwój zabawy u dzieci przebiega w kilku stadiach: Stadium funkcjonalne -Stadium intuicyjne -Stadium strukturalne -Stadium formalne. zabawy pełnią rolę stymulacyjną i terapeutyczną w rozwoju dziecka: Zabawy społeczne to zabawy: niestrukturalizowana, bierna obserwacja, niezależna zabawa, zabawa równoległa, zabawa kooperacyjna, zabawa zorganizowana. Wspomagają kształtowanie pozytywnego obrazu samych siebie u dzieci, podwyższają poczucie własnej wartości. Zabawy poznawcze to zabawy: sensomotoryczna, konstrukcyjna, dramatyczna, zabawa z regułami. Jej rola to wdrażanie dziecka do poznawania rzeczywistości i dostosowywania jej do własnych potrzeb. Zabawy poznawcze okresu dziecięcego są bowiem nabywaniem umiejętności widzenia świata z perspektywy dorosłego. Zabawy zespołowe rozwijają umiejętności interpersonalne, uczą współpracy, negocjacji, asertywności, wzmacniają stabilizację uczuciową. Zabawy ruchowe uwalniają i pomagają pozbyć się wewnętrznych napięć, niepokojów, zahamowań. Zabawy dramatyczne wzbogacają życie uczuciowe dziecka, otwierają na spontaniczne przeżywanie, dowartościowują i uczą pokory, uwrażliwiają, i pomagają dzieciom odkryć zasoby środków ekspresji uczuć, które każde z nich posiada. Zabawy tworzywami bezkształtnymi rozładowują napięcia wywołane nadmiernym pobudzeniem CNS, przywracają wewnętrzną równowagę, eliminują niepokój i agresję, rozbudzają twórcze możliwości dzieci, poprzez najprostsze formy aktywności angażują dzieci rozwijając ich samodzielność. Szczególnym rodzajem zabawy jest zabawa z podziałem na role. Dziecko podejmując rolę, utożsamia się z nią, Ponieważ rola intryguje, fascynuje, dziecko chce ją dobrze odegrać, bo wtedy zwiększa się szansa na wygraną i przynosi zadowolenie. Zabawa ta pomaga w procesie "stawania się". Chwile fascynacji podczas zabawy, to chwile pełni, które uzdalniają do podjęcia zobowiązań (podjęcia roli) bądź do otwarcia się na świat. Zabawa sprzyja prawidłowemu biologicznemu, społecznemu i kulturalnemu rozwojowi człowieka. Zaspokaja jego potrzeby psychiczne, wyzwala wiarę we własne siły, pomaga w wyrażaniu uczuć, wyzwala możliwości twórcze, pomaga w przezwyciężaniu lęków, nieśmiałości, kompleksów, uczy wytrwałości i współpracy, dostarcza rozrywki. Jest więc ważnym elementem wspomagającym proces wychowania. nauka czynności samoobsługowych, -przy braku wzroku samodzielne poruszanie się jest niebezpieczne gdyż dziecko może uderzyć się, skaleczyć, upaść. –stosując ćwiczenia zapewnia się dziecku bezpieczne, sprawne, samodzielne poruszanie się. –od dziecka w wieku przedszkolnym wymaga się zaradności w czynnościach: mycie rąk, zębów, zapinanie i odpinanie guzików, sznurowanie i wiązanie na kokardkę, czesanie, jedzenie łyżką, widelcem, trzymanie kanapki, czyszczenie obuwia. ETAPY w opanowaniu sprawności życiowych 1) zdobycie orientacji do jakiej części ciała należy dana cześć ubioru lub do czego służy dane narzędzie 2)wyróżnienie części istotnych w strukturze narzędzi i przedmiotów użytkowych. 3) wypracowanie odpowiedniej formuły kinestetycznej Opisać udział i rolę rodziców we wczesnym wspomaganiu rozwoju dziecka niewidomego i słabo widzącego; -Podstawą skutecznych działań jest atmosfera. Działa ona stymulująco lub hamująco już na bardzo małe dziecko. Tworzący się korzystny klimat wyzwala w nim dynamizm rozwojowy, który jest naturalnym składnikiem jego psychiki. Zaspokojenie bezpieczeństwa i bliskiego kontaktu z matką budzi zaufanie do otoczenia i zachęca dziecko do podejmowania trudu którego wymagają przejawy jego własnej aktywności prowadzące do osiągania poszczególnych faz rozwoju. –dziecko nie może odczuć że jego kalectwo stało się przyczyną zawiedzionych nadziei, rozmaitych utrudnień w życiu rodziny że spowodowało smutek i gorycz. –dziecko niepełnosprawne nie powinno być osoba specjalnie uprzywilejowana -niewidome niemowlę rozwija się tak samo jak niemowlęta widzące i postępowanie z nim nie powinno odbiegać od ogólnie obowiązującego wzorca pielęgnowania niemowląt –W pierwszym roku życia zaczynają kształtować się najważniejsze dziedziny rozwoju: emocjonalno-społeczny, ruchowy i poznawczy. Dziecko uczy się podstawowych form poznawania otoczenia i zachowania się w nim.-należy korzystać z ogólnie dostępnej literatury na temat pielęgnowania i wychowania niemowląt także publikacji zawierających sprawdziany rozwoju dziecka. –jednym z najważniejszych stymulatorów rozwoju niewidomego dziecka jest atmosfera środowiska wychowawczego. –Poczucie bezpieczeństwa, akceptacji niezbędne do prawidłowego rozwoju sfery emocjonalnej, zapewnia niewidomemu niemowlęciu bliski dotykowy i słuchowy kontakt z matką przy karmieniu, przewijaniu, kąpieli, przy pieszczotach –w 1 r. ż. pojawia się umiejętność wydawania głosu. W rozwoju niewidomego niemowlęcia głos matki, sposób wypowiadania słów ma bardzo duże znaczenie. Słuch niemowlęcia na głos matki jest tak uwrażliwiony, że odróżnia je od innych głosów.-aktywność dziecka w zakresie wokalizacji pojawia się w 2-4 miesiącu a ok. 6 miesiąca pojawia się gaworzenie. W 12 mies. Używa poprawnie w różnych sytuacjach kilku słów, które coś oznaczają. W 2 r.ż. odkrycie ze każdy przedmiot ma swoja nazwę. –niewidome dzieci zaczynają mówić w podobnym czasie jak i widzące. Jeśli jednak mając 3 lata dziecko nie mówi a zrobiło się wszystko żeby ta umiejętność osiągnęło trzeba się udać do lekarzy specjalistów. –niewidome niemowlę trzeba kąpać w słowach już od pierwszych tygodni życia. W okresie uczenia mowy matka powinna tak bardzo zbliżać twarz do buzi dziecka aby czuło ono oddech towarzyszący jej mówieniu. –w procesie rozwoju dziecka bardzo duża role odgrywa rozwój ruchowy. W 1 r.ż dziecko opanowuje umiejętność chwytania i manipulowania przedmiotami, a osiągając kontrolę postawy w zakresie górnej a następnie dolnej części tułowia uzyskuje zdolności lokomocyjne na długo przed nauczeniem się samodzielnego poruszania się w pozycji wyprostowanej. –w procesie rozwoju ruchowego niewidomego dziecka ręka staje się podstawowym narzędziem poznawczym. Oregoński Program Rehabilitacji; Program dla dzieci niewidomych i słabo widzących w wieku od 0 do 6 lat pod redakcją Donnise Brown, Vickie Simmons i Judy Methrin powstał w stanach Zjednoczonych w 1978r. Bodźcem do opracowania tego programu stało się zamówienie złożone przez lokalny wydział oświaty i wychowania w USA. W latach 1978/79 materiały składające się na program zostały wypróbowane w praktycznej pracy z grupą 75 niewidomych i niedowidzących dzieci. Zawarte są w nim 693 ćwiczenia. Do drugiego wydania dodano graficzna formę zapisu indywidualnych postępów dziecka tzw. Profil postępów .Jest on przydatny do omawiania z rodzicami postępów dziecka w ramach okresowych kontroli oraz do konstruowania indywidualnych programów rehabilitacji na dłuższy okres. Podstawowym założeniem na którym oparto opracowanie programu było stwierdzenie ze większość dzieci niewidomych niezależnie od swego inwalidztwa przechodzi kolejno przez te same etapy i sekwencje rozwoju co dzieci zdrowe. Przyjęto też ze proces rozwoju poszczególnych funkcji może przebiegać dłużej niż u dzieci widzących oraz ze konieczne są modyfikacje najszerzej pojętego środowiska uczenia się i dojrzewania natomiast strategie uczenia się które zdały egzamin w pracy z małym dzieckiem widzącym, mogą być przydatne dla dziecka z uszkodzonym wzrokiem. Program składa się z 3 części: 1) Podręcznik dla użytkowników zawiera przegląd materiałów składających się na program oraz szczegółowe wskazówki dotyczące metod i form uczenia a także metod oceny postępów. 2)Inwentarz umiejętności i sprawności jest metodą oceny służącą 3 celom: -ocena poziomu rozwoju dziecka w zakresie 6 podstawowych dziedzin rozwoju –wybór właściwych celów i zadań w rehabilitacji dziecka -ewidencja nabywania przez dziecko nowych umiejętności i sprawności 3)zestaw ćwiczeń podzielony jest na 6 podstawowych dziedzin rozwoju. Umiejętności i sprawności w ramach jednej dziedziny uszeregowane są w ciąg o wzrastającej trudności i podzielone na orientacyjne kategorie wieku:0-1, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-6 orientacja przestrzenna- sprawność jednostki w zakresie poznawania swego otoczenia oraz zachodzących w nim stosunków czasowych i przestrzennych. Zasadniczą rolę odgrywają: procesy poznawcze, zasób pojęć, znajomość schematu ciała, wyobraźnia przestrzenna, wiedza o otoczeniu, operowanie relacjami odległości i czasu. Nie bez znaczenia jest aspekt motoryczności jako warunku kształtowania pojęć w praktycznym działaniu. Rodzaje ćwiczeń- pierwsze podstawowe pojęcia i umiejętności dziecko powinno poznać w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym –początkowe ćwiczenia i zabawy powinny ułatwić dziecku poznanie własnego ciała, jego poszczególnych części, funkcji i możliwości ruchowych –ćwiczenia polegają na nazywaniu i pokazywaniu przez dziecko poszczególnych części ciała na sobie, zabawkach na innym dziecku. –jeśli wychowanek już dobrze sobie radzi z pokazywaniem części ciała wprowadzamy pojęcia przestrzenne kolejno określanie kształtów, czasu i prędkości –nauczając pojęć przestrzennych należy podkreślić znaczenie kierunków świata gdyż są one niezmienne. –po opanowaniu kierunków podstawowych należy wprowadzić kierunki pośrednie np. północno-wschodni Funkcje laski: 1)Ochronna - zabezpiecza przed zderzeniem z przeszkodami, pomaga wykrywać spadki, krawężniki. 2)Informacyjna - dostarcza osobie korzystającej z laski informacji o otoczeniu.3)Identyfikująca - informująca otoczenie o dysfunkcji wzroku jej użytkownika. Budowa i rodzaje białych lasek: Laski składają się zazwyczaj z trzech elementów: 1)Uchwytu-Uchwyt laski powinien być ergonomiczny, sugerujący sposób trzymania laski, nie przewodzący temperatury i prądu, może być z drewna, gumy lub innego materiału sprawdzającego się w tej roli. Jedna strona laski powinna być płasko ścięta, aby móc wygodnie położyć na niej palec. W niektórych laskach nie ma wyróżnionego uchwytu. 2)Trzonu Trzon laski może być wykonany z różnego rodzaju materiałów. Między innymi z: aluminium, włókna szklanego, włókna węglowego, grafitu, drewna. 3)Końcówki Końcówka laski nie powinna zahaczać się podczas prawidłowego używania. Ponieważ to element laski, który najbardziej się niszczy, powinien być łatwy do wymiany. Ze względu na budowę trzonu białe laski można podzielić na: -laski nieskładane, sztywne, proste,- laski składane (składające się tak jak np. szkielet namiotu), na dwa lub więcej członów, - laski składające się teleskopowo (jeden element wchodzi w drugi), - laski podpórcze, składane lub nie. Właściwości laski Laska nieskładana powinna być: 1 Lekka. 2.Wyważona - środek ciężkości w okolicy uchwytu. 3.Sztywna i elastyczna - podczas korzystania jest prosta, przy zetknięciu z przeszkodą trochę się ugina po czym wraca do poprzedniej postaci. 4.Wytrzymała: nie łamie się, nie odkształca trwale, nie zmienia swoich właściwości podczas użytkowania.5.Trwała - zachowuje swoje właściwości i w miarę estetyczny wygląd przez co najmniej rok.6.Dobrze przewodzi informacje z otoczenia.7.Estetyczna i dobrze widoczna - może być cała odblaskowa.8.Względnie cicha podczas używania.9.Dostępna w różnych rozmiarach.10.Laska składana powinna dodatkowo: Łatwo się składać i rozkładać a także być zabezpieczona przed poruszaniem się jej elementów względem siebie. Dobór laski 1) Długość laski:Długość laski powinna być dobierana indywidualnie. Uznaje się, że laska powinna sięgać powyżej 5 cm od podstawy mostka lub sięgać do pachy. Jednak dla osób szybko poruszających się zalecana jest laska dłuższa, wydłuża się wtedy czas na reakcję w sytuacji zetknięcia z przeszkodą. 2)Budowa trzonu: To czy laska ma być składana czy nieskładana, zależy od stopnia umiejętności i doświadczenia niewidomego oraz od jego aktualnych potrzeb. Laska nieskładana - zalecana jest na początkowym etapie nauki i doskonalenia technik poruszania się. Chętnie korzystają z niej osoby chodzące dużo i szybko. Lepiej przewodzi informacje o otoczeniu niż inne laski, zwykle jest też trwalsza. Laska składana - sprawdza się na co dzień szczególnie w pomieszczeniach zamkniętych i w sytuacjach, gdy długa laska może przeszkadzać, np. w autobusie, taksówce. Przewodzi informacje trochę mniej dokładnie niż laska nieskładna. Laska składana-sygnalizacyjna - zwana czasem gadżetem. To laska składana do bardzo małych rozmiarów, lekka, ale raczej nie nadająca się do spełniania funkcji informującej i zabezpieczającej użytkownika. Przydatne w teatrze, restauracji, ale w towarzystwie przewodnika. 3) Uchwyt i końcówkę też trzeba dobierać do swoich potrzeb. rodzaje chwytów 1) technika diagonalna Niewidomy trzyma laskę nieruchomo przed sobą jak zderzak. Rękę układa na uchwycie w ten sposób że dłoń skierowana jest w dół a palce zgięte wokół uchwytu. Kciuk wyprostowany jest wzdłuż trzonka laski. Uniesione ramię, przedramię i nadgarstek są wyprostowane. Rączka laski wystaje na zewnątrz Poza linię barku, trzon ułożony jest ukośnie a końcówka wystaje kilka cm poza linię przeciwległego barku i znajduje się nad podłożem. W tej technice stosowany jest także tzw. ołówkowy sposób trzymania laski. Technika jest stosowana w znanym otoczeniu z zachowaniem pewnej asekuracji. Np przy schodzeniu ze schodów, przy wysiadaniu z autobusu, tramwaju, przy odnajdywaniu klamki 2)technika dotykowa niewidomy trzyma laskę w sprawniejszej ręce, po przekątnej, tak aby końcówka znajdowała się w odległości jednego kroku przed nogą. Dłoń położona na uchwycie w ten sposób że kciuk spoczywa na lasce palec wskazujący wyprostowany z boku, trzy pozostałe palce podtrzymują laskę z dołu. Pierwszy krok stawia uczeń w miejscu gdzie była oparta końcówka i w tym samym czasie przenosi laskę łukiem 1-2 cm nad ziemią na drugą stronę ciała. Podczas marszu cykl ten ciągle się powtarza. Technika ta chroni przed wypadkiem na różne przeszkody np. ogrodzenie, słupy, ułatwia szybkie, płynne chodzenie. Błędem jest nieprawidłowe ustawienie ręki, nie zachowanie symetryczności ruchów, nie odpowiednia zakres i wysokość łuków, brak koordynacji pomiędzy krokami a ruchem dłoni, wadliwa postawa. sposoby poruszania się w pomieszczeniach i w przestrzeni otwartej W pomieszczeniach Należy zacząć od ustalenia kierunków świata, po czym obejść zaczynając od drzwi pomieszczenia dookoła. Powinien iść równolegle do kolejnych ścian, dotykając bliższą ręką wysuniętą do przodu, ich powierzchni a drugą stosując techniki obronne. Po drodze powinien obejrzeć napotkane przedmioty zapamiętać to co jest ustawione przy ścianie zachodniej, południowej, wschodniej i północnej. Następnie ustalić relacje między stałymi elementami. Niewidomy obiera kierunek od drzwi i idzie do przeciwległej ściany, sprawdza co się przy niej znajduje i wraca do drzwi. Po czym tą samą trasą dochodzi do jej połowy, wykonuje zwrot o 90 stopni i podchodzi do następnej ściany po obejrzeniu umieszczonych tam przedmiotów idzie do ściany przeciwległej i wraca do drzwi. Ostatni etap to sprawdzenie co znajduje się przy ścianie na której są drzwi i ustalenie relacji pomiędzy przedmiotami, drzwiami i sobą. W przestrzeni otwartej dobrze jest zacząć ten etap od nauki najbliższego otoczenia domu realizując zadania np. dostanie się do kolegi. Początkowo trzeba wybierać do ćwiczeń ulic o małym natężeniu ruchu i o typowym położeniu. Zaczynamy od ćwiczeń chodzenia po chodniku, następnie przechodzenie przez ulicę w miejscach o małym natężeniu ruchu a stopniowo wprowadzając coraz trudniejsze np. skrzyżowania ulic . Należy pamiętać aby trasy ćwiczeń i położenie charakterystycznych miejsc określać w stosunku do 4 stron świata. Na początek dobrze jest pokazać niewidomemu rysunek wypukły lub model skrzyżowania. Alfabet Braille’a – alfabet pisma wypukłego dla osób niewidomych, które odczytują je opuszkami palców, podstawowym znakiem jest sześciopunkt. Pomoce dydaktyczne i środki techniczne przydatne w nauczaniu dzieci z uszkodzonym wzrokiem.:-Białe laski-Urządzenia do wykrywania przeszkód-aparat Caya -Sygnalizatory dźwiękowe, naprowadzające na kierunek-Informatory dźwiękowe naprowadzające na kierunek i informujące o charakterze obiektu-kompasy-Lupy-Liniały optyczne-Folie optyczne-Lunetki-Monookulary, binookulary, turmony, okulary lornetkowe -Specjalne zestawy soczewek -Urządzenia służące do czytania z zastosowaniem mowy syntetycznej (Autolektor)-Urządzenia przekształcające obraz na postać odczytywaną przez niewidomych (inplanty mikroelektrodowe)-Urządzenia do obsługi komputera:-Maszyny do pisania i urządzenia do edycji tekstów-Urządzenia liczące:(Liczydła, Kubarytmy, Kalkulatory elektroniczne -Pomoce do pisania i rysowania: (Tabliczki i rysiki brajlowskie, Pomoce do podpisywania się, Pomoce do wypełniania danych np. czeków, Kostki do nauki pisma brajla, Papier brajlowski i folia plastikowa) -Magnetofony, dyktafony -Elektroniczne notatniki dźwiękowe -Radia, odtwarzacze CD