Plutonizm

Plutonizmem określamy wszelkie procesy związane z powstawaniem i przemieszczaniem się magmy w skorupie ziemskiej, bez wypływania jej na powierzchnię Ziemi. Powstała magma wnika (intruduje) w nadległe skały i tam zastyga - powstają intruzje magmowe. Intruzje magmowe dzielimy na zgodne (układające się równolegle do powierzchni strukturalnych w skałach) i intruzje niezgodne (przecinające pierwotne granice warstw skalnych).
Podstawowe typy intruzji to:

• Batolity - olbrzymie intruzje magmowe typu niezgodnego, których dno jest nierozpoznawane dla badań geologicznych. Powstają zazwyczaj podczas ruchów górotwórczych lub tuż po ich ustaniu. Największe batolity zajmują  powierzchnie rzędu setek tysięcy km².  W Polsce tworzą między innymi masywy karkonoski, strzegomski, tatrzański Tatry Wysokie (batolity te powstały podczas orogenezy waryscyjskiej (hercyńskiej)).

• Dajka - intruzja niezgodna w postaci żył przecinających otaczające warstwy skalne. Mogą  występować pojedynczo lub tworzą  koncentryczne zgrupowania.

• Sill - żyła pokładowa - intruzja zgodna w postaci cienkiej warstwy magmy, która wcisnęła się  miedzy warstwy skalne. Sille najczęściej powstają blisko powierzchni Ziemi

• Lakolit (lakkolit) - intruzja zgodna, między dwoma warstwami skalnymi powstaje soczewka magmy wypukłą ku górze. Chibiny (Półwyspu Kolskiego w północnej Rosji)

• Lopolit - intruzja zgodna, między dwoma warstwami skalnymi powstaje soczewka magmy wypukłą ku dołowi

• Fakolit - drobna, soczewkowata intruzja zgodna występująca głównie w przegubach fałdów

Znaczenie zjawisk plutonicznych i intruzji magmowych dla działalności człowieka:

• źródło pozyskania surowców skalnych (granity, gabra)

• źródło pozyskania surowców metalicznych (nikiel, chrom, platyna, złoto, żelazo itp.)

• występowanie wód mineralnych i hydrotermalnych

Izostazja

Izostazja to stan równowagi mas między skorupą ziemską a górnym płaszczem Ziemi. Na istnienie tej równowagi wskazuje rozkład anomalii grawimetrycznych: nad oceanami, mimo małej gęstości wód oceanicznych, stwierdza się tylko anomalie dodatnie, a na kontynentach, zwłaszcza  na obszarach górskich i wyżynnych   anomalie ujemne (mimo dodatkowego przyciągania mas skalnych leżących powyżej poziomu morza). Według J.H. Pratta (1854) izostazja jest uwarunkowana różną gęstością poszczególnych bloków skorupy ziemskiej: pod kontynentami występuje materiał o mniejszej gęstości, niż pod dnem oceanicznym; na pewnej głębokości (zwanej głębokością kompensacji) ciśnienie jest jednakowe zarówno pod kontynentem, jak i pod dnem oceanicznym. Według G. Airy'ego (1855) poszczególne bloki skorupy ziemskiej zanurzone w materiale płaszcza Ziemi mają tę samą gęstość, lecz różną grubość, przy czym im blok jest grubszy, tym głębiej jest zanurzony. Odciążenie lub obciążenie części skorupy ziemskiej prowadzi do zaburzenia izostazji, a wskutek dążenia skorupy ziemskiej do osiągnięcia stanu równowagi powoduje pionowe ruchy skorupy ziemskiej (tzw. ruchy izostatyczne), np. Skandynawia i rejon Zatoki Hudsona stopniowo podnoszą się od czasu stopnienia pokrywającego je niegdyś lądolodu.
Przyczyny ruchów izostatycznych:

• tworzenie i zanik pokryw lądolodowych

• gromadzenie się osadów

• erozja i denudacja

• ruchy górotwórcze

• wulkanizm itp.

Skutki ruchów izostatycznych:

• pionowe przemieszczanie się fragmentów litosfery

• zmiany lini brzegowej (transgresje i regresje morskie)

• zmiany bazy erozyjnej rzek itp.