Słowniczek terminów architektonicznych

PODSTWOWE PORZĄDKI ARCHITEKTONICZNE (które pojawiły się już w starożytnej Grecji)

Porządek w architekturze to nazwa wspólna dla systemu konstrukcyjnego oraz kompozycji detalu architektonicznego, zależności między elementami, które zostały powiązane z sobą proporcjami.

Porządek dorycki: charakteryzuje się dużą przysadzistością, surowością detalu architektonicznego, kolumna dorycka wspierała się na tak zwanym stylobacie. Trzon każdej z kolumn był wyżłobiony, a żłobkowanie zwężało się wraz z jej wysokością. Kolumna była przy tym delikatnie wybrzuszona. Głowica składała się z echinusa oraz abakusa.

Porządek Joński: charakteryzował się lekkością oraz smukłością elementów, które wykazywały także większą niż w porządku doryckim ozdobność. Kolumna składała się z profilowanej bazy, trzon, który był żłobkowany, posiadał też niewielki entazis. Głowica była bardzo bogato rozrzeźbiona i zdobiona. Na jej zwieńczeniu znajdowała się tak zwana ślimacznica.

Porządek Koryncki: Jego główną cechą był kształt głowicy, która była koszem, okolonym przez liście akantu (liście akantu ustawiono w dwóch rzędach). Na nich opierały się woluty (najczęściej 4 ) z abakusem.

Porządek Toskański: uznaje się go kontynuację porządku doryckiego; kolumna z bazą i głównym trzonem.

Porządek Kompozytowy: tutaj głowica łączyła w sobie cechy jońskiego (jońska była min. woluta) oraz korynckie (liść akantu był koryncką cechą tego porządku)

Kolumna: rząd kolumn połączonych poziomym belkowaniem(architrawem), co odróżnia go od arkad

Kolumna: podpora budowli o wielokątnym kolistym lub profilowanym. Pierwotnie opierano na niej belkowanie (rzymianie zapoczątkowali stosowanie podpór łukowych). Mogły być one zespolone z filarem ( wówczas miały nieco inny, ścięty przekrój- powstałe tak zwane pół lub ćwierćkolumny)lub wolnostojące. Każda kolumna składała się z następujących części; głowicy( część górna), trzonu (najważniejsza, czasem wybrzuszona, środkowa część kolumny)oraz bazy( podtrzymywała ona trzon).

Głowica: zwana też kapitelem, najbardziej wysunięta do góry część, będącą zakończeniem pilastra. Była najbardziej z innych części zdobiona, pełniła ważną funkcję konstrukcyjną (część pomiędzy elementem który jest podpierany a samą podporą -trzonem kolumny).

Entazis: był delikatnym wybrzuszeniem w trzonie kolumny (pojawiał się w porządku doryckim). Wybrzuszenie było widoczne na wysokości około 1/3 kolumny. Pełnił rolę estetyczną, warunkował pewne zjawiska optyczne( dokładniej, uniknięto skrótu perspektywicznego kolumny).

Stylobat: pojawił się już w starożytnej Grecji, był górną częścią tak zwanej krepidomy, gdzie znajdowały się kolumny.

Krepidoma: to część fundamentu widoczna na zewnątrz, którą kształtowano schodkowo. Po schodach krepidomy wchodziło się na stylobat. Gdy budynki były bardzo duże (np. świątynie) na krepidomie sytuowano schodki, umożliwiające wejście..

Tryglify: kwadratowa lub lekko prostokątna płyta (ze żłobkami)pomiędzy tak zwanymi metodami oraz na narożnikach belkowania ( w porządku doryckim).

Metody: płyta (kwadratowa lub nieznacznie prostokątna) pomiędzy tryglifami (znajdowała się na zakończeniu fryzu w doryckim belkowaniu )

Belkowanie:: najwyższa część położona na kolumnach, ma ona trójdzielny człon ( w jego skład wchodzą: architraw, zawsze gzyms oraz fryz). Wygląd belkowania był uzależniony od epoki oraz stylu.

Architraw:, To belka, położona na kolumnadzie, a raczej jej najniższy człon (bardzo ważny ze względów konstrukcyjnych), na początku funkcją tej najniższej części belkowania było podtrzymywanie stropu (belek), który znajdował się za fryzem. W porządku doryckim była płasko zakończona listwa. Architraw zwany jest także epistylem lub nadsłupiem.

Rzygacz: tak zwany gargulec, był bardzo ozdobnym i zróżnicowanym zakończeniem rynny usytuowanej równolegle lub prawie równolegle do skosu dachu(początkowo w świątyniach greckich)dachowej, z którego woda swobodnie spada daleko od lica muru.

Antefiks: ozdobny detal architektoniczny, sytuowany na dachu, była to rzeźbiona płyta, wykonana z terakoty. Ustawiano ją na gzymsie by z perspektywy człowieka nie widoczne było krycie dachówką.

Sima: element poziomy umieszczony zazwyczaj pod samym gzymsem. Pełnił on funkcję dzisiejszej rynny. Z niej woda dostawała się na zewnątrz budynku rzygaczami

Kimation: był nieprzerwanym ornamentem, wykonanym z wystylizowanych liści. Miał on charakter malowanego fryzu, reliefu lub płaskorzeźby wykutej w kamieniu. Wyróżniamy następujące kimationy:

- dorycki: malowany, składał się ze stylizowanych liści zamkniętych w formę czworoboku. Miał powyżej niewielką nakładkę. Możemy go znaleźć w doryckich głowicach.

- joński(tak zwane wole oka):był to element rzeźbiony w kamieniu, tworzyły go liście ułożone naprzemian wąskie oraz szerokie, lancetowate, jajowate. Niżej znajdował się ornament perełkowy.

- lesbijski: detal rzeźbiarki, składający się z sercowatych, wykutych w kamieniu i ostrzej od innych elementów zakańczanych liści, które miały często wypukłe profile.. Się z liści stylizowanych w kształt sercowaty, ostro zakończonych, o silnie uwypuklonym profilu w górnej partii.

Astragal: profil, który zdobiło perełkowanie. Umieszczano go pomiędzy trzonem, a głowicą kolumny. Czasem miał złożone (zazwyczaj niewiele) profilowanie bazy.

Żłobki: Zwane także kanelurami lub kanelami, były to wertykalnie usytuowane rowki, ułożone obok siebie (wszystkie kanele były równoległe), pokrywały zazwyczaj trzon kolumn. W porządku doryckim kanele zakańczano ostrymi, stykającymi się kancikami. W porządku korynckim oraz jońskim odgrodzone zostały wygładzonymi, nieznacznie profilowanymi kantami.

Akroteriom: inaczej zwany naszczytnikiem, był to dekoracyjny detal rzeźbiarki, który umieszczano na zakończeniu elewacji bocznych, stel nagrobnych. Miał on formę wystylizowanych liści palmy (tak zwane palmety)

Moduł: określona jednostka miary, która odpowiada wielkości (długości, szerokości, głębokości, lub wszystkich tych wymiarów naraz lub wybiórczo) konkretnego elementu budowlanego lub architektonicznego, służącego do szacowania proporcji i zależności pomiędzy innymi elementami

Modylion: ozdobny kroksztyn, przyjmował zazwyczaj kształt konsoli, wspornika, który był profilowany, bogato rzeźbiony, dekorowany między innymi liśćmi akantu lub łuskami. Modylion miał za zadanie podtrzymywać ostatni, górny gzyms

Impost: zwany też nasadnikiem, a) była to płyta lub kamiennych, masywny blok, miał formę odwróconej, ściętej piramidy (w czasach karolińskich oraz wczesnochrześcijańskich). Istniały impostylowe gzymsy, zwane też gzymsami w strefie impostylowej B)Był elementem usytuowanym pomiędzy podporą, a łukiem albo sklepieniem (Bizancjum).

Woluta: zwana ślimacznicą, był to element rzeźbiarski przedstawiony w formie ornamentowej spirali, często zwoju. Sotykamy go w kolumnach oraz konsolach. Występuje też na grzebieniach attyki jako esownica.

Fronton: inaczej przyczółek. Występował w porządkach klasycznych lub klasycyzujących w formie pola lub też pola wypełnionego rzeźbieniami. Gdy zakańczano go gzymsem miał nazwę tympanon. Była to najwyższa część świątyni greckiej, którą ograniczał skos dachu, belkowanie, oraz umieszczone wewnątrz dekoracje

Związana z architekturą:

Portal: artystyczna oprawa wejścia do budynku. Była złożona z elementów rzeźbiarskich oraz detali architektonicznych. Pierwowzorem dla portalu europejskiego był łuk triumfalny, tak, więc z boku umieszczano pilastry, gify. Portale gotyckie zyskały niezwykle dekoracyjna, rzeźbiarską formę

Pilaster: płaski filar, spłaszczona kolumna przyścienna, pełnił on funkcję konstrukcyjna (podpora) i dekoracyjną (nadanie rytmu, podzielenie ściany). Złożony był z tych samych co kolumna części (baza, wydłużony trzon oraz głowica).

Filar: wertykalnie usytuowana podpora, wolnostojąca (lub przyścienny), spełniający podobną do kolumny funkcję. Miał przekrój wieloboczny, najczęściej wolnostojąca o funkcji podobnej jak kolumna, o przekroju wielobocznym. Wykonywano go najczęściej z kamienia lub betonu.

Kopuła: zamknięte sklepienie, mające pionową oś, wznoszona ponad pomieszczeniami o rzucie centralnym (okrągłym, kwadratowym, ośmiobocznym itd) Ważną częścią jest tu czasza. Wyróżniamy kopuły ze względu na ich przekroje: przekrój łuku półkolistego, cebulastego, koszowego. Mniejsze kopuły były zwieńczeniem min. Wież, zwano je hełmami.

POJĘCIA PODSTAWOWE, DOTYCZĄCE ARCHITEKTURY

Sklepienie: budowlana konstrukcja kamienna, ceglana, mająca przekrój krzywej. Służyła ona do przekrycia konkretnego pomieszczenia. Składała się z podniebienia, szczytu, krawędzi grzbietowej, strzałki oraz pachy. Wyróżniamy następujące rodzaje sklepień: kolebkowe, tak zwane kolebkowe na pasach oraz z lunetami, krzyżowo żebrowe, krzyżowe a także baldachimowe, klasztorne oraz nieckowe.

Gurt: spłaszczony łuk konstrukcyjny, znajdujący się pod sklepieniem, wykonany z cegły, często też z kamienia, wspierał się na dwóch podporach, wzmacniając, chroniąc oraz podtrzymując sklepienie. Stosowano go pomiędzy niektórymi z przęseł (min. krzyżowo-żebrowymi, krzyżowymi, kolebkowymi). Często gurty bardzo skrupulatnie dekorowano.

Żagielek (inaczej pendenty lub wróżnik): była to narożna oraz sferyczna część, stanowiąca fragment sklepienia. Pojawiała się w budowlach na rzucie czworoboku, stosowano ją by oprzeć kopułę na zagielkach, które warunkowały przejście z rzutu czworobocznego do okrągłego.

Korpus: najistotniejsza, usytuowana w centrum część, która została wydzielona z głównej bryły. W kościołach chrześcijańskich ( od średniowiecza) korpusem była nawa główna.

Wieża: budowla będąca samodzielnym obiektem lub częścią innego budynku. Miała ona rzut symetryczny, którym mogło być koło, owal, prostokąt, wielobok. Jej wysokość jest znacznie wyższa niż podstawa. Wieża stanowi często dominantę wysokościową budynku.

Fasada: frontowa elewacja budynku, która została wyszczególniona i podkreślona w stosunku do pozostałych swoją kompozycją. Umieszczano w niej najczęściej portal wejściowy, który był wyróżniony lub w pisany w kompozycję.

Elewacja: tak zwane lico budowli, ściana zewnętrzna razem z występującymi elementami: rzeźbieniami, oknami, wejściem. Opisuje się ją biorąc pod uwagę położenie względem stron świata.

Łuk: element konstrukcyjny (czasem dekoracyjny), podparty z obu stron i uformowany w kształcie linii krzywej. Jego części składowe to: klince, zworniki, strzałki, czoło, głębokość i grubość, grzbiet. Wyrużniamy następujące kształty: obniżony, podwyższony, pełny, wspięty, koszowy, lotusowy, eliptyczny.

Rotunda: centralna budowla centralna, wybudowana na planie koła, zazwyczaj miała ona charakter sakralny (jak rotunda w Cieszynie) Wewnątrz znajdowało się zazwyczaj jednoprzestrzenne pomieszczenie, rotundę przekrywano kopułą. W starożytności rotundy otaczano kolumnami.

Baptysterium: budynek o przeznaczeniu sakralnym, w którym miał odbywać się chrzest. Zazwyczaj była to samodzielna budowla położona niedaleko kościoła.

Ryzalit: część elewacji, która została wysunięta z jej lica. Podobnie jak elewacja może mieć on jedną lub więcej osi. Ma zazwyczaj rzut czworokąta, wysokość ryzalitu jest taka sama jak wysokość elewacji.

Arkada: element architektoniczny, w którego skład wchodzą dwie podpory, zamknięte łukiem.

Archiwolta: tak zwane czoło arkady, które zostało pokryte ornamentami lub profilowaniem, jest to pokryta dekoracją część łuku.

Strop: zbiór elementów składowych, tworzących przegrodę, oddzielającą kolejne kondygnacje

Ornament: zbiór architektonicznych , rzeźbiarskich, malarskich elementów zdobniczych.

Akant: roślina o dużych głęboko wyciętych liściach i zebranych w kłos kwiatostanach. Rodzaj ornamentu

Zwornik: zakończenie łuku, które wyróżnia się kształtem od reszty konstrukcji (inaczej kliniec).

Gzyms: horyzontalnie usytuowany pas, wychodzący nieznacznie poza elewacje.

Boniowanie: rzeźbiarsko architektoniczne rozwiązanie lica, osiągnięte dzięki wyprofilowanie krawędzi elementów budowlanych lub naśladowanie tego zabiegu z wykorzystaniem tylko tynku.

Rustyka: rzeźbienie lica muru, z wykorzystaniem ciosów kamiennych. Podobnie jak boniowanie, opracowywano fakturę udając naturalny materiał i technikę, którą tu są ciosy łomem..

Hełm: zakończenie wieży

Nisza: wcięcie w murze lub ścianie, o kształcie prostokątnym albo półkolistym, często zakończone łukiem lub kopułką.

Eksedra: półkolista, dwukondygnacyjna wnęka, przekryta tak zwaną konchą .

Wykusz: nadwieszenie na ścianie zewnętrznej, był on zazwyczaj wielokątem, był pewnego rodzaju dobudówką, z własnymi oknami oraz dachem

Wspornik: element konstrukcyjny, budowlany, osadzony w murze lub ścianie oraz znacznie wysunięty przed jej lico.

Lizena: wertykalny pas muru, wysunięty przed lico, nie posiadał części charakterystycznych dla kolumny takich jak baza czy głowica.

Balkon: jest to nadwieszony (często wspornikowy) element, który znacznie wysunięto poza lico ściany zewnętrznej. Jest on otwarty , nie zadaszony, składa się z części wspornikowej oraz balustrady.

Nadproże: horyzontalnie usytuowany element budowlano-konstrukcyjny, oparty na tak zwanych węgarach, wykonany z żelbetu, drewna, cegły i zbrojenia lub prefabrykowanych elementów. Przekrywa on drzwiowe oraz okienne otwory.

Sygnaturka: mała wieżyczka z dzwonem znajdująca się na przecięciu nawy głównej z bocznymi lub nad prezbiterium.

Kościół: chrześcijańska świątynia, która została wzniesiona jako miejsce zgromadzeń chrześcijan, w celach kultowych.

Halowy: świątynia trójnawowa, gdzie wszystkie nawy mają identyczną wysokość, nawa główna została pozbawiona okien, wnętrze oświetlają okna w nawach bocznych.

Lektorium: ściana oddzielająca prezbiterium od nawy. Była ona drewniana lub murowana.

Tęcza: łuk arkadowy, który wieńczył prezbiterium oraz styk naw. Był on bogato zdobiony.

Przęsło: pojawiało się we wnętrzach kościołów i innych budynków. Była to przestrzeń pomiędzy podporami budowli, przestrzeń między parą podpór

Kaplica: niewielka kultowa, chrześcijańska budowla, często łączona ona była z większym budynkiem (klasztorem, zamkiem, rezydencją lub stała samodzielnie.)

Nawa: część świątyni pomiędzy kruchtą i prezbiterium.

Transept: tak zwana nawa( umieszczona pod katem prostym do nawy głównej)poprzeczna

Krypta: w starożytności związana była z katakumbami, była podziemnym korytarzem, wnętrzem z grobem zazwyczaj świętego. W latach późniejszych to podziemna lub częściowo umieszczona w podziemiu przesklepiona komnata, umieszczona pod prezbiterium. Tu też spoczywały znane osobistości.

Obejście:( inaczej ambit) przejście okalające prezbiterium, zostało ono odseparowane murkiem od części arkadowej.

Apsyda: pomieszczenie na planie półkola, często, koła, które jest zamknięciem prezbiterium. Apsydy mogły być różnie rozwiązane. W większości kościołów nie mają obejścia, jednak w kościołach tak zwanych pielgrzymkowych( gotyckie kościoły klasztorne, występujące min. We Francji) miała ona obejście.

Prezbiterium: część kościoła, do której wstęp mają jedynie duchowni, sytuowana zazwyczaj naprzeciw wejścia do kościoła.

Empora: swego rodzaju galeryjka lub tak zwane trybuny występujące w kościołach, których celem jest zwiększenie miejsc dla wiernych podczas nabożeństwa.

Chór muzyczny: przestrzeń, która została wydzielona pomiędzy prezbiterium a nawą główną. Jest ona wyraźnie wydzielona, np. przez zastosowanie barierki.

Kruchta: wydzielona strefa wejściowa, inaczej wiatrołap lub sień w kościele. Inaczej przedsionek w kościele. Jest ona niewidoczna w zewnętrznej bryle (większość kościołów średniowiecznych) lub dobudowana ( niektóre kościoły barokowe), Kościół Mariacki w Krakowie)

Baptysterium: budynek projektowany często przy większych założeniach kościelnych, gdzie odbywały się chrzty.

Klasztor: zamknięte założenie architektoniczne, przeznaczone do życia zakonników. We wnętrzu klasztoru znajdowały się zazwyczaj przeznaczone do konkretnych celów pomieszczenia (min. Wirydarz, refektarz), często kaplica klasztorna.

Krużganek: korytarz, usytuowany przy zewnętrznych ścianach budynku, często umożliwiający jego obejście, rzadziej sytuowany przy

Refektarz: sala jadalna zakonników w klasztorze

Willa: tak zwany drugi dom lub dom letni, sytuowany poza granicami miasta, często otoczony zielenią , sadem lub ogrodem.

Refektarz: sala jadalna zakonników w klasztorze

Ratusz: budynek administracyjny, siedziba urzędu miejskiego

Zamek: zamknięty zespół budynków przeznaczonych do obrony, często też umożliwiający mieszkanie. Sytuowany był w trudnodostępnym dla wroga terenie.

Pałac: duży, reprezentacyjny budynek, lub grupa budynków, służąca jako miejsce do mieszkania.

Skrzydło: boczny fragment budynku, która została cofnięta w stosunku do frontowej elewacji.

Kamienicach : budynek mieszkalny, posiadający co najmniej jedno piętro

Trakt:( trakt) zespół składający się z kilku pomieszczeń ( przynajmniej dwa pomieszczenia), usytuowanych na tej samej osi,

Amfilada: trakt wnętrz (pomieszczeń), które połączono wejściem na tej samej osi.

Brama: wnęka (zamykana), która służy jako przejazd.

Mansarda: pomieszczenie lub grupa pomieszczeń w strefie poddasza

Loggia: otwarte zewnętrznie pomieszczenie, przekryte sklepieniem, umieszczone na całej długości fasady

Dwór: mała rezydencja

Związane z malarstwem:

Martwa natura: plastyczne przedstawienie przede wszystkim przedmiotów użytkowych

Marina plastyczne przedstawienie morskiego krajobrazu

Faktura: powierzchnia dzieła, która może być ukształtowane w różnorodny sposób, w zależności od artysty

Sztafaż: w pejzażach lub obrazach przedstawiających krajobraz są to zwierzęta lub ludzie wprowadzeni w celu urozmaicenia kompozycji.

Akt: w sztukach malarskich oraz plastycznych przedstawienie nagiej sylwetki ludzkiej

Malarstwo iluzjonistyczne: dążenie do możliwie jak najwierniejszego oddania rzeczywistości, z zastosowaniem określonych technik malarskich min. perspektywy linearnej, powietrznej itd.

Fresk: tworzenie kompozycji malarskiej na nie do końca wyschniętym tynku "na mokro" (pochodzi od słowa fresco, co oznacza " na świeżo")

Mozaika: dekoracyjna, barwna technika, która polega na układaniu z małych elementów (kamyków, politurowanej ceramiki) mniejszych lub większych wzorów.

Sgraffito: kładzenie na murze dwóch warstw tynku, późniejsze zdrapywanie części górnej, jeszcze wilgotnej warstwy, za pomocą ostrych narzędzi. W ten sposób powstaje dwu, lub wielobarwna kompozycja najczęściej geometryczna.

Polichromia: malowidła na tynku, zazwyczaj wielobarwne, umieszczane na stropach, sklepieniach, często w skład polichromii wchodzą rzeźby a także elementy związane z rzemiosłem artystycznym.

Pojęcia powiązane z rzeźbą:

Rzeźba: trójwymiarowa kompozycja, która nie posiada żadnej funkcji użytkowej, a jej jedynym przeznaczeniem jest wzbogacanie estetyki wnętrza, placu, alei.

Relief: inaczej płaskorzeźba wykuta w płaskiej płycie z pozostawieniem znacznej przestrzeni tła, ogląda się ją od strony frontowej.

Ołtarz: na nim składa się ofiary w świątyniach

Ambona: inaczej kazalnica, ważny element wyposażenia wnętrza kościelnego. Z ambony wygłasza się kazania.

Chrzcielnica: większy zbiornik, w którym przechowywano wodę święconą, przeznaczoną do sakramentu chrztu. Składała się ona z czaszy, trzonu oraz bazy.

Epitafium: tablica, mająca za cel czcić zmarłego, na niej umieszczano poświęcone mu napisy

Nagrobek: pomnik upamiętniający trwale zmarłego.

Stalle: ławy przeznaczone dla duchownych lub ważniejszych osób, gdzie zasiadają oni podczas Mszy

Brąz: stop, w skład, którego wchodzi miedź połączona z innymi materiałami, ma dużą plastyczność, ciągliwość.

Konfesjonał: element wyposażenia wnętrza kościelnego, służący do sakramentu spowiedzi. W uproszczeniu jest to krzesło obudowane z czterech stron z wejściem dla spowiednika.

Popiersie: tak zwany portret wykonany techniką rzeźbiarską.

Stiuk: ozdoba nakładana na powierzchnię ściany, często w formie styropianowego rzeźbienia

POJĘCIA , KTÓRE WIĄŻĄ SIĘ ZE SZTUKĄ BIZANTYJSKĄ I WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKĄ

Narteks: zadaszony przedsionek, występujący zazwyczaj we wczesnochrześcijańskich bazylikach, poprzedzał on wejście do świątyni

Atrium: otoczony z każdej strony kolumnadą lub portykami dziedziniec.

Bazylika: kościół trójnawowy, o nawie środkowej wyższej od naw bocznych, dzięki czemu możliwe staje się jej doświetlenie za pomocą okien

POJĘCIA , KTÓRE WIĄŻĄ SIĘ ZE STYLEM ROMAŃSKIM:

Biforia: okno arkadowe, dwudzielne

Triforium: trójdzielnych ślepe okno arkadowe

Westwerk: zachodnia część kościoła romańskiego, zbudowana na rzucie kwadratu.

Przeźrocze: Otwór w murze lub ścianie bez szyby, który wypełniają drewniane ażurowe ozdoby.

POJĘCIA ZWIĄZANE ZE STYLEM GOTYCKIM:

Wimperga: rzeźbiony trójkątny szczyt, umieszczano go na zwieńczeniu okna lub portalu.

Maswerk: rzeźbiony w kamieniu detal architektoniczny

Pinakiel: inaczej tak zwana fiala, była to smukła sterczyna z kamienia, posiadająca czteroboczny trzon. Zawierała w sobie rytmiczne szeregi oraz kwiatony.

System przyporowy: konstrukcyjny system podpierający sklepienia, przenoszący obciążenia ze sklepień. Dzięki systemowi przypór oraz podpór możliwe stało się przekrywanie znacznych rozpiętości, sytuowanie przekryć na znacznych wysokościach.

Przypora: element pionowy, usytuowany przy ścianie zewnętrznej lub za nią, który pozwala przenosić obciążenia ze sklepienia oraz wzmacniać ścianę.

Rozeta: okrągły otwór w ścianie wypełniony dekoracyjnym rzeźbieniem, umieszczany zazwyczaj nad portalem.

Występowała najczęściej w kościołach typu francuskiego.

Laskowanie: wertykalna dekoracja złożona z kamiennych, długich prętów.

Kwiaton: detal architektoniczny, naśladujący pęki kwiatów, o kilku płatkach

Rybi pęcherz: dekoracyjny motyw, wykonano go kamieniu, była to zazwyczaj ażurowa płaskorzeźba.

Służki: połączone z filarami cienkie zwoje kamienne, które mają przekrój wałka.

Żabka: detal architektoniczny, będący elementem zwiniętych liści lub płatków kwiatów.

POJĘCIA ZWIĄZANE ZE SZTUKĄ ROMAŃSKĄ:

Wić roślinna: detal architektoniczny, naśladujący formy roślinne, zazwyczaj w formie kwiatowego ornamentu. Często wykorzystuje jedynie elementy roślinne takie części łodyg i liście.

Maszkaron: detal architektoniczny, stylizowany na kształt ludzkiej głowy, o przerysowanych groteskowych rysach, dużej głowie, wysokiej fryzurze.

Kaseton: drewniany strop z zagłębieniami. Pewne dekoracyjne elementy zostały wykonane w stiuku lub tynku. Arabeska: był to ornament geometryczny lub roślinny, bazujący często na wzorach zaczerpniętych z natury.

Ornament zwijany: wykorzystuje formy taśmowe, przypominające kształtem zwoje blachy.

Ornament okuciowy: stylizowany na spłaszczone, najczęściej metalowe okucie

Ornament kandelabrowy: jest on złożony z arabeskowych oraz groteskowych elementów, które zostały ułożone w symetryczny układ, znajdują się one po obu stronach osi, wyrastając z określonej, stałej podstawy.

Ornament chrząstkowo małżowinowy: w jego skład z uwypuklonych chrząstek, fantazyjnie żłobionych oraz z tak zwanej małżowiny usznej.

Róg obfitości: detal architektoniczny, rzeźbiony w kamieniu, mający kształt rogu, z którego wysypują się kwiaty

Panoplia: złożona jest ze skrzyżowanych elementów zbrojeniowych, ułożonych pod kątem prostym.

Herma: słup o czworokątnym przekroju, który wieńczy głowica, rzadziej popiersie.

Groteska: ornament, który składa się z wici, w które wpleciono pewne motywy figuralne.

Laur: wyrzeźbione w kamieniu gałęzie drzewa gałęzie laurowego drzewa, z końcami, które zostały owalnie wypuszczone.

Medalion: płaskorzeźba przedstawiająca popiersie, scenę rodzajową lub tablica pamiątkowa, która została ujęta w dekorowane ramy.

Girlanda: wykute w kamieniu, zwisające w dół rzeźbienia, zawierające w sobie motywy kwiatowe.

POJĘCIA ZWIĄZANE Z BAROKIEM, ROKOKO, REGENCJĄ:

Regencja: styl, który pojawił się początkowo w sztuce francuskiej, jego głównie lekkie proporcje, dekoracyjność, specyficzne postrzeganie zasad symetrii.

Rokoko: ostatnia z fas baroku, w Europie miała ona miejsce w latach 1720/80, cechowała się intymnymi, mniejszymi wnętrzami, ściany były wówczas dzielone na pola (symetryczne), ujęte w prostokątne ramy, chętnie stosowano wówczas sztukaterię, stiuki, boazerię, meble oraz lustra. W ornamentowaniu używano chętnie motywów muszli, kogucich grzebieni, egzotycznych kwiatów. Chętnie używano kolorów stonowanych , pastelowych we wnętrz.

Ornament wstęgowy: forma wstęgi , mająca rozczłonkowane łodygi, na początku traktowany bardzo realistycznie, później zgeometryzowany, często stosowano karbowanie

Rocaille: detal architektoniczny w formie ornamentu, mającego asymetryczną formę, która imituje fale oraz muszle.

POJECIA ZWIĄZANE Z KLASYCYZMEM ORAZ STYLKEM EMPIRE

Empire: styl, który ukształtował się we Francji w epoce cesarstwa napoleońskiego, był on związany z e sztuką starożytnego Rzymu. Nawiązywano do takich form antycznych jak łuk triumfalny , stosowano pewne detale, pochodzące ze sztuki starożytnego Egiptu

Meander: ciągły ornament, wyposażony w rytmiczne załamania, mające kąt prosty.

Herb: kierujący się pewnymi ściśle ustalonymi regułami znak , posiadający indywidualne cechy rodu, takie jak chorągwie, znaki, elementy uzbrojenia.

Inskrypcja: ryty napis, który został wykonany w trwałym materiale, najczęściej kamieniu

CHRONOLOGIA STYLÓW ARCHITEKTONICZNYCH

klasyczny pd ok. 500 roku p.n.e do III, IV wieku n.e

romański koniec VIII -początek XIII wieku n.e.

gotyk początek XIV-koniec XV wieku

renesans początkowa faza XVI - początek XVII,

manieryzm, koniec XVII wieku

barok- koniec XVII -początek XVIII,

klasycyzm (neoklasyczny) druga połowa XVIII - początek XIX,

neogotyk- druga połowa XIX wieku

eklektyzm -druga połowa XIX wieku,

secesja-koniec XIX pierwsze dziesięciolecie XX wieku,

współczesna-od lat trzydziestych XX wieku

POJĘCIA ZWIĄZANE ZE STYLAMI ARCHITEKTONICZNYMI

EPOKI KLASYCZNE

świątynie kamienne, ze schodami, teatry, amfiteatry, budowle amfiteatralne, zewnętrzne kolumnady w świątyniach oraz na placach, rotundy otoczone kolumnadą. Tympanon, fryz, porządki architektoniczne, min. Joński, porządek dorycki oraz koryncki, Kimationy, sima, ukształtowanie kolumn, panuje harmonia , rytm, czystość układu

ROMANIZM: grube kamienne mury nietynkowane, mury z cegły, z niewielkimi otworami okiennymi, jedyne otwory to małe okienka, małe portale wejściowe, gruba, masywna konstrukcja, grube mury przenoszą całe obciążenie z dachu lub sklepienia, stosuje się sklepienia kolebkowe, krzyżowe oraz kopuły, często forma rotundy, o masywnej konstrukcji, kościoły małe (problem przekrycia) wnętrze bardzo surowe, ciemne, pozbawione tynków, o niewielkiej ilości detali architektonicznych nieotynkowane, wąskie okienka dzielono kolumienkami, kształt kościoła -surowy, oparty na rzucie prostych figur geometrycznych (mające nawę główną, dwie nawy boczne, transept).

GOTYK: narodził się we Francji, powszechnie stosowanymi materiałami był kamień (gotyk wczesny) oraz cegła( gotyk późny, gotyk polski), strzeliste budowle, wysokie wieże, zakończone spiczaście, dach ścięty ostro lub płaski, smukłe filary we wnętrzu, sklepienie krzyżowo żebrowe, przewaga budownictwa sakralnego, kamienice bogatych mieszczan, rezydencje magnatów, czy zamki obronne proste, także nawiązują ( o ile to możliwe) do strzelistości gotyckiej , rozety, maswerki, bogaty detal architektoniczny w późnej fazie

RENESANS: narodziny-Włochy (Florencja), ośrodek w Polsce-Kraków, świeckie, najczęściej naśladowanie antyku,

gmach harmonijny, wykorzystanie architektury rzymskiej, greckiej: kolumny,

często kopuła zwieńczona attyka ,ściany tynkowane, marmur.

dziedzińce , krużganki, jasne, świetliste wnętrza , malowidła, stiuki, freski na ścianach

kasetony. Arkady-sklepienia oparte na dwóch kolumnach

BAROK: przepych, niskie, rozbudowane budynki, niskie wierze, bogato zdobione wnętrze, które było zazwyczaj jasne lub bardzo ciemne z dużą ilością złota, ozdób, zdobień , hełmy na zakończeniu wież, lustra oraz malowidła we wnętrzu, ozdoby gipsowe, stiuki, drewno malowane na złoto, ogrody o wybujałej formie, linie niesymetryczne, fasada nierówna

KLASYCYZM: Francja, kopiowanie stylów antycznych, białe tynki, stiuki, symetria, regularne kształty, tympanon, attyka