Gramatyka 4 – czasy przeszłe
W języku norweskim rozróżniamy trzy formy czasu przeszłego:
-preteritum, czas przeszły prosty
-perfektum, czas przeszły złożony z czasownikiem posiłkowym w presens
-plusquamperfektum, czas przeszły złożony z czasownikiem posiłkowym w preteritum (cz. zaprzeszły)
1. Preteritum
Tworzenie:
a) przyrostki dodawane do tematu bezokolicznika
-et,
-te,
-de,
-dde,
| Grupa | Bezokolicznik | Presens | Preteritum | Imiesłów czasu przeszłego |
|---|---|---|---|---|
Grupa 1. W Stavanger (-a zamiast –et) -et |
å vaske | vasker | vasket | vasket |
Grupa 2. -te (gdy na –ere) -de (gdy v lub g) +zmiana samogłoski |
å kjøre å leve å selge |
kjører lever selger |
kjørte levde solgte |
kjørt levd solgt |
Grupa 3. -dde (krótkie czas.) |
å bo | bor | bodde | bodd |
Å spørre spør spurte spurt
Å gjøre gjør gjorde gjort
Å legge legger la lagt
Å si - powiedzieć sier sa sagt
Å rekke – zdażyć, dosięgnąć rekker rakte rakt
Å sette - posadzić, postawić setter satte satt
Å følge - podążać følger fulgte fulgt
Å bringe - przynieść bringer brakte brakt
Å telle - liczyć teller talte talt
Å fortelle - opowiedzieć forteller fortalte fortalt
Å selge - sprzedawać selger solgte solgt
Å vekke – budzić (kogoś) vekker vakte vakt
b) zmiana samogłoski rdzennej
å være er var vært
å ha har hadde hatt
å gå går gikk gått
å kunne kan kunne kunnet
å måtte må måtte måttet
å skulle skal skulle skullet
å ville vil ville villet
! Formy preteritum używamy, gdy zdarzenie przeszłe jest umiejscowione w czasie.
2. Perfektum (=Present Perfect)
Tworzenie: czasownik posiłkowy (å ha) + imiesłów czasu przeszłego (np. gått)
Jeg har gjort det.
Jeg har laget middag.
Jeg har reist hjem.
! Czasu przeszłego perfektum używamy wtedy, gdy zdarzenie przeszłe nie jest umiejscowione w czasie, gdy zdanie nie zawiera żadnej informacji o faktycznym czasie sprawy, o której jest mowa. (Nie wiadomo kiedy się stało)
! Dodanie do zdania okolicznika czasu odpowiadającego na pytanie „kiedy?” automatycznie spowodowałoby przejście do czasu preteritum, np.
Jeg har vært i Tyskland.
Når? – Jeg var der i fjor.
! Zdania w czasie perfektum mogą natomiast zawierać inne informacje czasowe, np. o tym, jak długo, jak często opisywane zdarzenie miało miejsce:
Jeg har vært i Tyskland i fire uker.
Jeg har vært i Tyskland fire ganger.
! Czas perfektum używany jest bardzo często w j. norweskim w zdaniach, które wyrażają czynności nie zakończone, trwające nadal w momencie mówienia, np.
Jeg har bodd her i tre uker (og bor her fremdeles – ciągle mieszkam).
Anna har studert norsk lenge (og studerer det fremdeles).
3. Plusquamperfektum
Tworzenie: czasownik posiłkowy w czasie przeszłym (hadde) + imiesłów czasu przeszłego
Etter at vi hadde spist, gikk vi på kino.
Da hun var fjorten år, hadde hun bestemt seg for å bli lærer.