„Kraje, które wejdą w erę społeczeństwa informacyjnego zbiorą największe żniwo. To one wyznaczą drogę dla innych. Natomiast te kraje, które będą zwlekać, lub podejmą działania połowiczne, mogą w czasie krótszym od dziesięciolecia stanąć w obliczu załamania inwestycji i kryzysu na rynku pracy.”
(fragment Raportu Bangemanna)
Zachodząca we współczesnym świecie rewolucja technologiczna i społeczeństwa informacyjnego wywiera zasadniczy wpływ na funkcjonowanie rynku usług i sposób ich świadczenia. Usługodawcy jak i usługobiorcy stanęli przed nowym wyzwaniem – żeby iść z biegiem czasu muszą posługiwać się odpowiednia infrastrukturą technologiczną. Rozwój e-usług jest odpowiedzią na zmieniające się realia, na tworzenie się nowej rzeczywistości gospodarczej, rynkowej i konsumpcyjnej. Coraz częściej zwraca się uwagę, że e-usługi są synonimem nowoczesności, wyrazem postępu, elementem procesu tworzenia społeczeństwa informacyjnego. Procesowi temu sprzyja z jednej strony wzrastająca liczba osób posiadających komputer i mających dostęp do Internetu, z drugiej strony – dynamiczny wzrost możliwości świadczenia usług drogą online.
E-usługi dosyć silnie zakorzeniły się już na polskim rynku, a profil polskiego e-konsumenta podlega szybkiej modyfikacji. Polski e-konsument staje się prokonsumentem – dojrzałym, aktywnym i wymagającym konsumentem, a nie tylko zaspokajającym potrzeby przy wykorzystaniu usług tradycyjnych. Wpływa on także na e-usługi poprzez swoje decyzje zakupowe, współtworzenie usług.
Celem niniejszego rozdziału jest scharakteryzowanie poziomu rozwoju e-usług w Polsce. Rozwój e-usług jest elementem tworzenia gospodarki opartej na wiedzy, w której dominują usługi, których wartość rynkowa zależy w znacznej mierze od wiedzy usługodawców (menadżerów i pracowników); rozwijają się usługi wiedzochłonne.
Według definicji PARP, e-usługi to takie usługi, których świadczenie odbywa się za pomocą Internetu, jest zautomatyzowane (może wymagać niewielkiego udziału człowieka) i zdalne1. Od usługi w ujęciu tradycyjnym, e-usługę odróżnia brak udziału człowieka po drugiej stronie oraz świadczenie na odległość.
E-usługa zapewnia usługobiorcy (klientowi) możliwie dużą indywidualność, jednak nie wymaga obecności obu stron w tym samym czasie i w tym samym miejscu. Usługa elektroniczna musi ponadto spełniać warunek udzielania konkretnej odpowiedzi na konkretnie postawione pytanie. E-usługę można prowadzić za pośrednictwem kilku kanałów, takich jak: Internet, urządzenia mobilne (telefon komórkowy i inne urządzenia przenośne) oraz telewizja cyfrowa i satelitarna2.
Jeszcze inną definicję nowoczesnych usług proponują autorzy publikacji pod tytułem „E-usługi a społeczeństwo informacyjne”, dla których e-usługi to:
e-mail;
e-rozmowy (czaty, komunikatory itp.);
e-nauka (kursy językowe, zawodowe, profesjonalne kursy dla pracowników firm, studia licencjackie, magisterskie i uzupełniające, korepetycje bez udziału nauczyciela);
e-book;
e-administracja;
e-bankowość;
e-ubezpieczenia;
e-kultura;
e-turystyka3.
Konsekwencją zbyt płynnej i szerokiej definicji e-usługi jest mętlik pojęciowy i trudności w jednoznacznym określeniu, czy dana aktywność internetowa jest e-usługą, czy nie. Wydaje się wręcz niemożliwe jednoznaczne wyznaczenie granic e-usługi ze względu na dynamiczny charakter środowiska, w którym się ona tworzy i rozwija.
Rodzaj e-usługi jest raczej związany z potrzebą, dla zaspokojenia której została stworzona, niż innymi czynnikami, zwłaszcza natury urzędowej. Jedynym sposobem wydaje się nadążanie definicji za e-usługami, a nie podporządkowywanie się przedsiębiorców tworzących nowe przedsięwzięcia internetowe pod urzędową definicję.
Rewolucja informatyczna miała swój początek w Stanach Zjednoczonych w latach czterdziestych minionego stulecia. W ślad za Stanami Zjednoczonymi szły kolejne kraje wysoko rozwinięte. Teleinformatyczne technologie stawały się coraz bardziej inteligentne, tanie, a w konsekwencji – bardziej dostępne. Obecnie najnowsze rozwiązania są wszędzie: w szkole, na uczelni, w pracy, w banku, a także w rolnictwie, medycynie, polityce4.
O tym, że nastąpiła rewolucja informatyczna świadczą nie tylko dane i wskaźniki techniczne (np. dotyczące komputerów, systemów telekomunikacyjnych, w tym satelitarnych, urządzeń powielających informacje, specjalistycznych systemów informatycznych), ale także ekonomiczne analizy rozwoju społeczno-gospodarczego krajów rozwiniętych. Rosnąca ilość informacji i coraz większy dostęp do nich to obecnie wyraźny trend w procesie rozwoju społecznego.
Możemy wyróżnić trzy elementy warunkujące rozwój usług cyfrowych:
dostęp do infrastruktury telekomunikacyjnej (chodzi tu zarówno o infrastrukturę sieciową, jak i o sprzęt teleinformatyczny, oprogramowanie oraz platformy cyfrowe);
środki finansowe na rozbudowę infrastruktury, ich źródło i możliwości ich pozyskania;
popyt na usługi cyfrowe, który jednocześnie wpływa na pierwszy z wymienionych5.
Rozwój e-usług jest elementem tworzenia gospodarki opartej na wiedzy, w której dominują usługi, których wartość rynkowa zależy w znacznej mierze od wiedzy usługodawców (menadżerów i pracowników); rozwijają się usługi wiedzochłonne.
E-usługi rozwijają się szybciej niż się tego spodziewano, co potwierdzają badania Accenture wśród kadry kierowniczej firm z USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec, Włoch i Hiszpanii. Wyniki badań ujawniły kilka cech rosnącej dominacji e-usług:
są głęboko zakorzenione na rynku; 89% kierownictwa jest zaznajomiona z koncepcją tych usług, a 79% z nich aktualnie rozważa możliwość wprowadzenia e-usług w swoich firmach;
należy je traktować jako rzeczywistość a nie wizję przyszłości; co trzeci badany widzi e-usługi jako część już istniejącego trendu, a dalsze 52% jako rzeczywista możliwość;
rozwijają się błyskawicznie, 93% kierownictwa wierzy, że technologie e-usług w pełni rozwiną się w przeciągu 3-5 lat6.
E-usługi wymagają wiedzy i nowych specjalistów. Tworzą one zapotrzebowanie na nowe zawody, które wymagają dużego udziału informacji, wiedzy oraz wykorzystują narzędzia technik informacyjnych, mega trendy wysokiej technologii określają jednocześnie najbardziej dynamicznie rozwijające się dziedziny gospodarki, jak: obsługa firm (profesjonalne usługi biznesowe, pośrednictwo finansowe), przemysłu związane z technologiami informacyjnymi łącznie z zapleczem badawczo rozwojowym, ochrona zdrowia i ochrona środowiska oraz sfery związane z zagospodarowaniem czasu wolnego7.
Rozwój e-usług popiera Unia Europejska, jako przejaw budowania społeczeństwa informacyjnego, orientacji na jak najlepsze zaspokajanie potrzeb społeczeństwa, podnoszeniu poziomu życia. Wirtualna forma świadczenia usług pozwala na większą standaryzację usług i może dotyczyć pełnej bądź fragmentarycznej obsługi e-klientów (np. zlecenie świadczenia, zamówienia wizyty, rezerwacji biletu, czy książki w wypożyczalni) w ramach procesu obsługi właściwego dla danego rodzaju usług8.
E-usługi umożliwiają dokonywanie tych czynności bardziej ekonomicznie i efektywnie, a także pozwalają na bardziej elastyczne funkcjonowanie firm oraz koncentrowanie się na tworzeniu nowych produktów/usług, które wygenerują przychody.
Poza udoskonaleniem przebiegu transakcji, e-usługi dają przede wszystkim nowe możliwości a mianowicie:
usługi internetowe są nowym sposobem na dostarczanie usług – e-usługi pozwalają na płynne przesyłanie danych między różnymi platformami, monitorowanie i utrzymanie urządzeń oraz podzespołów;
informacje jako nowe źródło wartości – e-usług pozwalają na dokonywanie operacji na podstawie danych czasu rzeczywistego;
usługi zorientowane na klienta – e-usługi lepiej dopasowują się do potrzeb, pozwalają zwiększyć satysfakcje konsumenta oraz wzmocnić przywiązanie do dostawcy sług;
mikrousługi pod ręką – przewiduje się, że w niedalekiej przyszłości e-usługi będą dostępne na każde zawołanie.
Doświadczenia krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo i dotychczasowy przebieg rozwoju polskiej gospodarki dowodzą, jak istotny wpływ wywierają e-usługi na dokonujące się zmiany, unowocześnianie biznesu i konsumpcji. Niezaprzeczalnym jest fakt, że e-usługi odgrywają coraz większą rolę w rozwoju sektora usług i zaspokajaniu potrzeb konsumentów i przedsiębiorstw.
Kraje wysoko rozwinięte gospodarczo oraz pod względem konkurencyjności mają jednocześnie najlepiej funkcjonujący sektor usług publicznych i najwyższą gotowość do wdrażania usług e-administracji. Wiąże się to z gospodarką, innowacyjnością, konkurencyjnością i jakością administracji publicznej.
Koncepcja elektronicznej administracji (e-government) zakłada umożliwienie obywatelom i przedsiębiorstwom korzystania z szerokiej oferty usług publicznych za pośrednictwem Internetu. Zamówienie wizyty lekarskiej, rozliczenia podatkowe przez osoby fizyczne i prawne, zarejestrowanie firmy, zmiana dowodu osobistego bez konieczności wychodzenia z domu to tylko przykłady tego, czego możemy oczekiwać od e-urzędów. Praktyki takie stają się coraz powszechniejsze w wielu krajach świata. Z jednej strony, obywatele i przedsiębiorcy posługujący się w życiu codziennym nowoczesnymi technologiami informacyjnymi w celu zdobycia informacji i komunikacji mogą oczekiwać, że podobne standardy i możliwości zaoferuje im administracja publiczna. Z drugiej strony, technologie teleinformatyczne mogą stanowić narzędzie transformacji administracji, restrukturyzacji jej działania i sposobu świadczenia usług publicznych. Korzyści mogą być zatem obustronne9.
Warunkiem koniecznym umożliwiającym realizację powyższych zadań jest wykorzystanie efektywnych rozwiązaniach informatycznych. Zadaniem infrastruktury technologicznej jest przede wszystkim wsparcie komunikacji międzyludzkiej, gromadzenie informacji, klasyfikacja wiadomości oraz wyciąganie wniosków10. Dzięki temu możliwy jest dostęp do zasobów wiedzy organizacyjnej, jak również wymiana najlepszych wzorów. W chwili obecnej, w coraz większym stopniu obywatele, jak i przedsiębiorstwa oczekują, że sektor publiczny będzie dostarczał usługi o podobnym poziomie jakości jak sektor prywatny. Będzie to możliwe jedynie poprzez:
stworzenie systemu standardów świadczonych usług oraz wskaźników efektywności;
ocenę stopnia zadowolenie klientów;
przeniesienie najlepszych rozwiązań dotyczących świadczonych usług z sektora biznesu;
stworzenie konkurencyjnych źródeł usług11.
Rozwój e-administracji jest uzależniony od realizacji wielu sektorowych i ponadsektorowych projektów teleinformatycznych. Ich wdrożenie ma między innymi umożliwić podmiotom gospodarczym i obywatelom przesyłanie deklaracji podatkowych drogą elektroniczną. Szczególna rola przypada platformom usług elektronicznych i rejestrom publicznym, które powinny nie tylko zawierać wszystkie określone przepisami informacje, ale także zapewniać do nich dostęp elektroniczny. Bariery ograniczające rozwój elektronicznej administracji wynikają również z niewystarczającej infrastruktury (wyposażenie w sprzęt, oprogramowanie oraz szerokopasmowy dostęp do Internetu), umożliwiającej urzędom łączność z obywatelami, firmami i innymi urzędami. Mimo, że z roku na rok wzrasta odsetek gospodarstw domowych korzystających z ICT, to jednak jest niewystarczająca ilość obywateli posiada dostęp do nowoczesnych technologii umożliwiających szybkie przesyłanie danych.
W latach 2007-2010 na informatyzację polskiej administracji publicznej przeznaczono z budżetu państwa, funduszy UE, Funduszu Schengen i Norweskiego Mechanizmu Finansowego ponad 2,5 mld zł12. Planowane inwestycje mają pozwolić na nadrobienie zaległości. Do końca 2010 r. ponad 20 zadań publicznych powinno być realizowanych z wykorzystaniem drogi elektronicznej. Aby funkcjonowanie e-government w Polsce nie ograniczało się wyłącznie do udostępniania informacji oraz możliwości pobrania formularzy ze stron internetowych, konieczne jest m.in.:
zakończenie realizacji planowanych projektów teleinformatycznych;
nowelizacja ustawy o podpisie elektronicznym, która umożliwiłaby jego wdrożenie i zastosowanie na szerszą skalę;
uproszczenie i uzupełnienie obowiązującego prawodawstwa związanego z informatyzacją administracji;
przygotowanie infrastrukturalne ze strony urzędów;
zapewnienie jak najszerszej grupie społeczeństwa łatwego, powszechnego i tańszego dostępu do szerokopasmowego Internetu.
Rozwój e-administracji w Polsce wymaga zatem nie tylko przebudowy administracji, ale także równolegle – biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów – zwiększenia świadomości użytkowników co do dostępności takich usług. Akceptacja i szerokie wykorzystanie e-usług ze strony obywateli i przedsiębiorców warunkuje bowiem sukces elektronicznego urzędu, a także pełne osiągnięcie wszystkich pożytków, jakie się z nim wiążą.
E-edukacja jest to metoda prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach gdy nauczyciele i uczniowie (studenci) są od siebie (czasami znacznie) oddaleni i nie znajdują się w tym samym miejscu. Do przekazania informacji oprócz tradycyjnych sposobów komunikowania się stosuje się również współczesne bardzo nowoczesne technologie telekomunikacyjne, przesyłając: głos, wideo, dane komputerowe oraz materiały drukowane13.
Uznaje się także, iż e-learning to:
oddzielenie nauczycieli i studentów/uczniów przez większą część procesu nauczania;
zastosowanie mediów edukacyjnych w celu połączenia nauczyciela i ucznia oraz przenoszenie treści kursów;
zapewnienie dwustronnej komunikacji pomiędzy nauczycielem lub agencja edukacyjną i studentem/uczniem.
Mówiąc o edukacji za pośrednictwem Internetu, mimo jego licznych zalet, należy powiedzieć także o jego wadach. Poniższa tabela zawiera zestawienie porównawcze nauczania tradycyjnego oraz e-learningu z uwzględnieniem wad i zalet obu sposobów nauczania.
Tabela 2. Wady i zalety nauczania tradycyjnego i e-learningu z punktu widzenia usługodawców i usługobiorców.
| Nauczanie tradycyjne | E-learning | |
|---|---|---|
|
Zalety: Możliwość dostosowania metod nauki do bieżących potrzeb nabywców, co sprzyja wzrostowi ich satysfakcji, jak również podniesienia własnego prestiżu i pozycji konkurencyjnej na rynku pracy. Łatwy monitoring wyników nauczania. |
Zalety: Mała pracochłonność we właściwej fazie stosowania. Dużo niższe koszty niż w przypadku metody tradycyjnej. Dowolna liczba szkolonych osób. |
Wady: Duża pracochłonność wymagająca długotrwałej koncentracji. |
Wady: Bardzo duża pracochłonność w fazie wprowadzania. Brak możliwości weryfikacji rzeczywistej satysfakcji odbiorców ze stosowanej metody. |
|
|
Zalety: Kontakt z nauczycielem. Możliwość zadawania pytań na bieżąco. Motywacja do nauki spowodowana z góry ustalonymi terminami zajęć. |
Zalety: Możliwość nauki w dowolnym terminie i czasie odpowiadającym okresom najwyższej koncentracji ucznia podczas dnia. Obiektywne kryteria oceny. Niższe koszty. |
Wady: Z góry ustalone terminy i ściśle określony czas nauki niekoniecznie pokrywający się ze szczytem możliwości koncentracji ucznia podczas dnia. Możliwość subiektywnej oceny ucznia przez nauczyciela. |
Wady: Dowolność terminów nie motywuje do nauki. Brak kontaktu z nauczycielem. Brak możliwości zadawania pytań na bieżąco. |
Źródło: E. Flejtejrska, Edukacja i na odległość – podejście zintegrowane, [w:] red. A. Szewczyk, Problemy społeczeństwa informacyjnego, tom II, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007, s.655.
Rozwój technologii informacyjnej sprawia, że miejsce wykonywania pracy stało się obecnie sprawą drugorzędną. Internet, laptop, faks, telefon komórkowy, wideofon – to jedynie wybrane i najbardziej popularne dziś narzędzia pracy, które umożliwiają jej wykonywanie poza biurem lub zakładem wytwórczym. Efekty pracy zdalnej mogą być takie same jak w wypadku zatrudnienia stacjonarnego, a w rozumieniu zarówno pracowników, jak i pracodawców ten sposób zatrudnienia staje się bardziej atrakcyjny za względu na wygodę i oszczędności, które wynikają z przeniesienia biura poza obszar firmy.
Idea telepracy narodziła się w Stanach Zjednoczonych, a twórcą samego określenia był Jack M. Nilles, który w 1976 roku wymyślił świadczenia pracy na odległość jako sposób na uniknięcie korków ulicznych. W latach siedemdziesiątych XX wieku pomysł telepracy nie wzbudził jednak większego zainteresowania ze względu na jego ówczesne wysokie koszty w praktyce. Nie minęło jednak wiele czasu i to co wcześniej wydawało się rozpatrywane jedynie w kategoriach nieosiągalnej utopii, w obliczu stopniowego łączenia kategorii komputerowej z telefoniczną stało się nagle realne i oczywiste14.
Telepracy nie należy identyfikować jedynie z pracą wykonywaną w domu, ale zaliczyć do niej również pracę wykonywaną poprzez telecentra, za pośrednictwem telefonii komórkowej oraz wszelkich innych firm łączności bezprzewodowej. Pozwoli to rozszerzyć pojęcie i wyróżnić następujące formy telepracy:
telepra-ca domowa, w której pracownik lub zlecenioodbiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura praco – lub zleceniodawcy;
telepraca mobilna, w której kadra zarządzająca, specjaliści lub serwisanci, dzięki technikom teleinformatycznym, wykonują usługi u klienta, zamiast wymagać od niego przyjazdu do siedziby firmy;
telecentra, punkty wykonywania pracy zdalnej położonej z dala od firmy macierzystej, ale w pobliżu miejsca zamieszkania pracowników, zapewniające możliwość świadczenia telepracy osobom, które nie chcą lub nie mogą pracować w domu;
„telechatki”, będące skandynawskim pomysłem znajdującym coraz większą popularność w Europie, te ogólnodostępne telecentra, w których członkowie lokalnych społeczności mają możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych, dostęp do zaawansowanych technik informatycznych i telekomunikacyjnych, pracy sieciowej oraz nie tracą tak zwanego aspektu społecznego pracy, którego może brakować osobie pracującej w domu;
relokacja funkcjonalna, w wypadku której następuje skoncentrowane w jednym miejscu i świadczenie na odległość usług przedtem lokalizowanych w pobliżu klienta (na przykład globalne centra serwisowe)15.
Telepraca to taki rodzaj pracy, który ma nieprzerwany kontakt z miejscem zamieszkania i ułatwia łącznie strefy prywatnej i publiczną. Kobiety przebywające na urlopie macierzyńskim, osoby opiekujące się chorym oraz osoby niepełnosprawne ruchowo zaliczają się do grupy, której ta forma zatrudnienia otwiera nowe możliwości. Problemem w tym przypadku może się okazać jedynie poczucie społecznej izolacji poprzez brak kontaktu z ludźmi.
Praca na odległość może przynieść wiele korzyści zarówno dla przedsiębiorstwa, pracownika, jak i całego społeczeństwa. Do zalet telepracy dla pracodawcy można zaliczyć przede wszystkim redukcję kosztów związanych z wynajmem, wyposażeniem i obsługą biura. Istotne są również korzyści organizacyjne polegające na elastycznej strukturze zatrudnienia co pozwala na lepsze wykorzystanie łączy elektronicznych (na przykład w godzinach wieczornych) oraz wzrost możliwości współpracy z innymi organizacjami. Taka forma zatrudnienia przekłada się również na korzyści jakościowe zapewniające lepszy dostęp do rynku pracy oraz wzrost konkurencyjności na rynku16. Wśród korzyści jakie czerpią pracownicy z telepracy wyróżnia się między innymi elastyczność pracy, pracownik sam decyduje o czasie i miejscu wykonywania obowiązków wobec pracodawcy. Taka swoboda daje komfort wykonywania pracy poprzez pracę w domu lub w miejscu do tego najbardziej odpowiednim. Dużym plusem jest brak konieczności dojazdów do pracy, co pozwala na wykluczenie kosztów i utraconego czasu na dojazdy oraz daje możliwość swobodnego planowania czasu wolnego dostosowanego do własnych potrzeb. Dla społeczeństwa najważniejszymi cechami przemawiającymi za telepracą jest zmniejszenie bezrobocia, ograniczenie zanieczyszczenie środowiska naturalnego poprzez eliminację dojeżdżających samochodami osób do pracy oddalonej daleko od miejsca zamieszkania17.
Taka forma zatrudnienia nadal traktowana jest z wielką podejrzliwością, zarówno przez pracodawców, jak i pracowników. Obawy pracodawców opierają się przede wszystkim na wyobrażeniu braku kontroli nad podwładnym i przekonaniu, że pracownik poza zasięgiem wzroku przestanie być efektywny. Taki podejście do telepracy rodzi się z głównie z faktu, że pracodawcy są przyzwyczajeni do obserwacji podwładnych podczas pracy, często nie potrafią oceniać pracownika na podstawie wykonanej pracy, nie wierzą w umiejętności jego samoorganizacji i sami mają problemy z opanowaniem technik informacyjnych. Pracodawcy przywiązują również dużą wagę do pracy zespołowej i rywalizacji między pracownikami. Brak codziennego kontaktu pomiędzy pracownikami może być w oczach pracodawcy dużym zagrożeniem dla firmy. Dość istotnym ryzykiem dla pracodawcy staje się również uzależnienie firmy od sieci teleinformacyjnej, awarie sprzętu, wirusy, ataki hakerów mogą narazić firmę na niewyobrażalne straty.
Obawy w stosunku do telepracy mają również sami pracownicy. Brak jasności w zakresie definicji zjawiska rodzi strach pozostania pracownikiem drugiej kategorii – bez większych szans na awans, w poczuciu mniejszego zaangażowania w życiu codziennym firmy, sporadycznych kontaktach ze „stacjonarnymi” pracownikami oraz nieznajomości wszelkich kłopotów i problemów firmy. Brak kontaktów międzyludzkich i poczucie izolacji może stać się przyczyną frustracji i spadku efektywności wykonywanej pracy. Pracownicy często boją się zdecydować na taką formę zatrudnienia ze względu na brak poczucia kontroli i nieumiejętności samomobilizacji. Istotna staje się także zdolność oddzielenia miejsca pracy od życia prywatnego, której brak może doprowadzić do kłopotów rodzinnych, a także do spadku wartości czasu wolnego o wypoczynku. Poważną barierą może być również brak pakietu socjalnego. Obawy pracowników podzielają również związki zawodowe.
Pomimo tak wielu obiektywnych trudności, nie można jednak dłużej bagatelizować zjawiska telework. Telepraca stanowi poważną odpowiedź na zmiany zachodzące w społecznej rzeczywistości, w tym również w sferze pracy. Obserwując narodziny i rozwój społeczeństwa informacyjnego, nietrudno zauważyć kilka mechanizmów, których następstwem stało się spopularyzowanie telepracy w krajach wysoko rozwiniętych. Pierwszy z mechanizmów - dość oczywisty - to rozwój technologii informacyjnych, który pozwolił na gwałtowny wzrost gromadzenia i przetwarzania szeroko dostępnych informacji. Drugim istotnym mechanizmem dematerializacja produktów i usług, które rozpoczęto od wzrostu znaczenia usług w kreowaniu wartości wykonanej w gospodarek, poprzez erę mass mediów, aż do upowszechnienia komputerów osobistych.
E-handel (ang. e-commerce) to handel, który najczęściej jest definiowany jako kupno i sprzedaż towarów i usług poprzez Internet za pośrednictwem stron WWW, czyli prowadzenie działalności między partnerami handlowymi (e-przedsiębiorstwami i e-klientami) w cyberprzestrzeni. Handel elektroniczny jest bardzo młodą dziedziną nowoczesnych gospodarek. Na świecie zaczął rozwijać się dopiero w II połowie lat 90. XX wieku. Mimo niespełna 15-letniego okresu rozwoju, największe światowe firmy internetowe są dziś przedsiębiorstwami zatrudniającymi nierzadko tysiące pracowników, a ich obroty sięgają kilkunastu miliardów dolarów rocznie18. W Stanach Zjednoczonych czy krajach Europy Zachodniej z zakupów online korzysta co drugi mieszkaniec. Rozwój e-handlu nastąpił w Polsce nieco później niż na świecie, w zasadzie w ciągu ostatnich 5–6 lat, a mimo to czołowe polskie sklepy internetowe notują roczne przychody rzędu nawet kilkudziesięciu milionów złotych. Na tle młodych demokracji regionu Europy Środkowowschodniej polski e-handel lokuje się w ścisłej czołówce – zarówno pod względem popularności wśród klientów indywidualnych, jak i wykorzystania narzędzi handlu elektronicznego przez firmy.
Po nazwą e-zdrowie kryją się wszelkie zastosowania technologii teleinformatycznych w zapobieganiu chorobom, diagnostyce, leczeniu, kontroli oraz prowadzeniu zdrowego stylu życia. Narzędzia tego rodzaju służą między innymi komunikacji między pacjentem a usługodawcami z branży opieki zdrowotnej, przekazywaniu danych pomiędzy poszczególnymi instytucjami oraz bezpośrednim kontaktom zarówno między pacjentami, jak i pracownikami służby zdrowia. Mogą one również obejmować sieci informacji na temat zdrowia, elektroniczne kartoteki, usługi telemedycyny oraz przenośne lub nadające się do noszenia na sobie urządzenia komunikacyjne, służące do wspomagania pacjenta i monitorowania jego stanu zdrowia19.
Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce zakłada, że nowoczesna infrastruktura informacyjna będzie w naszym kraju podstawą taniego i przyjaznego państwa obywatelskiego. Tymczasem informatyzacja służby zdrowia z punktu widzenia pacjenta pozostawia jeszcze wiele do życzenia. Na chwilę obecną, choć większość placówek służby zdrowia korzysta w wewnętrznych systemów informatycznych, nie ma jeszcze dokumentu nakładającego na nie obowiązku stworzenia takiego wspólnego elektronicznego systemu. Nie jest to także zadanie Narodowego Funduszu Zdrowia. E-usługi służby zdrowia ograniczają się natomiast do informacyjnych stron internetowych poszczególnych placówek medycznych bez możliwości rejestracji przez Internet. Do ośrodków zdrowia można rejestrować się osobiście lub telefonicznie, a dokumentacja choroby i leczenia pacjenta najczęściej opiera się o tradycyjne, papierowe karty pacjenta w danym szpitalu czy poradni. Jeżeli pacjent chce zasięgnąć porady specjalisty w innej placówce zdrowia, musi przynieść ze sobą zgromadzoną przez siebie dokumentację.
Tymczasem informatycznymi systemami informacji wraz z możliwością rejestracji on-line do lekarza pierwszego kontaktu oraz specjalisty dysponują już niektóre prywatne ośrodki opieki zdrowotnej. Od kilku lat funkcjonuje również komercyjny portal internetowy Ogólnopolskiego Systemu Ochrony Zdrowia (www.osoz.pl), którego celem jest stworzenie ogólnopolskiej bazy danych na temat ośrodków opieki zdrowotnej, aptek i promocji zdrowia oraz możliwości rejestracji przez Internet do zalogowanych placówek. Korzystanie z systemu wymaga od pacjenta posiadania Karty Zdrowia Pacjenta oraz aktywacji Indywidualnego Konta Zdrowotnego, które jest swoistym notatnikiem zdrowia pacjenta umożliwiającym automatyczne zbieranie informacji o zdrowiu pacjenta.
Można wymienić wiele zalet wprowadzenia rozwiązań ICT do funkcjonowania służby zdrowia. Istnieje dużo czynników, które mogą proces ich wdrożenia poprawić i znacznie uprościć. Każdy etap powinien następować w odpowiedniej kolejności i być realizowany dokładnie według zaleceń. Do sukcesu rozwoju ICT w ochronie zdrowia oraz telemedycyny w Polsce mogą przyczynić się między innymi:
przyjęcie narodowej strategii promującej e-zdrowie;
referowanie przez Narodowy Fundusz Zdrowia niektórych procedur medycznych wykorzystujących rozwiązania teleinformacyjne;
rozwój prywatnych ubezpieczeń medycznych;
inicjowanie projektów na szczeblu regionalnym;
edukacja lekarzy i pacjentów.
Wśród zalet wynikających z wprowadzenia systemów informatycznych w służbie zdrowia zalicza się przede wszystkim poprawę jakości zarządzania oraz działania organizacji. Wdrażanie nowoczesnych technologii przyczynia się do poprawy szybkości i jakości przekazywanych danych oraz dostarczanych produktów/usług. Poprzez elektroniczny system możliwe staje się zmniejszenie ryzyka zawiązanego z prowadzoną działalnością, w tym z ryzykiem błędów medycznych poprzez tworzenie baz danych pacjentów, chorób, aptek umożliwiających łatwą i szybką diagnozę oraz konsultację z innymi specjalistami. Uproszczona komunikacja między placówkami zdrowia zmniejsza pracochłonność istniejących procedur administracyjnych, a tym samym przyśpiesza procesy świadczenia usług.
E-kultura jest definiowana jako „integrująca ICT z procesem produkcji, dystrybucji, prezentacji, zachowania i (ponownego) wykorzystania dzieł kultury”. Obejmuje ona także dostarczanie informacji o kulturze. Możliwości, które stwarza Internet znajdują zastosowanie w odniesieniu do aktywności kulturalnej, a jego upowszechnianie się rozszerza możliwości domowego uczestnictwa w kulturze światowej. W sieci można spotkać ogromną liczbę stron prezentującą wszystkie dziedziny sztuki. Dla licznej rzeszy internautów zainteresowanych ta dziedziną sieć staje się zbiorem dzieł sztuki. Inną formą dotyczącą aktywności kulturalnej użytkowników Internetu są różnego rodzaju portale, na których prezentowana jest aktualna oferta repertuarowa kin, teatrów, galerii i muzeów, czy też inicjatywy podejmowane przez instytucje pozarządowe, osoby prywatne czy też instytucje nie zajmujące się na co dzień tego typu działalnością. Działalność informacyjna prowadzona jest przez odpowiednie agendy urzędów gminnych, powiatowych czy wojewódzkich, instytucje upowszechniania kultury (ale może być także prowadzona przez osoby prywatne), stanowiąc źródło informacji o wydarzeniach kulturalnych. Również działy kulturalne internetowych serwisów spełniają taką funkcję.
Radni Powiatu Jarosławskiego wyrazili zgodę na rozpoczęcie współpracy pomiędzy Powiatem Jarosławskim a Województwem Podkarpackim przy realizacji projektu „Podkarpacki System e-Administracji Publicznej”.
Podjęta 12 lipca na sesji Rady Powiatu Jarosławskiego decyzja dotyczy określenia szczegółowych zasad współpracy przy projekcie. Jego finalizacja doprowadzi do utworzenia e-platformy obsługującej petentów urzędu drogą elektroniczną. Intencją e-projektu jest także upowszechnienie zastosowania podpisu elektronicznego w urzędach administracji samorządowej20.
Elektroniczne usługi publiczne są jedną z form urzeczywistnienia idei społeczeństwa informacyjnego. Dzięki temu mieszkańcy Powiatu Jarosławskiego uzyskają lepszy wgląd w działalność urzędu - mówi Starosta Jarosławski Tadeusz Chrzan.
Projekt oznacza szerszy dostęp do urzędu oraz pozwala na sprawniejszą obsługę petentów, skracając niezbędne procedury. Mieszkańcy naszego powiatu będą mogli kontaktować się także z urzędami na terenie całego Podkarpacia przy pomocy Internetu. Zapewni to szybszy termin realizacji ich spraw. Wszystko to pozwoli na łatwiejszy kontakt obywateli z instytucjami samorządowymi - kontynuuje Starosta.
Realizacja projektu przyczyni się do podniesienia atrakcyjności regionu dla inwestorów zewnętrznych i zwiększenia potencjału gospodarczego powiatu jarosławskiego. Projekt umożliwi również m.in. efektywną wymianę danych pomiędzy samorządami, urzędami administracji państwowej, placówkami edukacyjnymi, szpitalami i innymi instytucjami publicznymi.
Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, www.parp.gov.pl↩
Rozporządzenie Rady (WE) nr 1777/2005 z dnia 17.10.2005 roku ustanawiające środki wykonawcze do dyrektywy 77/388/EWG w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej http://www.przepisy.gofin.pl/5,274,73792,0.html↩
A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, A. Wódkowski, E-usługi a społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Difin, Gdańsk 2008, s.↩
Red. T. Bialobłocki, J. Moroz, Nowoczesne techniki informacji i komunikacji – ich rozwój i zastosowanie, [w:] red. M.Witkowska, K. Cholawo-Sosnowska, Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s.124.↩
Tamże, s. 141.↩
A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, A. Wódkowski, E-usługi a społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009, s. 44.↩
A. Wierzbicki, Wpływ mega trendów cywilizacji informacyjnej na sytuacje w Polsce, [w:] Strategia Rozwoju Polski do roku 2020, tom I, Diagnoza ogólnych uwarunkowań rozwojowych, Komitet Prognoz „Polska 2000+” przy Prezydium PAN, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2000, s. 54 oraz 57-58.↩
A. Dąbrowska, Rozwój nowych usług w Polsce – uwarunkowania i perspektywy, SGH w Warszawie, Warszawa 2008, s. 44.↩
Red. D. Grodzka, Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Sejmowe Kancelarii Sejmu, Warszawa 2009, s.58.↩
Red. A. Gontarz, W odpowiedzi na zmiany – eGoverment, „ComputerWorld”, 24 maja 2005, s.36-38.↩
Z. Stempnakowski, Administracja elektroniczna, [w:] red. A. Szewczyk, Społeczeństwo informacyjne – problemy rozwoju, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007, s.50-51.↩
Plan Informatyzacji Państwa na lata 2007–2010, Dz.U. 2007 r. nr 61, poz. 415.↩
Ł. Żołędziewski, Oblicza e-learningu, [w:] red. M. Sokołowski, Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo informacyjne, Instytut Informatyki Stosowanej, Elbląg 2005, s. 179.↩
J. Mazur, Telepraca jako forma organizacji pracy w dobie społeczeństwa informacyjnego. Aspekty społeczne i ekonomiczne, [w:] red. H. Haber, M. Niezgoda, Społeczeństwo informacyjne. Aspekty funkcjonowania i dysfunkcjonowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2006, s. 479.↩
Z. Stempnakowski, E-biznes w zastosowaniach, [w:] red. A. Szewczyk, Społeczeństwo informacyjne – problemy rozwoju, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2007, s. 75-76.↩
A. Szewczyk, Telepraca – szansą czy zagrożeniem dla rynku pracy, Wydawnictwo Hogben, Szczecin 2002, s. 114.↩
J. Krzak, Handel elektroniczny w Polsce, [w:] red. D. Grodzka, Społeczeństwo informacyjne, Wydawnictwo Sejmowe Kancelarii Sejmu, Warszawa 2009, s.143.↩
Unijny portal „Zdrowie”, http://ec.europa.eu/health-eu/index_pl.htm.↩
Naszamiasto.pl, http://jaroslaw.naszemiasto.pl [dostęp 17.07.2010].↩