accidentalia contractus;nie wpływają na istotę kontraktu (np. na to, czy daną umowę uznamy za umowę sprzedaży czy najmu), jednakże mocą woli stron zostały podniesione do rangi istotnych (np. termin, warunek, polecenie).
pacta sunt servanda;umów należy dotrzymywać
rebus sic stantibus [omnis contractus intellegitur];dosł. ‘ponieważ sprawy przybrały taki obrót’ - każda umowa jest pojmowana jako obowiązująca tylko w danych, oznaczonych warunkach; wszelkie umowy są rozumiane w określonym stanie rzeczy
impossibilium nulla obligatio est;nie ma zobowiązania, gdy [świadczenie] jest niemożliwe
ex maleficio non oritur contractus;kontrakt nie rodzi się z czynu bezprawnego
contractus stricti iuris;umowa ścisłego prawa (przy której wykonaniu rygorystycznie trzymamy się treści umowy ustalonej przez strony umowy)
contractus bonae fidei;umowa dobrej wiary (charakteryzuje się tym , że przy ustalaniu ich treści sąd ma pole swobodnej oceny)
bona fides;dobra wiara (zasady współżycia społecznego)
mala fides;zła wiara
venire contra factum proprium nemini licet;nie wolno występować przeciwko temu, co wynika z własnych czynów
tu patere legem quam fecisti;powinieneś przestrzegać prawa, które uczyniłeś
turpitudinem suam allegans nemo audiatur;powołujący się na własny występek nie będzie wysłuchany
dolo facit qui petit quod redditurus est;działa podstępnie ten, kto żąda tego, co będzie musiał zwrócić
in conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt;W umowach bardziej uwzględnia się zamiar stron, niż dosłowne brzmienie
in ambiguitas contra stipulatorem;wątpliwości tłumaczy się na niekorzyść tego, kto złożył oświadczenie w sposób niejasny
in contractibus tacite insunt, quae sunt moris et consuetudinis;w umowach zawierają się milcząco także wymagania wynikające z obyczajów i zwyczaju
actio negatoria;uprawnienie właściciela do tego aby inne osoby zaniechały takich zachowań, które stanowią zakłócenie spokojnego korzystania z jego własności
rei vindicatio;skarga wydobywcza (uprawnienie właściciela do odebrania jego rzeczy od każdego kto nią faktycznie włada bez uzasadnienia prawnego - do wydobycia)
superficies solo cedit;to, co znajduje się na powierzchni, przypada gruntowi
nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet;nikt nie może przenieść na drugiego więcej praw, niż sam posiada
proprietas;własność
animus;zamiar polegający na traktowaniu rzeczy jako swojej
corpus; materialne władanie rzeczą
bonae fidei possessor;posiadacz w dobrej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie w usprawiedliwionym przekonaniu, że nie narusza niczyich uprawnień)
malae fidei possesor;posiadacz w złej wierze (ten, który wszedł w faktyczne władanie wiedział, że narusza czyjeś uprawnienia)
melior est condicio possidentis;w jednakowej sytuacji lepsza jest pozycja posiadacza
mala fides supervieniens non nocet;późniejsza zła wiara nie szkodzi (jeżeli ktoś jest posiadaczem w dobrej wierze, a później dowiedział się, że narusza cudze uprawnienia, to nadal jest posiadaczem danej rzeczy - sytuacja charakterystyczna dla nieruchomości, w szczególności dla zasiedzenia)
mala fides superveniens nocet;późniejsza zła wiara szkodzi (charakterystyczne dla ruchomości)
servitus in faciendo consistere nequit;służebność nie może polegać na działaniu
servitutes;służebności
servitutibus civiliter utendum est;służebności należy wykonywać oględnie
nulli res sua servit ;nie można mieć służebności na własnej rzeczy
ex testamento;powołanie do dziedziczenia oparte na testamencie
ab intestato;dziedziczenie beztestamentowe (dziedziczenie ustawowe)
contra tabulas;dziedziczenie przeciwtestamentowe (dziedziczenie przez osoby najbliższe spadkodawcy, które zostały pominięte w testamencie - zachowek)
hereditas nihil aliud est, quam successio in universum ius quod defunctus habuerit;spadkobranie to nic innego niż sukcesja w całość praw zmarłego
nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest;Nikt nie może umrzeć pozostawiając dziedzica do części spadku, część zaś beztestamentowo
testamentum;testament
testamentum allographum;testament alograficzny (testament sporządzony ustnie w obecności świadków)
testamentum holographum;testament holograficzny (testament pisemny sporządzony w całości własnoręcznie)
testamentum ruptum;testament, który utracił prawną skuteczność (testament nieważny)
testamentum militum;testament wojskowy
ambulatoria (enim) est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum;zmienna jest (zatem) wola zmarłego aż do samego kresu życia
falsa demonstratio non nocet;fałszywe oznaczenie nie szkodzi
imperium;uprawnienia władcze (magistratury rzymskie, wojskowość), ale też struktura polityczna, władająca na wielkim obszarze terytorialnym
regnum;władza, rządy
iudicium;sąd, ale też wyrok, proces
administratio;administracja (pomoc; służebny charakter)
actor;powód/oskarżyciel
reus;pozwany/oskarżony
actor sequitur forum rei;powód idzie za sądem pozwanego
forum est ubi domicilium est;miejscem sporu jest sąd miejsca zamieszkania (pozwanego)
cognitio extra ordinem;proces rzymsko-kanoniczny, proces cywilny, proces inkwizycyjny, proces mieszany
nemo iudex sine actore;nie ma sędziego bez powoda (nie prowadzi się postępowania jeśli nie została złożona skarga)
actiones semel inclusae judicio salvae permanent /lis pendens ;skargi raz wytoczone powodują stan sprawy zawisłej
actio quaelibet in via sua;każda skarga ma właściwą sobie drogę (jest rozpatrywana samodzielnie)
actio personalis moritur cum persona ;roszczenie o charakterze ściśle osobistym wygasa ze śmiercią osoby której dotyczy
delicta perentium liberis non nocent;przestępstwa rodziców nie szkodzą dzieciom (karne też)
actio semel extincta non reviviscit ;roszczenie raz wygasłe nie odżywa
res iudicata ;rzecz osądzona
ne bis in idem;nie dwa razy za to samo (zakaz powtórnego karania)
res iudicata pro veritate accipitur;prawomocny wyrok przyjmuje się jako prawdę (wiążące)
actor non condemnatur;powód nie może być zasądzony
nemo tenetur seipsum accusare;nikt nie jest zobowiązany do oskarżenia samego siebie
actori incumbit probatio;na powodzie spoczywa ciężar dowodu
actori incumbit onus probandi;ciężar dowodu spoczywa na powodzie
ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat;ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie na tym kto zaprzecza
reus exceptiendo fit actor;podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem
reus in exceptione actor est;pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem (tj. na nim spoczywa ciężar dowodu)
non debet actori licere, quod reo non permittur;powodowi nie wolno tego, na co nie pozwala się pozwanemu
audiatur et altera pars;należy wysłuchać także drugiej strony
iura novit curia;sąd zna prawo
ubi ius ibi remedium;gdzie prawo, tam i środek (do jego realizacji)
iudicis est ius dicere, non dare;zadaniem sędziego jego stosowanie a nie tworzenie prawa
iudex non calculat;sędzia nie kalkuluje
iudex suspectus;sędzia podejrzany
iudicium non debet esse illusorium;wyrok nie powinien być pozorny
nemo est iudex in propria causa;nikt nie jest sędzią we własnej sprawie
nemo iudex sine actore;nie ma sędziego bez powoda
ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat;ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza
in dubio pro reo;w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
in dubio semper id, quod minus est, debetur;w wypadku wątpliwości, wymagane jest to co mniejsze
iudex non dedit plus, quam quod petens ipse requirit / ne ultra petita;sędzia nie może zasądzić ponad żądanie powoda
reformatio in peius iudici apellatio non licet;sądowi apelacyjnemu nie wolno zmienić wyroku na niekorzyść zasądzonego
reformationis in peius;pogorszenie sytuacji skazanego w wyniku wyroku zapadłego w postępowaniu odwoławczym
vis maior / vis absoluta / vis;siła wyższa
vis cui humana infirmitas resistere non potest;siła, której ludzka słabość nie może się oprzeć
periculum locatoris;ryzyko wynajmującego
periculum debitoris; ryzyko dłużnika (ryzyko ponosi dłużnik)
periculum in mora;ryzyko w okresie zwłoki (zwłoka - stan kiedy strona w terminie nie wykonała swoich obowiązków)
lucrum cessans ;utracone korzyści
damnum emergens;rzeczywisty uszczerbek majątkowy
damnum;szkoda
damnum compensare;naprawianie szkody
solutio;prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika; świadczenie
datio in solutum;sytuacja kiedy dłużnik za zgodą wierzyciela świadczy mu coś innego niż wynika z treści zobowiązania
solutio + res;prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem rzeczy (czy świadczył to co powinien świadczyć)
solutio + tempus;prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem czasu (czy we właściwym czasie wykonał zobowiązanie)
solutio + locum;prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika względem miejsca (czy we właściwym miejscu wykonał zobowiązanie)
obligatio alternativa;zobowiązanie alternatywne/przemienne; zobowiązanie, którego wykonanie polega na tym, że dłużnik może spełnić jedno z kilku alternatywnych świadczeń
facultas alternativa;upoważnienie przemienne; polega na tym, że dłużnik może zwolnić się od swojego zobowiązania, spełniając inne świadczenie
mora;zwłoka
mora debitoris = mora solvendi;zwłoka dłużnika (określa sytuacje, kiedy dłużnik nie wykonał zobowiązania w prawidłowo ustalonym terminie)
interpellatio;wezwanie
mora ex rei fit;zwłoka wynika z samego stanu rzeczy (z treści umowy wynika, kiedy dane świadczenie ma być wykonane i automatycznie jeśli nie zostanie wykonane to bez wezwania ma miejsce zwłoka)
fur semper moram facere videtur;złodziej postrzegany jest zawsze jako będący w zwłoce
perpetuatio obligationis;dosł. uwiecznienie zobowiązania - przeniesienie ryzyka
mora creditoris = mora accipienti;zwłoka wierzyciela = zwłoka przyjmującego (sytuacja, gdy wierzyciel nie odbiera świadczenia, które jest prawidłowo udostępnione, czyli we właściwym czasie nie przychodzi, aby odebrać to co mu się należy albo uniemożliwia dłużnikowi dostarczenie mu świadczenia)
utile per inutile non vitiatur;to, co jest skuteczne, nie doznaje uszczerbku ze strony tego, co jest nieskuteczne (dotyczy problemu częściowej nieważności czynności prawnej; częściowa nieważność czynności nie powoduje całkowitej nieważności te czynności)
quod ab initio vitiosum est, non potest tractu temporis convalescere;To, co od początku jest wadliwe, nie może być uzdrowione z upływem czasu
ratihabitio mandato comparatur;potwierdzenie równa się zleceniu
contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis;Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, lecz wykonanie przymusowe
contractus bilateralis;umowa dwustronna (wyraźnie rozdzielamy dwie strony o odmiennych interesach)
contractus multilateralis;umowa wielostronna (np. umowa spółki prawa cywilnego)
contractus innominatus;brak zaskarżalności w prawie rzymskim
contractus vitalitus;umowa aż do śmierci jednej ze stron, umowa dożywotnia
essentialia contractus;przedmiotowo istotne składniki treści kontraktu
naturalia contractus;przedmiotowo nieistotne składniki treści kontraktu, powinny się znaleźć w jej
obligatio in solidum ;solidarność niewłaściwa (po stronie zobowiązanej występuje kilku dłużników, z których każdy może spełnić świadczenie co uwalnia pozostałych)
obligatio pro rata ;zobowiązanie podzielone na części – reguła w prawie rzymskim
causa ;przyczyna prawna (to cel społeczno-gospodarczy, od którego istnienia określony porządek prawny uzależnia skuteczność oświadczenia woli)
causa obligandi vel acquirendi;celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia
causa solvendi;składający oświadczenie zmierza do rozwiązania węzła obligacyjnego (zwrot pożyczki)
causa donandi;składający oświadczenie woli zmierza do bezpłatnego dokonania przysporzenia majątkowego na rzecz kontrahenta (darowizna)
iusta causa traditionis;słuszna podstawa przeniesienia posiadania (dotychczasowy posiadacz przekazuje własność nowemu posiadaczowi - przeniesienie odbywa się w oparciu o akceptowalną przez prawo podstawę)
iusta causa possidendi;słuszna/godziwa przyczyna objęcia w posiadanie (podstawa do wejścia w posiadanie przez zasiedzenie)
causa criminalis;sprawa kryminalna
causa civilis;sprawa cywilna
culpa in custodiendo;wina w nadzorze (możliwość przypisania odpowiedzialności za czyny innych osób - odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, dzieci)
culpa in eligendo;wina w wyborze (np. odpowiedzialność za winy podwykonawców)
culpa neglegentia;sytuacja w której sprawca, wyraził szkodę, chociaż tej szkody nie chciał wyrządzić; wina nieumyślna
dolus;zły zamiar, podstęp (sprawca który chce wyrządzić szkodę - wina umyślna)
culpa lata;grube niedbalstwo (niezrozumienie tego, co wszyscy rozumieją)
culpa levis;lżejsze niedbalstwo
culpa in concreto;niedołożenie staranności takiej, jak w swoich własnych sprawach
culpa in abstracto;porównanie staranności sprawcy szkody, z jakąś hipotetyczną starannością jakiej należałoby dołożyć
culpa in contrahendo;niestaranność w fazie zawierania/negocjowania umowy (np. rozpoczęcie negocjacji bez zamiaru zawarcia umowy)
dolus premeditatus;popełnienie czynu w sposób zaplanowany
dolus repentinus;popełnienie czynu w sposób raptowny (nie planował, ale uczynił)
dolus subsequens;zamiar następczy (podjęcie działania w celu osiągnięcia rezultatu i w czasie jego realizacji dokonanie rzeczy, które nie były planowane)
dolus directus;zamiar bezpośredni (ktoś podjął działanie, zmierzające bezpośrednio do wywołania określonego nagannego lub przestępnego skutku)
dolus coloratus;zły zamiar zabarwiony (używany, żeby wskazać, iż nagannemu działaniu sprawcy towarzyszyło jakieś szczególne zabarwienie emocjonalne)
dolus evetualis;zamiar ewentualny (sprawca wie, że jego działanie może wywołać określony skutek i on się z nim godzi - podpala dom wiedząc, że są w nim osoby, które nie mogę go samodzielnie opuścić)
volenti non fit iniuria;Chcącemu nie dzieje się krzywda
casus fortuitus;przypadek nadzwyczajny (czysto losowy)
casus mixtus;przypadek mieszany (kiedy szkoda jest następstwem zdarzenia losowego, ale jest ona następstwem niedbalstwa)
casus a nullo praestantur;za zdarzenie z powodu przypadku nikt nie jest zobowiązany do świadczenia (od nikogo nie można domagać się odszkodowania)
casus sentit dominus;zdarzenie przypadkowe dotyka właściciela (konsekwencje zdarzeń przypadkowych ponosi właściciel)
bonum / bona;dobra majątkowe (majątek)
res corporales;obiekt materialny
res incorporales;obiekt niematerialny
possessio;posiadanie/władztwo faktyczne
dominium;własność
iura in re aliena;prawo do rzeczy cudzej/ ograniczone prawa rzeczowe
obligatio / obligationes;zobowiąznie
(…) hominum causa omne ius constitutum sit; Wszelkie prawo winno być stanowione ze względu na człowieka
nasciturus pro iam nato habetur quitiens de commodis eius agitur;dziecko poczęte uważa się za już narodzone, o ile chodzi o jego korzyści
nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius quaeritur; tego, kto ma się urodzić, uznaje się za już urodzonego, ilekroć chodzi o jego korzyści
matrimonium putativum; małżeństwo mniemane, nieważne
matrimonium legitimum; małżeństwo wywołujące skutki prawne, zgodne z prawem, małżeństwo ważne
ius quod ad personas pertinet;prawo, które dotyczy osób
coniux;małżonek (ogólnie)
maritus / vir/ vir + coniux; mąż
marita / uxor;żona
parentes / genitores;rodzice
ascendentes;wstępni, ascendenci
descendentes;zstępni, descendenci
cognatus;pokrewieństwo krwi (spokrewniony - rodzeństwo rodziców, kuzynostwo)
affinis;powinowactwo (relacja pomiędzy jednym z małżonków, a krewnymi drugiego małżonka)
persona;osoba ludzka
mater semper certa est;matka jest zawsze pewna
pater est quem nuptiae demonstrat;ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo
quia semper certa est, etiam si volgo conceperit: pater vero is est, quem nuptiae demonstrant. (...);ponieważ ta zawsze jest pewna, nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża, ojciec jest zaś to ten, na którego wskazuje małżeństwo
ius naturale es quod natura omnia animalia docuit (...) hinc descendit maris atque feminae coniunctio quam nos matrimonium apellamus(...);prawem naturalnym jest to, czego natura nauczyła wszystkie istoty żywe (...) stąd wywodzi się związek mężczyzny z kobietą, który my nazywamy małżeństwem (...)
obligatio est vinculum iuris, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum nostrae civitatis iuria;zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia czegoś zgodnie z prawami naszego państwa
creditor;wierzyciel
debitor; dłużnik
obligatio ex contractu;zobowiązanie umowne (dwie strony umówiły się na określone świadczenia)
obligatio ex delicto;zobowiązanie z czynu niedozwolonego (zobowiązanie deliktowe)
obligatio quasi ex contractu;zobowiązanie jak gdyby z zobowiązania umownego (np. spłata nadwyżkowej raty kredytu, bezpodstawne wzbogacenie)
obligatio quasi ex delicto;zobowiązanie jak gdyby z czynu niedozwolonego (np. gdy mój pies pogryzł jakąś osobę)
obligatio ex lege;zobowiązanie z mocy samego prawa
obligatio naturalis;zobowiązanie naturalne (zobowiązanie za którym nie stoi przymus porządku prawnego, jest to taka relacja, w której wierzyciel nie może przymusowo domagać się spełnienia świadczenia, ale jeśli dłużnik spełnił świadczenie, to uznaje się je za świadczenie niezależne)
obligatio civilis;zobowiązanie cywilne (jest to takie zobowiązanie, którego spełnienia można domagać się na drodze sądowej
ius coercendi;uprawnienia do karcenia,uprawnienia władzy publicznej do karania przypadków naruszenia porządku publicznego
ius gladii;prawo miecza, uprawnienie do użycia siły zbrojnej
ius disponendi;uprawnienie do rozporządzania przedmiotem uprawnienia
ius possidendi;uprawnienie do posiadania, faktycznego władania obiektem
ius utendi et fruendi;prawo do korzystania i pobierania korzyści z obiektu do którego mamy uprawnienia
ius acquisitum = ius quaesitum;uprawnienia do nabycia własności
lex posterior derogat priori;ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą
lex posterior generalis non derogat legi priori speciali;ogólna ustawa późniejsza nie uchyla wcześniejszej ustawy szczegółowej
lex specialis derogat legi generali;ustawa szczególna uchyla ustawę ogólną
lex superior derogat legi inferiori;ustawa wyższa uchyla ustawę niższą
lex retro non agit = lex prospicit, non respicit;ustawa patrzy w przyszłość, a nie w przeszłość, prawo nie działa wstecz
cessante ratione legis cessat ipsa lex;Gdy ustaje przyczyna obowiązywania ustawy, traci moc sama ustawa
lex iniusta non est lex;ustawa niesłuszna nie jest ustawą
inter arma silent leges;wśród szczęku oręża milczą prawa
nullum crimen sine lege;nie ma przestępstwa bez ustawy
nulla poena sine lege;nie ma kary bez ustawy
nullum crimen sine poena;nie ma przestępstwa bez kary (publiczny charakter przestępstwa)
benignius leges interpretandae sunt, quo voluntas earum conservetur;ustawy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha
scire leges non hoc est verba larum tenere, sed vim ac potestatem;Znać prawa to nie znaczy trzymać się słów ustawy, ale jej treści i mocy działania
in legibus magis simplicitas quam difficultas placet;W prawie podoba się bardziej prostota niż zawiłość
consuetudo est optima legum interpres;Zwyczaj jest najlepszą wykładnią prawa
ubi lex non distinquit, nec nos distinguere debemus to samolege non distinguente nec nostrum est distinguere;tam, gdzie ustawa nie wprowadza rozróżnień nie powinniśmy my takich rozróżnień wprowadzać
lex imperfecta;ustawa niedoskonała (brak sankcji)
lex minus quam perfecta;ustawa mniej niż doskonała (opatrzona sankcją ale nie pozbawiająca ważności czynności)
lex perfecta;ustawa doskonała (sankcja nieważności)
lex plus quam perfecta;ustawa bardziej niż doskonała (sankcja nieważności i kara)
minus quam perfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et si factum sit, non rescindit, sed poenam iniungit ei, qui contra legem fecit;Ustawa mądra jest to ustawa, która zakazuje czegoś, ale jeśli zostało dokonane, nie czyni nieważnym ale nakłada karę
lex causae;prawo właściwe w danej sprawie
lex domicilii;prawo miejsca zamieszkania
lex fori;prawo miejsca siedziby sądu
lex loci actus;prawo miejsca dokonania czynności
lex loci celebrationis;prawo miejsca dokonania aktu uroczystego (ceremonii)
lex loci contractus;prawo miejsca, w którym została zawarta umowa
lex patriae;prawo ojczyste
lex rei sitae;prawo położenia rzeczy
hereditas;spadek
contra ius fasque;przeciw prawu boskiemu i ludzkiemu
fas est;jest rzeczą godziwą
per fas et nefas;wszelkimi środkami godziwymi i niegodziwymi
ius est ars boni et aequi;prawo jest sztuką tego, co dobre i słuszne
ius recipsit aequitatem;prawo ma na względzie sprawiedliwość
ius et fraus nonquam cohabitant;prawo i działanie podstępne nigdy nie współistnieją