Koncepcja człowieka w Psychoanalizie

Psychoanaliza to metoda badania polegająca na analizie życia psychicznego pacjenta, umożliwia ona zdiagnozowanie przyczyn jego problemów. Ma ona na celu umożliwienie opisania struktury ludzkiej psychiki a zarazem zrozumienie funkcjonowania osobowości człowieka. Metodę tą jako pierwszy wynalazł Zygmunt Freud żyjący w latach 1856 – 1939, słynny neurolog i psychiatra, profesor Uniwersytetu w Wiedniu, specjalista w leczeniu nerwic oraz histerii. Jego najważniejszym dziełem jest „Objaśnienie marzeń sennych” opublikowany w listopadzie w 1899 roku. Inne jego dzieła to „Trzy rozprawy z teorii seksualnej”, „Totem i Tabu” oraz wiele innych. Zygmunt Freud jest również twórcą psychiki nieświadomej, gdyż zaobserwował, że sens objawów wszelkich schorzeń nerwicowych jest zawsze przed chorym ukryty. Człowiek zamienia procesy świadome procesami nieświadomymi. Spowodowane to jest traumatycznymi lub bolesnymi wydarzeniami, których dana osoba nie chce pamiętać, to też usuwa je w odruchu obronnym.

Psychoanaliza ma na celu odkrycie źródła zaburzeń w procesach nieświadomych, według Freuda wpływ procesów nieświadomych na zachowanie człowieka jest ogromny może nawet większy niż procesów świadomych. Zdaniem badacza procesy nieświadome przejawiają się na zewnątrz np. występowaniem przejęzyczeń, skojarzeń, przestawień, czy pominięć jak również objawów choroby psychicznej.

W swojej teorii Freud wyróżnił 3 warstwy psychiki:

- nieświadomość

- przedświadomość

- świadomość

Nieświadomość to właśnie w tej warstwie ma miejsce większość mechanizmów motywujących zachowania. Gromadzą się tutaj treści psychiczne, których nie można sobie uświadomić bezpośrednio. Nieświadomość składa się głównie z treści wypartych.

Przedświadomość gromadzą się tutaj treści psychiczne, które znane są już świadomości lub pojawiają się na zasadzie kojarzenia.

Świadomość wbrew pozorom nie jest najważniejszą warstwą psychiki, lecz dotyczy głównie bieżących wydarzeń czyli zdolności percepcyjnych, kontroli napływania bodźców. Treści świadome mogą być też dowolnie z niej usuwane.

Tak więc rolę świadomości można określić jako monitoring i kontrolę zachowania, podczas gdy rolą nieświadomości jest wywoływanie i ukierunkowywanie zachowania.

Podstawą koncepcji psychoanalizy jest pogląd Freuda o nieświadomym charakterze procesów psychicznych człowieka i o kluczowej roli libido czyli popędu seksualnego w procesach motywacyjnych.

Nieświadomość pozostaje w sprzeczności ze świadomością jest przez nią ograniczona i cenzurowana. W obrębie nieświadomości znajdują się tłumione pragnienia i nieuświadomione motywy działania oraz wspomnienia i myśli podświadome wyparte przez jednostkę ze świadomości. Według Freuda działania procesów nieświadomych nie można skorygować ani wyeliminować z życia psychicznego jednostki.

Procesy nieświadome mimo tego, że nie zdajemy sobie sprawy z ich działania mają ogromny wpływ na nasze życie, kierując wyborami naszych celów i intensywność dążeń kształtując nasze poglądy i modelując reakcję społeczne nawiązywane przez nas. Nieświadome życie psychiczne jednostki stanowi bazę dla jej świadomych zachowań i emocji. Mechanizm ten działa również w drugą stronę: wszystkie zdarzenia i emocje doświadczane przez jednostkę w jej życiu przenikają do nieświadomości, są w niej przetwarzane i rozwijane w nowe konstrukty psychiczne. Zgodnie z teorią Freuda nieświadomość pozwala też na powiązanie doświadczeń z dzieciństwa z zachowaniem jednostki w dorosłym życiu, a tym samym wyjaśnienie tych zachowań przez odniesienie do motywów mających korzenie w przeszłości.

Teoria osobowości złożona z trzech instancji:

Id – dziedzina naturalnych popędów, instynktów.

Ego – instancja zwrócona przede wszystkim w kierunku świadomości, odzwierciedla treści dane świadomemu postrzeganiu.

Superego – obejmuje ideały i normy moralne.

Krytyka Psychoanalizy

Krytycy psychoanalizy twierdzą, że nie da się jej zbadać doświadczalnie, więc nie można jej zaliczyć do nauki, a jedynie do literatury, pseudonauki lub paranauki. Ponadto wielu autorów uważa, że Freud w wielu miejscach fałszował swoje obserwacje aby potwierdzały jego teorię, a w niektórych przypadkach posługiwał się numerologią (np. przy interpretacji marzeń sennych).

Niektóre koncepcje psychoanalizy przetrwały i zostały potwierdzone ale część z nich obalono (np. nie jest prawdą, że wszystkie popędy sprowadzają się do libido). Mimo to istnieją psychoanalitycy, którzy wciąż trwają przy głoszeniu tych teorii. Psychoanaliza jest często także spostrzegana nie jako nauka, lecz rodzaj sztuki terapeutycznej.