Koncepcja człowieka w psychologii

Na początku przybliżę pojęcie psychologii. Psychologia jest nauką, która bada mechanizmy i zachowania człowieka. Bada również wszelkie interakcje międzyludzkie oraz te związane z otoczeniem. Pojęcie psychologii pochodzi z Grecji i oznacza psyche- dusza i logos- myśl, słowo, czyli inaczej patrząc rozumowanie. Czepie ona informacje z dziedzin takich jak: socjologia, antropologia, filozofia i biologia. Psychologia jest zaliczana do nauk społecznych oraz humanistycznych, od niedawna również do behawiorystycznych.

W psychologii wyróżniamy również 3 główne koncepcje psychologiczne człowieka oraz jedną „półkoncepcję”. Jedną z głównych koncepcji jest behawioryzm i ją przybliżę w poniższym tekście.

Behawioryzm pochodzi od angielskiego słowa behaviour czyli zachowanie. Rozwinął się w XX wieku początkowo w USA. Jednym z założeń behawioryzmu jest stwierdzenie, iż nie powinno się negować występowania zjawisk psychicznych, gdyż są one ubocznym działaniem mózgu i nie da ich się badać metodami naukowymi. Innym założeniem behawioryzmu jest stwierdzenie, że jeżeli chcemy aby była ona rzetelną nauką, to musimy poddawać eksperymentom i ograniczyć sie do takich, aby można było je zbadać, określić bodźce i reakcje na bodźce.

Twórcami tej koncepcji są między innymi Iwan Pawłow, John Watson, Burrhus F. Skinner i Jerzy Konorski. Według nich behawioryzm akcentuje wpływ środowiska zewnętrznego na człowieka i podkreśla możliwości manipulowania oraz sterowania człowiekiem. Zachowanie człowieka całkowicie zależy od bodźców zewnętrznych i jest reakcją na bodźce które występują w życiu. Współcześni behawioryści nie ograniczają się do stwierdzenia, że środowisko steruje człowiekiem, ale zawracają również uwagę na to, że jego działania wpływają z kolei na zmianę środowiska. Zachowanie ludzkie kształtuje otoczenie jednostki.
Behawioryści nakreślili wizerunek człowieka zewnątrzsterownego, którego zachowanie jest zaprogramowane przez aktywne środowisko. Jeśli zachowanie człowieka zależy od środowiska społecznego, to dzięki odpowiednim metodom manipulacji można dowolnie modyfikować reakcje ludzkie. Jeśli chcemy ukształtować "człowieka doskonałego", który posiadałby nawyki organizacyjne, musimy najpierw stworzyć "doskonałe środowisko" i to właśnie wpłynęło na rozwój inżynierii behawioralnej. Rozwój człowieka to proces wytwarzania, inaczej prowadzi do uczenia się poszczególnych nawyków. Behawioryzm jest skoncentrowany na nagrodach i karach, jakich dostarcza człowiekowi środowisko, dzięki którym jest „stosowane” programowanie człowieka. inaczej mówiąc, istnieją dwa rodzaje wzmocnień, które modyfikują zachowania człowieka: wzmocnienia pozytywne i negatywne. Sterują one postępowaniem człowieka z zewnątrz. W podejściu behawioralnym wolność jest zatem brakiem negatywnych wzmocnień w środowisku zewnętrznym, a godność jest budowana na podstawie pozytywnych wzmocnień, które staja się bodźcami moralnymi.

Przedstawię stosowanie behawioryzmu za pomocą etapów jakie mają miejsce.

I etap
Pożywienie = Ślinienie się
Występuje tu bodziec bezwarunkowy, taki jak podane pożywienie czyli wystąpienie głodu. Pokazanie jedzenia powoduje wystąpienie ślinienia się, co naturalnie zwiększa poczucie głodu. I ślinienie staję się tym samym reakcją na bodziec bezwarunkowy.

II etap
Dzwonek + Pożywienie = Ślinienie się
Po pojawieniu się dzwonka osoba badana ma obojętny stosunek do niego, ponieważ nie wie co on sygnalizuje. Po dzwonku, czyli reakcji obojętnej pojawia się bodziec bezwarunkowy, jedzenie. Następstwem jest już ponowne ślinienie się.

III etap
Dzwonek = Ślinienie się
Po kilku próbach z pokazaniem, że dzwonek oznacza pojawienie się jedzenia, sam dzwonek staje się bodźcem bezwarunkowym. Badana jednostka już wie, że będzie jedzenie mimo, że go nie widzi. Ta reakcja powoduje ślinienie się badanego, bo wie, że zaraz otrzyma nagrodę w postaci posiłku.

Następnym etapem może zostać uwarunkowanie instrumentalne. Uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy (wzmocnienie pozytywne, inaczej nagroda), albo unikamy czegoś niepożądanego(wzmocnienie negatywne, czyli kara).

Trzeba pamiętać przede wszystkim, że stosowanie kar i nagród w koncepcji behawiorystycznej może mieć różne skutki. Przede wszystkim kary mogą powodować agresję, mogą powstać zaburzenia emocjonalne, unikanie kar za pomocą kłamstwa oraz tematu, reakcje lękowe, gniew i zachowania aspołeczne. Lecz nie zawsze tak się dzieje. Czasem kary mogą powodować naukę. Dziecko może wiedzieć co powoduje kary i nie chce aby ją znów miało otrzymać. Zatem unika popełniania błędów za które zostaje karany.

Jeżeli stosujemy kary, musimy zastosować sterowanie pozytywne czyli wzmocnienia popularnie nazywane nagrodami. Te również trzeba stosować z umiarem i „głową”, aby nie spowodowało ono skutków ubocznych typu „coś za coś”. Nagrodami powinny być pochwały, rzadziej już jakieś przedmioty. Nagrody wpływają na psychikę i na postawę budująco oraz wzmacniająco. Dzięki temu dziecko utrwala dobre zachowania w swojej pamięci i częściej, początkowo pod kontrolą umysłu a potem mechanicznie występują u niego wymagane zachowania.

Na zakończenie chciałam napisać, że behawioryzm jest podstawową koncepcją człowieka i najbardziej wpływa na psychikę człowieka oraz nawet badanych zwierząt. Tą właśnie metodą najlepiej można wyuczyć wybranych zachowań i najlepiej są one utrwalane. Temu właśnie wybrałam i opisałam tą koncepcję.

Bibliografia

J. Kozielecki ,Koncepcje psychologiczne człowieka’, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 1998

David M. Buss, Psychologia ewolucyjna’, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, s.47