Profilaktyka, terapia i resocjalizacja osób uzależnionych.
Podstawowym miejscem realizacji integralnej profilaktyki jest rodzina. Rodzina jest pierwszą i najważniejszą szkołą życia. Relacje wewnątrz rodziny stanowią matrycę, która wyciska piętno na sposobie odnoszenia się dziecka do samego siebie, do innych ludzi i do Boga. W rodzinie młodzi uczą się podstawowych wartości, norm moralnych i wzorców obyczajowych.W kręgu rodzinnym rozstrzyga się w dużej mierze stopień dojrzałości moralnej, duchowej, religijnej i społecznej. A wszystkie te wymiary dojrzałości mają związek z postawą młodych ludzi wobec substancji uzależniających.
Działania profilaktyczne można zróżnicować na pierwszorzędowe, drugorzędowe i trzeciorzędowe.
Działania pierwszorzędowe kierowane są do zdrowych i wspomagają prawidłowe procesy rozwoju psychospołecznego. Zaliczyć tu można np. Programy Profilaktyki Zdrowotnej. Celem tych programów jest eliminowanie czynników zagrażających zdrowiu. Programy takie uwzględniają zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia odnośnie szerokiego rozumienia istoty zdrowia, skutkiem, czego profilowanie i profilaktyka zdrowotna mają obejmować nie tylko zapobieganie chorobom, ale również utrzymanie rozwoju i pełne wykorzystanie fizycznych, umysłowych, emocjonalnych i duchowych potencjałów człowieka1.
Programy drugorzędowe, zwane inaczej wczesną interwencją, kierowane są do ludzi, u których pojawiają się pierwsze przejawy zaburzeń różniące się formą i nasileniem. Celem ich jest tworzenie warunków, w których możliwe jest zahamowanie rozwoju trudności i powrotu do optymalnego poziomu funkcjonowania psychospołecznego. Przykładem takiego programu jest Program Wspierania Zdrowia Rodziny. Jest on wdrażany w środowisko rodzin młodzieży wysokiego ryzyka.
Programy trzeciorzędowe kierowane są do ludzi, u których występuje już zdiagnozowana patologia i którzy po procesie terapeutycznym potrzebują wsparcia w powrocie do satysfakcjonującego i społecznie użytecznego stylu życia. Tego typu programy służą zapobieganiu nawrotom. Są one fazą leczenia, która mają pomóc choremu w zachowaniu trzeźwości jak najdłużej. Kontakt z terapeutą, czy też grupą wsparcia daje uzależnionym szansę na to, aby mógł on bezpiecznie przejść przez wszystkie ciężkie chwile w życiu2.
Szczególnie ważne jest objęcie tego typu wsparciem osób, które opuszczają ośrodek terapeutyczny. Dzięki przebytej w ośrodku terapii uzależniony ma możliwość utrzymania się w trzeźwości, a także ponownego podjęcia niektórych ról społecznych – często tam kończy naukę i zaczyna pracować w pobliżu. Ale cały czas czuje nad sobą parasol ochronny. Natomiast bardzo trudnym momentem jest dla niego powrót do środowiska – do rodziny, do miejsc i sytuacji kojarzących się z dotychczasowym nałogiem. Nieraz musi żyć w sąsiedztwie osób ,które nadal biorą. Niebezpieczny jest panujący w takich środowiskach klimat otoczenia, sprzyjający nawrotom. W trakcie leczenia w ośrodku pacjent uczy się wprawdzie, jak sobie radzić w środowisku, ale w bezpośredniej z nim konfrontacji stosowanie poznanych strategii nie należy do zadań łatwych. Dlatego bardzo ważne jest, aby na początku nie był sam, ale by miał wsparcie poradni czy grupy samopomocy. Ważna jest pomoc w tym, aby sam nie uznał swojego leczenia za zakończone.
Często zdarza się, że w konfrontacji ze środowiskiem chory ponosi klęskę. Bywają pacjenci, którzy po prostu nie mogą wrócić tam, gdzie kiedyś się uzależnił. Należy, więc stwarzać im możliwość życia w innym miejscu. Niestety, wciąż zbyt mało jest w Polsce hosteli i mieszkań readaptacyjnych, w których pacjenci mieliby szansę stopniowego wchodzenia w nowe środowisko.
24. Proces readaptacji społecznej i jego istota
Przez readaptację społeczną rozumie się najczęściej ponowne przystosowanie się jednostki do czynnego i samodzielnego życia, wyrażającego się w pełnieniu ról społecznych związanych z podstawowymi sferami i płaszczyznami ludzkiej egzystencji.
Pojęciami bazowymi dla tak rozumianego pojęcia readaptacji społecznej są: przystosowanie, adaptacja, akomodacja, asymilacja itp. Pojęcia te w szczegółach różnią się między sobą, oddając mniej lub bardziej zaawansowaną fazę przystosowania, niemniej jednak zawsze jest tak, że kiedy mówimy o którejś z jej postaci, to zawsze wskazujemy na mniej lub bardziej zaawansowany proces identyfikacji jednostki z odpowiednimi grupami społecznymi, oraz podejmowanymi w ich ramach rolami społecznymi. Tak postrzegane przystosowanie społeczne kojarzy się z socjalizacja jednostki, nie można jednak postawić znaku równości miedzy tymi dwoma pojęciami.
Proces socjalizacji jest procesem dynamicznym, polega on nie tylko na przyswajaniu, kanalizowaniu i zinternalizowaniu ról przypisywanych jednostce, ale również na identyfikowaniu ich i twórczym pełnieniu w coraz to nowych grupach społecznych. A więc przystosowaniem można by nazwać początkowe fazy uspołecznienia dziecka czy też wstępne stadia wchodzenia jednostki w nowe grupy i role społeczne. Wszelkie fazy uspołecznienia (socjalizacji) dziecka czy początkowe fazy uczestnictwa jednostki w nowych dla niej grupach społecznych charakteryzują się głównie wiernym odwzorowywaniem zachowań przypisywanych czy oczekiwanych przez grupę. Dopiero w późniejszych fazach uspołecznienia lub też po wnikliwym opanowaniu przez jednostkę przypisanych jej ról, przeciwstawia ona własną, często twórczo zmodyfikowaną koncepcje pełnienia tych ról, bądź opanowuje nowe wartości i wzory zachowań, przystosowując w konsekwencji te grupy do nowych warunków i zachodzących przemian.
Zgodnie z przedstawionym rozróżnieniem przystosowanie społeczne jednostki można określić, jako początkową fazę jej socjalizacji, kiedy to jednostka odtwarza, czy tez ściśle z oczekiwaniami grupy odgrywa przypisywane jej role. Po tej fazie następuje faza „kreowania tych ról”, która polega na twórczym kształtowaniu społecznych oczekiwań, decydujących zarówno o powstawaniu jak i o zmianie różnych ról i systemów społecznych. W ten sposób dochodzimy do istoty pojęcia readaptacji społecznej. Pozostaje ona w ścisłym związku z pojęciem resocjalizacji. Jeśli przyjmiemy że istota readaptacji społecznej jednostki sprowadza się do zmiany przynależności społecznych jednostki i ponownego procesu jej identyfikacji z nowymi grupami i rolami społecznymi, to cały ten proces stanowi raczej ukoronowanie podejmowanych wobec niej działań resocjalizacyjnych. Z tego też względu stany społecznej readaptacji osiągnięte przez resocjalizowanie jednostki należy traktować jako miarę skuteczności tego procesu. Można stwierdzić, że im bardziej jednostka uległa społecznej readaptacji, tym bardziej została zresocjalizowana. Oznacza to, że u jednostki, która poddała się procesowi społecznej readaptacji musiał nastąpić proces ponownego uczenia się, kanalizacji, identyfikacji i internalizacji społecznie akceptowanych ról, co w konsekwencji spowodowało też że została ona włączona w zupełnie nowe struktury i stosunki społeczne.