AJDUKIEWICZ, KAZIMIERZ

ur. 22 XII 1890 w Tarnopolu, zm. 12. IV 1963 w Warszawie. Autor wybitnych prac z dziedziny logiki formalnej, metodologii nauk i filozofii, wychowawca kilku pokoleń logików polskich.

Szkołę powszechną ukończył w Krakowie (1900), gimnazjum we Lwowie (1908). W. l.1908?13 studiował na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie matematykę, fizykę i filozofię, pod kierunkiem K. Twardowskiego, J. Łukasiewicza i M. Smoluchowskiego. Doktoryzował się z filozofii we Lwowie w 1912, habilitował w 1921 w Warszawie, gdzie bliżej zetknął się ze St. Leśniewskim (którego znał ze Lwowa). W 1. 1922?26 wykładał jako docent we Lwowie, w 1926 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1928 uniwersytetu lwowskiego, na którym wykładał do 1940. W czasie okupacji niemiec- ? kiej we Lwowie pracował w tajnym nauczaniu. Od lipca 1945 wykładał fizykę i logikę we Lwowie. W grudniu 1945 objął katedrę teorii i metodologii nauk na uniwersytecie poznańskim. W 1955 przeniósł się do Warszawy, gdzie objął katedrę logiki na tutejszym uniwersytecie oraz kierownictwo Zakładu Logiki Instytutu Filozofii i Socjologii PAN. W 1961 przeszedł na emeryturę, prowadząc nadal i do ostatniej chwili seminaria na uniwersytecie, biorąc czynny udział w pracach Instytutu Filozofii i Polskiego Towarzystwa Filozoficznego, opracowując do reedycji dawne prace i przygotowując nowe, przede wszystkim książkę pt. Logika pragmatyczna, w momencie śmierci niemal ukończoną (wyd. H. Mortimer i K. Szaniawski, Warszawa 1965).

W czasie pierwszej wojny światowej A. walczył w wojsku austriackim na froncie włoskim; uzyskał dwie srebrne odznaki za waleczność w związku z uratowaniem towarzyszy broni zagazowanych w rozbitym forcie. Po upadku monarchii austriackiej służył w wojsku polskim, które opuścił w 1920 w randze kapitana. W 1920 A. poślubił Marię Twardowską, córkę K. Twardowskiego.

Działalność naukowa A. objęła 1.1913?63. W okresie tym opublikował ponad 108 pozycji bibliograficznych, w tym kilka książek. Jego twórczość naukowa obejmuje trzy działy: 1. prace o charakterze podręcznikowym, 2. prace popularno-naukowe oraz 3. bogaty dział rozpraw naukowych. Do prac podręcznikowych należą: a) Główne zasady metodologii nauk i logiki formalnej (skrypt z 1927/28), b) Logiczne podstawy nauczania (1934), c) kilka wydań podręcznika logiki dla szkół średnich (publikowanego jako Propedeutyka filozofii, I wyd. w 1938?resp. Zarys logiki, I wyd. w 1953), d) wypisy pt. Glówne kierunki filozofii w wyjątkach z dziel klasycznych ich przedstawicieli (1923), e) Zagadnienia i kierunki filozofii (1949). A. pozostawił nie zakończony obszerny podręcznik metodologii. Do prac popularno-naukowych zaliczyć wypada liczne artykuły publikowane w ?Filomacie", ?Wiedzy i Życiu" itp. ? Z zakresu twórczości naukowej A. w ściślejszym słowa tego znaczeniu wymienię tylko niektóre pozycje. Oto ich tytuły: Z metodologii nauk dedukcyjnych (1921 ? praca habilitacyjna); Czas względny i bezwzględny (1921); Założenia logiki tradycyjnej (1926); O znaczeniu wyrażeń (1931); Sprache md Sinn (Język i znaczenie), 1934; Das Weltbild und die Begriffsap-paratur (Obraz świata i aparatura pojęciowa), 1934; W obronie uniwersaliów (1932); Die syntaktische Kon-nexitat (1936); O stosowalności czystej logiki do zagadnień filozoficznych (1934);Problemat transcendentalnego idealizmu w sformułowaniu semantycznym (1937); Logika a doświadczenie (1947); Zmiana i sprzeczność (1948); Klasyfikacja rozumowań (1953); O definicji (1956); Trzy pojęcia definicji (1958); Le probleme du fondement des propositions analytiąues (Problem uzasadnienia zdań analitycznych, 1958,1; Zagadnienie racjonalności zawodnych sposobów wnioskowania (1958); Zagadnienie uzasadniania (1963). Pojawienie się każdej z nich było wydarzeniem naukowym, wiele z nich zostało przetłumaczonych na inne języki (m. in. The Scientific World Perspective,vf.Readings in Philosophical Analysis, wyd. H. Feigl i W. Sellers, N. Jork 1949, s. 182?190; Logic and Experience, ?Synthese" VIII 6/7, 1950; Abriss der Logik, Berlin 1958), niektóre pojawiały się od razu w językach obcych, w czasopismach krajowych (m. in. ?Studia Logica", ?Ruch Filozoficzny", ?Studia Filozoficzne") i zagranicznych (m. in. ?Erkenntnis", ?Synthese", ?Analysis"). Większość weszła w skład wyboru pism zatytułowanego Język i poznanie (t. I, Wybór pism z lat 1920?1939, Warszawa 1960; t. II, Wybór pism z lat 1945?1963, tamże 1965, pośmiertnie).

Na podstawie tych prac można pokusić się o naszkicowanie sylwetki naukowej A. Zaczął swe dociekania od zagadnień z logiki formalnej. W jego pracy pt. Z metodologii nauk dedukcyjnych znajdujemy pierwsze w Polsce pomysły sformalizowanego systemu dedukcyjnego oraz dostrzeżenie związku między wyprowadzalnością logiczną a tautologicznością odpowiedniego okresu warunkowego, związku ujętego z czasem w tzw. twierdzenie o dedukcji. W swoich pracach poświeconych językowi A. zajmował początkowo punkt widzenia składni języka, opuszczając go jedynie po to, by wkroczyć w dziedzinę pragmatyki i mówić o sposobie używania wyrażeń przez ludzi. W zakresie składni dał szereg nowych pomysłów, które z czasem znalazły zastosowanie przy maszynach tłumaczących z jednego języka na inny. W dziedzinę pragmatyki prowadziła dyrektywalna teoria znaczenia. Tego rodzaju badania doprowadziły do ciekawej koncepcji różnych na siebie nawzajem nieprzekładalnych aparatur pojęciowych oraz do tezy konwencjonalizmu radykalnego (według której sądy nasze są wyznaczone nie tylko przez dane doświadczenia, ale nadto przez przyjęty aparat pojęciowy). W zakresie teorii poznania A. wcześnie sformułował swój program, któremu pozostał wierny do końca: anty irracjonalizm. Stanowiska tego nie należy jednak utożsamiać z odrzucaniem wszelkiego a priori. Przyjmowanie w tym charakterze jedynie sądów analitycznych A. uważał za zgodne z duchem empiryzmu (umiarkowanego).
(Słownik Filozofów t.1, Warszawa 1966, s. 6-7, artykuł Marii Kokoszyńskiej)