Temat pracy: Analizując wybrane dzieła literackie i malarskie, przedstaw motyw czterech pór roku.
Teza: Pory roku spełniają różne funkcje – odzwierciedlają emocje, ukazują rytm życia człowieka oraz jego obraz na tle przyrody.
Wstęp:
Każdy z nas jest mniej lub bardziej wrażliwy na piękno zmieniającej się cyklicznie przyrody. Zima, wiosna, lato, jesień - cztery pory roku, z których każda posiada odrębne cechy i skojarzenia. Na piękno przyrody wrażliwi byli również artyści, ponieważ różnorodność pór roku wykorzystywana jest w sztuce, gdzie przedstawiają je w sposób dosłowny lub symboliczny. Temat ten pojawia się często w literaturze - zarówno w poezji, jak i prozie oraz malarstwie wielu epok. Wszak natura jest jedną z najbliższych człowiekowi inspiracji . Twórcy nadawali porom roku różne funkcje. Mogły one odzwierciedlać stan ducha bohaterów, być tłem do zdarzeń, lub z nim kontrastować, ich piękno było porównywane do piękna na przykład ukochanej osoby. Funkcjonowanie czterech pór roku przedstawię na przykładzie mitu o „ Demeter i Korze”, pieśni II Jana Kochanowskiego „ Serce roście patrząc na te czasy”, utworu Władysław Reymonta „Chłopi”, dzieła Arcimboldo Giuseppe, „Cztery pory roku w jednej głowie” oraz serii obrazów Alfonsa Muchy pod tytułem „Cztery pory roku”.
1.
Zacznę od mitu o Demeter i Korze. Mit to forma literackiej wypowiedzi o otaczającym nas świecie, opisuje ona historie Bogów, legendarnych bohaterów, a przede wszystkim historię stworzenia świata i człowieka. Poprzez mitologię poznajemy inne wierzenia, religijne. Odnajdujemy w nich opis czci świętych, oraz rytualne obrzędy. Starożytni grecy i rzymianie pisali mitologie przede wszystkim po to, aby wyjaśnić różne zagadnienia przyrody np. jak powstały pory roku czy pioruny. Mit który omówię opowiada o nieposłusznej córce Demeter -Persefonie (Korze), która mimo zakazu matki zerwała kwiat narcyza, który okazał się być pułapką. Kora została uprowadzona do Tartaru, i tam poślubiła swojego wuja Hadesa. Była jego żoną podczas zimy a gdy przychodziła wiosna, wracała do matki. W micie o Demeter i Korze mamy do czynienia z mitologizacją świata, która zobrazowana jest za pomocą różnych nastrojów jakich doświadcza Demeter. Gdy Kora przebywa u Hadesa - jest zima „ziemia się staje jako trup; drzewa obnażone z szat, zdeptany owoc i kwiat”, gdyż Demeter jest smutna i cierpi po stracie córki. A gdy Persefona wraca do matki, jest ona szczęśliwa, pełna życia i energii. Na ziemi panuje wtedy wiosna. Wszystko budzi się do życia, rozkwita i owocuje. W tym micie zawiera się całe życie ziemi, jej rozkwit i uwiąd, ból i radość matki- ziemi.
2.
Następnym utworem, w którym autor opisuje funkcjonowanie pór roku, jest pieśń II z Księgi pierwszej Jana Kochanowskiego „Serce roście patrząc na te czasy”, w której autor jako przedstawiciel odrodzenia, które w centrum zainteresowania stawiało człowieka, kazało mu się cieszyć przyrodą i szukać szczęścia w każdej chwili zgodzie z maksymą „carpe diem” przedstawił swój zachwyt otaczającym go, zmieniającym się w rytmie przyrody światem. Pieśń jest to utwór liryczny podzielony na wersy. Zwykle ma tematykę poważną. Pierwszy wers pieśni „Serce roście” to rodzaj pochwały nad otaczającą, odradzającą się do życia po zimie przyrodą, wzywający do cieszenia się z darów przyrody. Dalsze wersy ukazują przemiany zachodzące w przyrodzie, wiosna-przebudzenie, odradzanie na nowo, mają wpływ na stan ducha i uczucia człowieka. „Teraz drzewa liście na się wzięły, polne łąki pięknie zakwitnęły”, lato, to także radosny czas: „teraz prawie świat się wszystek śmieje: zboża wstały, wiatr zachodny wieje”. Przyroda i rządzące nią prawa cykliczności, obumierania i odradzania się posłużyły autorowi do wyrażenia filozofii stoickiej. Dystans, stoicki spokój i harmonia ducha, jakie powinien w obliczu każdego wydarzenia zachować człowiek są postawami, których można nauczyć się od przyrody – trwającej w swoim cyklu, pewnej, pokazującej człowiekowi, że po każdej zimie przychodzi wiosna. Stoicyzm pieśni wyraża się również w przekonaniu, iż celem życia człowieka jest szczęście, mające swoje źródło w czystości sumienia, poczuciu wewnętrznego spokoju i ładu, a także życiu zgodne z zasadami cnoty. Właśnie cnota – zdaniem stoików – jest jedynym warunkiem, jaki należy spełnić, aby osiągnąć pełnię szczęścia. Uznawana jest ona za najwyższe dobro, o które należy zabiegać. Ład i harmonia panujące w naturze uznawane są za pochodzące od Boga, zatem człowiek winien dostosować swoje życie do owej harmonii tak, aby było zgodne z naturą.
Utwór chwali świat przyrody oraz człowieka, który potrafi żyć w zgodzie z nią, ale też samym sobą, taki człowiek jest prawdziwie wolny i szczęśliwy, ponieważ pozostaje w zgodzie z tym co dyktuje mu serce i tym wszystkim co go otacza.
3.
Motyw pór roku porusza również twórca młodopolski Władysław Reymonta.
W utworze Reymonta można zauważyć jak życie chłopów podporządkowane jest cykliczności pór roku i rytmowi natury. Cykl rozpoczyna się jesienią, kiedy rolnik sieje, a kończy latem, kiedy zbiera plony. Temu kalendarzowi podporządkowane jest życie każdego gospodarza, od natury bowiem uzależniony jest byt każdego mieszkańca wsi. Ziemia go żywi i daje mu utrzymanie, ilość plonów decyduje o bogactwie gospodarza, a tym samym o jego pozycji w gromadzie. Natury nie można oszukać. Przez trzy pory roku chłop pracuje na roli, w zimie odpoczywa, zajmuje się sprawami domu, rodziny lub pracuje w lesie. Każde odstępstwo od tego rytmu jest wykroczeniem przeciwko prawom natury. Reymont opisuje sytuację w Lipcach, kiedy to gospodarze odbywają karę więzienia za bójkę o las: "Wiesna już szła całym światem wraz z tym ptactwem, ciągnącym do łońskich gniazd, na wyżnych miejscach podsychały role, wody opadły i ziemia się prawie prosiła o pługi, o nawozy i o to ziarno święte... A któż miał iść w pole, kiej wszystkie robotne ręce były w kreminale!...". Dzięki Rochowi, który sprowadza najemnych robotników, prawo natury zostaje wypełnione, gdyby jednak tak się nie stało i cały cykl został zaburzony to ludzie nie mieli by przy czym pracować, nie zebrali by nic, nie mieli by czym wykarmić swoich rodzin oraz zwierząt, była by to sytuacja grożąca zagładą całej wsi.
Cykliczność roku wpływała również na życie starej Agaty krewnej rodziny Kłębów, która kiedy wracała wiosna, a śniegi zaczynały topnieć i odsłaniać piękne pola, wędrowała do Lipiec, ponieważ to miejsce uważała za swój kąt na ziemi. W Lipcach pomagała w gospodarstwie, w pracach na roli, ale również w wychowaniu dzieci swoich krewnych. Dzięki temu zapewnia sobie u nich dach nad głową i strawę. Jednak jej życie wygląda w ten sposób tylko w okresie letnim, kiedy jej pomoc przydaje się w gospodarstwie. Wszystko zmienia się wraz z nadejściem zimy. Wtedy zostawia swoją rodzinę, nie chcąc być dla niej ciężarem i wyruszała przed siebie, by żebrać i w ten sposób zarobić na siebie.
Natura podporządkowała sobie też życie najzamożniejszego gospodarza w Lipcach Macieja Boryny, który przez całe życie ciężko pracował na swoją pozycję we wsi. Całe jego życie toczyło się w rytmie pór roku i dnia, całym sobą związany był ze swoją ziemią.
Schorowany Boryna ciągle myślał o czekającej go pracy, gdy ostatkiem sił wstał z łóżka udał się na pole i wykonując gesty siewcy przemierza pole w końcu pada i umiera jak prawdziwy gospodarz na polu w trakcie pracy.
W wielu partiach powieści życie przyrody nabiera wymiaru religijnego, wszelkie święta, uroczystości utożsamiane są z panującą aktualnie porą roku, wszyscy muszą się temu podporządkować przykładem jest to, że śluby i wesela najczęściej odbywają się późna jesienią lub zimą, nigdy w lecie kiedy jest mnóstwo pracy w polu.
Natura jest matką - żywicielką, ale też wielkim rytuałem. Życie człowieka stapia się z życiem natury i życiem religijnym. Świat przyrody i świat ludzki przenikają się wzajemnie, a człowiek podporządkowuje się i korzysta ze zmienności por roku, a wraz z nimi całej natury.
4.
Również wielu malarzy było wrażliwych na piękno świata w różnych porach roku oraz ich wpływu na życie ludzkie.
Przykładem jest Giuseppe Arcimboldo żyjący w XVI w. włoski malarz okresu manieryzmu.
Tworzył na dworach w Pradze, Wiedniu i Mediolanie. Był malarzem tworzącym w oryginalny i ekscentryczny sposób portrety i kompozycje figuralne o treści rodzajowej lub alegorycznej, na które składały się elementy martwej natury, ułożone w obraz twarzy lub sceny.
Arcimboldo tworzył wielowarstwowe portrety niepokojące, oblicza nabrzmiałe od brodawek , które wyłaniał z nagromadzonych owoców, kwiatów, kłosów, źdźbeł słomy, zwierząt. Jedno z jego dzieł „Cztery pory roku w jednej głowie” przedstawia postać stworzoną przez malarza z różnego rodzaju kwiatów, owoców, gałęzi i innych darów natury, każda przedstawiona w portrecie roślina i każdy kwiat mają swoje znaczenie symboliczne, i suma tych znaczeń składa się na całe przesłanie obrazu. Można dostrzec w tym obrazie zależność między człowiekiem a naturą, ponieważ jak tutaj widać to natura stwarza człowieka, człowiek jest od niej zależny w każdej chwili, w każdej porze roku, rodzi się, rozkwita jak kwiaty na wiosnę, dojrzewa jak łany zbóż i dorodne owoce w lecie, później tak jak w przyrodzie również w życiu następuje jesień czas ostatnich prac przygotowania się na ciężką zimę, uśpienie natury. Arcimboldo stworzył ten obraz po tym jak został zaszczycony pod koniec życia tytułem conte palatinos jest on jego autoportretem , wpisując go w zaskakującą grę złudzeń optycznych i żonglerki znaczeń. Wśród brodawek i skrofułów rozkwitają kwiaty, czerwienią się soczyste owoce, tworząc autoironiczne i melancholijne zarazem podsumowanie dorobku Arcimbolda – miłośnika przyrody, autora wyrafinowanych teorii synestetycznych, mistrza szyfru i zachwytu, poetyki groteski i retorycznej hiperboli, ale i subtelnych przekazów moralnych.
5.
Motyw czterech pór roku pojawił się również w cyklu obrazów Alfonsa Muchy pod tytułem „Pory roku”.
Alfons Mucha- był czołowym przedstawicielem secesji czeskiej z przełomu XIX i XX wieku. Malarz, grafik, twórca słynnych plakatów teatralnych, pocztówek, kalendarzy, obrazów na jedwabiu. Był także twórcą witraży w katedrze świętego Wita w Pradze. Alfons Mucha namalował słynny cykl obrazów zatytułowany „Pory roku”, gdzie za pomocą zmieniającej się przyrody, przedstawia cykl życia człowieka.
Na pierwszym obrazie „ Wiosna” jest przedstawiona jako młoda dziewczyna, o długich, złotych włosach, ubrana w jasną zwiewną suknie na głowie ma wianek z delikatnych wiosennych kwiatów. Symbolizuje ona beztroska młodość, radość z otaczającego świata, który właśnie się odradza. Jej życie dopiero się zaczyna, nie zna jeszcze zbyt wiele, ale chce zobaczyć dowiedzieć się jak najwięcej na temat całego świata.
Obraz „ Lato” ukazuje kobietę o ciemniejszych włosach, w żółtej, lekkiej sukni, z wieńcem z czerwonych, dojrzałych kwiatów na włosach. Słoneczne, gorące barwy wskazują, że na obrazie panuje lato. Postać na obrazie jest już dojrzałą, pewną siebie kobietą. Symbolizuje ona najlepszy w życiu człowieka czas kiedy to wszystko co chciał już poznał, teraz pielęgnuje wszystko co ma aby mogło mu to służyć w przyszłości.
Obraz „Jesień” pokazuje kobietę w zielonej zdobionej sukience. Ma ona ciemne włosy, w ręku trzyma misę z owocami. Nastała Jesień, teraz kobieta jest przedstawiona w tle zachodzącego słońca, widać też jesienne kwiaty i winogrona. Od góry obrazu dominują barwy jasnożółte, u dołu ciemnobrązowe. Kolorystyka dzieła wskazuje, że wszystko wygasa ,żółknie, brązowieje, zaczyna obumierać. Nastała pora podsumowania, zebrania tego co w życiu się osiągnęło i możliwość podzielenia się tym z innymi. Kobieta przez całe życie przygotowywała się do tego momentu.
Na obrazie „Zimy” widzimy kobietę otuloną w rozbieloną suknię z kapturem, pośród ośnieżonych drzew. Cały obraz tchnie chłodem. Niepokój na twarzy kobiety można zinterpretować, że boi się starości lub śmierci. Chroni się przed nią w fałdy sukni. Obraz ten symbolizować może starość, której ludzie się obawiają ale która jest nieodłącznym elementem życia człowieka, człowiek przez całe życie do czegoś dąży, ma pewne ideały ale kiedyś i tak nastanie zima która uśpi przyrodę i człowieka, który musiał dobrze przygotować się do tego momentu.
Zestawienie tych obrazów tworzy cykl przyrody, który odzwierciedla cykl życia człowieka: wiosna-radosną, beztroską młodość, lato- dojrzałe, bujne, dorosłe życie, jesień- czas efektów i zbiorów
i zimę- czas starości, bólu, umierania.
Zakończenie:
Każde z przedstawionych dzieł na swój sposób odzwierciedla tezę mówiącą o wpływie pór roku na człowieka, emocję jakie towarzyszą mu w życiu.
W literaturze- w micie Demeter to „Matka – Ziemia”, pory roku są odzwierciedleniem jej stanu emocjonalnego związanego z sytuacją w jakiej się znalazła.
W pieśni Jana Kochanowskiego- brzmi głośno hymn pochwalny na cześć przyrody, radość z tego, że człowiek nierozerwalnie uczestniczy i odczuwa rytm pór roku.
Natomiast powieść Chłopi Reymonta ukazują nieodłączny wpływ zmieniającej się przyrody na życie mieszkańców wsi Lipce, pory roku narzucają im tryb życia kształtują ich zwyczaje oraz wskazują miejsce w naturze.
W malarstwie: Giuseppe Arcimboldo za pomocą jednej postaci ukazał współzależność między człowiekiem a naturą oraz wspólne cechy im towarzyszące.
U Alfonsa Muchy – odzwierciedlenie pór roku w postaci kobiety -w jej urodzie, stroju, barwach, nastrojach, świadczy o wielkiej afirmacji życia i postrzeganiu piękna przyrody poprzez wielowątkową wizję artystyczną .