ZAGROŻENIA CHEMICZNE

Wykonał: asp. Kamil Kwandrans

Zagrożeniem chemicznym mogą być substancje chemiczne, które wprowadzone do organizmu człowieka w większym niż dopuszczalnym stężeniu, mogą wywoływać stany zatrucia chemicznego. Organizm człowieka reaguje na substancje chemiczne natychmiast (np. reakcje alergiczne) lub dopiero po bardzo długim okresie (np. zatrucie metalami ciężkimi lub choroba nowotworowa).

• Zagrożenia chemiczne z punktu widzenia strażaka:

Tlenek węgla, cyjanowodór, chlorowodór, tlenki azotu i siarki to tylko niektóre z powstających w warunkach pożaru substancji chemicznych stanowiących dla ludzi śmiertelne niebezpieczeństwo. Zagrożenie ze strony substancji chemicznych wpisuje się do obszernego zbioru czynników niebezpiecznych i szkodliwych w środowisku pracy strażaka – nie tylko w warunkach pożaru, lecz także podczas awarii chemicznych, katastrof budowlanych, wypadków w transporcie czy innych miejscowych zagrożeń.

Podczas pożaru, w wyniku rozkładu termicznego i spalania, tworzy się mieszanina gazów, par i aerozoli. Zawiera ona wiele różnych substancji chemicznych, których jakość i ilość zależy od rodzaju palących się materiałów, zawartości tlenu w powietrzu, temperatury, w jakiej przebiega spalanie i wielu innych czynników. Niebezpieczne substancje chemiczne powstają w warunkach pożaru głównie w wyniku rozkładu termicznego i spalania tworzyw sztucznych, takich jak polichlorek winylu (PVC), polistyren, poliuretany i inne. Szkodliwość powstającej podczas pożaru mieszaniny gazów, par i aerozoli (dymu) często związana jest z obecnością atomów azotu, siarki, fosforu i chloru. Na przykład podczas rozkładu polichlorku winylu wydziela się chlorowodór, chlorek winylu, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, alkohole, aldehydy i tlenek węgla. W wyniku rozkładu pianki poliuretanowej powstaje szkodliwy cyjanowodór (HCN).

Poniższa tabelka przedstawia klasyfikację substancji chemicznych pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń:

• BHP strażaka:

Zasady bhp w pracy strażaka określa rozporządzenie MSWiA z 16 września 2008 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny służby strażaków PSP. Zagrożeń ze strony substancji chemicznych dotyczy w szczególności dział V rozdział 1 i 5 tego rozporządzenia. Eliminacja czynnika chemicznie niebezpiecznego i szkodliwego to najlepszy ze środków profilaktycznych, a jednocześnie najtrudniejszy do zastosowania w pracy strażaka. Inne środki zapobiegawcze to: skrócenie czasu narażenia i ograniczenie kontaktu z czynnikiem niebezpiecznym, co można osiągnąć poprzez zastosowanie odzieży ochronnej i specjalnej (rękawice, hełmy z przyłbicami – ochrona przed zachlapaniem) oraz sprzętu ochrony dróg oddechowych. Substancje chemiczne dostają się do organizmu głównie przez drogi oddechowe, dlatego bardzo ważne jest użycie odpowiednich środków ich ochrony. Należy tu pamiętać o istotnej przewadze sprzętu izolującego drogi oddechowe nad sprzętem oczyszczającym (filtrującym, pochłaniającym i filtrująco- pochłaniającym). Filtropochłaniacz stanowi zabezpieczenie tylko przed określoną grupą substancji, ponadto w obecności toksycznego gazu lub par o dużym stężeniu może ulec przebiciu i nie nadaje się do stosowania w atmosferze ubogiej w tlen. Na masce przeciwpyłowej gromadzą się kropelki cieczy i pył, co po dłuższej pracy może skutkować zwiększeniem stężenia substancji niebezpiecznej we wdychanym powietrzu. Użycie aparatów izolujących drogi oddechowe ma uzasadnienie przy pożarze praktycznie każdego rodzaju oraz w strefie skażenia w innych miejscowych zagrożeniach. Zastosowanie sprzętu oczyszczającego jest dopuszczalne, ale wymaga zbadania środowiska pracy i stosowania zasady doboru tego sprzętu do warunków środowiska, co w praktyce jest bardzo trudne. Maski z filtropochłaniaczami o szerokim zakresie działania mogą być właściwym środkiem ochrony podczas długotrwałych działań poza strefą skażenia (np. dekontaminacja).

• Zagrożenia chemiczne w aspekcie żywienia:

Substancjami toksycznymi dla organizmu człowieka, a obecnymi w żywności, mogą być:
• składniki naturalne, które są produktami metabolizmu surowców roślinnych i zwierzęcych,
• substancje wytworzone w żywności wskutek działania drobnoustrojów i innych składników,
• substancje zaabsorbowane ze środowiska przez organizmy roślinne i zwierzęce, w tym pozostałości nawozów i środków ochrony roślin,
• substancje stosowane w hodowli i lecznictwie zwierząt oraz w produkcji pasz,
• substancje wprowadzone do produktów żywnościowych lub powstające w nich wskutek procesów technologicznych, w tym migrujące z urządzeń, sprzętu, naczyń i opakowań.
      Wśród zagrożeń chemicznych obecnych w żywności można wyróżnić takie, które powszechnie występują w środowisku (metale ciężkie, pozostałości pestycydów, dioksyny, polichlorowane bifenyle, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne) oraz te, których obecność w żywności jest możliwa do uniknięcia lub zminimalizowania do akceptowalnego poziomu w wyniku stosowania systemów zapewniających bezpieczeństwo żywności (środki lecznicze, środki ochrony roślin, techniczne środki pomocnicze i konserwujące, substancje powstające w wyniku niewłaściwego przechowywania żywności czy stosowanych technologii przetwórczych).

• Źródła zagrożeń chemicznych

Zagrożenia chemiczno - ekologiczne mogą mieć swoje źródło z:

-zagrożeń w transporcie drogowym,

-zagrożeń w transporcie kolejowym,

-zagrożeń w transporcie lotniczym,

-zagrożeń w transporcie rurociągami,

-zagrożeń w zakładach z TSP,

-zagrożeń radiologiczne.

Są one wynikiem przede wszystkim stale wzrastającego natężenia transportu oraz z olbrzymiego zapotrzebowania na różnego rodzaju materiały do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych. Duża intensywność w przewożeniu materiałów niebezpiecznych niesie za sobą zagrożenia chemiczno - ekologiczne w transporcie drogowym.

Organizm człowieka posiada naturalną ochronę przed różnego rodzaju zagrożeniami ze strony środowiska zewnętrznego. Ta ochroną jest skóra, która stanowi najważniejszą barierę oddzielającą organizm ludzki od środowiska zewnętrznego, jest jednak przepuszczalna dla bardzo wielu substancji chemicznych. Podczas bezpośredniego kontaktu ze skórą niektóre substancje chemiczne mogą niszczyć jej warstwę ochronną, powodować wysuszenie, chropowatość i owrzodzenie. Stan taki określa się jako wyprysk z podrażnienia, czy wyprysk toksyczny. Substancje, które powodują tę postać zmian chorobowych na skórze, na ogół nazywa się substancjami pierwotnie drażniącymi.

Najważniejsze substancje pierwotnie drażniące to:

-zasady,

-kwasy,

-rozpuszczalniki organiczne,

-mydła

-środki piorące.

Awarie związane z przedostaniem się materiałów niebezpiecznych do środowiska w ruchu drogowym i kolejowym mogą nastąpić przy załadunku i rozładunku, w czasie manewrów lub kolizji środków transportu zagrażając skażeniem gruntów, wód podziemnych i powierzchniowych, powietrza, a także zdrowiu i życiu ludzi.

Awarie w zakładach przemysłowych wiążą się zazwyczaj z pożarami, wybuchami oraz uwolnieniami do otoczenia substancji niebezpiecznych. Te występując w postaci gazów, par lub cieczy mogą być przenoszone przez wiatr oraz wodę na znaczne odległości, stanowiąc poważne zagrożenie dla ludzi i środowiska. W takich sytuacjach należy przede wszystkim chronić swoje ciało i drogi oddechowe przed bezpośrednim kontaktem z nimi.

• Dbając o własne i swoich bliskich bezpieczeństwo należy:

-zorientować się czy w pobliżu naszego domu znajduje się zakład przemysłowy, droga, lub trasa kolejowa po której przewozi się materiały niebezpieczne,

-zapoznać się z instrukcją o postępowaniu mieszkańców na wypadek wystąpienia awarii, w której są informacje dotyczące:

-rodzajów zagrożeń możliwych do wystąpienia w tzw. zakładach o zwiększonym ryzyku lub dużym ryzyku,

-sposobów powiadamiania i alarmowania mieszkańców na wypadek wystąpienia powyższych zagrożeń,

-wykazu telefonów i adresów organów i służb odpowiedzialnych za podjęcie działań operacyjno - ratowniczych,

-innych informacji ważnych dla twojego bezpieczeństwa.

-w celu uzyskania dalszych informacji można udać się do komendy wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej lub okręgowego inspektoratu pracy.

Państwowa Inspekcja Pracy posiada bazę informacji o zagrożeniach zebraną w wyniku bieżących działań kontrolnych oraz badań katastrof i wypadków, które wydarzyły się w konkretnym zakładzie.

• Postępowanie w przypadku zagrożenia chemicznego

W przypadku wystąpienia awarii chemicznej lub przemysłowej z udziałem substancji niebezpiecznych należy zachowywać się w następujący sposób:

- Opuścić zagrożony teren prostopadle do kierunku wiatru,

- Jak najszybciej znaleźć schronienie w budynku,

-Pozamykać i uszczelnić drzwi, okna i otwory wentylacyjne (używając taśmy klejącej, mokrych ręczników lub prześcieradeł),

-Wyłączyć urządzenia wentylacyjne,

-Oddychać przez maseczkę wykonaną z gazy, waty, ręcznika itp,

-W zależności od właściwości substancji niebezpiecznej udać się na wyższe lub niższe kondygnacje budynku.

W przypadku substancji cięższych od powietrza tzw. pełzających., np. chloru, bezpieczniejsi będziemy na wyższych kondygnacjach.

W przypadku substancji lżejszych od powietrza, np. amoniaku, bezpieczniejsi będziemy na niższych kondygnacjach.

-Włączyć radio lub telewizor na pasmo stacji lokalnej i stosować się ściśle do przekazywanych poleceń i instrukcji.

-Słuchać ogłoszeń przekazywanych przez głośniki.

- Nie palić papierosów, wygasić wszystkie źródła ognia.

- Nie jeść żywności i nie pić płynów, które mogłyby ulec skażeniu.

- Czekać na odwołanie alarmu o zagrożeniu.

Literatura:

1. Przegląd pożarniczy, nr 11/2011

2. http://agro.e-bmp.pl – zakładka dotycząca zagrożeń chemicznych