Zagadnienia z zagrożeń chemicznych - Analiza zagrożeń fizycznych i chemicznych.

1. Substancje toksyczne- są to związki chemiczne, które wykazują powinowactwo do tkanki narządów ustroju i mogą działać na człowieka w sposób: - niezależny (różne substancje o różnym działaniu)

- sumujący (skutki sumują się)

- synergistyczny zwiększony efekt działania jednej z substancji

- antagonistyczne (jednoczesne występowanie substancji toksycznych obniża ich działanie)

Przykłady: arszenik, cyjanowodór

Substancje drażniące- związki chemiczne, przeważnie w postaci gazowej, wywołujące działanie drażniące błon śluzowych i skóry
Przykłady: amoniak, chlorowodór, chlor, fosgen, tlenki azotowe, fluor, fluorowodór, kleje i rozpuszczalniki, utwardzacze łączone z kwasem fosforowym

Substancje uczulające- związki chemiczne wywołujące uczulenie (alergie), jako swoistą na nie reakcje organizmu. Alergeny kontaktowe, które po zetknięciu ze skórą wywołują stany zapalne (rumień, wypryski).

Przykłady: związki chromu, kobaltu, formalina, nikiel, fenol, a także wymienione wcześniej substancje drażniące.

Substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym rakotwórczym działaniu ludzi.

Przykłady: Arsen, Azbest, benzen, nikiel, chlorek winylu

Substancje mutagenne- związki chemiczne powodujące zmiany w genach w przekazywanych dalej pokoleniach.

Przykłady: formalina, iperyt, benzen, barwniki azotowe, pochodne puryny, kwas azotowy.

upośledzające funkcje rozrodcze- ??

1. Sposoby wchłaniania związków chemicznych:

-przez skórę- rozpuszczalne w tłuszczach, a najczęściej przenikają substancje rozpuszczalne w tłuszczach i wodzie, otarcia skóry wielokrotnie wspomagają wchłanianie

-przez drogi oddechowe- wchłanianie substancji toksycznych w postaci par, gazów, dymów, aerozoli i pyłów jest najczęstszym źródłem przenikania do organizmu tych substancji. Szybkość i sposób wchłaniania wahają się w szerokich granicach w zależności od miejsca wchłaniania w drogach oddechowych oraz właściwości fizycznych i chemicznych substancji

- przez przewód pokarmowy – niewielkie, wchłanianie drogą pośrednia przez jedzenie picie itp.

3. Ochrona zdrowia młodocianych przy pracach w narażeniu na czynniki chemiczne.

a) wzbronione są prace przy: środkach ochrony roślin, toksyczne (T), wybuchowe (E), żrące ©, bardzo toksyczne (T+), szkodliwe (XN)

-takie które zawierają zwroty zagrożeń – R39 czyli zagraża powstaniem nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia

-R42-może powodować uczulenie w następstwie drogą oddechowa

-R43- może powodować uczulenie w kontakcie ze skora

-R45- może powodować uczulenie w kontakcie ze skora

-R46-może powodować raka

-R48-stwaza zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia

-R60- może upośledzać płodność

-R61- może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki

b) jako drażniące:

-R12- produkt skrajnie łatwopalny

-R42-może powodować uczulenie drogą oddechową

-R43- uczulenie w kontakcie ze skórą

c)prace w narażeniu na dzianie technologiczne o działaniu rakotwórczym i mutagennym

d)prace w kontakcie z lekami psychotropowymi

e)prace związane z używaniem kadzi, zbiorników lub pojemników szklanych zawierających czynniki chemiczne.

4. Prace uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia kobiet (szczególnie w ciąży i w okresie karmienia) w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych.

a)w zakładach poligraficznych, przy trawieniu klisz i innych (do 2 godzin na dobe)

b)przy barwieniu wyrobów włókienniczych

c)przy garbowaniu skór z użyciem środków chemicznych (do 12 godz na tydzień)

d) prace w kontakcie z czynnikami stwarzającymi ryzyko uczulenia pod warunkiem uzyskania opinii lekarskiej o braku przeciwskazań do kontaktu z tymi czynnikami

5. Ocena narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki chemiczne:

a) narażenie zawodowe – złożone pojęcie ilościowo-jakościowe określające rodzaj i stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia oraz czas jego działania, zarówno w stosunku pracy zawodowej, jak też długich okresów pracy.

b) narażenie złożone – to narażenie zawodowe pracownika na działanie wielu substancji szkodliwych występujących jednocześnie w powietrzu środowiska pracy.

c) co powinna zawierać ocena narażenia zawodowego:

Ocena narażenia zawodowego na substancje toksyczne powinna zawierać (uwzględniać):

- rodzaj i przebieg procesu technologicznego

- czynniki występujące w różnych fazach procesu technologicznego i stwarzające różny stopień narażenia

- charakter oddziaływania biologicznego i właściwości fizykochemiczne występujące w substancji

- występowanie jednocześnie kilku substancji w badanym stanowisku pracy

- opis stanowisk pracy związany z narażeniem na działanie substancji toksycznych

- chronometraż pracy poszczególnych pracowników w celu dokładnego określenia czasu ekspozycji na substancję toksyczną

- liczebność pracowników zatrudnionych na poszczególnych stanowiskach pracy lub przy wykonywaniu poszczególnych czynności

- stosowanie profilaktycznych środków technicznych, organizacyjnych, i sprzętu ochrony osobistej

d) wskaźnik ekspozycji (narażenia) – to liczbowy wskaźnik charakteryzujący ekspozycję pracownika na substancję szkodliwą obliczony na podstawie wyników jej pomiaru w powietrzu w celu porównania z wartością odpowiedniego normatywu higienicznego.

Postać i sposób obliczania wskaźnika narażenia zależą od strategii pobierania próbek zastosowanej do oceny narażenia.

e) normatyw higieniczny – prawnie ustanowiona średnia wartość stężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia w powietrzu środowiska pracy, która nie powinna być przekroczona w okresie, którego dotyczy (np. NDS dotyczy całego 8-godzinnego dnia pracy.

f) średnie stężenie ważone

C_w= C₁*t₁ + C₂*t₂ +...+ C_n*t_n / t₁ + t₂ + ... + t_n

Gdzie:

C_w – średnie stężenie ważone

C₁ - C_n - stężenia otrzymane w wyniku oznaczenia poszczególnych próbek [mg/m³]

t₁ – t_n - czas pobierania poszczególnych próbek [h]

n – liczba próbek.

Próbki muszą być pobierane w sposób ciągły w czasie przez co najmniej 75% trwania zmiany roboczej.

Przykład 1 (zad.):

W wyniku przeprowadzonych pomiarów określono stężenie średnie ważone (wskaźnik ekspozycji) dla:

a) chlorku winylu: C_w = 24 mg/m³

b) tlenku węgla: C_w= 16 mg/m³

Krotność przekroczenia NDS-u jest ilorazem stężenia średniego ważonego do wartości NDS odczytanej z tabeli:

a) C_w/NDS = 24/5 = 4,8 raza

b) C_w/NDS = 16/30 = 0,53 raza (poniżej 1 - dopuszczalna).

Przykład 2.

W wyniku przeprowadzonych pomiarów na stanowisku pracy spawacza określono jego kontakt z dymami tlenków żelaza, manganu oraz azotu.

a) Fe: C_w= 3,7 ; NDS= 5

b) Mn: C_w=0,22 ; NDS= 0,3

c) NO₂: C_w= 3,6 ; NDS= 5.

Zbadaj, czy spawacz na tym stanowisku pracy pracuje w warunkach szkodliwych.

C_{w Fe}/NDS_Fe + C_{w Mn} / NDS_Mn + C_{w NO2}/NDS_NO2 = ....blabla liczyć

g) profilaktyka (co robić żeby zapobiegać):

- zmiany w procesie technologicznym pod kątem zmniejszania emisji substancji toksycznych na środowisku pracy

- automatyzacja i hermetyzacja procesu technologicznego

- zastosowanie odpowiednich systemów wentylacyjnych

- stosowanie organizacyjnych form ograniczenia ekspozycji na substancje organiczne (np. rotacja pracowników na stanowiskach szkodliwych, skrócony czas pracy, limitowany czas pracy na tych stanowiskach w ciągu roku)

- stosowanie właściwych środków ochrony osobistej

- przestrzeganie przepisów BHP obowiązujących na danym stanowisku pracy

- właściwa organizacja i częstość badań lekarskich pracowników i respektowanie przez pracodawcę zaleceń służby zdrowia.

6. Definicje:

-substancje chemiczne- pierwiastki chemiczne i ich związki, w takim stanie w jakim występują w przyrodzie lub są pozyskiwane w procesie produkcyjnym z wszelkimi dodatkami do zachowania ich trwałości oraz z wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku procesu wyłączając rozpuszczalniki.

-preparat- jest to mieszanina lub roztwór składający się z 2 lub więcej substancji

-substancje niebezpieczne i preparaty niebezpieczne - są to substancje i preparaty tworzące zagrożenie dla człowieka lub środowiska zaklasyfikowane co najmniej do jednej kategorii: bardzo toksyczne, toksyczne, szkodliwe, żrące, drażniące, rakotwórcze, mutagenne itd

7. Układ oddechowy, skóra i układ pokarmowy człowieka – budowa, działanie, na czym polega wchłanianie tymi drogami.

8. Omówić sposoby działania na człowieka substancji chemicznych (łączone działanie toksyczne substancji): -wzmożone-??
-niezależny (różne substancje o różnym działaniu)

- sumujący (skutki sumują się)

- synergistyczny zwiększony efekt działania jednej z substancji

- antagonistyczne (jednoczesne występowanie substancji toksycznych obniża ich działanie)

9. Rodzaje zatruć Zatrucia ostre - Charakteryzują się one szybkim rozwojem szkodliwych zmian w organizmie, powstających w ciągu krótkiego czasu po wprowadzeniu jednorazowej dawki trucizny do żołądkowo, inhalacyjnie lub po naniesieniu na skórę. Na ogół objawy uszkodzenia lub śmierć występują po 24 h. Charakteryzują się przeważnie dużą dynamiką objawów klinicznych.

Zatrucia przewlekłe - Powstają wskutek działania małych dawek trucizny podawanych przez dłuższy okres na ogół pod wpływem kumulacji trucizny w organizmie. Zatrucia przewlekłe powstają zwykle w wyniku zatruć przypadkowych, np. przebieg zatruć zawodowych ma przeważnie charakter przewlekły. Substancje toksyczne, zanieczyszczające środowisko człowieka, występują przeważnie w tak małych stężeniach, że wywołują tylko działanie przewlekłe.

10. Skutki działania szkodliwych czynników chemicznych na organizm człowieka:

żrące/drażniące-powstaje w miejscu kontaktu skóry, drogi oddechowej mogą one wywołać opaznienia skóry i błon śluzowych, w kontakcie z oczami mogą powodować szczypanie i łzawienie aż do uszkodzenia rogówki (kwasy, zasady, rozpuszczalniki). W kontakcie ze skórą może dojść do zniszczenia warstwy ochronnej skóry może doprowadzić do: wyprysków toksycznych, podrażnienia, owrzodzenia, suchości, chropowatości (środki piorące, mydła, rozpuszczalniki organiczne, zasady i kwasy)

uczulające- zmiany na skórze przypominają objawy zapalenia czyli świąd, pieczenie, plamy rumieniowe, pęcherzyki, łuszczenie naskórka (rąk, przedramion, twarzy)

-układowe- upośledzenie w ośrodkowym układzie nerwowym, zaburzenia w układzie nerwowym, neuropatia obwodowa, depresja (chloro alkeny, di siarczek węgla, pary rtęci i ołowiu, heksan, związki fosforoorganiczne, nitro-związki)

-rakotwórcze- okres latencji 4-40lat. Nowotwór płuc- arsen, azbest, chrom, nikiel. Nowotwór jamy nosowej i zatok- chrom, nikiel, pyl drzewny i z wyprawianych skór. Nowotwór skóry-produkty ropopochodne, arsen, smoła węglowa. Nowotwór wątroby – chlorek winylu. Nowotwór pęcherza moczowego – benzydyny.

11. Rozwinąć skróty: NDS- Najwyższe Dopuszczalne Stężenie- wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzin/ dobę i przyjętego w wymiarach pracy określanego w K. Pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia i jego przyszłych pokoleń.

NDSCh- Największe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 min i nie częściej niż 2x w czasie zmiany roboczej w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina.

-NDSP- Największe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe- wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia nie może być w środowisku pracy, nie może być przekroczone w żadnym momencie

-NDN- Najwyższe Dopuszczalne Natężenie

-DSB- Dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym (np. w Polsce badanie krwi na zawartość ołowiu)

14. Karta charakterystyki substancji/preparatów chemicznych

Karta charakterystyki:

(zawiera):

1) Identyfikacja substancji chemicznej i przedsiębiorstwa.

2) Identyfikacja zagrożeń.

3) Skład i informacja o składnikach.

4) Pierwsza pomoc.

5) Postępowanie w przypadku pożaru.

6) Postępowanie w przypadku uwolnienia do środowiska.

7) Postępowanie z substancją i jej magazynowanie.

8) Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej.

9) Właściwości fizyczne i chemiczne.

10) Stabilność i reaktywność.

11) Informacje toksykologiczne.

12) Informacje ekologiczne.

13) Postępowanie z odpadami.

14) Informacje o transporcie.

15) Informacje dotyczące przepisów prawnych.

16) Inne informacje.

15. REACH – rejestracja, ocena i udzielanie zezwoleń na chemikalia.

Składa się z 4 głównych filarów:

1) Rejestracja – Każda substancja wprowadzona do obrotu w ilości powyżej 1 tony musi być zarejestrowana w Europejskiej Agencji Chemikaliów. Musi zawierać:

- nazwę substancji, w tym kody rejestracyjne;

- tożsamość producenta/importera oraz nazwisko osoby, z którą można się kontaktować;

- termin rejestracji lub wielkość obrotu

2) Ocena – substancje wprowadzone do obrotu są poddawane ocenie pod względem stwarzanego ryzyka zarówno przez przemysł, jak i przez właściwe urzędy państw członkowskich.

3) Udzielanie zezwoleń – wprowadzenie do obrotu wymaga zezwolenia Komisji Europejskiej, szczególnie rakotwórcze i toksyczne.

4) Ograniczenia produkcji, obrotu i stosowania – niektóre preparaty szkodliwe podlegają ograniczeniom stosowania, produkcji czy obrotu.

16. Badania i pomiary substancji chemicznych na stanowiskach pracy do oceny narażenia zawodowego:

Metody pomiarów czynników chemicznych na stanowiskach pracy:

- laboratoria akredytowane

- badanie wg przepisów i certyfikatu

- urządzenia charakteryzujące się dobrą czułością i selektywnością

- urządzenia określone Polską Normą

- oznaczenia ilościowe i jakościowe

a) metody pobierania próbek z powietrza:

*) metoda izolacyjna - jest stosowana do pobierania próbek powietrza zawierających cząstki cieczy i gazów niskowrzących. Polega na pobraniu określonej objętości badanego powietrza do odpowiednich pojemników (pipety gazowe, butle, strzykawki ze szkła lub tworzywa sztucznego, worki z tworzyw syntetycznych)

Metoda prosta w wykonaniu, ale nie można pobierać dużych próbek z powietrza, tylko niewielkie. Nie powinna być stosowana do pobierania próbek zawierających subst reaktywne i łatwo adsorbujące.

*) metoda integracyjna – polega na przepuszczeniu odpowiedniej ilości powietrza zawierającego gaz i cieczy niskowrzących przez odpowiednie sorbenty zatrzymujące ilościowo badane substancje.

b) ocena inhalacyjnego narażenia zawodowego

c) zasady pomiaru dot. narażenia dermalnego (skóra):

Technika zbierania – polega na zbieraniu badanego czynnika z zastosowaniem medium zbierającego (papier, bawełna, folia aluminiowa), a następnie oznaczaniu badanej substancji z zastosowaniem odpowiedniej techniki analitycznej.

Metody pobierania próbek: całe ubranie robocze, rękawice ochronne lub tzw łatki

Technika usuwania – polega na usuwaniu czynnika z powierzchni zanieczyszczonej skóry za pomocą odpowiedniego medium, a potem oznaczaniu za pomocą odpowiedniej techniki analitycznej.

Metody pobierania próbek: ręczne ścieranie, taśma klejąca, mycie rąk, płukanie rąk.

Pomiar bezpośredni – polega na wykrywaniu czynnika/znacznika bezpośrednio na powierzchni skóry lub ubrania, np. przez wizualizację i systemy przetwarzające w określonym czasie.

Metody pobierania próbek: wykrywanie czynnika z zastosowaniem defekcji fluoroesencyjnej.

17. Ilościowa i jakościowa ocena ryzyka przy narażeniu inhalacyjnym:

Ilościowa ocena ryzyka przy narażeniu inhalacyjnym: Według normy PN-N-18002.

Poziomy ryzyka:

*) ryzyko małe (M) – wyznaczone wskaźniki narażenia do oceny godności warunków pracy z wartościami NDS oraz dodatkowo NDSCh lub NDSP są mniejsze niż 0,5 tych wartości.

*) ryzyko średnie (S) – wyznaczone wskaźniki są równe lub większe od 0,5 wartości dopuszczalnych NDS, NDSCh lub NDSP, ale nie przekraczają tych wartości.

*) ryzyko duże (D) – wskaźniki narażenia są większe od wartości dopuszczalnych NDS, NDSCh lub NDSP.

Jakościowa ocena ryzyka (narażenie inhalacyjne):

W ocenie ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki chemiczne uwzględniane są 3 zmienne:

- podstawowe zagrożenie daną substancją chemiczną – kategoria oceniana na podstawie zwrotu R (ang. risk-ryzyko), określających zagrożenie;

- skłonność substancji do przedostawania się do środowiska i lotność dla cieczy, zdolność tworzenia pyłu dla ciał stałych;

- ilość substancji użyta w ocenianej operacji.