Endokrynologia, czym się zajmuje?
Endokrynologia jest dziedziną medycyny zajmująca się funkcjonowaniem gruczołów wydzielania wewnętrznego takich jak: przysadka, nadnercza, tarczyca, przytarczyce, jajniki, jądra. Obejmuje ona zarówno dokładną ocenę funkcji tych gruczołów jak i wyjaśnia zaburzenia związane z nieprawidłowym ich działaniem.
Endokrynologia obejmuje rozpoznawanie i leczenie chorób gruczołów wewnętrznego wydzielania:
1. Choroby tarczycy - guzy, nadczynność, niedoczynność, choroba Hashimoto, wole
2. Choroby nadnerczy-guzy, nadczynność, niedoczynność, nadciśnienie hormonalne
3. Choroby przysadki - guzy, nadczynność (zespół Cushinga, akromegalia), niedoczynność, hyperprolaktynemia,
4. Choroby trzustki - guzy neuroendokrynne, cukrzyca
5. Choroby gonad - menopauza, andropauza, zaburzenia dojrzewania płciowego, zaburzenia miesiączkowania
6. Choroby przytarczyc - guzy przytarczyc, tężyczka, osteoporoza
7. Guzy neuroendokrynne
8. Zaburzenia koncepcji małżeńskiej - niepłodność żeńska, niepłodność męska
9. Zespoły androgenne- nadmierne owłosienie, trądzik, łysienie
10. Ginekomastia
Endokrynologia, nauka o wydzielaniu wewnętrznym, gruczołach dokrewnych wytwarzających hormony, działaniu i naturze hormonów a także, o zaburzeniach wynikających z nadmiaru lub niedoboru hormonów w ustroju. Endokrynologia bada biologiczne i chemiczne właściwości hormonów i ich związek z funkcją całego organizmu, naturę i działanie receptorów hormonalnych w komórkach docelowych oraz drogi i mechanizmy działania hormonów na poziomie komórkowym i molekularnym.
W zakresie endokrynologii znajduje się także opracowywanie i wprowadzanie do nauki metod ilościowego oznaczania hormonów we krwi, tkanach i różnych płynach ciała, a także metod określania biologicznej aktywności hormonów. Endokrynologia jest nauką rozwijającą się bardzo prężnie i wiąże się z innymi naukami tj.: histologia, fizjologia,biochemia, immunologia, genetyka.
Komórka jajowa - gameta żeńska u zwierząt i roślin. Cytoplazma komórki jajowej jest nazywana ooplazmą.
Estrogeny - grupa hormonów płciowych, do których zalicza się estradiol, estron i estriol. Estrogeny są nazywane hormonami żeńskimi i najważniejszą rolę odgrywają w organizmie kobiet, ale są też niezbędne dla mężczyzn - ich niedobór w jądrach może powodować bezpłodność.
Progesteron (potocznie luteina) - żeński hormon płciowy o budowie sterydowej, wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko podczas ciąży. Najważniejszy hormon wydzielany przez jajniki i jądra.
Hormon ten umożliwia zagnieżdżenie zarodka (implantację) w błonie śluzowej macicy (endometrium) i utrzymanie ciąży. Jeśli do ciąży nie dojdzie, wydzielanie progesteronu zmniejsza się i dochodzi do menstruacji. W przypadku zajścia w ciążę progesteron jest wydzielany na początku przez ciałko żółte, a po 14-18 tygodniu ciąży zaczyna być wytwarzany także przez łożysko.
Gruczoł - struktura występująca u zwierząt wyspecjalizowana w wydzielaniu. Mogą być to pojedyncze komórki gruczołowe i wyodrębnionynarząd[1][2].
Z wyjątkiem rdzenia nadnerczy i przedniej części przysadki, gruczoły zbudowane są z tkanki nabłonkowej. Wydzielina wytworzona przez gruczoł może być uwalniana do przestrzeni pozakomórkowej przez egzocytozę lub dzięki osmozie przechodzić bezpośrednio do płynów ustrojowych (krew,limfa).
Mogą być wydzielane:
Na powierzchnię ciała: gruczoły potowe - pot. Gruczoły łojowe - substancja łojowa; gruczoły mlekowe - mleko.
Do przewodu pokarmowego: ślinianki - ślina, gruczoły śluzowe - śluz, wątroba- żółć.
Zewnątrz wydzielnicza część trzustki - sok trzustkowy.
Do krwi gruczoły wydzielania wewnętrznego: szyszynka, przysadka mózgowa, tarczyca, grasica, nadnercza, trzustka, jajniki, jadra podwzgórze, przytarczyce.
Przysadka mózgowa - gruczoł dokrewny o masie 0,7 g, którego funkcją jest wytwarzanie i wydzielanie hormonów. Jest ona zlokalizowana wewnątrz czaszki w okolicy kostnego zagłębienia nazywanego siodłem tureckim . Przysadka jest ściśle funkcjonalnie związana z częścią mózgu - podwzgórzem.
Przysadka dzieli się na trzy części: przednią środkową i tylną. Część przednia i środkowa powstały z nabłonka wyścielającego podniebienie wtórne, natomiast część tylna powstała z podwzgórza i funkcjonalnie jest jego częścią: nie wytwarza ona własnych hormonów, a jedynie magazynuje i wydziela oksytocynę i wazopresynę (hormon antydiuretyczny). Przedni płat przysadki o różowawym zabarwieniu ma w przekroju poprzecznym kształt nerki.
Niedoczynność przysadki powoduje karłowatość i upośledzenie rozwoju biologicznego. Nadczynność natomiast objawia się gigantyzmem i przedwczesną dojrzałością płciową (w wieku dziecięcym) albo akromegalią (u dorosłych).
Część przednia (gruczołowa) wydziela:
Hormon wzrostu (GH) odpowiedzialny za rozrost organizmu, transport aminokwasów i syntezę białek, wzrost poziomu glukozy we krwi, rozkład tłuszczów zapasowych oraz zatrzymanie jonów wapniowych i fosforanowych potrzebnych do rozrostu kości;
Prolaktynę (PRL) - u kobiet zapoczątkowuje i podtrzymuje wydzielanie mleka (laktacja), a u kobiet karmiących hamuje wydzielanie estrogenu blokując menstruację i owulację;
Hormon tyreotropowy TSH - pobudza tarczycę do wydzielania trijodotyroniny i tyroksyny, czyli pobudza metabolizm. Występuje między tymi gruczołami zasada sprzężenia zwrotnego, tzn. zwiększenie stężenia TSH powoduje zwiększenie stężenia T4 (tyroksyna) i T3 (trójjodotyronina), których zwiększenie stężenie we krwi powoduje zmniejszenie wydzielania TSH.
Hormon folikulotropowy FSH - u kobiet pobudza wzrost i dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego oraz wydzielanie estrogenu, u mężczyzn pobudza spermatogenezę.
Hormon luteinizujący LH - u kobiet podtrzymuje jajeczkowanie i produkcję progesteronu, a u mężczyzn pobudza produkcję testosteronu.
Endorfiny PEA.
Część środkowa wydziela:
Melanotropina MSH - pobudza komórki barwnikowe skóry do syntezy melaniny.
Część tylna (nerwowa) magazynuje:
Oksytocynę - wspomaga zapłodnienie oraz powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej;
Wazopresynę ADH (hormon antydiuretyczny).
Hormony części tylnej przysadki są syntetyzowane w okolicy podwzgórzowej przedni
Tarczyca - nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego występujący u kręgowców. Wytwarza hormonytrójjodotyroninę (T3), Tyroksynę (T4) i kalcytoninę, wpływając na metabolizm i gospodarkę wapniowo-fosforową organizmu
Budowa anatomiczna i położenie
Tarczyca jest umiejscowiona w przednio-dolnej części szyi. Zbudowana jest z dwóch płatów bocznych połączonych wąską cieśnią (węziną). Czasami występuje także trzeci płat - piramidowy.
Boczne płaty tarczycy sięgają:
Bocznie - pęczek naczyniowo-nerwowy szyjny,
Ku tyłowi - powięź przedkręgowa.
Hormony tarczycy TSH, FT4, FT3
Opis hormonów tarczycy
T4- tyroksyna - produkowana przez tarczycę
T3 - trójjodotyronina - także produkowana przez tarczycę, ale większość jej jest wytwarzana w tkankach docelowych z T4. Trójjodotyronina jest właśnie czynną postacią hormonów tarczycy, hormonem pobudzającym metabolizm
Większość hormonów tarczycy jest związanych z białkami (nieczynnych) Ponieważ na stężenie białek mogą mieć wpływ różne czynniki- oznaczamy:
FT4 - wolna tyroksynę
FT3 - wolną trójjodotyroninę
Te badania są w zasadzie uniezależnione od stężenia białek, ale nie zawsze - dotyczy to zwłaszcza ciąży. W III trymestrze wiele laboratoriów obniżyło górną granicę FT4. *
Do produkcji hormonów i wzrostu pobudza tarczycę TSH (tyreotropina) -hormon przysadki mózgowej. Jego wydzielanie jest hamowane na zasadzie ujemnej pętli sprzężenia zwrotnego przez hormony tarczycy (ściślej lokalne stężenie FT3). Dlatego przy nadmiarze hormonów tarczycy stężenie TSH maleje, przy niedoborze - wzrasta.
Nadnercze, gruczoł nadnerczowy - parzysty, niewielki (waga około 10-18 gramów) gruczoł wydzielania wewnętrznego położony zaotrzewnowo na górnym biegunie nerki.
Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej różnych pod względem budowy i czynności. Kora stanowi główną masę gruczołu - około 80-90% całego nadnercza. Składa się z trzech warstw o różnej budowie histologicznej: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej