Rozdział 19 – Zagadnienia ogólne

1. Pojęcie postępowania w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe

Postępowanie karne skarbowe jest szczególnym pojęciem postępowaniem karnym uregulowanym w kodeksie karnym skarbowym. Stanowi ono postępowanie karne ekwiwalentne. W ramach tego postępowania występują także postępowania szczególne drugiego stopnia (postępowanie nakazowe). Istnieje podział na przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

Na pks składa się ogół czynności podejmowanych przez organy państwa oraz przez strony i dalszych uczestników postępowania w ustawowo określonym porządku i zmierzającym do ustalenia, czy rzeczywiście popełniono czyn w postaci przestępstwa lub wykroczenia skarbowego oraz ewentualnie orzeczenia w stosunku do konkretnej osoby o prawnych następstwach tego czynu.

Istota postępowania w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe wyraża się w jego szczególnej odmianie rodzajowej, którą uzasadnia właściwość przedmiotu ochrony (interesy finansowe państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych uprawnionych podmiotów) oraz odmienności zasad odpowiedzialności karnej.

Odmienności postępowania karnoskarbowego wynikają m.in. z:

- subsydiarnego stosowania przepisów postępowania zawartych w kks

- wprowadzenie oryginalnych konstrukcji procesowych (dotyczących zwłaszcza właściwości organów prowadzących postępowanie przygotowawcze, stron procesowych, właściwości organów oskarżycielskich, zabezpieczenia majątkowego, przepadku przedmiotów, postępowania w stosunku do nieobecnych).

W pks w autonomiczny sposób uregulowano instytucje:

a) dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

b) interwenienta

c) podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej

d) postępowaniu w stosunku do nieobecnych.

W postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe nie stosuje się przepisów kodeksu postępowania karnego dotyczących pokrzywdzonego – przedmiotem ochrony są interesy finansowe skarbu państwa bądź jednostek samorządu terytorialnego. Nie występuje również oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny oraz powód cywilny. Nie stosuje się przepisów kpk dotyczących mediacji, nie występuje też postępowanie rejestrowe.

W sprawach o wykroczenie skarbowe nie stosuje się przepisów kpk odnoszących się do:

a) środków zapobiegawczych, poszukiwania oskarżonego i listu gończego

b) ujemnych przesłanek dochodzenia (art. 325c kpk)

c) stosowania przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenie (art. 400 kpk)

d) postępowań związanych ze stosowaniem pomocy prawnej w sprawach międzynarodowych – z przejęciem i przekazaniem ścigania karnego oraz z występowaniem o przewóz lub wydanie ściganych lub skazanych przebywających za granicą oraz o wydanie przedmiotów; współpracą z Międzynarodowym Trybunałem Karnym.

2. Funkcje norm postępowania karnoskarbowego

a) instrumentalna (prakseologiczna) – wyraża się w takim uregulowaniu postępowania karnoskarbowego, by mogło ono realizować wyznaczone cele

b) gwarancyjna – wyraża się w wyznaczaniu granic naruszenia i ograniczania wolności i praw procesowych, krępując w tym względzie organy procesowe, a zarazem we wskazaniu zakresu, w jakim mogą one realizować swoje zadania i strzec dobra wymiaru sprawiedliwości; w ramach tej funkcji pozytywnie określa się m. in. podstawy i granice obrony oskarżonego i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, a także interesów interwenienta

c) porządkująca (regulacyjna) – wyraża się w uregulowaniu przebiegu postępowania, wyznaczaniu porządku czynności i ich sekwencji, a także określeniu uprawnień i obowiązków organów postępowania przygotowawczego, sądu oraz innych uczestników postępowania oraz wyznaczonych konwencjonalnych ról procesowych (np. sędzia, oskarżyciela)

d) materialnoprawną – wyraża się w wywieraniu wpływu na zakres uregulowania prawa materialnego oraz realność stosowania tego prawa (np. przepisy dot. dowodów ograniczają lub nawet przekreślają możliwość stosowania prawa materialnego).

3. Cele postępowania karnoskarbowego

Cele postępowania karnoskarbowego nie różnią się do celów postępowania karnego właściwego:

a) wykrycie i pociągnięcie do odpowiedzialności karnoskarbowej sprawcy, oraz uwolnienie od tej odpowiedzialności osoby niewinnej

b) trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym skarbowym

c) ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnianiu przestępstwa i wykroczenia skarbowego w celu zapobieganiu im w przyszłości praz umocnienia poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego

d) rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie

e) wyrównanie uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innych uprawnionych podmiotów spowodowanego przestępstwem i wykroczeniem skarbowym

Podstawą rozstrzygnięć powinny być prawdziwe ustalenia faktyczne. Celem postępowania karnoskarbowego jest także osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralnej wymagającego, aby osoba, przeciwko której lub na rzecz której toczy się proces nabrała przekonania, że organy procesowe zrobiły wszystko, aby prawu stało się zadość, postępując w stosunku do niej sumiennie i w najlepszej woli.

4. Przedmiot procesu

Przedmiotem postępowania karnoskarbowego jest kwestia odpowiedzialności karnej sprawcy za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Przedmiotem zatem powinno być rozstrzygnięcie:

a) czy popełniono przestępstwo lub wykroczenie skarbowe

b) kto popełnił czyn zabroniony

c) okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego

d) wykrycie i ujęcie sprawcy

e) konsekwencji prawnych

Postępowanie powinno zatem dążyć do tego, by sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności, a osoba niewinna tej odpowiedzialności nie poniosła. Podstawą rozstrzygnięć powinny być prawdziwe ustalenia faktyczne, a rozstrzygnięcie powinno nastąpić w rozsądnym terminie.

5. Tryby postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

Postępowanie karne w sprawach o przestępstwo skarbowe może być prowadzone w trybie zwyczajnym lub trybach szczególnych: uproszczonym, nakazowym, w stosunku do nieobecnych. Postępowanie w sprawach o wykroczenie skarbowe prowadzone jest w trybie uproszczonym, nakazowym, mandatowym i w stosunku do nieobecnych.

Celem trybów uproszczonych jest redukcja formalizmu i obowiązków dowodowych.

5.1 Tryb zwyczajny

Postępowanie zwyczajne toczy się w sprawach, w których postępowanie przygotowawcze toczone było w formie śledztwa. Śledztwo prowadzi się obowiązkowo w sprawach o przestępstwo skarbowe:

a) popełnione w warunkach skutkujących nadzwyczajnym obostrzeniem kary

b) jeśli osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, Agencji Wywiadu, CBA

c) jeśli osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad tym organem

d) jeśli oskarżony lub podejrzany jest pozbawiony wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe zatrzymanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem

e) jeśli zachodzą okoliczności przewidziane dla obligatoryjnej obrony

Natomiast śledztwo prowadzi się fakultatywnie w sprawach, w których tak zarządzi finansowy organ postępowania przygotowawczego ze względu na wagę i zawiłość sprawy, lub gdy tak zarządzi prokurator uznając, że wymagają tego okoliczności sprawy.

5.2 Tryb uproszczony

W trybie uproszczonym prowadzone jest postępowanie w sprawach o wszystkie wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe, w których prowadzone było dochodzenie. W postępowaniu uproszczonym w razie istnienia podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, finansowy organ dochodzenia sporządza go i wnosi do właściwego sądu oraz popiera go przed tym sądem. Finansowe organy pełnią tu rolę oskarżycieli publicznychi biorą udział w rozprawie (również w sądach odwoławczych).

Wyjątki od stosowania:

a)jeśli oskarżony lub podejrzany jest pozbawiony wolności w tej lub innej sprawie, chyba że zastosowano zatrzymanie lub tymczasowe zatrzymanie wobec sprawcy ujętego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem

b) jeśli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli orzekli brak lub ograniczenie poczytalności sprawcy w momencie popełnienia czynu.

5.3 Tryb nakazowy

Postępowanie w tym trybie toczy się, co do zasady, na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów kodeksu postępowania karnego. Postępowanie to jest możliwe w odniesieniu do przestępstw i wykroczeń skarbowych. Tryb nakazowy może być stosowany jedynie w przebiegu postępowania uproszczonego.

Postępowanie w trybie nakazowym jest niedopuszczalne, gdy:

a) stosuje się przepisy o odpowiedzialności posiłkowej

b) zgłoszono interwencję co do przedmiotów podlegających przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu

c) oskarżony jest pozbawiony wolności

d) jeśli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub gdy biegli orzekli brak lub ograniczenie poczytalności sprawcy w momencie popełnienia czynu.

5.4 Tryb w stosunku do nieobecnych

Funkcjonowanie w postępowaniu karnoskarbowym trybu postępowania w stosunku do nieobecnych znajduje uzasadnienie zwłaszcza w odniesieniu do przestępstw i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami lub usługami, które z uwagi na osobę sprawcy często pozostawałyby bez reakcji karnej.

Postępowanie to może się toczyć w stosunku:

a) do osób stale przebywających poza granicami kraju

b) w stosunku do których nie można ustalić miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju

Ten tryb jest niedopuszczalny gdy:

a) wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego budzą wątpliwości

b) oskarżony ukrywa się po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu

c) w toku postępowania okazało się, że oskarżony ma miejsce zamieszkania lub pobytu w Polsce.

5.5 Tryb mandatowy

Postępowanie to ma na celu odformalizowanie i zmniejszenie społecznych kosztów postępowania w sprawach o drobne wykroczenia skarbowe. Przyczynia się do usprawnienia i przyspieszenia postępowania, a także zwiększa skuteczność ochrony finansów publicznych.

Warunkiem wymierzenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest wyrażenie zgody sprawcy wykroczenia na przyjęcie mandatu. W razie odmowy organ dochodzenia wnosi do sądu akt oskarżenia. Konieczne jest, by osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budziły wątpliwości, oraz by nie zachodziła potrzeba wymierzenia kary surowszej.

5.6 Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Stanowi ono sposób zakończenia dochodzenia w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe. Zanim wniesiony zostanie akt oskarżenia, sprawca może wnieść wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Zgłaszając taki wniosek, sprawca zobowiązany jest łącznie uiścić:

a) należność publicznoprawną, jeśli czyn zabroniony polega na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta należność została w całości zapłacona

b) tytułem kary grzywny karę odpowiadającą co najmniej 1/3 najniższego miesięcznego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwotę odpowiadającą co najmniej 1/10 tego wynagrodzenia

c) zryczałtowaną równoważność kosztów postępowania.

Jeśli w postępowaniu przewidziany jest przepadek przedmiotów, sprawca składając wniosek zobowiązany jest wyrazić zgodę na ich przepadek, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścić ich równoważność pieniężną.

6. Postępowanie zasadnicze i dodatkowe

Postępowanie zasadnicze to takie, w którym rozpatruje się główną kwestię odpowiedzialności za przestępstwo i wykroczenie skarbowe. W toku tego postępowania rozstrzyga się kwestie popełnienia zarzucanego czynu oraz karę, jaka powinna zostać wymierzona. W postępowaniu w sprawach o przestępstwo i wykroczenie skarbowe postępowaniem zasadniczym będzie postępowanie: zwyczajne, uproszczone, w stosunku do nieobecnych, nakazowe, mandatowe.

Postępowanie dodatkowe prowadzone jest w związku z postępowaniem zasadniczym. Dzieli się na następujące kategorie:

a) postępowanie incydentalne, w toku którego załatwia się kwestie dodatkowe, które pojawiają się w czasie postępowania zasadniczego (np. postępowanie w kwestii zabezpieczenia majątkowego)

b) postępowanie pomocnicze, w toku którego usuwa się trudności, które pojawiły się w trakcie procesu (np. pomoc prawną krajową i postępowanie o odtworzenie akt)

c) postępowanie następcze, które prowadzi się po uprawomocnieniu się wyroku; zaliczyć można do niego postępowanie w sprawie o niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie, postępowanie łączne o ułaskawienie, postępowanie w sprawie o wydanie wyroku łącznego

d) postępowanie uzupełniające, celem uzupełnienia wyroku, który nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania, zatrzymania lub środków zapobiegawczych (zawieszenie oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakaz powstrzymania się od określonej działalności lub prowadzenia określonego rodzaju pojazdów), albo co do dowodów rzeczowych.

Rozdział 20

STRONY I ICH PRZEDSTAWIENIE

1. Pojęcie i rodzaje stron:

Pojęcie związane z postępowaniem kontradyktoryjnym, tzn. w którym spór prowadzą równouprawnione podmioty.

Stroną procesową jest uczestnik postępowania, posiadający interes prawny w korzystnym dla niego rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Legitymowanymi do działania w tym procesie są strony procesowe oraz ich pełnomocnicy.

Stronami w postępowaniu są odpowiednio:

- oskarżyciel publiczny,

- oskarżony,

- interwenient,

- podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej,

Nie występują w procesie karnoskarbowym:

- pokrzywdzony,

- oskarżyciel posiłkowy,

- powód cywilny.

Strona czynna postępowania (ofensywna) – oskarżyciel publiczny (żąda rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej),

Strona bierna postępowania (defensywna) – oskarżony (skierowane wobec niego żądanie).

1. Oskarżyciel publiczny:

= organ, który z mocy ustawy jest uprawniony do wniesienia do sądu aktu oskarżenia. Wnosi i popiera oskarżenie, albo tylko popiera oskarżenie, będąc stroną w postępowaniu głównym.

- w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe oskarżycielem publicznym jest prokurator.

- w sprawach o przestępstwa skarbowe (postępowanie przygotowawcze w formie śledztwa) oskarżycielem publicznym jest prokurator.

- w sprawach o przestępstwa skarbowe (postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia) oskarżycielem publicznym jest finansowy organ postępowania przygotowawczego.

- w sprawach o wykroczenia skarbowe oskarżycielem publicznym może być: urząd skarbowy, urząd celny, inspektor kontroli skarbowej, Straż Graniczna, Policja.

- w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe przed wojskowym sądem garnizonowym lub przed wojskowym sądem okręgowym oskarżycielem publicznym jest wyłącznie prokurator wojskowy.

1. Oskarżony:

= (wąskie znaczenie) osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także osobę co do której prokurator albo finansowy organ postępowania złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania.

= (szerokie znaczenie) osoba, także podejrzany, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo której przedstawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Uprawnienia oskarżonego:

- nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności,

- nie ma obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść,

- ma obowiązek poddania się oględzinom i określonym badaniom,

- ma obowiązek stawić się na każde wezwanie w toku postępowania,

- ma obowiązek zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu (dłuższego niż 7 dni),

- ma prawo składać wyjaśnienia,

- ma prawo odmówić udzielenia odpowiedzi na poszczególne pytania, lub składania wyjaśnień,

- ma prawo do przeglądania akt i sporządzania odpisów,

- ma prawo do składania wniosków dowodowych,

- ma prawo do udziału w niepowtarzalnych innych czynnościach śledztwa,

- ma prawo do składania środków odwoławczych, oraz nadzwyczajnych środków zaskarżenia,

- ma prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza,

- ma prawo do ustanowienia obrońcy oraz do korzystania z obrońcy z urzędu.

1. Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej:

= osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze.

Odpowiedzialność posiłkowa = osobista odpowiedzialność majątkowa za grzywnę wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego, a także za ściągnięcie równowartości przedmiotu przepadku.

Instytucja ta zabezpiecza interesy finansowe państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Pociąga do odpowiedzialności osobę, która odniosła bądź mogła odnieść korzyść majątkową z czynu sprawcy. Inaczej mówiąc, jest to odpowiedzialność w związku z przestępstwem skarbowym, a nie za przestępstwo skarbowe.

Przesłanki odpowiedzialności posiłkowej:

- po stronie sprawcy czynu zabronionego: popełnienie przestępstwa skarbowego jako zastępca podmiotu odpowiedzialnego posiłkowo.

- po stronie podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności: odniesienie bądź możliwość odniesienia korzyści majątkowej z popełnionego przestępstwa.

Aby pociągnąć do odpowiedzialności posiłkowej , należy wykazać związek przyczynowy pomiędzy popełnieniem przestępstwa skarbowego a odniesieniem bądź możliwością odniesienia korzyści majątkowej z tego przestępstwa przez osobę zastępowana (odpowiedzialnego posiłkowo).

Jeżeli podmiot uzyskał korzyść majątkową to niezależnie od nałożonej na niego odpowiedzialności posiłkowej, musi zwrócić ją w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego.

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej następuje w formie postanowienia. Wobec podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej może być prowadzone postępowanie w stosunku do nieobecnych.

1. Interwenient:

= podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi.

Zgłoszenie interwencji powoduje, że niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności oraz wydanie wyroku nakazowego.

Interwencje należy zgłosić pisemnie lub ustnie do protokołu, wybór formy zależy od interwenienta. Interwencja może być zgłoszona do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego w pierwszej instancji (termin nieprzekraczalny). Fakt zgłoszenia interwencji powoduje, że interwenient staje się stroną postępowania. Przysługują mu uprawnienia strony procesowej. Może być także przesłuchany w charakterze świadka.

1. Reprezentanci stron procesowych:

Reprezentant strony, to osoba, która może występować za stronę i w jej imieniu w postępowaniu. Jest nim obrońca i pełnomocnik.

Obrońcę ustanawia oskarżony.

Pełnomocnika ustanawia strona inna niż oskarżony.

Są oni uczestnikami postępowania karnego skarbowego.

Rozdział 21

ZABEZPIECZENIE MAJĄTKOWE

1. Uwagi ogólne:

Zabezpieczenie majątkowe = środek przymusu procesowego; jego celem jest zabezpieczenie wykonania przyszłego orzeczenia sądu w zakresie kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym oraz roszczeń o naprawie szkody. Inaczej mówiąc zabezpieczenie na mieniu oskarżonego wykonania przyszłego orzeczenia.

Cechą charakterystyczną jest przymus; stosowanie zabezpieczenia jest niezależne od woli oskarżonego, którego mienie podlega zabezpieczeniu.

Funkcją jest wymuszenie spełnienia obowiązków procesowych.

Instytucja ta powinna być stosowana, gdy z okoliczności sprawy wynika, że oskarżony może podjąć działania zmierzające do udaremniania wykonania orzeczenia. Analogicznie, należy odstępować od zastosowania zabezpieczenia majątkowego, gdy okoliczności nie uzasadniają obawy, że oskarżony nie wykona dobrowolnie zasądzonych kar i środków karnych.

Zabezpieczyć można środek karny przepadku przedmiotów lub ściągnięcia ich równowartości pieniężnej ora uiszczenia należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym.

Przedmiotem zabezpieczenia majątkowego może być także, środek karny przepadku korzyści majątkowej i ściągnięcia jej równowartości pieniężnej.

1. Zatrzymanie przesyłki:

Podstawę zatrzymania przesyłki stanowi art. 129 k.k.s.. Ma ono zastosowanie wyłącznie w postępowaniu karnym skarbowym.

Jest to instytucja tymczasowego zatrzymania przesyłki, co do której, istnienie podejrzenie, że zawiera przedmioty przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Przepis ten nie wymaga uzasadnionego podejrzenia, mając jednak na względzie konstytucyjne prawo do prywatności, czynność tą należy podejmować z rozwagą.

Art. 129 k.k.s. przyznaje uprawnienie do zwrócenia się z żądaniem zatrzymania przesyłki, co do której istnieje uzasadnione podejrzenie, że zawiera ona przedmioty przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Przesyłka może być zwolniona z zatrzymania po siedmiu dniach.

Zatrzymanie przesyłki wymaga wydania postanowienia.

Tylko prokurator lub sąd może otwierać przesyłki lub zarządzić ich otwarcie.

1. Złożenie do depozytu:

Art. 130 k.k.s. reguluje sposób postępowania z przedmiotami, co do których istnieje wątpliwość, komu należy je wydać.

Przedmiot taki można złożyć do depozytu we właściwym miejscowo finansowym organie postępowania przygotowawczego.

Przesłanką złożenia rzeczy do depozytu sądowego jest istnienie wątpliwości co do osoby uprawnionej do jej utrzymania.

Co ważne, nie tworzy się oddzielnej instytucji depozytu, przepis ma charakter uzupełniający.

Decyzję o przekazaniu rzeczy do depozytu co do zasady w postępowaniu przygotowawczym podejmuje prokurator.

1. Zabezpieczenie na mieniu:

Przepis art. 131 §1 i 2 k.k.s. przewiduje możliwość zabezpieczania kary grzywny oraz równowartości pieniężnej przedmiotów podlegających przepadkowi na mieniu podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej.

Zabezpieczenie następuje przez zajęcie nieruchomości, wierzytelności i innych praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości.

Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej.

1. Upadek zabezpieczenia:

Przepisy k.k.s. nie zawierają autonomicznej regulacji upadku zabezpieczenia, ale przewidują pewne odrębności.

Przepis art. 132 k.k.s. określa przesłanki, których wystąpienie powoduje, że zabezpieczenie majątkowe upada:

- zabezpieczenie przepadku przedmiotów lub ściągnięcia ich równowartości pieniężnej, środka karnego przepadku korzyści majątkowej lub ściągnięcia jej równowartości pieniężnej upada, gdy odnośny środek karny nie zostanie prawomocnie orzeczony.

- zabezpieczenie należności publicznoprawnych upadają, gdy w ciągu 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie nie zostanie wszczęta egzekucja dla ściągnięcia tych należności. Wszczęcie tej egzekucji przerywa bieg 3 miesięcznego terminu.

- zabezpieczenie kary grzywny, świadczenia pieniężnego orzekanego w związku z warunkowym umorzeniem postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub warunkowym zawieszeniu wykonania kary upada stosownie do art. 294 k.p.k. w związku z art. 113 §1 k.k.s.

1. Tymczasowe zajęcie mienia:

Ma na celu umożliwienie realizacji postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym, gdy postanowienie takie nie zostało jeszcze wydane, a zachodzi obawa usunięcia tego mienia.

Odgrywa posiłkową rolę dla skuteczności zabezpieczenia majątkowego, bowiem funkcjonuje tylko przez pewien okres w toku procesu.

Jest czynnością poprzedzającą zabezpieczenie majątkowe.

Zabezpieczenie to upada, gdy w terminie 7 dni od daty dokonania tego zabezpieczenia prokurator nie wyda postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym. Upadek tego zabezpieczenia wiąże się z nakazem niezwłocznego zwrotu zajętych przedmiotów osobie uprawnionej.

Dokonać tego zabezpieczenia może właściwy organ postępowania przygotowawczego. Będą to Policja, finansowe organy postępowania przygotowawczego (urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny) oraz niefinansowe organy postępowania przygotowawczego (Straż Graniczna, ABW, Żandarmeria Wojskowa, CBA).

Tymczasowe zabezpieczenie nie może dotyczyć tych przedmiotów, które nie podlegają egzekucji.

Rozdział 22

WŁAŚCIWOŚĆ ORGANÓW POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

1. Finansowe organy postępowania:

Organami postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe są:

1. urząd skarbowy,

2. Inspektor kontroli skarbowej,

3. urząd celny,

4. Straż Graniczna,

5. Policja,

6. Żandarmeria Wojskowa.

Organami p.p. w sprawach o przestępstwa skarbowe są również ABW i CBA.

Finansowe organy postępowania przygotowawczego stanowią: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny. (f.o.p.p.)

Urząd celny:

• Prowadzi postępowanie przygotowawcze we wszystkich sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe określone w:

- art. 63-75 (przestępstwa i wykroczenia akcyzowe)

- art. 86-96 (przestępstwa i wykroczenia przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami)

- art. 106h (wykroczenie utrudniania kontroli dewizowej).

• Prowadzi postępowanie przygotowawcze we wszystkich sprawach ujawnionych w zakresie swojego działania z:

- art. 99 k.k.s. (nielegalny wywóz lub wysyłanie wartości dewizowych),

- art. 100 k.k.s. ( nielegalny transfer środków płatniczych),

- art. 106e k.k.s. ( nieudzielenie wyjaśnień podczas kontroli dewizowej),

- art. 106f k.k.s. (niezgłoszenie przywozu określonych wartości),

- art. 106g k.k.s. (nieokazanie dokumentów),

- art. 106k k.k.s. (nieprzedstawienie dokumentów bankowi).

• Prowadzi postępowanie przygotowawcze we wszystkich sprawach z zakresu swojego działania z:

- art. 54 k.k.s. (uchylanie się od opodatkowania),

- art. 56. k.k.s. (oszustwo podatkowe),

- art. 57 k.k.s (nieterminowe płacenie podatku),

- art. 76 k.k.s. (narażenie na nienależny zwrot podatku),

- art. 80 k.k.s. (naruszenie obowiązków informacyjnych),

- art. 83 k.k.s. (niedopełnienie nadzoru),

- art. 107 k.k.s. (nielegalne urządzenie do prowadzenia gier i zakładów)

- art. 107a k.k.s. (urządzanie gier podlegających szczególnemu nadzorowi podatkowemu),

- art. 109 do art. 111 k.k.s. (przestępstwa dotyczące nielegalnych gier i zakładów).

Urząd skarbowy:

• Prowadzi postępowanie przygotowawcze w sprawach o pozostałe przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe.

Zakres przedmiotowy do prowadzenia p.p. jest wyznaczony przez sprawy, które nie należą do właściwości urzędu celnego.

Inspektor kontroli skarbowej:

• Prowadzi postępowanie przygotowawcze w sprawach ujawnionych w zakresie działania kontroli skarbowej.

f.o.p. mogą wszczynać również p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe nienależące do ich właściwości, z tym, że po zabezpieczeniu dowodów przekazują sprawę do dalszego prowadzenia właściwemu organowi.

1. Niefinansowe organy postępowania:

Niefinansowe organy postępowania przygotowawczego stanowią: Straż Graniczna, Policja, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Żandarmeria Wojskowa, Centralne Biuro Antykorupcyjne. (n.o.p.p.)

Straż Graniczna:

Uprawniona do prowadzenia p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe ujawnione w zakresie swojego działania określonych w:

- art. 63-71 (przestępstwa i wykroczenia akcyzowe),

- art. 85-96 ( przestępstwa i wykroczenia celne),

- art. 100 (naruszenie przez rezydenta zasad posługiwania się środkami płatniczymi),

- art. 106e-106h ( utrudnianie kontroli, naruszenie obowiązku udostępniania dokumentów).

Policja:

Uprawniona do prowadzenia p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe ujawnione w zakresie swojego działania.

ABW:

Uprawniona do prowadzenia p.p. w sprawach wyłącznie o przestępstwa skarbowe ujawnione w zakresie swojego działania przez ten organ. Chodzi zatem o sprawy, które zostały ujawnione przez ABW.

Żandarmeria Wojskowa:

Uprawniona do prowadzenia p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe popełnione przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową.

CBA:

Uprawniona do prowadzenia p.p. w sprawach o przestępstwa skarbowe ujawnione w zakresie swojej działalności.

Straż Graniczna, Policja, i ABW w razie wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego zawiadamiają o tym niezwłocznie właściwe f.o.p.p. przez przesłanie odpisu postanowienia o wszczęciu.

Żandarmeria Wojskowa o wszczęciu p.p. zawiadamia właściwego prokuratora wojskowego.

1. Prokurator:

Prokurator prowadzi p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe, jeżeli ustawa tak stanowi.

Prowadzenie śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, gdy:

- osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, Agencji Wywiadu, lub CBA,

- osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, f.o.p.p. lub organu nadrzędnego nad f.o.p.p.

Zachodzi bowiem obligatoryjne śledztwo prokuratorskie. Wiąże się to z tym, że prokurator nie może przekazać w całości sprawy innym organom, np. f.o.p.p.

Prokurator jest organem nadrzędnym nad n.o.p.p., przy czym organem nadrzędnym nad ŻW jest prokurator wojskowy.

1. Właściwość z łączności spraw i spory o właściwość w postępowaniu przygotowawczym

Właściwość z łączności spraw stanowi odstępstwo od właściwości rzeczowej organów postępowania przygotowawczego.

Ze względów ekonomiki procesowej i potrzeby wszechstronnego wyjaśnienia związanych ze sobą spraw kilka spraw łączy się w jedno wspólne postępowanie prowadzone przez jeden organ postępowania przygotowawczego.

Wyróżniamy:

- łączność podmiotową: występuje, gdy elementem łącznym spraw jest sprawca.

Jeśli sprawcy zarzucono kilka przestępstw, to sprawą zajmuje się organ, który jako pierwszy wszczął postępowanie. Jeśli przestępstwa zarzucone sprawcy należą do właściwości różnych f.o.p.p., właściwy jest organ, który wszczął postępowanie o przestępstwo (a nie np. o wykroczenie).

- łączność przedmiotową: występuje, gdy elementem łącznym jest sprawa należąca do właściwości różnych organów postępowania przygotowawczego.

Jeśli sprawa należy do właściwości f.o.p.p. i n.o.p.p. postępowanie prowadzi f.o.p.p.

Spór o właściwość między f.o.p.p. a n.o.p.p. rozstrzyga prokurator właściwy ze względu na siedzibę organu niefinansowego.

Spór o właściwość między f.o.p.p rozstrzyga organ nadrzędny nad tymi organami. Jeżeli nie mają one wspólnego organu nadrzędnego, spór rozstrzyga minister właściwy do spraw finansów publicznych.

Rozdział 23

POCIĄGNIĘCIE DO ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA ZGODĄ SPRAWCY

1. Postępowanie mandatowe:

Uwagi ogólne:

Postępowanie mandatowe = szczególny rodzaj postępowania w sprawach o wykroczenia, gdyż ma najbardziej uproszczoną procedurę. Jest postępowaniem pozasądowym, które cechuje szybkość i ekonomika. Jest ono korzystne także dla sprawcy gdyż rozstrzygnięcie tej sprawy załatwia się wręcz „od ręki”. Ma ono charakter warunkowy, gdyż bez zgody sprawcy na nałożenie na niego określonej grzywny nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy w tym postępowaniu. Co ważne, nie może być wymierzona kara wyższa, niż podwójna wysokość minimalnego wynagrodzenia.

Organy uprawnione do nakładania kar grzywny w trybie postępowania mandatowego:

Organy postępowania podmiotowego:

- f.o.p.p. tj. urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny lub upoważniony przedstawiciel tego organu,

- funkcjonariusze izby celnej, uprawnieni przez urząd celny,

- n.o.p.p., o ile przepis tak stanowi.

Ponadto, w sprawie nakładania kar grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenie skarbowe wydanego na podstawie art. 136§2 k.k.s. wynika, że do nakładania kar grzywny w drodze mandatu karnego są uprawnieni:

- upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych,

- inspektorzy kontroli skarbowej,

- upoważnienie pracownicy urzędów celnych i ich funkcjonariusze,

- upoważnieni funkcjonariusze Policji i Straży Granicznej,

- upoważnieni żołnierze Żandarmerii Wojskowej.

Upoważnienia do nakładania mandatów wydają naczelnicy urzędów skarbowych lub celnych, właściwi komendanci Policji lub Straży Granicznej, oraz Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej i komendanci oddziałów Żandarmerii Wojskowej.

Przesłanki postępowania mandatowego:

Rozpatrzenie sprawy o wykroczenie skarbowe w postępowaniu mandatowym wymaga wystąpienia przesłanek dodatnich, przy jednoczesnym braku przesłanek ujemnych.

Przesłanki dodatnie = ogólne przesłanki, które warunkują byt każdego postępowania w sprawach o wykroczenia skarbowe, oraz szczególne przesłanki charakterystyczne tylko dla postępowania mandatowego, tj.

- osoba sprawcy i okoliczności czynu nie budzą wątpliwości,

- waga czynu, jego okoliczności i osoba sprawcy muszą pozwalać na orzeczenie kary nie większej niż dwukrotne minimalne wynagrodzenie,

- zgoda sprawcy wykroczenia na przyjęcie mandatu, przy czym funkcjonariusz prowadzący postępowanie mandatowe m obowiązek pouczyć sprawcę o prawie do odmowy przyjęcia mandatu i skutkach tej odmowy, czyli skierowania sprawy na drogę sądową.

Przesłanki ujemne = przesłanki, które wykluczają możliwość nałożenia grzywny w postępowaniu mandatowym; zalicza się obecnie trzy okoliczności:

- skutkiem popełnionego wykroczenia skarbowego było uszczuplenie należności publicznoprawnej, która do chwili możliwości nałożenia mandatu nie została w całości uiszczona,

- gdy mamy do czynienia z jednoczynowym zbiegiem przestępstwa i wykroczenia skarbowego,

- istnieje chociażby fakultatywna możliwość orzeczenia przepadku przedmiotu wykroczenia.

Rodzaje mandatów:

k.k.s. przewiduje dwa rodzaje mandatów: mandat gotówkowy i mandat kredytowany.

W wypadku wykroczenia skarbowego stwierdzonego pod nieobecność sprawcy, nie wyklucza się możliwości nałożenia mandatu, tak samo jak wtedy, gdy sprawca wcześniej odmówi przyjęcia mandatu.

Regułą jest wystawianie mandatu kredytowanego. Staje się on prawomocny w momencie pokwitowania jego odbioru przez sprawcę. Powstaje w ten czas Konieczność uregulowania go w ciągu 7 dni od daty jego przyjęcia. Funkcjonariusz powinien również udzielić ustnego pouczenia o skutkach nieuiszczenia opłaty w terminie, czyli potencjalnej egzekucji w trybie egzekucji administracyjnej. Kwota grzywny nałożona mandatem kredytowanym musi być wpłacona na rachunek właściwego organu. Wpłata ta stanowi zawsze dochód Skarbu Państwa.

Mandat gotówkowy ma charakter wyjątkowy. Wystawiany jest w sprawcom, w stosunku do których wyegzekwowanie nałożonej kary może być utrudnione lub wręcz niemożliwe. Nałożoną karę grzywny sprawca uiszcza u funkcjonariusza i z tą chwilą staje się on prawomocny. Wydany mandat gotówkowy stanowi pokwitowanie odbioru uiszczonej kwoty grzywny.

Skutki domowy przyjęcia mandatu:

W przypadku odmowy przyjęcia mandatu, dalsze postępowanie w sprawie toczy się na zasadach ogólnych. Odmowa przyjęcia mandatu nie wymaga żadnego uzasadnienia. Dochodzenie wszczęte w sprawie o wykroczenie skarbowe może być ograniczone do wąskiego zakresu czynności.

Wszczęte dochodzenie może zakończyć się trzema różnymi czynnościami procesowymi:

- umorzeniem postępowania,

- dobrowolnym poddaniem się odpowiedzialności karnej,

- skierowaniem aktu oskarżenia do sądu.

Istnieje także możliwość czasowego zajęcia mienia ruchomego sprawcy wykroczenia, celem zabezpieczenia możliwości wykonania środka karnego w postaci przepadku przedmiotów, kary grzywny itp., przy czym podkreśla się, że zabezpieczenie majątkowe stosuje się do osób przebywających stale za granicą lub osób nie mających stałego miejsca zamieszkania lub pobytu w Polsce. Wiąże się to z dwoma kolejnymi przepisami:

- przewiduje się możliwość prowadzenia postępowania w stosunku do osób nieobecnych,

- w stosunku do osób nieobecnych przy ewentualnym wyroku skazującym, sąd przy wymierzaniu kar lub środków karnych może ograniczyć się wyłącznie do orzeczenia przepadku przedmiotów.

Uchylenie prawomocnego mandatu:

Postępowanie mandatowe jest postępowaniem pozasądowym, a więc pozostającym zasadniczo poza kontrolą sądu. Istnieje wyjątek od tej zasady i wiąże się on z koniecznością uchylenia prawomocnego mandatu.

Postępowanie sądowe ogranicza się do oceny stwierdzenia przesłanek do uchylenia mandatu lub odmowy jego uchylenia, biorąc pod uwagę dwie okoliczności:

- czyn nie wypełnia znamion wykroczenia skarbowego,

- czyn wyczerpuje jednocześnie znamiona przestępstwa skarbowego.

Postępowanie w sprawie uchylania mandatu karnego może być wszczęte na wniosek ukaranego, w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu lub z urzędu.

W sprawie uchylenia lub odmowy prawomocnego mandatu właściwy jest sąd rejonowy – sąd grodzki w okręgu którego została nałożona kara grzywny w postępowaniu mandatowym.

Wydane przez sąd postanowienie o uchyleniu mandatu lub odmowie uchylenia mandatu jest niezaskarżalne.

Jeśli ukarany uiścił wcześniej karę grzywny, to w przypadku wydania postanowienia o uchyleniu mandatu, przewiduje się dwie drogi postępowania:

- jeżeli sąd stwierdził, że sprawca nie popełnił wykroczenia skarbowego, kwota pobrana na poczet kary podlega niezwłocznemu zwrotowi,

- jeżeli sąd stwierdził, że sprawca jednocześnie popełnił przestępstwo skarbowe lub jego czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa lub wykroczenia powszechnego, uzyskaną kwotę kary zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe na poczet grożących kar.

Nadzór nad postępowaniem mandatowym:

Nadzór nad postępowaniem mandatowym sprawuje minister właściwy do spraw finansów, a w przypadku n.o.p.p. minister właściwy do spraw wewnętrznych lub Minister Obrony Narodowej. Nadzór ten nei ma charakteru procesowego, lecz wyłącznie administracyjny.

1. Zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności:

Uwagi ogólne:

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności należy do tradycyjnych instytucji prawa karnego skarbowego.

Sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego występuje do f.o.p.p. z wnioskiem o zezwolenie na skazanie w tej formie i ustalenie z tym organem wysokości kary tytułem grzywny oraz zakresu przepadku przedmiotów.

Organem udzielającym jest sąd. Udzielenie zezwolenia uzależnione jest od wystąpienia pozytywnych przesłanek, tj. wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

- uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną,

- sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za to przestępstwo,

- sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów w co najmniej takim zakresie, jakim ten przepadek jest obowiązkowy,

- uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Należy pamiętać iż obok przesłanek pozytywnych nie mogą pojawić się przesłanki negatywne, tzn. niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia jeśli:

- przestępstwo zagrożone jest karą ograniczenia lun pozbawienia wolności,

- przestępstwo skarbowe jest zagrożone tylko karą grzywny, ale popełniono je w warunkach art. 37§1 lub art. 38§2,

- zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi.

Sąd, udzielając zezwolenia, orzeka:

- tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę,

- przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, jakich sprawca wyraził na to zgodę.

Przebieg negocjacji:

Wniosek o zezwolenie można zgłosić w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez f.o.p.p. Uprawnienie do złożenia takiego wniosku przysługuje sprawcy przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Wniosek można złożyć od wniesienia aktu oskarżenia (skierowania postępowania przeciwko sprawcy), aż do skierowania aktu oskarżenia do sądu.

Wniosek może być złożony na piśmie lub ustnie do protokołu przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Dodatkowe warunki uzależniające złożenie wniosku o zezwolenie:

- uiszczenie tytułem kar grzywny dodatkowej kwoty nieprzekraczającej łącznie (z dotychczasową wpłatą) połowy sumy granicy zagrożenia za dany czyn,

- wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy,

- uiszczenie pozostałych kosztów postępowania.

Składając wniosek należy łącznie uiścić:

- należność publicznoprawną, jeśli w związku z przestępstwem lub wykroczeniem nastąpiło uszczuplenie tej należności,

- tytułem kary grzywny kwotę co najmniej 1/3 minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenia kwotę co najmniej 1/10 tego wynagrodzenia,

- co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Wniosek o zezwolenie można cofnąć, jednak nie wcześniej niż po upływnie 1 miesiąca od jego złożenia. Cofnięcie wniosku jest niemożliwe również po wniesieniu do sądu przez f.o.p.p. wniosku o udzielenie zezwolenia. W razie cofnięcia wniosku, jego ponowne złożenie jest niedopuszczalne.

Zezwolenie:

W kwestii udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd orzeka niezwłocznie na posiedzeniu.

Sąd uwzględniając wniosek, wydaje wyrok, w którym orzeka:

- tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę,

- przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę.

Tym samym sąd orzekając nie może orzec tytułem grzywny innej kary, niż uiszczona przez sprawcę, oraz orzec przepadku przedmiotów wychodząc poza granice wskazane przez sprawcę.

Jeśli sąd uzna, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku (np. brak przesłanek pozytywnych dobrowolnego poddania się odpowiedzialności), przekazuje sprawę niezwłocznie do f.o.p.p.

Wyrok o zezwoleniu podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych.

Rozdział 24

POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE

(p.p.)

1. Uwagi ogólne:

Celem p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe jest:

- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi przestępstwo,

- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,

- zebranie danych o oskarżonym,

- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,

- zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej.

W postępowaniu przygotowawczym należy dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.

Organami postępowania co do zasady są f.o.p.p. określone w art. 133 k.k.s.; mają one silniejszą pozycję niż n.o.p.p., ponieważ na podstawie art. 122§1 k.k.s. przysługują im uprawnienia prokuratora określone na gruncie k.k.s.

Forma postępowania przygotowawczego sprowadza się do śledztwa lub dochodzenia, przy czym w sprawach o przestępstwa skarbowe prowadzi się dochodzenie lub śledztwo, natomiast w sprawach o wykroczenia skarbowe prowadzi się wyłącznie dochodzenie.

Nadzór nad dochodzeniem organów finansowych sprawuje prokurator, oraz organ nadrzędny nad f.o.p.p.

Prokurator w postępowaniu karnym prowadzi śledztwo i może prowadzić dochodzenie.

Autonomiczne uregulowania w p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe obejmują zwłaszcza:

- zakres praw i obowiązków o.p.p.,

- szczególne podstawy odmowy wszczęcia postępowania w sprawach o wykroczenie skarbowe,

- zakres spraw, których p.p. prowadzi się w formie śledztwa oraz związany z tym zakres praw i obowiązków prokuratora,

- zakres praw i obowiązków prokuratora w sprawach o wykroczenia skarbowe,

- podstawy do prowadzenia dochodzenia,

- czas trwania p.p.,

- wniesienie aktu oskarżenia w sprawach karnych skarbowych w razie zamknięcia spraw śledztwa i dochodzenia,

- skazanie bez przeprowadzenia rozprawy w postępowaniu w sprawach karnych skarbowych.

1. Wszczęcie postępowania:

Postępowanie w sprawach karnych skarbowych wszczyna się, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Przypuszczenie czy przekonanie nie jest podstawą faktyczną do wszczęcia postępowania, przy czym obojętne jest źródło i forma uzyskanej wiadomości o przestępstwie.

Wszczęcie p.p. może nastąpić z urzędu oraz na podstawie zawiadomienia o przestępstwie, złożonego ustnie do protokołu lub na piśmie.

Prawny obowiązek zawiadomienia spoczywa na instytucjach państwowych i samorządach, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Zawiadomienie to pełni rolę głównie informacyjną.

Do wszczęcia p.p. konieczne jest również wystąpienie pozytywnych przesłanek procesowych. Jeżeli wystąpi co najmniej jedna negatywna przesłanka procesowa, postępowanie nie może być wszczęte, natomiast jeśli p.p. zostało już wszczęte, musi zostać natychmiast umorzone.

Wydanie postanowienia o wszczęciu lub odmowie wszczęcia p.p. mogą poprzedzać czynności sprawdzające w postaci:

- żądania uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu,

- dokonanie sprawdzenia faktów przez sam organ p.p.,

- sprawdzenie własnych informacji f.o.p.p. lub n.o.p.p.

Formalne wszczęcie p.p. może być poprzedzone tzw. postępowaniem w niezbędnym zakresie.

Wszczęcie lub odmowa wszczęcia p.p. może być poprzedzone czynnościami sprawdzającymi.

1. Formy postępowania (śledztwo lub dochodzenie):

O tym, czy p.p. będzie prowadzone w firmie śledztwa czy dochodzenia decyduje rodzaj (typ) popełnionego czynu zabronionego, waga i zawiłości sprawy oraz osoba sprawcy.

Dochodzenie jest mniej sformalizowane i znacznie zredukowane pod względem czynności dowodowych w porównaniu do śledztwa. Dochodzenie i śledztwo różni również organ prowadzący postępowanie czy czas trwania i możliwość przedłużenia postępowania.

Śledztwo prowadzi się w sprawach o przestępstwa skarbowe:

1. Gdy sprawca:

   1. Popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe,

   2. Uczynił z przestępstwa stałe źródło dochodu,

   3. Popełnia dwa lub więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, nawet nieprawomocny,

   4. Skazany za umyślne przestępstwo skarbowe, w ciągu 5 lat po odbyciu kary lub uiszczeniu grzywny popełnia umyślne przestępstwo skarbowe tego samego rodzaju,

   5. Popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie, albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego,

   6. Popełnia przestępstwo skarbowe, używając przemocy lub grożąc jej użyciem, lub tez działając z inna osobą,

   7. Przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną osobę do popełnienia czynu zabronionego,

2. Gdy sprawca popełnia czyn zabroniony określony w art. 54-56, 63, 65, 67, 69, 70, 73, 76-78, 86-87 k.k.s.,

3. Jeżeli osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, lub CBA,

4. Jeżeli osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, ŻW, f.o.p.p., lub organu nadrzędnego nad f.o.p.p.,

5. Jeżeli oskarżony lub osoba podejrzana jest pozbawiona wolności w tej lub innej sprawie,

6. Jeżeli podejrzany jest:

   1. Nieletni,

   2. Głuchy, niemy, niewidomy,

   3. Zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności.

W pozostałych sprawach o przestępstwa skarbowe prowadzi się dochodzenie, chyba że f.o.p.p. przygotowawczego odmiennie zarządzi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.

W sprawach o wykroczenia skarbowe zawsze prowadzi się dochodzenie.

Obligatoryjne śledztwo prokuratora = prokurator prowadzi p.p. w formie śledztwa, w przypadku, gdy osobą podejrzaną jest określona osoba (przesłanka podmiotowa), mianowicie: sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, CBA, SG, ŻW, f.o.p.p., organu nadrzędnego f.o.p.p.

Śledztwo jest prowadzone obligatoryjnie przez prokuratora w razie podejrzenia popełnienia przez wymienione osoby każdego przestępstwa skarbowego, a nie tylko popełnionego w związku z wykonywaniem czynności służbowych.

Prokurator prowadzi śledztwo także wtedy, gdy uzna, że wymagają tego okoliczności sprawy (przesłanka przedmiotowa).

Terminy śledztwa i dochodzenia:

p.p. w sprawie o przestępstwo skarbowe powinno być zakończone w ciągu 3 miesięcy. W razie niezakończenia go w tym terminie, mogą przedłużyć je na okres 6 miesięcy:

- organ nadrzędny nad f.o.p.p.,

- prokurator bezpośrednio przełożony (gdy postępowanie prowadzi lub nadzoruje prokurator).

Dochodzenie w sprawie o wykroczenie skarbowe prowadzone przez organ p.p. powinno zostać zakończone w ciągu 2 miesięcy. Jedynie organ nadrzędny nad organem prowadzącym ww. dochodzenie może je przedłużyć na czas oznaczony.

1. Porządek czynności:

p.p. może być prowadzone w fazie:

- in rem: w sprawie o dane przestępstwo,

- in personam: - przeciwko określonej osobie, której postawiono zarzut popełnienia przestępstwa lub przystąpiono do jej przesłuchania w charakterze podejrzanego.

Jeżeli istnieją dane uzasadniające podejrzenie, an ich podstawie sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów i ogłasza się je niezwłocznie podejrzanemu.

Postanowienie to wymaga uzasadnienia, które sporządza się na wniosek podejrzanego w terminie 14 dni. Zawiera wskazanie podejrzanego, określenie zarzucanego mu czynu, kwalifikację prawną zarzucanego czynu, oraz wskazanie, jakie fakty i dowody zostały przyjęte za podstawę zarzutów.

Przesłuchanie podejrzanego:

Zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu (zarzutów), wpisanego do protokołu przesłuchania. Od takiego przesłuchania osobę tę uznaje się za podejrzaną.

Zawieszenie postępowania:

Decyzja o zawieszeniu wstrzymuje bieg postępowania i następuje w formie postanowienia. Podstawę zawieszenia stanowi przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, np. niemożność ujęcia oskarżonego, lub brak możliwości brania przez niego udziału w postępowaniu z powodu np. choroby.

Zawieszenie może mieć miejsce jedynie w fazie in personam.

Zamknięcie śledztwa:

Jedynie jeśli istnieją do tego podstawy, na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy. W terminie 3 dni od daty zaznajomienia się podejrzanego (lub jego obrońcy) z materiałami postępowania strony mogą składać wnioski o uzupełnienie śledztwa. Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o zamknięciu i ogłasza się jej lub o treści zawiadamia podejrzanego lub jego obrońcę.

Umorzenie śledztwa:

Jeżeli p.p. nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia, umarza się śledztwo i to bez konieczności uprzedniego zaznajomienia się z materiałami postępowania i jego zamknięcia.

Podstawę umorzenia stanowią ujemne przesłanki procesowe, a także niewykrycie sprawcy lub gdy zebrane dowody nie usuwają wątpliwości co do winy podejrzanego.

Umorzenie wymaga wydania postanowienia. W przypadku dochodzenia, umorzenie p.p. nie wymaga uzasadnienia.

Umorzenie postępowania w sprawach karnych skarbowych wymaga zawiadomienia podejrzanego, interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, oraz osoby lub instytucji państwowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie.

Warunkowe umorzenie:

Jest niedopuszczalne w sprawach o wykroczenia skarbowe. Wniosek o warunkowe umorzenie można złożyć, jeśli istnieją przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie. Wniosek taki mogą złożyć:

- w sprawach o przestępstwa skarbowe prowadzone w formie śledztwa: prokurator,

- w sprawach o przestępstwa skarbowe prowadzone w formie dochodzenia: f.o.p.p.

Uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności przemawiających za warunkowym umorzeniem.

O skierowaniu tego wniosku do sądu informuje się oskarżonego, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej, interwenienta.

Podsumowując:

p.p. w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe może zostać zakończone:

- umorzeniem postępowania,

- skierowaniem aktu oskarżenia,

- skierowaniem do sądu wniosku o umorzenie postępowania i zachowanie środków zabezpieczających,

- skierowaniem do sądu wniosku o warunkowe umorzenie postępowania (tylko w sprawach o przestępstwa skarbowe),

- skierowaniem wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

1. Akt oskarżenia:

Podmioty uprawnione do wniesienia aktu oskarżenia:

1) prokurator,

2) f.o.p.p. – w sprawach o przestępstwo skarbowe prowadzone w formie dochodzenia oraz w w sprawach o wykroczenia skarbowe,

3) n.o.p.p. – w sprawach o wykroczenia skarbowe.

f.o.p.p. i n.o.p.p. mają uprawnienia do sporządzania i wnoszenia aktu oskarżenia oraz popierania go przed sądem. Posiadają także uprawnienia do występowania w toku całego postępowania sądowego (głównego).

Sporządzanie aktu oskarżenia i terminy wniesienia:

1. W sprawach o przestępstwa skarbowe, rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym – f.o.p.p. w terminie 14 dni od daty zamknięcia dochodzenia,

2. W sprawach o przestępstwa skarbowe podlegające rozpoznaniu w postępowaniu zwyczajnym – również f.o.p.p., w ciągu 14 dni od daty zakończenia śledztwa.

Akt oskarżenia zatwierdza prokurator, który następnie wnosi go do sądu.

Uzasadnienie oskarżenia:

Należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na który powołuje się oskarżony w swej obronie.

Do aktu oskarżenia można dołączyć wniosek o nałożenie odpowiedzialności posiłkowej, gdy w toku postępowania wydano postanowienie o pociągnięciu do tej odpowiedzialności.

Prokurator i f.o.p.p. może umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego.

1. Wniosek o skazanie bez rozprawy:

Pociągnięcie do odpowiedzialności za zgodą sprawcy w postaci wydania wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy

Uprawnienie do złożenia takiego wniosku posiada prokurator, a także f.o.p.p. gdy samodzielnie wnosi akt oskarżenia.

Wydanie wyroku skazującego bez rozprawy wymaga spełnienia merytorycznych przesłanek:

- okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie mogą budzić wątpliwości,

- postawa oskarżonego musi wykazywać, że celem tego postępowania jest wyrównanie uszczerbku finansowego, i zostaną one osiągnięte,

- uzgodnienie z oskarżonym kary lub środka karnego za zarzucane mu przestępstwo lub wykroczenie skarbowe (przesłanka formalna). Zgoda ta powinna zostać wyrażona w sposób wyraźny na piśmie lub złożona ustnie do protokołu.

Wniosek o skazanie bez rozprawy może dotyczyć:

1. W sprawie o przestępstwo skarbowe:

   1. Wymierzenia oskarżonemu kary z zastosowaniem nadzwyczajnego jej złagodzenia,

   2. Orzeczenia środka karnego w postaci:

      • Przepadku przedmiotów,

      • Ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów,

      • Przepadku korzyści majątkowej,

      • Ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku korzyści majątkowej,

      • Zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej, wykonywania określonego zawodu, zajmowania określonego stanowiska,

      • Podania wyroku do publicznej wiadomości

   3. Odstąpienia od wymierzenia kary,

   4. Warunkowego zawieszenia wykonywania kary,

2. W sprawie o wykroczenie skarbowe:

   1. Wymierzenia oskarżonemu kary grzywny nieprzekraczającej 10krotności minimalnego wynagrodzenia,

   2. Orzeczenia środka karnego w postaci przepadku przedmiotów lub ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów,

   3. Orzeczenia środków karnych z odstąpieniem od wymierzenia kary grzywny albo skazania z odstąpieniem od wymierzenia wskazanych środków karnych.